Активизация половой активности коров естественными средствами и методами

inLibrary
Google Scholar
Журнал:
Выпуск:
CC BY f
20-24
0

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Балиев, Ш., Муртазин, Б., Мавлонов, С., & Шералиева, С. (2024). Активизация половой активности коров естественными средствами и методами. in Library, 3(3), 20–24. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/33692
Шавкат Балиев, Ветеринарный научно-исследовательский институт

Ветеринарный научно-исследовательский институт, директор лаборатории болезней птицы, кроликов, рыб и пчел, доктор философских наук по ветеринарным наукам, старший научный сотрудник

0
Цитаты
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье описаны способы восстановления половой активности коров естественными средствами и методами.


background image

ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ : АКУШЕРЛИК ВА ГИНЕКОЛОГИЯ

#11 (72)



ZOVETERINARIYA

Б.Муртазин, С.Мавлонов, Ш.Болиев, С.Шералиева,

Ўзбекистон ветеринария илмий - тадқиқот институти

СИГИРААРНИНГ ЖИНСИЙ ФАОАИЯТИНИ

ТАБИИЙ ВОСИТА ВА УСУАААР БИААН

ТИКААБ КУЧАЙТИРИШ

Аннотация

Впервые

испытано

молозиво

для

профилактики послеродовых заболеваний
коров и доказана целесообразность его
применения в условиях фермерских хозяйств
нашей Республики. Установлена высокая
эффективность

аутомолозива

в

комбинации

с

холиномиметиками

и

полимерными

комплексами

антисеп-

тических

препаратов,

подавляющих

специфическую

и

неспецифическую

микрофлору, в том числе и бартонелл -
основного возбудителя воспалительных
процессов в гениталиях животных.

Summari

Initiates in termers economy of Uzbekistan

experienkcen

milk

outright

after

confilnements.from ideas prophylaxes otters
Confinementes diseases and demonstratyves
necessary

his

applications.

Determines

appreciations milk outrigtht after confinements
into composite ho/inomymetic and polimers
conposite

antileptics

preparations,

overwhelmings

speifics

and

nospccifics

microfeoras into voeume numbers and principal
inflames diseases - bartonlls.

Республикамиз чорвачилик фер-

мер хўжаликлари шароитида оғиз сути
сигирларнинг туғрикдан кейин- ги
пайдо бўлган акушер-гинекологик
касалликларни олдини олиш ва даво-
лаш мақсадида синовлардан ўтказиб,
кераклиги ва юқори самарадорлиги
исботланди, айниқса холиномилетик
ва полимерли антисептик комплекс-
ли препаратлари билан биргаликда
қўлланилганда, қайсиларки специфик
ва шартли патоген микрофло- рани ва
шу жумладан касалликнинг асосий
кўзғатувчиларини,

яъни

бар-

тонеллаларни бартараф этади.

Қорамолларнинг

айниқса

хо-

риждан

келтирилаётган

юқори

маҳсулдор сигир ва ғунажинлар бош
сонини кўпайтириб подани ти- клаш
долзарб

муаммо

бўлиб,

жуда

мураккаб жараёнларга киради. Бунда
энг муҳим омиллардан бири ҳар 100

бош

сигир

ва

ғунажинлардан

максимал даражада бузоқ олиш,
уларни сақлаб, керакли физиологик
меъёрида ўстириш ва юқори маҳсулот
берадиган

даражага

ет-

казиш.

Ҳозирги

пайтда

Республика

чорвачилик хўжаликларида 15-20 % ва
ундан ҳам кўпроқ энг маҳсулдор
моллар вақтинча (3-5 ой) ёки узоқ вақт
мобайнида (6-15 ой) ёки бутунлай
қисир қолиб юрадилар. Молларни
сифатсиз

озиқлантириш

ва

парваришлашпари

зоогигие-

ник

қоидаларига

риоя

қилмаслиги,

молхоналарнинг етарли даражада
бўлмаслиги, туғруқхона ва сунъий
қочириш пунктлар аҳволининг но-
чорлиги ёки бутунлай йўқликлари бу
ҳолатларга олиб келади.

Келтирилган камчиликлар мол-

ларни ҳар хил касалликларга ва шу
жумладан акушер-гинекологик хаста-
ликларга олиб келади (12). Булар-
нинг ичида йўлдош ушланиб қолиши
ва туғишдан кейин пайдо бўлган
бачадон субинволюцияси (бачадон-
нинг қайтадан қисқариш ҳаракатини
тикланиш жараёнларининг сусайиб
кетиши) энг кўп учрайдиган ва жуда
катта иқтисодий зиён келтирадиган
омиллардан

бўлиб

ҳисобланади

(1,2,4).

Йўлдош ушланиб қолишнинг

даражаси 20-30 фоиз умумий сигир ва
ғунажинларнинг ҳисобида учраши
мумкин (3,11).

Барча мутахассисларнинг далил-

ларига кўра бачадон субинволюцияси
80

фоиз туққан сигирларда учраши

мумкин (2,4).

Ҳомиладорлик

пайтида

бача-

доннинг ҳажми анча каттаради, мол
туққандан кейин эса унда янада
қайтадан қисқариш жараёни. яъни
бачадоннинг инволюцияси бошла-
нади ва у қисқариб кичраяди, яъни
бачадон ўз ҳолатига қайтади. Одат- да
бачадон инволюцияси 3 ҳафта ичида
тугалланади, лекин бу жараён чўзилиб

кетиши мумкин.

Патологик

яъни

молларнинг

қийналиб туғишлари ва туғишдан
кейин бачадонининг сиқилиб ту-
шишлари, ҳамда йўлдош ушланиб
қолишлари бачадон субинволюция-
сининг асосий сабабларидан бири-
дир. Бачадон субинволюциясининг
келиб чиқиш сабабларига молни
яйратиш яъни актив моционнинг
йўқлиги, моллар рационида А,Д,Е
витамин ва минерал моддалар (мис,
рух, кобальт, йод) етишмаслиги ҳамда
ҳайвонларда учрайдиган ҳар хил
касалликлар (бруцеллёз, трихомоноз,
лептоспироз,

инфекцион

вагинит,

пироплазмидоз ва гельмин- тозлар),
ҳамда

организмнинг

модда

алмашинувининг бузилишлари ва
ҳоказолар.

Бачадон субинволюцияси уни ги-

потония ёки атония ҳолатларига яъни
бачадон мушакларининг қисқариш
даражасини пасайишига олиб келади.
Натижада

бачадон

бўшлитининг

қисқариши (қайтадан ўз ҳолатига
қайтиши) секинлашади ва унда
суюқлик

тўпланиб,

лохиаметрага

айланади. Бунда ташқаридан кирган
турли бактерия ва замбуруғлар (ичак
ва кўк йирингли таёқчалар, стрепто-
стафилакокклар риккетсия, хламидия,
аспергилла,

ва

ҳоказолар)

ри-

вожланиб, лохиа суюқлигини чиритиб
(

айнитиб) саситади. Лохия қизғич жи-

гар рангли бўлиб жуда сассиқ ҳидпи
суюқликка айланади. Парчаланган
тўқималардан пайдо бўлган заҳарли
моддалар (токсинлар) қонга сўрилиб
мол организмини заҳарлантиради
(

интоксикация) ва ҳар хил касаллик-

ларга дучор қилади-эндометрит, ма-
стит ёки умумий септик жараёнларга
олиб келади.

Бачадон субинволюциясига дучор

бўлган сигирларнинг қонида бир кун
олдин

прогестероннинг

ҳажми

эстрадиолга нисбатан анча баланд

УДК.619:618.1 -084:636.22/28.


background image

#11 (72)

ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ : АКУШЕРЛИК ВА ГИНЕКОЛОГИЯ

(17/3) эканлиги ва шу билан бирга-
ликда простагландин ф-2 альфанинг
ҳажми ҳам кескин пасайиб кетган- лиги
аниқланди (8,13). Прогестерон (сариқ
стероид,

лютеин)

тухумдон

овуляцияларини тўхтатиб, қайтадан
куюкка қўйга келтиришга тўсқинлик
қилиб туради, унинг таъсиридан му-
шак ҳаракатлари ва перестальтикаси
салбийлашиб бачадон мушак пере-
стальтикаси гипотония ва атония-
ларга олиб келади ( 7 ).

Натижада молларнинг жинсий фа-

олияти жумладан жинсий цикллар бу-
зилади ва улар анафрадизияга яъни
куйга келмаслигига дучор бўлиб, узок
вақт мобайнида қисир бўлиб қолади.
Агарда вақгида керакли чора-тадбир-
лар ўтказилмаса бачадон субинвол-
юцияси сурункали жараёнга ўтади ва
бачадон қинидан хафталаб бадбўй
(сассиқ) суюқпик оқиб туради, айниқса
эрталаб ва кечқурун ётган пайтида.
Қин ичини текширганда шиллимшиқ
пардасида қон тўпланиб, уни шишиб
кетгани кўринади. Туққандан кейин 7-
12 кундан сўнг ректал усулида тек-
ширганда бачадон каттарган ҳолда
қорин бўшлиғига тушгани, унинг та-
наси чўзилган ва массажга жавоб
бермасдан, қисқармасдан тургани
аниқланди.

Бачадон субинволюциясини да-

волаш ва олдини олишда миомет-
рийнинг

тонусини

(ҳаракатини),

қисқариш фаолиятини тиклаб олиш,
бачадон эпителиал тўқималарининг
регенератив жараёнини фаоллаш-
тириш, организмнинг умумий чидам-
лилигини (резистенлигини) ошириш ва
эндометритларга йўл қўймасликга
ҳаракат қилиш керак

Одатда комплекс чора-тадбир- лар

ўтказилади ва унинг асоси- да
симптоматик ва умумий таъсир этувчи
препаратлар

(

воситалар)

қўлланилади.

Бачадон

тонусини

(ҳаракатини) ва унинг қисқариш ху-
сусиятини оширишда бачадонга таъ-
сир этувчи воситалар қўлланилади.
Улар ўсимликлардан (спорынья )
олинадиган воситалар ва гормонлар
(питуитрин, окситоцин), эстрогенлар
(синестрол, эстрон, эстродиолбензо-
ат), холиномиметик воситалар (кар-
бохолин, прозерин), ва простаглан-
лардир.

Спорынья

алкалоидларга

бой

ўсимлик ва уларнинг асосий хусу-
сиятларидан бири бу бачадоннинг
қисқариш жараёнини кучайтириш ва
кенг кўламда бачадон атония ва су-

бинволюциясида қўлланилади (эрго-
тин, эргометрин, эрготамин).

Эстроген препаратлар жинсий аъ-

золарнинг қисқариш фаолиятларини
жадаллаштиради, тухумдон фолли-
кулаларини ўсишини кучайтиради ва
куйга келтиради. Ундан ташқари
эстроген препаратлар бачадоннинг
ҳимоялаш фаолиятини (функцияси-
ни) ва тўқималарнинг регенератив
хусусиятини оширади ҳамда бачадон
бўйнини очилишига ва тўпланиб
қолган суюқликнинг оқиб тушишига
ёрдам беради.

Окситоцин-

гипофиз

орка

қисмининг гармони, синтетик ( сунъ-
ий) йўл билан тайёрланади. Оксито-
цининг асосий хусусияти шундаки,
унинг таъсиридан бачадон мушак-
ларининг ҳаракати кескин қисқариш
жараёнида унинг фаолиятини жадал-
лаштирилади. Бачадон атония, ги-
потонияси плацента (йўлдош) ушла-
ниб қолганда, инволюция жараёнини
тезлаштиришда ва сут согиб олишни
осонлаштиришда қўлланилади: - си-
гирларга тери ёки мушак орасига 4060
Т.Б, вена қон томирига - 20-40 Т.Б.
юборилади.

Питуитрин

-

гипофиз

орқа

қисмидан олинадиган гормонал во-
сита. Унинг таркибида окситоцин ва
вазопрессин

гормонлари

мавжуд.

Бачадон атонияси, гипотонияси, су-
бинволюцияси ва эндометритларда
қўлланилади, сигирларга тери остита
3-

5 млдан юборилади.

Бачадон

субинволюцияларида

унинг мушаклари гипофиз гормон-
ларига (окситоцин, питуитрин) сезиш
қобилияти кескин пасаяди. Шунинг
учун бачадоннинг утеротоник эф-
фектини (таъсирини) кучайтиришда
уларни қўллашдан 12-24 соат ол- дин
молнинг тери ёки мушак орасига 2-3
мл 2 % синестролни юбориш мақсадга
мувофивдир.

Прозерин- оқ кристалик порошок

(кукун) хидсиз, аччиқ тамга эта,
гигроскопик, ёруғликда оч қизил ( ним
пушти ) тусига айланади сувда яхши
эрийди (1:10), сув эритмала- ри 100 С°
20 дақиқа давомида сте- рилланади.
Прозерин

бачадон

тонусини

(ҳаракатини)кучайтиришда

ҳамда

плацента

(

йўлдош)

ушланиб

қолишида, туғиш жараёнини жадал-
лаштиришда ва бачадон субинво-
лициясида - 0,5 % сувли эритма 2-3
млдан, тери остита, уч марта 48-72
соат орасида қўлланилади.

Бачадон

субинволиюциясини

даволаш ва олдини олишда носпе-

цифик
(номахсус) воситалар яъни витамин,
оқсил ва биологик актив воситалар
(АСД, ихтиол, огиз сути) гонадотроп ва
простагландин

каби

препаратлар

кўлланилади.

Кўп хўжаликларда, айниқса қиш ва

баҳор пайтида молларнинг орга-
низми кўпинча ёғда эрийдиган ви-
таминларга (А,Д,Е) муҳтож бўлиб
қолади. Витаминларнинг етишмас-
лиги

гиподинамия,

молхоналар

микроиқлимнинг

ноқулайлиги

ва

ҳоказолар билан биргаликда мол-
ларнинг юқорида келтирилган туғиш
ва туғишдан кейинги асоратларни
кучайтиради ва моллар узоқ вақт
мобайнида қисир қолишига сабаб
бўлади.

Шунинг

учун

бўғоз,

сутдан

чиқарилган

сигирларга

туғишдан

40,30, 20 кун ва туғишдан кейин 10 ва
20 кун ўтгач ёғда эрийдиган ви-
таминларни (тривит, тетрамаг, муль-
тивит) 10-15 млдан мушак орасига
юборилса мақсадга мувофиқдир.

Ихтиол антисептик, шамоллашни

олдини олиш ва оғриқни пасайтириш
хусусиятига эта кора киратон (бурый)
сиропсимон ўзига хос кескин там ва
ҳидли препарат, йод ва огир метал
тузлари ҳамда алкалоидлар билан
келишмайди.

Ихтиол ретикуло - эндотели- ал

тўқималарнинг хўжайраларига ижобий
таъсир этиб уларнинг регенератив
фаолиятларини кучайтиради. Бачадон
эндометрийси эса бу хўжайралар
билан жуда бой . Шунинг учун уни
қўллаганда

шикастланган

тўқималарни регенератив жараёнини
жадаллаштиради. Ихтиол таъсирида
бачадоннинг қисқариши, қайтадан ўз
ҳолатига қайтиш жараёни кучаяди.

Эндометритни даволашда 7-10 %

ихтиол эритмаси қўлланилади. Эрит-
мани 0,85 % натрий хлорид ёки 40 %
глюкоза эритмасида тайёрланади.
Эритмани стерил ҳолда 20-30 мл дан

ZOVETERINARIYA


background image

#10 (71)

22

ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ : АКУШЕРЛИК ВА ГИНЕКОЛОГИЯ

мушак

орасига, 48-72 соат орасида 2-3 марта
юборилади.

АСД

(антисептик

стимулятор

Дорогова) антисептик ва организм-
нинг табиий чидамлилигини ( резис-
тентлигини) оширишга эта восита;
молларнинг табиий кучини ошириш-
да, асаб тизимини яхшилаш, токсин
(заҳарли), моддаларнинг таъсирини
пасайтиришда, бузилган физиологик
жараёнини

нормаллаштиришда

(меъёрлаштиришда)

қўлланилади.

Гинекологик касалликларни (эндо-
метрит, тухумдон гипофункцияси ва
ҳакозолар) даволашда АСД 2 (2-
фракция) қўлланилади. Бунинг учун
0,85 % натрий туз эритмасида 4%
АСД-2 эритмаси тайёрланади ва 10-
15 мл тери остита юборилади. Физио-
логик эритмаси ўрнига тривит, тетра-
маг, мультивитлар қўлланилади. 1-2
мл АСД-2 га -8-10 мл витамин эрит-
маси қўшилиб, тери ёки мушаклари-
нинг орасига, 48-72 соат оралигида
юборилади.

Сигирларнинг огиз сути дарҳол,

туққанидан кейин 2-8 соат ичида олин-
ганда яққол организимнинг курашиш
қобилиятини чидамлилигини, (рези-
стентлигини) ошириш хусусиятига эта
биологик восита бўлиб чикди. Исбот-
ланганки, унинг таркибида А,В,Е,Д ви-
таминлар,

фермент,

гормон,

альбумин, ишқор, фосфор ва бошқа
макро- ва микроэлиментлар мавжуд.
Огиз сути бактерицид бактериостатик
вируслар- ни бостирадиган восита,
парентерал

усулда

юборилганда

гонодороп ва эстроген хусусиятга эта
(5)

Огиз

сутини

туққан

сигирга

ичирганда (1,5-2 л) бачадонининг
қисқариши ҳаракати анча кучаяди ва
йўлдошнинг ажралиб тушишига ёр-
дам беради (10). Парентерал усулда
қўлланилганда огиз сутининг таъсири
бир соат ичида намоён бўлиб, 2 со-
атда максимал даражага чиқади ва 4
соатдан кейин ўз ҳолига қайтади. (10)

Йўлдош ушланиб қолишнинг ва

бачадон субинволюциясини олдини
олишда сигирнинг қоғонақ суюқпиги
(

бачадон атрофидаги суюқлик) 3-5

литр ичирилади.

Бунинг

учун

простагландин

(эстрофан, клатропростин, магистро-
фан, эстуфалан), қўллаш мумкин.

Хулоса қилиб олганда юқорида

кўрсатилган касалликларни олдини
олиш чора-тадбирларни ишлаб чиқиш
энг долзарб муаммолардан бири

бўлиб ҳисобланади.

Ишнинг мақсади:

Огиз сутининг

таъсирини ўзимизнинг шароитга мос-
лашадиган хориждан келтирилган янги
туққан молларда синаб кўриш ва
такомиллаштириш.

Материал

ва

услублар.

Тадқиқотларни Самарканд вилояти
Тайлоқ туманидаги “Сиёб Шавкат
Орзу” сут товар фермасида Германия
ва Польшадан олиб келин- тан
голштинофриз

зотли

молларда

ўтказилди. Мавжуд бўлган хўжалик
шароитида

янги

туққан

моллар

қайтадан куйга келмасдан узоқ вақт
мобайнида қисир бўлиб юради. Буни
олдини олиш ва даволашда иккита
усул қўлпанилди. Биринчи- дан туққан
молларнинг

бачадонини

табиий

воситалар билан ўз ҳолига келтириб
қочириш, иккинчидан эса қўлланилган
воситалардан моллар керакли вақтда
қочирилмай қолса уларни бошқа
нейрогормонал пре-. паратлар билан
даволаб қочириш.

Бунинг учун сигирлар туққанидан

кейин 2-8 соат ичида уларнинг тери
остита ўзининг огиз сутини 40 мл дан
юборилди.

Муолажалардан олдин сигирлар-

нинг елин касалликлари бор йўқлиги
текширилди. Сутни согиб олишдан
олдин елин илиқ сув билан совун- лаб
ювилиб тозаланади ва ундан ке- йцн

,

стерил идишга ( колба, банка) согиб
олиниб 1млн. ТБ пенициллин ёки
стрептомицин

эритмаси

қўшилди.

Тажрибалар 2012 йил январ ойидан
бошлаб ойма-ой ўтказилди.

Туққандан кейин 2 ой мобайнида

қочирилмасдан қолган моплар қисир
деб ҳисобланади ва бирма бир
акушер-геникологик

кўригидан

ўтказилиб, ташхис қўйилди ҳамда ке-
ракли чора-тадбирлар ўтказилди. Бу-
нинг учун 0,5 % прозерин, эстрадиол,
эстрофан, АСД

2

, тривит, тетрамаг,

мультивит ҳамда маҳсус эритмалар ва
ҳоказолар қўлланилди.

Моллар ректал усулда текши-

рилганда уларнинг бачадон ҳолати,
унинг танасини ўз ҳолига қайтган ёки
қайтмаганлиги,

массаж

қилганда

мушакларнинг сезиш қобилияти ва
бачадоннинг ичида суюқлик бор
йўқлиги, танаси қаттиқпашган ёки бу-
тунлай бўшаб қорин томонига тушиб
субинволюцияга дучор бўлишлари ва
ҳакозолар аниқланди.

Шунинг билан биргаликда тухум-

донларнинг ҳолати кўрилди ва унинг
ҳажми, шакли кисталар еки фоллику-

лаларини бор йўқлиги аниқланиб, ту-
хумдон гипофункцияси ёки тухумдон
сариц таналарининг таркалмасдан
қолган

таначалари

бор

йўқлиги

аниқланди.

Текширишларни

ўтказганда

кўпинча суринкали эндометрит ва
тухумдон гипофункцияси учраб тур-
ди. Даволашни бачадон ва тухумдон-
ларини ректал усулда массажлаш- дан
бошланди (3-5 дақиқа), уч-тўрт маҳал,
48-

72 соат оралигида. Шу билан

биргаликда тери остита 2-3 мл 0,5 %
прозерин эритмаси ва мушак орасига
1-

2 мл АСД

2

фракцияси 10 мл ёгда

эритилган

витаминлар

(тривит,

тетрамаг, мультивит) билан ара-
лаштириб бўйиннинг юқори қисмига
юборилди.

Ундан ташқари мушак орасига 10

мл Е-селен ва 10 мл хитазан хелат
комплекси бир маҳал юборилди.

Сурункали эндометритга дучор

бўлган молларга қўшимча тери остита
10 мл махсус эритма юборилади.

Даволаш муддатининг охирида

массаждан кейин прозерин ва про-
стагландин препаратлар (эстрофан,
магистрофан, клатропростин, эстра-
диол) 2 млдан мускул орасига юбо-
рилади ва 11 кундан кейин такрор-
ланди.

Тажрибаларнинг натижалари

Молларни туққандан кейин тезроқ

ўз ҳолатига келтириш учун огиз сути
юқорида кўрсатилган усуллар билан
қўлланилди. Уларнинг натижалари 1-
жадвалда кўрсатилган.

Унда яққол кўриниб турибдики бу

оддий ва жуда арзон усул яхши на-
тижа берди. Қарийиб 30-70 % янги
туққан моллар ( ўртача 48-73 кун- лар
ичида

кўйга

келиб

қочирилди.

Қизиқарли томони шундаки бу усул
қишнинг энг совуқ ва мол ночор
аҳволда бўлса ҳам 30-38 % моллар
туқҳандан 42-91 ( ўртача 72 ) кунда
куйга келиб қочирилди. Энг яхши на-
тижалар май ойидан бошлаб олинди.
Бунда 62-71 % моллар туққандан
кейин 25-85, ўртача 48-72 кун ичида

ZOVETERINARIYA


background image

ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЕТИ : АКУШЕРЛИК ВА ГИНЕКОЛОГИЯ

қочирилди. Январдан то август ойи-
гача 192 бош сигир туғди, шундан 104
боши (55,6 % ) 25-91 кун орасида
қочирилди.

Бундан кўриниб турибдики, салкам

ярим (44,4 %) моллар қисир қолди.
Бунда энг кўп январ март ой- ларида
(61,5-

70,4 %) энг кам ( 29,38 % ) май - ±

август ойларига тўғри келди.

Акушер-генекологик кўрикдан ўтган

сигирларда суринкапи эндометрит,
тухумдонда тарқалмай қолган бўғозлик
сариқ

таначалари

ва

тухумдон

гипофункциялари аниқланди. 104 бош
туққан сигирлардан 46 та- сида (44,2
%) йўлдошлари ушланиб қолди ва
улар йирингли катарал эн- дометритга
чалинди. Туғруқхона та- лабга жавоб

бермаслиги

натижасида

моллар

охиригача даволанмасдан умумий
гуруҳга ўтказиб юбориш натижасида

улар

сурункали

эндометрит

ва

бачадон субинволюцияси ва тухумдон
гипофункцияларига ду- чор бўлиб
қисир қолди. Бу моллар юқорида
кептирилган восита ва усул- лар билан
даволанди. Даволаш на- тижалари 2-
жадвалда

келтирилган.

Кўриниб

турибдики даволангандан кейин 71-
100 % моллар 73 -215 кун оралиғида
(ўртача 87 -166 ) куйга келиб
қочирилди. Бунда энг яхши натижа
июль ойида олинди. 11 бош қисир
колган моллардан 11 -таси 78 -93
ўртача 87±2,4 кунда қочирилди.

Умуман олганда 165 бош янги

туққан сигирдан 158 таси (99,5 %) 35-
215 (ўртача 76-129) кун орасида куйга
келиб уруғлантирилдилар ( жадвал 3).
Бунда ҳам энг яхши натижалар апрель-

июль ойларида олингани намоён
бўлиб турибди-96 бош сигирлардан 91
таси (94,8 %) туққандан кейин 35-145

(ўртача
76-

80) кун оралиғида қочирилди ва 5

таси (5,2 %) қисир қолди.

Шуни айтиш жоизки, 2011 йил ок-

табр, декабр ойларида туққан сигир-
лар вақтида керакли восита ва усул-
лар билан даволанмасдан қолдилар
ва уларга касалликни олдини олиш
учун огиз сути қўлланилмади. Булар-
ни даволаш учун юқорида келтирилган
восита ва усуллар қўлланилди.

Ҳар ойда (2012 йил январ - март

ойлари)

3-4

марта 48-72 соат

оралиғида даволандилар. Натижа 3 ой
мобайнида 28 бош сигирлардан 20
таси (71,4%) 60-315 (200 ± 14,4) ичида
қочирилди ва 8 таси (28,6 %)
сурункасига қисир бўлиб қолди.

Муҳокама

Қорамолларнинг самарадор- лиги

бевосита

маҳсулдор

сигир

ва

ғунажинларнинг

кўпайиши

билан

боғлиқ. Ҳар 100 бош она моллардан
максимал даражада бузоқ олиш учун
сигир туққандан сўнг

80 кунга

қолмасдан

оталанишлари

зарур.

Олинган натижаларга кўра бизнинг
шароитимизда бунга эришиш жуда
мураккаб. Булар юқорида келтирилган
сабаблар туфайли пайдо бўлади.

Адабиёт манъбаларига кўра (L.

Martall et ае 1987, W. J. Silvia, 1987,
R.M, Roberts, 1989) қўй ва сигирлар
бачадонларида

маълум

жинсий

циклларда простагландин 2-альфа
каби модда пайдо бўлиб, тухум-
донларнинг

сариқ

таначаларини

тарқалишига ёрдам беради. Агарда
бачадонда яллитланиш жараёнлари
кузатилса бу табиий воситалар ҳосил
бўлмаслиги мумкин ва шунда тухум-
донларда тарқалмай қолган сариқ
таначалар ушланиб қолади ва бача-
доннинг гипо ва атонияларига олиб
келиб

бачадон

субинволюциясига

сабаб бўлади (А.П.Падучева,1979), Бу
фикрларни В.А.Самойлов, (1988) ва
А.С.Терещенко (1990) лар исбот қилиб
берганлар.

ZOVETERINARIYA

Оғиз сутинингянги туққан сигирларни жинсий

аъзоларига қилган таъсири

2012 й

ойлари

Ту^қан

сигир

сони

Қочирилди

Қочириш

муддати

куни

М ± m

Бош

Қисир ҚОЛДИ

%

Бош

%

I

27

8

29,6

42-91

72 ±5,9

19

70,4

II

26

10

38.5

45-91

73±4,5

16

61,5

III

1 6

6

37,5

52-75

68±7,2

10

62,5

IY

21

11

52,4

35-84

58±6.6

10

47,6

Y

22

15

68,2

49-84

72±3,2

7

31,8

YI

24

17

70,8

43-85

68±2.4

7

29,2

Yll

29

18

62,1

54 -79

66±2,8

11

37,9

YIII

29

19

89,7

25-83

48±45

10

34,5

жами

165

104

63

25-91

48±73

90

54,5

Оғиз сути билан даволаниб, қисир қолган сигир-

ларнинг жинсий фаолиятини фаоллаштириш

Ойлар

Қисир

қолган

моллар

сони

Даволангандан

кейин

қочирилди

Қочириш

муддати

(кун)

М ± m

Қисир ҚОЛДИ

Бош

%

Бош

%

I

19

19

100

90-188

147 ±7,8

-

-

II

16

14

87,5

127-215

166 ±8

2

12,5

II!

10

9

90

96-201

129 ±14,6

1

10

1Y

10

8

80

88-145

102 ±6,2

2

20

Y

7

5

71,4

114-133

122 ±1,6

1

38,6

YI

7

6

85,7

96-111 103

± 16

1

14,3

YII

11

11

100

73-98

87 ± 2,4

-

-

Жами

80

72

90

73-215 87-116

8

10

23

#10(71)

1 -

жадвал

2-

жадвал


background image

#11 (72)

24

Демак, бу илпатларни олдини

олиш учун махсус чора - тадбир- ларни
ўтказиш зарур: бўғоз (7 ой- лик)
сигирларни алоҳида гуруҳга ажратиб
олиб сутдан чиқариш, уларга юқорида
келтирилган витамин препаратлар
билан ишлов бериш ва мунтазам
равишда яй- ратиш; туғишдан 10-15
кун олдин тозалаб озода туғруқхонага
олиб келиб, профилактик ишларни
олиб

бориш,

махсус

боксларга

киргизиб туғдириш ва 7-10 кун
давомида бузоқчаси билан сақлаш.
Афсуски, академик В.С.Шипилов ва
бошқа

олимлар

(1978)

билан

исботланган бу усул ҳозирги пайтда
асоссиз ин- кор қилинмоқда ва
бузоқчалардан

ажратиб

ҳайвонларнинг табиатига қарши чиқиб
уларни табиий муола- жалардан
маҳрум қилмовда.

Бузоқ онасини олдига келганда ва

айниқса эмадиган пайтида ели- нини
уриб қўзғаб туради ва гипо- таламо-
гипофизар тизими орқали рефлекс
асосида жинсий аъзоларга таъсир
этиб

уларнинг

фаолиятини

кучайтиради. Аниқланганки, шунинг
натижасида сигирлар бачадонининг
қисқариш жараени 6-20 баробар ку-
чаяди (С.Стоянов, 1979). Бунда си-
гирларнинг йўлдошлари тез тушади,
14-

16 кун ичида физиологик меъёр- га

келади ва 70% дан ортиқ моллар
биринчи жинсий циклда оталанади
(Ю.В.Балан ва бошқалар, 1981). Бунда
молларнинг сут бериш фа- олияти
яхшиланиб, мошина орқали соғишга

ёрдам

беради.

Шунинг

билан

биргаликда, янги туққан сигир ва
ғунажинларнинг жинсий аъзола- ри
вақтида ўз ҳолатига физиологик
меъёрга келтириш ва акушер-ги-
некологик касалпикларни олдини олиш
учун юқорида келтирилган во- сита ва
усулларни қўлланишлари мақсадга
мувофиқдир.

Бунда

энг

аввало

молларни ўзининг табиий кучларидан
фойдаланиш зарур, улардан бири оғиз
сути - оддий, безарар ҳамда арзон
восита.

Оғиэ сутини организмнинг ре-

зистентлиги (чидамлилиги) ва шу
билан биргаликда жинсий аъзолар-
нинг

фаолиятини

кучайтиришида,

айниқса туғруқдан кейинги акушер-
гинекологик касалпикларни олдини
олиш ва даволашда қўлланилади. Уни
синаб

кўрганда

натижала-

ри

Д.Д.Логвинов ва К.Б.Колесник (1976)
олган

рақамлардан

кам

бўлиб

чиқмади.

Оғиз сутини такомиллаштириб

қўлланилганда ҳам Е.И.Селунская ва
ҳамкасблар

(1980)

ҳамда

Ю.М.Серебряков, (2009) олган на-
тижалардан қолишмади.

Ундан ташқари, онасининг та- гида

ўсган бузоқчалар ичак диспепсия ва
бронхопневманиялар- га чидамлироқ
бўлади. Бунда туғишдан кейинги
касалликлардан

пайдо

бўлган

чиқимлари

кескин

ка-

маяди,

бузоқчалар яхши ривожла- ниб тез
ўсади

ва

режалаштирилган

натижаларга эришилади.

Хулоса қилиб, ўзимизнинг фермер

ҳўжаликлари шароитида сигирларнинг
йўлдош ушланиб қолиши, бачадон
субинволюция-

си

ва

туғруқдан

кейинги эндо- метритлар мол бош
сонини

ва

маҳсулдорлигини

кўпайтиришда асосий тўсиқлардан
бири бўлиб турибди. Шунинг учун
буларнйол- дини олиш ва даволашда
юқорида кўрсатилган комплекс чора-
тад- бирларни ўтказиш зарур. Бунда
молларни табиатига қарши эмас,
аксинча унга мослашиб, уларни табиий
воситалардан

(қон,

сут,

қағаноқ

суюқлиги

ва

ҳоказолар)

ва

усулларидан (туғилган бузоқчаларни
онаси билан

бирга

ликда 10-15 кун

мобайнида

сақлаш

туққан сигирларни

3-

5 кун

ўтга-

буқапар билан кунига бир

икки

cos'

бирга қўйиш ва ҳоказолар)

фойда

ланиш мақсадга мувофиқдир.

Фойдаланилган адабиётлар:

1.

Воронин В.В. и др Ветеринария.

>■'

1980, №9. (48-50

2.

Гэнчаров В.П, и. др

Профилактика

и

лечение гинекологических забеливал
у коров. М. Россельхозиздат,

1991-

200 с

3.

Заянчковский И.Ф.Задержание

пс-

следа и послеродовее заболеваниие ■ коров.
М. Колос, 1964.-384 с.

4.

Лободин К.А. Ветеринария.

М 2006. -

№ 7-е. 38-41.

5.

Логвинов Д.Д. и др Ветеринария,

1976-

№4-1.76-78.

6.

Логвинов Д.Д.. Ветеринария.

М 7981-

№8. с. 51-52.

7.

Падучева А.А. Гзрмональныне

пре-

параты в животноводстве

.Сельхозиз-

дат,

1979-230

с.

8.

Самойлов В.А. Ветеринария. М 1988-

№3, с-36

9.

Скорогудаев В.А. Ветеринария.

V

2001-

№12. с. 34-35.

10.

Серебряков

Ю.М.Ветеринария.

2009,№6.с.42-44.

11.

А.П.Студенцов А.Л. и др.

Акушер-

ство, гинекология и биотехнология раз-
множения животных. М, колос, 2005.-512'

12.

Терещенко А.С. Профилактика и

лечиние

акушерско

-

гинекологичеоз’

заболеваний у коров. М, Урожай

1990-:

162-

165.

ZOVETERINARIYA

ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ : АКУШЕРЛИК ВА ГИНЕКОЛОГИЯ

Оғиз сутининг умумий самарадорлиги

2012 й
ойлар

Туққан

сигирлар

сони

Улардан

қочирилди

Қочириш

муддатлари

М ± m

Қисир ҚОЛДИ

Бош

%

Бош

%

Январ

27

27

100

42-191

124 ± 5

-

-

Феврал

26

24

92,3

45-215

129 ± 12.5

2

7,7

Март

16

16

100

52-201

102 ± 11,7

-

-

Апрел

21

19

90,5

35-145

80 ± 5,9

2

9,5

Май

22

20

91

43-13

84 ± 5,4

2

9

Июн

24

23

95,8

43-111

77 ± 3,7

1

4,2

И юл

29

29

100

54-96

76 ± 2,9

-

-

Жами

165

158

95,8

95-215

76 ± 2,9-
129 ± 125

7

4,2

3-

жадвал

Библиографические ссылки

Воронин В.В. и др Ветеринария. >■' 1980, №9. (48-50

Гэнчаров В.П, и. др Профилактика и лечение гинекологических забеливал у коров. М. Россельхозиздат, 1991-200 с

Заянчковский И.Ф.Задержание пс- следа и послеродовее заболеваниие ■ коров. М. Колос, 1964.-384 с.

Лободин К.А. Ветеринария. М 2006. - № 7-е. 38-41.

Логвинов Д.Д. и др Ветеринария, 1976-№4-1.76-78.

Логвинов Д.Д.. Ветеринария. М 7981-№8. с. 51-52.

Падучева А.А. Гзрмональныне препараты в животноводстве .Сельхозиз- дат, 1979-230 с.

Самойлов В.А. Ветеринария. М 1988-№3, с-36

Скорогудаев В.А. Ветеринария. V 2001-№12. с. 34-35.

Серебряков Ю.М.Ветеринария. 2009,№6.с.42-44.

А.П.Студенцов А.Л. и др. Акушерство, гинекология и биотехнология размножения животных. М, колос, 2005.-512'

Терещенко А.С. Профилактика и лечиние акушерско - гинекологичеоз’ заболеваний у коров. М, Урожай 1990-: 162-