Ekologik fo'ltm i
EKOLOGIYAGA ONGLI MUNOSABAT
Fanlararo uzviylik
(l-sinflar uchun)
Farzandiarimizni jismonan sog'tom, ma 'naviy barkamot, intellektualsatohiyati yuksak insofar qilib tarbiyatashda atrof-
muhitga munosabatningalohida o'rni bor. Ayniqsa, o'quvchiiarga mavzuni boshqa fanlarga bog'fab tushunbrish, ularni
fanlararo uzviytk asos
ida o'quv faoliyatlga jaib etish, ста tabiatimizga muhabbatni yanada yuksaltirish katta ahamiyatga
ega. Quy da ekoiogiyaga ongh munosabatning fanlararo uzviytigi asosida iimiy-tadqiqot ishlarini olib borayotgan doimiy
hamkorimiz N.Isaqulovaning 1- va 2-sinflar uchun dars ishlanmalarini diqqatingizga havola etamd. 3- va 4-sinflar uchun
mashg'u/otiarniesa ketgusi sonimizda yoritamiz.
Maqsad: fan mavzulari asosida
o'quvchining atrof-muliitiga nisbatan ongli
munosabatini
o'stirish,
o'quvchilarni
fanlararo faoliyatga undash.
Jihozlar: darsliklar, qog'oz, flomaster,
sketch.
Dars uslubi: «Aqliy hujum»
Darsning borishi:
I. Tashkiliy
qism:
Salomlashish,
navbatchi
axborotini
tinglash,
o'quvchilarni
darsga tayyorlash.
II. Uy
vazifasini
so'rash
va
baholash.
III.
Yangi mavzu; Ekologik tarbiya
berish yuzasidan fanlararo dars mavzusi.
O'quvchilar «Savodxon», «Odob»,
«Olam»,
«Hisobchi»,
«Husnixat»
guruhlariga bo'iinadilar. Guruhlar oldiga
«Qushlarni bfc muhofaza qilamiz»
muammosi
qo'yiladi.
Uni
fanlararo
aloqadorlikda
hal
etamiz.
«0’qish»
fanidan «Rivoyat», «Odobnoma» fanidan
«Umidvor
qushcha»,
«Atrofimizdagi
olam» fanidan «Qushlar — bizning
do'stimiz» mavzulari ustida mulohaza
yuritiladi. «Matematika» va «Ona tiii»
fanlaridan esa ekologik mazmunda
mashq
va
masalaiar
yechamiz.
Masalaning hal etilishi to'g'risida barcha
ishtirokchilar o’z fikrlarini bildiradilar.
Demak, aqliy hujum yo'li bilan qisqa
daqiqalarda o'nlab g'oyalarni yuzaga
chiqish imkoniyatlari mavjud bo'ladi.
«Savodxon» guruhi «O'qish» fanidagi
«Rivoyat» mavzusini o'qib, tahlii qilib
chiqqandan
so'ng
quyidagi
fikrlarni
bildiradilar:
— Chodirda kabutarning
in
qurgani;
Boshlang'ichtalim4/2011
Bin xonadonda 10 ta jo'ja parvarish
qiiinmoqda. Uiarning 3 tasini mushuk
yeb qo’ydi. Xonadonda nechta jo'ja
qoldi?
Bor edi -
10 ta Yeb qo’ydi - 3 ta
Qoldi - ?
Yechish: 10 - 3 = 7
Javob: 7 ta jo’ja qoldi.
Har bir guruh ishtirokchilah oldiga
qo’yilgan muammo bo'yicha yuqorida
qayd etiigan mulohazaiar va takliflarni
yozib boradilar. Fikrlar xilma-xilligi bilan
tavsiflanadi va hujum davomida ular
tanqid
qilinmaydi,
qaytadan
ifodalanmaydi. Aqliy hujum tugagach,
eng
yaxshi
takliflar
quyidagicha
ajratiladi:
— Amir Temurning parrandalarga
muruwati; .
— Bolaiar, qushlarni asrang!
— Qushlarni muhofaza qilish;
— Jo'jalarni himoya qilish.
Nihoyat muammoni yechish uchun
«Qushlarni muhofaza qilish» taklifi
tanlanadi.
IV.O’tilgan
mavzuni
mustah-
kamlash:
Amir Temur (1336-1399) o'zining
markazlashgan davlatida obodonchilik
ishlarini olib borgan. Movarounnahrda
bog'-
rog’lar
yaratgan,
masjidu
madrasalar qurdirgan. Temur o'z
davlatining
shon-shuhrati
uchun,
ayniqsa,
Movarounnahr
poytaxti
Samarqandning
obodonchiligiga
alohida
ahamiyat
bergan.
U
Samarqand atrofida o'zining xeshu
aqrabolariga atab, ko'pgina go'zal
bog'lar:
Bog'idilkusho,
Bog'ichinor,
Bog'ibehisht,
~ Amir Temur mazkur manzaraning
guvohi bo'lgani;
— Amir Temurning parrandalarga
muruwati.
«Odob»
guruhi
«Odobnoma»
fanidagi «Umidvor qushcha» she’rini
ifodali o'qib, tahlil qllgandan so'ng she'r
asosida quyidagi fikrlarni bildiradilar:
— Sir bolaning qushga tosh otgani;
— Yarador qushcha armoni;
— Yarador qushcha parvarishi;
— Qushcha parvozi;
— Bolalar; qushlarni asrang!
«Olam»
guruhi
«Atrofimizdagi
oiam» fanidagi «Qushlar — bizning
do'stimiz» mavzusi asosida xulosa
qiladilar.
— Qushlarga in yasash;
— Inlarga don sepish;
— Inlarni daraxtga osish;
— Qushlarni muhofaza qilish.
«Husnixat» guruhi «Ona tiff»
fanidan
ekologik
mazmundagi
mashqlarni bajaradilar: Kitobning 42-
betidagi 73-mashqni o'qib, topshiriqni
bajarishadi.
Topshiriq:
Ajratib
ko'rsatilgan
so'zlarni bo'g'iniab ko'chirish qoidasiga
ko'ra ularni bo'g'inlarga ajratib yozing.
Jiblajibon
Jiblajibon
— foydali qush. U
bahorda o’ikamizga birinchi bo'lib uchib
keladi. Jiblajibon mayda hasharotiar
bilan oziqlanadi.
Jib-lajibon, jibla-jibon, jiblaji-bon;
qush; ba-horda, bahor-da; uchib; ha-
sharotiar, hasha-rotlar, hasharot-lar.
«Hisobchi» guruhi «Matematika»
fanidan ekologik mazmunda masala
yechadilar:
Boshlang'ich ta'lim 4
/2011
13^’
jbaland,
Davlatobod,
j'inav,
Bog'ishamolni
urdirgan.
Quyida Amir Temur «Vasiyatlari,
maslahatlari,
tanbeh
lari»
asaridan
maslahatlarni keltiramiz:
1.
Kimki bi гол sahroni obod qilsa
yoki koriz qursa, yo biron bog' ko'kartirsa
yoxud biron xarob bo'lib yotgan yerni
obod qilsa, birinchi yili undan hech narsa
ofmasinlar, ikkinchi yili rayiyat
— o'z
roziligi bilan berganini olsinlar, uchinchi
yili esa qonun-qoidaga muvofiq xiroj
olsinlar.
2. Xarob bo'lib yotgan yerlar egasiz
bo'lsa, xolis davlatlar tarafidan obod
qilinsin. Agar egasi bo'lsa-yu, lekin uni
obod qilishga qurbi yetmasa, unga
kerakli
asbob-uskuna
va
boshqa
narsalarni bersinlar toki u o'z yerini obod
qilib olsin.
3. Xarob bo'lib yotgan yerlarda
koriz qursinlar, buziigan ko'priklarni
tuzatsinlar, arjqlar va daryoiar ustiga
yangi ko'priklar qursinlar, yo'l ustida har
manziilarga rabotlar qursinlar, yo'llarga
kuzatuvchilar va soqchilar qo'ysinlar, har
bir
rabotga
bir
necha
odamni
joylashtirsinlarki, yo'llarni kuzatish va
saqlash ishlari ularga tegishli bo'lsin.
Yo'lovchilar mollarini g'aflat bosib,
o’g’irlatib qo'ymasliklarining vazifasi
ham o'shalarning zimmasida b
o’lsin.
IV. Uyga
vazifa:
Fanlararo
mavzular asosida ishlash va tahlil qilish,
2-sinf uchun
Maqsad:mavzuni boshqa fanlarga
bog'lab tushuntirish, fanlararo ekologik
tarbiya berish, fanlararo o'quv faoliyatga
jalb etish.
Jihoz:
darsliklar,
qog'oz,
flomaster.
Uslu
b: «Miyaga
hujum»
(breynstorming).
Darsning borishi:
I. Tashkiliy
qism:
Salomlashish,
navbatchi
axboroti,
o'quvchilarni darsga tayyorlash.
II.
Uy
vaztfasini
so'rash
va
baholash.
Ш. Yangi mavzu: Ekologik tarbiya
berish
yuzasidan
fanlararo
dars
mavzusi.
Aziz o'quvchilar! Bugungi darsimizni
fanlararo bog’liqlikda olib boramiz.
Mazkur usul yordamida muammoni
yechish uchun shaxsiy g'oyalarimizni
ilgari suramiz. Fanlararo mavzularni
o’rganish
jarayonida
ekologiyaga
qaratilgan
mavzularni
mustaqil
tushungan holda yechishga barchangiz
qatnashishingiz shart. «O'qish» fanidan
«Yashil olam — yaxshi olam»,
«Atrofimizdagi olam» fanidan «Inson va
tabiat» mavzulari hamda «Ona tili» va
«Matematika» fanlaridan ekologiyaga
bog'lab mashq va masalalar yechamiz.
«Yashil olam — yaxshi olam»
mavzusida
ilgari
surilgan
g'oyalar
quyidagicha ifodalanadi:
• Manzarali
daraxtlarni
yetishtirishga imkon bor.
• Yashil o'simliklar havoni zararli
gaz va changdan tozalaydi.
• Kislorod bilan boyitadi.
• Havo haroratiga ta’sir qiladi.
■ Daraxtzorlar suv saqlanuvchi
manbalarni
nurashdan,
yuvilib
ketfshdan saqlaydi.
■ Shahrimizni
ko'kalamzorlash-
tirishga e’tibor berish kerak.
«Inson va tabiat» mavzusidagi
g'oyalar
qog'oz
varaqalariga
quyidagicha yozib olinadi:
■ Atrofimizdagi barcha narsa -
tabiat hisoblanadi.
■ Odam shu tabiatda yashaydt.
■ O'ziga kerakli narsani undan
oladi.
■ Biz tabiatni asrashimtz va unga
g'amxo'rlik qilishimiz kerak.
• Havo, suv ifloslanadi, o'simlik va
hayvonlar kamayishi mumkin.
• Milliy bog' va qo'riqxonaiar tashkil
etish yaxshi samara beradi.
■ O'zbekiston «Qizi I kitobi»ga
kiritilgan
yovvoyi
hayvonlar
va
o'simliklar.
«Matematika» fanidan «Tabiat»
rasmi asosida misollarni yechib, rasmni
birgalikda bo'yaymiz:
74-51=23 (daryo rangi -
ko’k);
86+5=91 (bulut rangi - oq);
28+12=40 (osmon rangi - moviy
ko'k);
70-9=61 (tog' rangi -jigar);
18-10=8 (data rangi - yashil);
■ Tabiat - go'zal.
«Ona tili» fanidan maqollardagi
so'zlarni aniqlaymiz:
■ Kuzda qilingan
hosilga barakat.
’ Yer haydasang, kuz hayda,
Kuz yuz hayda,
• Foydali mehnat qilish.
Muammoni yechish bo'yicha g'oya
va
takliflar
doskaga
yoziladi
va
o'quvchilar
mulohaza
yuritadilar.
Yuqoridagi takliflarni o'quvchilar guruh
bo'lib tahlil etadilar. Eng qulay va
muvofiqlarini aniqlaydilar:
• Shahrimizni
ko'kalamzor-
lashtirishga e’tibor berishimiz;
■ Biz tabiatni asrashimiz va unga
g'amxo'rlik qilishimiz;
■ Xalqimizning
eng
yaxshi
an’anasiga sodiq bo'lishimiz kerak.
■ Tabiat — go'zal.
■ Tabiatda mehnat qilish foydalidir.
Xulosa qilib shuni aytish kerakki,
yuqoridagi
g'oyalarni
doimo
esda
saqlashimiz va ularga sodiq qolishimiz
kerak. ’
IV.
O'titgan
mavzuni
mustahkamlash:
Ob-havo
darakchilari
haqida
suhbatolib borish.
■ Qish kunlari kechasi havo ochiq
bo'lsa, sovuq bo'ladi.
■ Qarg'a, zag'chalar ayianib uchsa,
ertasiga havo ayniydi.
■ Qarg'alar betinim qag'illasa, tez
orada qor yog'adi. *
• Agar qor gupillatib tez yog'sa, tez
tinadi, sekin vog'sa, uzoq yog'adi va
sovuq bo'ladi.
■ Mushuk va itlar boshlarini
oyoqlari orasiga yashirib uxlasa, ertasi
kuni sovuq bo'ladi.
■ Qushlar hurpayib o'tirsa, sovuq
uzoq davom etadi.
• Qishda
atrofga
chirsillagan
tovush eshitilsa, rovuq kuchayadi.
V. Uyga
vazifa:
mavzularni
takrorlash.
N.ISAQULOVA,
0‘MKHTTKMO va UQTI.
