Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
12
28-iyun 2024-yil.
UDK. 619:636.2:616.9:591.85.
QASHQADARYO VILOYATINING CHO‘L HUDUDIDA JOYLASHGAN QIZIL ZOTLI
QORAMOLLARDA TRIXOFITIYA KASALLIGINI KELIB CHIQISH SABABLARI
Usmonova X.J.
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti tayanch doktoranti
Annotatsiya:
Maqola Qashqadaryo viloyatining cho’l xududida joylashgan qizil zotli
qoramollarda trixofitiya kasalligini kelib chiqish sabablari va uni bartaraf etish uchun tavsiyalar
berishga bag’ishlangan bo’lsa, hayvonlarning 5 foizida zamburug’, 3 foizida tellerioz va ularning
tashuvchisi piroplazmoz tarqatishi aniqlangan. Aniqlanishicha, Kasbi tumanidagi “Yurt risqi”
MChJ fermer xo‘jaligidagi 400 bosh qoramolning 4,5 foizi trixofitiya, buzoqlarda 2,5 foizi
piroplazmoz bilan kasallangan. Undan tashqari qonning biokimyoviy ko’rsatgichlari asosida
kasalliklarni erta aniqlash hamda sifatli davolash samarasi ko’zda tutilgan.
Kalit so‘zlar:
Qashqadaryo viloyati, cho’l xudud, zamburug’, Tr.verricosum, ratsion,
kasallik, qonning biokimyoviy ko’rsatgichlari, vaktsina va anteseptik vositalar.
Kirish.
Inson salomatligini o’ylaydigan shifokorlarimiz bemorning biokimyoviy qon
parametrlari natijalarini to’liq tahlil qilmasdan davolashni boshlamaydi. Veterinariya shifokorlari
orasida ham mavjud bo’lib, ularning ba’zilari muntazam ravishda, biokimyoviy tadqiqotlar uchun
qon yig’adilar. Biroq, aksariyat hollarda, bu tadqiqotlarning barchasi, shuningdek, ularning
natijalari faqat qog’oz shaklida qoladi. Amaliyotda joriy etilsa, veterinariya mutaxassislari, balki
hayvonlar uchun ratsion tarkibini to’g’ri ishlab chiqishda, zootexnika mutaxassislariga ham katta
xizmat qilishi mumkin. Fermer xo’jaligi qanchalik yuksak darajada ko’rinmasin chorvachilik
iqtisodiyoti tarmoq sifatida ana shu ma’lumotlarga asoslanishi va qurilishi kerak. Hayvonlarni
maxsuldorligini oshirishda infektsion va invazion kasalliklarni kelib chiqish va ular tufayli yuzaga
kelgan har xil kasalliklarni ertachi aniqlash va davolashda qonning biokimyoviy ko’rsatgichlari
ishonchli fakt bo’la oladi. Organizimdagi har qanday fiziologik norma, patologik o’zgarishlarni olib
kelgan sabablarni biokimyoviy ko’rsatgichlar natijasida hayvon sog’lig’ini saqlab qolish, ulardan
yuqori sifatli mahsulotlar olish imkonini beradi.
Adabiyotlar tahlil qilish.
Organizm biosintezini, energiyani, organizmning o'sishini va
rivojlanishini, sut, go'sht va boshqa chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishni ta'minlash
jarayonlarda ishtirok etadigan barcha oziq moddalar, istisnosiz, oziq moddalar bilan ta'minlanishi
kerak. Hayvonlar organizmi biologik zarur miqdorda va nisbatlarda ratsionga ega. Hayvonlarni
saqlash sharoitlari va ularni ekspluatatsiya qilish organizmdagi metabolizmning intensivligiga
muhim ta'sir ko'rsatadi [1-3]. Chorvachilik qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining murakkab va juda
qimmat tarmog'idir, chunki u odamlar tomonidan to'liq qo'llab-quvvatlanadigan dehqon
hayvonlariga kundalik parvarish va e'tibor zarurati bilan bog'liq. Kichik poda yoki yirik
chorvachilik majmuasidan maksimal mahsulot olish uchun hayvonlarni sifatli ozuqa bilan uzluksiz
ta’minlash va ularni to‘g‘ri oziqlantirish zarur. Ular suvga to'sqinliksiz kirishlari va ularga xizmat
ko'rsatish uchun zoogigienik standartlarga javob beradigan binolarda etologik tamoyillarga muvofiq
joylashtirilishi kerak. Ularni kundalik parvarishlash, tibbiy va veterinariya yordami bilan ta’minlash
muhim ahamiyatga ega. Hayvonlarni ekspluatatsiya qilish darajasi va texnologik rejimlar tananing
biologik imkoniyatlariga mos kelishi, sog'lig'iga putur etkazmasligi va ulardan ishlab chiqarish
muddatini qisqartirmasligi kerak. Ushbu shartlardan kamida bittasiga rioya qilmaslik
chorvachilikning rentabelligini pasaytiradi [4-6].
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
13
28-iyun 2024-yil.
Tadqiqot maqsadi.
Qashqadaryo viloyatining cho’l xududida trixofitiya kasalligi bilan
birga boshqa tur kasalliklarni kelib chiqish sabablari va ushbu kasalliklarni erta aniqlash, bartaraf
etish va maxsuldorligini oshirishga qaratilgan.
Undan tashqari kasalliklarni kelib chiqishi va bartaraf etishda qondagi biokimyoviy ko’rsatgichlarni
ahamiyati.
Materiallar va tadqiqot usullari.
Tadqiqotlarimiz Qashqadaryo viloyati Kasbi tuman
xududda joylashgan qizil zotli qoramollarda amalga oshirildi. Kasallikni erta aniqlash maqsadida
hayvonlar saqlanadigan joylardagi to’rtta burchagidan tuproq va gung namunalari Samarqand
viloyati oziq-ovqat xavfsizligi bakteriologiya laboratoriyasida. Qon zardobining biokimyoviy
ko’rsatkichlari monitoringi Qashqadaryo viloyati Kasbi tuman Mirishkor qishlog’ida joylashgan
“Yurti risqi nasilchilik” MChJ hamda Mug’lon qishlog’i aholi chorvalarda amalga oshirildi.
Laboratoriya tadqiqotlari Samarqand shahar
laborator diagnostika klinik laborator zamonaviy
asbob-uskunalar DKTF biokimyoviy analizator,
pipetkali dispenser DPOPts-1-20-200; pipetkali
dispenser Biohit (100–1000 mkl), spektrofotometr PV1251C, sentrifuga OPN-8.
Tadqiqot natijalari.
Qashqadaryo viloyati Kasbi tumani ochiq dala maydonlardan iborat
bo’lib, shamol Turkiston bo’ylab esadi. Turkistonning ochiq cho’l tizmalarining etaklari Mirishkor,
Kasbi, Beshkent tuman hududlaridan tashkil topgan. Ushbu voha keng tabiiy ochiq yaylovlar,
tabiati boshqa tumanlarga nisbatan iqlimi juda issiq. Bu tabiiy hududiy joylashuvda chorvachilikni
rivojlantirish imkoniyatlari kengligi, shu bilan birga qoramollar qon-parazitar va trixofitiya
kasalliklarni tarqatuvchi bit, kana va zamburug’larning o’sib rivojlanishi uchun qulay tabiiy
biotoplarning mavjudligini ko’rsatadi. Shuning uchun ushbu xududda qoramollar trixofitiya
kasalligi keng tarqalganligi va katta iqtisodiy zarar etkazib kelayotganligi to’g’risida aniq
ma’lumotlar mavjud.
Kasallik qo’zg’atuvchisining manbai-kasal hayvonlar. Ular kasal hayvonlar bilan kantakda
yoki zamburug’larni atrof muhitga tarqalishi (molxona, to’shama, jihozlar, tezak, tuproq, va
boshqa) natijasida kasallikga moyil hayvonlarni zararlaydilar. Zamburug’ sporalari havo orqali
o’tishi va tarqalishi mumkin. Infektsiya molboqarlar orqali ham kirishi o’z isbotini topdi.
Hayvonlarda trixofitiyani paydo bo’lishida ma’lum darajada terining shkastlanishi,
tirnalishi, tilinishi, shuning namlik ta’sirida epiteliyning deskvamasiyasi imkon yaratadi.
Qashilaganda, ishqalanganda bu joylarda terining geritimiyasi ortadi, natijada muhit reaktsiyasi
o’zgaradi va zamburug’ hayot faoliyati uchun yanada qulay bo’ladi. Trixofitiya qo’zg’atuvchisining
faol o’tkazuvchisi ektoparazitlar ham hisoblanadi. Bizning tadqiqotlarimiz jarayonida
2015-2017
yillarda aholi qoramollari trixofitiya bilan turli yoshda 18 kunlik buzoqlardan -3,5 yoshgacha
bo’lgan qoramollar kasallanishi kuzatildi. 2018 yil davomida kasallik kuz va qish fasllarida kasallik
ko’proq uchrashi aniqlandi. 2019 yil bahor va yoz fasllarida tangachasimon shakli aniqlandi.
Kasallikni tarqalish tezligi va mavsumiga qarab uning kelib chiqish sabablari o’rganilib unga qarshi
chora tadbirlar ishlab chiqildi va keyingi mavsumda kuzatuvlar chuqurlashtirilib 2020-2024 yil
mavsumlarda trixofitiya kasalligini tarqalishi va kasallanish darajasi pasayganligini ko’rish
mumkun.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Усмонова, Х. (2023). Эффективность Ивермектина и поливитаминного препарата для
лечения и профилактики трихофитоноза крупного рогатого скота.
in Library
,
1
(2), 117-120.
2.
Усмонова, Х. (2023). Использование монохлорированного йода для лечения
трихофитии у крупного рогатого скота.
in Library
,
1
(2), 80-82.
3.
Juraevna, U. K. (2023). The Effectiveness of Ivermectin and Multivitamin Preparation for
the Treatment and Prevention of Cattle Trichophiton Disease.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 1/24
14
28-iyun 2024-yil.
4.
Juraevna, U. K. (2023). Utilizing Monochlorinated Iodine as a Treatment for Trichophytosis
in Cattle.
5.
Jo‘Rayevna, U. X. (2023). QORAMOLLARDA LTF-130 VAKSINANI DOZALARDA QO
‘LLASH.
Science and innovation
,
2
(Special Issue 8), 846-850.
6.
Усмонова, Х., Избасаров, У., Мамадуллаев, Г., & Рузиев, З. (2022). Современные
требования к лечению дерматозов (псориаза, экземы) сложной этиологии, трихофитии у
человека, овец и коз.
in Library
,
22
(2), 684-687.
7.
Усмонова, Х. (2022). Причина и патогенез заболевания Трихофитом крс.
in
Library
,
22
(2), 144-146.
8.
Усмонова, Х. (2022). Способ лечения Трихофита крс препаратами Флуконазола и
Бутасола-100.
in Library
,
22
(3), 28-30.
9.
Усмонова, Х. (2022). Дозированное применение вакцины LTF-130 крс.
in
Library
,
22
(4), 846-849.
10.
Усмонова, Х., & Шопулатова, З. (2021). Изучение эпизоотологии триксофитиза у
коров Самаркандская область.
in Library
,
21
(3), 34-37.
11.
Усмонова, Х. (2021). Экономический ущерб в результате трихофии в Узбекистане.
in
Library
,
21
(2), 26-28.
12.
Усмонова, Х. (2021). Изучить эпизоотологический статус трихофитии крупного
рогатого скота. Разведение в условиях Узбекистана.
in Library
,
21
(4), 74-78.
13.
Jahongirovna, S. Z., & Juraevna, U. K. (2021). Study of epizootology of trixophytis disease
in cows of Samarkand region.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research
Journal
,
11
(9), 34-37.
14.
Усмонова, Х. (2020). Совершенствование методов профилактики и лечения трихофита
КРС.
in Library
,
20
(3), 226-229.
15.
Усмонова, Х., Сайдалиев, Д., & Рузикулов, Р. (2017). Значение, задачи и роль
ветеринарно-санитарной науки в производстве.
in Library
,
17
(3), 24-25.
16.
Usmonova,
H.
J.
Economic
Damage
as
a
Result
of
Trichophy
in
Uzbekistan.
JournalNX
,
7
(07), 26-28.
17.
Усмонова, Х. (2024). Методы профилактики и Лечение трихофитии по причине
(анализ литературы).
in Library
,
2
(2), 37-41.
18.
Juraevna, U. K. (2024). METHODS OF PREVENTION AND TREATMENT OF
TRICHOPHYTE IN CAUSE (literature analysis).
Western European Journal of Modern
Experiments and Scientific Methods
,
2
(4), 37-41.
19.
Izbasarov, U. K., Mamadullaev, G. K., Ruziev, Z. E., & Usmonova, K. Z. Modern
Requirements for the Treatment of Dermatoses (Psoriasis, Eczema) of Complex Etiology,
Trichophytosis in Humans, Sheep and Goats.
20.
Мамадуллаев, Г. Х., Джуракулов, О. К., & Шапулатова, З. Ж. (2020).
СУПРАМОЛЕКУЛЯРНЫЙ
ПРОТИВОТУБЕРКУЛЕЗНЫЙ
КОМПЛЕКС.
In
СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ, ТРАДИЦИИ И ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В
РАЗВИТИИ АПК
(pp. 120-126).
21.
Мамадуллаев, Г. Х., Рўзимуродов, М. А., Саидов, А. А., Файзиев, У. М., & Жўрақулов,
О. К. Ветеринария илмий тадқиқот институти.
ВЕТЕРИНАРИЯ ТИББИЁТИ ВА
ЧОРВАЧИЛИК БЮЛЛЕТЕНИ
, 50.
22.
Шомуротов, Ш. А., Ахмедов, О. Р., Мамадуллаев, Г. Х., & Тураев, А. С. ПОБОЧНЫЕ
ДЕЙСТВИЯ ЛЕКАРСТВЕННЫХ СРЕДСТВ Новостная информация.
23.
Шомуротов, Ш. А., Ахмедов, О. Р., Мамадуллаев, Г. Х., & Тураев, А. С.
ИССЛЕДОВАНИЕ СПЕЦИФИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ ПРОТИВОТУБЕРКУЛЕЗНОГО
ПРЕПАРАТА БИОМАЙРИН СИЛГА ҚАРШИ БИОМАЙРИН ПРЕПАРАТИНИНГ
ХУСУСИЙ ФАОЛЛИГИНИ ЎРГАНИШ.
ЎЗБЕКИСТОН ФАРМАЦЕВТИК ХАБАРНОМАСИ
,
47.
