№ 9 (2024) "Raqamli iqtisodiyot" ilmiy elektron jurnali

Mazkur maqolada investitsiya risklari va ularning turlari, yuzaga
kelish sabablari va ularni pasaytirish yo‘llari ko‘rib chiqilgan. Investitsiya risklari
investorlar va korxonalar uchun moliyaviy xavf-xatarlar, operatsion muammolar,
bozor noaniqliklari va siyosiy-ijtimoiy o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkinligi
tahlil qilinadi. Shuningdek, diversifikatsiya, sug‘urtalash, xedj qilish, tahlil va
monitoring kabi usullar yordamida ushbu risklarni boshqarishning samarali yo‘llari
yoritib berilgan. Maqola investitsiyalar xavfsizligini ta’minlash va investorlar uchun
strategik qaror qabul qilishda muhim qo‘llanma sifatida xizmat qiladi.

Raqamlashtirish bugungi kunda iqtisodiyotni modernizatsiya
qilishning eng muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Ushbu jarayon hududlarning
iqtisodiy salohiyatini oshirishda o‘ziga xos katalizator bo‘lib xizmat qiladi. Mazkur
mavzuda raqamlashtirishning hududiy iqtisodiyotga ta’siri o‘rganiladi, shuningdek,
uning iqtisodiy faoliyatni samaradorligini oshirish, ishlab chiqarish hajmini
kengaytirish, investitsiyalarni jalb qilish va bandlikni oshirishga ta’siri tahlil qilinadi.

Ushbu maqolada pochta aloqasi korxonalarida raqamli
texnologiyalarni joriy etish muammolari va istiqbollari tahlil qilingan. Adabiyotlar
tahlili asosida pochta xizmatlarini raqamlashtirish jarayonidagi asosiy to‘siqlar,
xalqaro tajriba va ularni bartaraf etish yo‘llari o‘rganilgan.

Maqolada global va O‘zbekiston miqyosida suv resurslarining
аhamiyati, global va mahalliy darajada ekologik va iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashda suvning muhim o‘rin tutishi, suv ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish uchun
zarur va deyarli barcha barqaror rivojlanish maqsadlarida hissa qo‘shadigan omil
ekanligi dalillar asosida asoslab berilgan. Global va O‘zbekiston miqyosida suv
resurslari boshqaruvidagi muammolar o‘rganilgan. O‘rganish natijalaridan kelib
chiqib, suvdan samarali foydalanish va barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga
qaratilgan takliflar berilgan.

Maqolada davlat-xususiy sheriklichiligini tashkil qilish va uning
o‘ziga xos xususiyatlari, tashkiliy shakllari, xususiy biznes va davlat resurslarining
o‘zaro munosabatlari tadqiq qilingan. Davlat-xususiy sherikchiligini rivojlantirish
tamoyillarini o‘rganishning zamonaviy sharoitlarda tomonlar iqtisodiy manfaatdorligi
asosida davlat-xususiy sherikchiligini rivojlantirish bo‘yicha muallifning tadqiqotlari
keltirilgan.

Maqolada bozor munosabatlaridagi asosiy iqtisodiy
kategoriyalardan biri bo‘lgan mintaqa raqobatbardoshligi kategoriyasi tahlil qilinadi.
Shuningdek, maqolada iqtisodiyotning hududiy va tarmoq tuzilmasidagi tarkibiy
o‘zgarishlar, mintaqaviy iqtisodiyotning raqobatbardoshligiga ta’sir etuvchi omillarni
o‘rganish zaruriyati belgilangan.

Maqolada “soliq menejmenti” tushunchasini talqin qilishning turli
yondashuvlari tahlil qilinadi va olib borilgan tadqiqotlar asosida nafaqat “soliq
menejmenti” tushunchasining, balki uning tarkibiy qismlarining ham kengroq ta’rifi
shakllantiriladi.

Maqolada raqamli iqtisodiyot sohasi rivojlanishining hozirgi
tendensiyalari va globallashuv sharoitida uning iqtisodiy o‘sishga taʼsiri ko‘rib
chiqiladi. Jahonda globallashuv va xalqaro raqobatning kuchayib borishi,
raqamlashtirish jarayonlarining kengayishi sharoitida hududlar iqtisodiyoti tarkibini
takomillashtirish borasida ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Ilg‘or hududlarni
rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlashning zamonaviy metodologik yondashuvlarini
ishlab chiqish, yuqori texnologiyalarga asoslangan tarmoqlarni jadal rivojlantirish,
barcha hududlar o‘rtasidagi ijtimoiy tafovutlarni qisqartirish, aholi bandligi va turmush
darajasini taʼminlashni tartibga solish, boshqaruv tizimini markazlashtirmaslik
siyosatini keng joriy qilish, hududlarda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish va
barqaror iqtisodiy o‘sishni taʼminlashga ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik tizimlar hamda
raqamli texnologiyalarning taʼsirini baholash bu boradagi ilmiy-tadqiqot ishlarining
ustuvor yo‘nalishlaridan hisoblanadi.

Maqolada O‘zbekiston Respublikasida don ishlab chiqarishni
optimallashtirishning istiqbolli yo‘nalishlari zamonaviy global tendensiyalarni hisobga
olgan holda tadqiq etilgan. Xalqaro tajriba va dolzarb tadqiqotlar tahlili asosida don
ishlab chiqarish samaradorligi va barqarorligini oshirish bo‘yicha kompleks choralar
taklif etilgan. Sohani texnologik modernizatsiya qilish, ilmiy-ta’lim bazasini
rivojlantirish va infratuzilmani takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar keltirilgan.
Raqamlashtirish, ekologik barqarorlik va mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini
mustahkamlash masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.

Ushbu maqolada simsiz o‘zini o‘zi tashkil qiluvchi tarmoqlarni
rivojlantirishning eng istiqbolli yo‘nalishlaridan biri ko‘rib chiqiladi: FANETlar, ular
uchuvchisiz uchish apparatlari (UUA) ga asoslangan. Maqolada FANET tarmoqlarida
aloqani tashkil qilish bilan bog‘liq turli muammolar va hal etilmagan masalalar ko‘rib
chiqiladi. U turli pog‘onalar, jumladan, fizik pog‘ona, kanal pog‘onasi, tarmoq
pog‘onasi va transport pog‘onasi bo‘yicha mavjud protokollar haqida umumiy
ma’lumot beriladi. Yagona UUA tizimlari o‘nlab yillar davomida qo‘llanilgan bo‘lsa-da, bitta katta UUAga tayanish o‘rniga kichik UUAlar guruhidan foydalanishning
ko‘plab afzalliklari bor. Biroq, ko‘p uchuvchisiz uchish vositalari o‘z muammolari
bilan birga kelmoqda va loyihalashdagi eng muhim muammolardan biri aloqadir.
Ushbu maqolada Flying Ad-Hoc Network (FANET) yangi tarmoq toifasi, birinchi
navbatda UUAlar uchun maxsus tarmoq sifatida ko‘rib chiqiladi.

Ushbu tadqiqot Gruziyaning raqamli evolyutsiyasini global
o‘rtacha ko‘rsatkichlarga nisbatan 12 ta kichik komponent bo‘yicha raqamli tafovutni
o‘rganish orqali baholaydi. Ulardan to‘qqizta kichik komponent raqamli
texnologiyalarda sezilarli farqni ko‘rsatadi, uchtasi esa global o‘rtacha ko‘rsatkichdan
yuqori. Kuchli tomonlarga institutsional samaradorlik va ishonch, institutlar va biznes
muhiti, shuningdek, “innovatsiya va o‘zgarishlarga hissa qo‘shish” kichik toifasi
kiradi. Ushbu yutuqlar Gruziyaning institutsional va innovatsion sohalarda o‘sish
potentsialini aks ettiradi. Biroq, raqamli bo‘shliqlar va raqamli evolyutsiyaning
umumiy ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi yuqori korrelyatsiya koeffitsienti (0,60) shuni
ko‘rsatadiki, rivojlangan mamlakatlar bilan raqamli tafovut birinchi navbatda past
mutlaq qiymatlarga ega bo‘lgan ko‘rsatkichlar bilan bog‘liq. Bu past samaradorlik
sohalarida muammolarni hal qilish, bo‘shliqni bartaraf etish va Gruziyaning raqamli
rivojlanish traektoriyasini yaxshilash uchun maqsadli investitsiyalar zarurligini
ta’kidlaydi. Ushbu tadqiqot Mari Kyuri jamg‘armasi tomonidan Yevropaning Horizon
dasturi (grant qisqartmasi: CARSI, raqami: 101086415) doirasida xodimlarni
almashtirish jamg‘armasi ko‘magida o‘tkazildi.

Maqolada ta’lim tizimida raqamli texnologiyalarni qo‘llash
istiqbollari, shuningdek, raqamli texnologiyalar orqali o‘qitish jarayonini
takomillashtirish, ta’lim sifatini oshirish, talabalarinig ilmiy salohiyatini rivojlantirish
va ta’limni yanada demokratiklashtirish uchun katta imkoniyatlar yaratish, sifatli va
qiziqarli dars mashg‘ulotlarini tashkil etish uchun imkoniyatlar haqida batafsil yoritib
berilgan.

Ushbu maqolada investitsiya risklarini boshqarishning samarali
usuli sifatida diversifikatsiya konsepsiyasi keng yoritilgan. Diversifikatsiyaning asosiy
maqsadi – xavflarni minimallashtirish va portfel daromadliligini barqarorlashtirishdir.
Maqolada diversifikatsiya tushunchasi, uning foydalari va usullari tahlil qilingan.
Shuningdek, turli aktivlar, geografik va sanoat yo‘nalishlarida diversifikatsiya
qilishning afzalliklari va cheklovlari ko‘rib chiqilgan. Ushbu maqola investitsiya qilish
jarayonida xavflarni kamaytirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar qidirayotgan investorlar
uchun foydali bo‘ladi.

Ушбу мақолада саноат корхоналарида инновaцион
фаолиятни молиялаштиришнинг ижтимоий-иқтисодий аҳамияти ҳар томонлама
тушунтириб берилган. Саноат корхоналарида инновaцияларни жорий қилиниши
учун маблағларни жалб этилиши мамлакатнинг иқтисодий ўсишига ҳамда саноат
корхоналарининг рақобатбардошлигини ошишига ва ижтимоий ривожланишга
катта таъсир кўрсатиши таҳлил қилиниб, керакли таклиф ва хулосалар берилган.

Maqolada mamlakat iqtisodiyotining ustuvor sohalaridan biri
hisoblangan neft va gaz sanoati, undagi muammolar, yangiliklar, ishlab chiqarish
tendensiyalari, sohadagi xorijiy va mahalliy ilmiy – tadqiqot ishlarining o‘rni va unga
ajratilayotgan mablag‘lar dinamikasi, resurs zaxiralari va prognozi kabilar yoritilgan.
Jumladan mamlakat iqtisodiyotida neft va gaz tarmog‘ining roli, iqtisodiy salohiyati
va resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish jarayoni tahlili amalga oshirilgan.
Xususan neft va gaz sanoatiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning dinamikasi,
neft va gaz zaxiralari va ularning prognoz ko‘rsatkichlari, neft-gaz sanoatiga kiritilgan
moliyaviy investitsiyalarning iqtisodiy ko‘rsatkichlari yillar bo‘yicha keltirilgan.

Maqolada moliyaviy jihatdan yuqori natijaga ega korxonalarning,
yuqori institutsional boshqaruv reytingiga ega ekanligini o‘rganildi. Ushbu jarayonda
korxonalarning moliyaviy natijalarini aks ettiruvchi likvidlik koeffitsiyentlari,
moliyaviy tuzilma koeffitsiyentlari, faoliyat ko‘rsatkichlari va rentabellik
koeffitsiyentlari qo‘llanildi. Kompaniyalarning ishlash reytingida yuqori o‘rinlarni
egallashi uchun barcha ko‘rsatkichlar optimallashtirilishi va mos ravishda
boshqarilishi kerak. Ushu optimal yechimlarini aniqlash uchun ko‘p mezonli qaror
qabul qilish usullari tahlil qilindi. Bu mezonlar asosida kompaniyalarga eng yaxshi
alternativni tanlash uchun taklif va tavsiyalar berildi.

Дунёда 100 дан ортиқ халқаро рейтинг ва индекслар мавжуд
бўлиб, уларнинг 24 таси мамлакатимиз учун устувор халқаро рейтинглар
сифатида қайд этилган. Мазкур халқаро рейтинг агентликлари ўз
хисоботларининг фаолият соҳасига доир меъзонлар, индикаторлар ва субиндикаторлар асосида ҳамда изтисослашган методика асосида амалга
оширадилар. Мазкур мақолада халқаро рейтинг ва индексларнинг йиллик
ҳисоботлари мамлакатимизда рақамлаштиришнинг истиқболли ва долзарб
йўналишларини танлаш механизми сифатида таҳлил этиб берилган.

Maqolada raqamli platformalardan eksport faoliyatida
foydalanishni samaradorligi, raqamli texnologiyalarini rivojlantirish, raqamli
iqtisodiyotning o‘sishi bilan firmalar va ularning iste'molchilari o‘rtasidagi ushbu
o‘zaro aloqalar, shuningdek, raqamli texnologiyalar xaridorlar va sotuvchilarga global
miqyosda buyurtma berish va qabul qilish imkoniyati bo‘yicha ilmiy izlanishlar bayon
etilgan.

Chet tillarini bilish turizmni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi
hamda turistlar va mahalliy aholi o‘rtasidagi muloqotni osonlashtiradi. Bu
sayohatchilarga mahalliy madaniyat, anʼanalar va urf-odatlarni yaxshiroq tushunishga
yordam beradi, ularning umumiy tajribasini boyitadi. Turizm industriyasi uchun ko‘p
tillilik turli xil mehmonlarni jalb qilishga yordam beradi, chunki turli tillarda xizmat
ko‘rsatish imkonini yaratadi. Shuningdek, ko‘p tillilik davlatlar o‘rtasidagi aloqalarni
mustahkamlaydi va o‘zaro tushunishni rivojlantiradi. Samarali til ko‘nikmalari
mahalliy iqtisodiyotlarni ham qo‘llab-quvvatlab, turistlarning uzoqroq qolishi va
ko‘proq mablag‘ sarf qilishlarini rag‘batlantiradi. Shuning uchun chet tillari global
turizmning o‘sishi va muvaffaqiyati uchun muhimdir.

Mazkur maqolada Oʻzbekistonning barqaror energiyaga oʻtish
jarayoni, qayta tiklanadigan energiya manbalarining roli, rivojlantirish imkoniyatlari
va bu borada amalga oshirilayotgan ishlar tahlil qilingan. Quyosh, shamol va suv
energiyasi kabi muqobil energiya manbalari, ularning iqtisodiy va ekologik afzalliklari
haqida soʻz boradi. Shuningdek, mavjud toʻsiqlar va kelgusidagi istiqbollar ham
oʻrganilgan.

Maqolada aholi daromadlari va uning tarkibi nazariy jihatdan
o‘rganilgan, turmush farovonligi va daromadlar darajasi mutanosibligi tadqiq qilingan.
Aholi daromadlarining shakllanishi va farqlanish darajasini kamaytirishga ta’sir
ko‘rsatuvchi omillar o‘rganilib, munosib turmush darajasini ta’minlashning zamonaviy
iqtisodiy vositalar tadqiq etilgan.

Mehnat bozorida aholi ish bilan bandligini ta’minlash va
ishsizlikni kamaytirish murakkab ijtimoiy-iqtisodiy hodisa sifatida koʻp tomonlama
tadqiqotni talab qiladigan jarayon hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan ushbu maqolada
aholi ish bilan bandligini oshirishning samarali ijtimoiy-iqtisodiy mexanizmi
elementlari va vositalari tadqiq etilgan.

Ushbu maqolada oziq-ovqat mahsulotlari bozorining mamlakat
iqtisodiyotidagi o‘rni, oziq-ovqat mahsulotlari bozorini rivojlantirishdagi asosiy
muammolar, oziq-ovqat mahsulotlari bozorining asosiy ta’minotchisi hisoblangan
qishloq xo‘jaligi bozorlari, oziq-ovqat mahsulotlari bozorining asosiy elementlari va
ularning asosiy ko‘rsatkichlari haqida ma’lumot berilgan. Shuningdek, O‘zbekiston
oziq-ovqat bozorining ta’minlanish darajsi va uni rivojlantirish yo‘llari borasida fikrlar
keltirilgan.

Raqamli marketing bu raqamli texnologiyalar va onlayn
platformalar yordamida mahsulot va xizmatlarni targ‘ib qilish va sotishni amalga
oshirish jarayonidir. Internet, ijtimoiy tarmoqlar, mobil ilovalar va boshqa raqamli
vositalar orqali brendni reklama qilish, mijozlar bilan muloqotda bo‘lish va ularning
ehtiyojlarini aniqlash raqamli marketingning asosiy vositalaridir. Ushbu maqolada
raqamli marketingning rivojlanishi, uning zamonaviy tendensiyalari va
samaradorligini oshirish uchun qo‘llaniladigan strategiyalar tahlil qilinadi.

Maqolada mamlakat iqtisodiyoti uchun muhim sohalaridan biri
hisoblangan neft va gaz sanoatining investitsion-innovatsion faoliyati, undagi
muammolar, yangiliklar, investitsiyalarning o‘zlashtirish tendensiyalari, sohadagi
amalga oshirilayatgan ishlar kabilar yoritilgan. Jumladan mamlakat iqtisodiyotida neft
va gaz tarmog‘ining iqtisodiy salohiyati va resurslardan foydalanish samaradorligini
oshirish jarayoni tahlili amalga oshirilgan.