'Doctor a^borotnomasi, 2011, № 3, Sainarqand
12
Xamroeva L.K.,
BACHADON BO‘YNI ASOS VA RAK OLDI KASALLIKLARINI
Badriddinova M.S.,
HOZIRGI ZAMON TEKSHIRISH VA DAVOLASH USULLARI
Xamroev A.K.
SamMI Davolash fakultetining akusherlik-ginekologiya kafedrasi
Bashadon bo'yni yomon sifatli o‘smalarini ol- dini
olishda asos kasalliklari (jarayonlari) rak oldi holatlarini
aniqlash va ulami davolash katta aha- miyatga ega. Rak
oldi holati terminini birinchi marta Dupreuil (1896)
tomonidan fanga kiritilgan va rak oldi keratozlarini
aniqlashda foydalanilgan.
I.
Asos jarayonlari
1.
psevdoeroziya (ektopiya) - bachadon bo'yni qin
qismidagi ko‘p qavatli yassi epiteliyn- ing bo‘yin
kanalidan o'sib kelgan silindrik epite- liyga almashganligi.
2.
eroziyaga uchragan ektropion - bu bachadon
bo'yni chandiqli deformasiyasi bilan qo'shilib kelgan
psevdoeroziyadir.
3.
Mug'uzlanuvchi shilliq qavat leykoplakiya- si.
Leykoplakiya oddiy yoki atipik bo'lishi mum- kin, bunda
epiteliy mug'uzlanib qaiinlashishi (deskeratoz) kuzatiladi.
4.
Eritroplakiya - epitelial qoplam yupqalashi- shi.
5.
Poliplar - bachadon bo‘yni kanali shilliq
qavatining o‘choqli o‘ta o'sib ketishi.
6.
Papilloma - ko‘p qavatli yassi epiteliyning
o'choqli o‘ta o‘sib ketishi va mug'uzlanishi (so‘galga
o'xshash).
7.
Kondiloma - yassi epiteliy bilan qoplangan
qo'shuvshi to'qimaning o‘ta o‘sib ketishi.
II.
Rak oldi jarayonlari -
displaziyalar. Dis-
plaziyalar psevdoeroziya epidermizasiyasining normal
kechishi buzilishida va menstrual sikliga binoan hujayra
elementlarining to‘g‘ri differinsia- siyasi buzilishi
natijasida kelib chiqadi (parabazal, bazal hujayralaniing
patologik o'zgarishlari - ular odatdagi o'lchamlaridan
ko‘ra
kichikroq
bo'ladi,
polimorfizm,
hujayra
vakuolizasiyasi,
patologik
mitozlar
rivojlanadi.
hujayralarning qavatma- qavat joylashuvi buziladi, ammo
bu patologik ho- lat yuzaki epiteliy qavati - stromaga
tarqalmaydi).
III.
preinvaziv rak - epiteliy ichi raki (karsi- noma in
situ) sin-servisal infraepitelial neoplaziya (sin)
IV.
invaziv rak
Displaziyalar -
rak oldi prosesslari ko‘pinsha
psevdoeroziya, poliplar bo‘lgan joyda, ya‘ni shunday asos
kasalliklardan keyin rivojlanadi. Asos kasalliklari
makroskopik ko'rilganda aniq- lansa, displaziyalar esa
faqat gistologik tekshiril- ganda aniqlanadi, ba'zan
sitologik yoki kol'poskopik tekshirilganda aniqlanadi.
B. Bachadon bo‘yni bez - muskullar giper-
plaziyasi. Bu
jarayonlaming kelib chiqishida ayolning
yoshi (asosan 32-47 yosh) abortlar, tug'ruq shikastlari,
gormonal buzilishlarning roli katta ahamiyatga ega.
Displaziyalar asosan menopauzagacha bo'lgan
davrda kuzatiladi
Tug'ruq shikastlari to'qima strukturasini o'zgartirib
bachadon bo'yni faoliyatiga putur etkazadi, agar bunga
yana yallig'lanish prosesslari qo‘shilsa distrofik
o'zgarishlar, giperplaziya, ma- halliy proliferasiya
jaraenlari rivojlanadi.
1947
yli
M.F.
Glazunov
psevdoeroziyalarni
endoservikoz deb atashni tavsiya qilgandi. Chunki bu
kasallikning disgormonal tabiatini alohida d'qtirmoqchi
edi. Endoservikoz rivojlanishida antenatal hayoti davrida
onasi estrogenlar qabul qilganda bu hujayralar atrofiyasi,
eroziyalar, displaziyalar, to‘qimada glikogenlar yo‘q
bo‘lib keti- shiga olib kelishi mumkin.
Psevdoeroziyalar rivojlanganda silindrik epiteliy
bachadon bo'yni qin qismi to'qimasiga o‘sib kirib, unda
bez yo'laklarini hosil qiladi. Bu yo‘laklar bachadon bo'yni
bezlari yo'laklari kabi novdalanib ketadi. Natijada
eroziyalangan bezlar paydo bo'ladi. Psevdoeroziya uzoq
vaqt davom etib kelsa eroziyalangan bezlar yo'laklari
gipertro- fiyaga uchrab kengayadi va oqibatda folikulyar
psevdoeroziya paydo bo'ladi.
Asos kasalliklar va rak oldi kasalliklarning
klinikasi.
Agar displaziya biror asos kasalligi
(leykoplakiya, psevdoeroziya bachadon bo'yni chandiqli
deformasiyasi, ektropion) asosida yuza- ga kelmasa,
bunda hesh qanday klinik belgilar rivojlanmaydi. asos
kasalliklari esa ko'pinsha pro- filaktik kurslarda
aniqlanadi. Ginekologik ko‘riklarda faqat asos kasalliklari
aniqlanadi. kpmpleks tekshiruvlarda esa rak oldi hatto
bachadon bo'yni rakini aniqlash mumkin. Kompleks
tekshirish deganda ayol shikoyatlari, anamnezi, umumiy
ahvoli, surtmalar holati, Shiller va bosh- qa sinamalar
bimanual
tekshirishlar,
endoskopik
tekshirishlar
majmuasi tushuniladi. Rak oldi ka- salliklarga shubha
tug'ilganda
rak
oldi
kasallikla-
rini
aniqlashda
kengaytirilgan koTposkopiya, mi- krokol'poskopiya,
takror sitologik tekshirish, maksadli biopsiya bachadon
bo'yni kanali qirmasi va ularning gistologik tekshirilishi
lozim. Bemor- lar oqchil, kontaktli qon ketishlardan
shikoyat qi- lishi mumkin. Anamnezida yallig'lanish
kasalliklari tug'ruq shikastlari, bachadon bo'yni kasallik-
lari, endokrin, asab kasalliklari bo'lishi mumkin.
Bashadon bo'yni patologiyasini davolash tak- tikasi.
(Doctor aj(6orotnomasi, 2011, № 3, Samarqand
13
1.
Asoratlanmagan tug'ma va orttirilgan ek- topiya
mahalliy davolashga muhtoj emas, gor- monal status va
hayz sikli faoliyati buzilishlarini davolash lozim.
2.
Asoratli ektropion (psevdoeroziyali ektro- pion)
bo‘lsa diatermoelektrokonizasiya, bachadon bo‘yni
kriodestruksiyasi maqsadga muvofiq bo'ladi
3.
Agar ektropion yallig' lanish jarayoni bi- lan
asoratlangan bo‘lsa davo muolajalar 3 bos- qichda olib
boriladi.
1 bosqichda qin sanasiyasi - antibakterial, an-
tiprotezoy,
antimikotik
dorilar
jumladan
betadin,
polijinaks, neopenatran, makmiror shamshalari, tantum
roza, siteal, xlorofillipt kabi eritmalar qin- ni chayish
uchun ishlatiladi. Agar virusli infeksiya bo‘lsa virusga
qarshi
-
asiklovir,
epigen,
proteof-
lazid,
immunomodulyatorlardan - interferon, rea- feron.
sikloferon, viferon, metronidazol, oksolin malhami h.q.
ishlatiladi. Xlamidiy etiologiyali servisitlami davolashda
tetrasiklin
(doksisillin),
makrolidlar
(azitromisin)
ftorxinolonlar, antimiko- tiklardan diflyukan, flunol,
immunokorrektorlar
- xilak forte, imunomodulin,
solodkovyy koren' siropi ishlatiladi.
Ikkinchi bosqichda bachadon boynini joyli davolash
kriodestruksiya,
sol'kovagil
applikasiya-
si,
elektrokrioterapiya (homilador bo'lishni reja- lantirganlar
uchun)
yoki
diatermoelektrokonizasiya
yoki
lazerokonizasiya (tug'ruq rejalashtiril- maganlar) uchun
qollaniladi.
Uchinshi bosqichda qin mikroflorasini va im- mun
statusini korreksiya qilish. Bachadon bo'yni kanalini
devorlarini aloxida-aioxida qirib, gisto- logik tekshirish,
polip oyoqchasini krio-lazer elek- trokoagulyasiya qilish
lozim;
leykoplakiya
bo'lsa
lazerokonizasiya
yoki
kriodestruksiya bajariladi; kondiloma, papilloma bo‘lsa -
elektro, krio yoki lazerodestruksiya qilinadi. Birinchi va
ikkinshi darajali displaziya bo'lsa servikal капа) qirmasi
gistologik
tekshirilib,
elektro,
lazerokonizasiya;
postmenopauza davrida ektopiya yoki atrofik ser- visit
bo‘lsa - qin sanasiyasi o‘tkazilib ikki bosqichda o‘rindosh
gormonal terapiya (estriol prepared 3 martadan 6 oygacha)
qabul qilish tavsiya etiladi. O‘rindosh gormonal tabletka
qabul qiluv- shi bemorlar 2 yil mobaynida dispanser
nazoratda bo'lib, har 3 oyda kengaytirilgan kol'poskopiya,
surtmani kol'positologik tekshirish, bakteriosko- pik,
bachadon bo‘yni sitologik tekshirishlari o'tkazilib
turishlari lozim. Agarda atipik hujayra aniqlansa gormon
qabul qilish bekor qilinadi.
Profilaktika.
Agar 3 darajali displaziya aniqlansa
ulami onkologik dispanser nazoratiga o'tkazish lozim.
Bashadon buyni rak oldi kasalliklari
Deskeratoz -
ko'p qavatli yassi epiteliyning o'ta
proliferasiyasiga uchrab yuzaki qavatidagi epiteliyning
qattiq bo'lib qolishi va mug'uzlanishi bilan xarakterlanadi.
Leykoplakiyalar
orasida
ota
proliferasiya
va
hujayralararo atipizmi boshlanayotgan hollarda ko'proq
malignizasiyaga moyildir. Leykoplakiyalar shilliq qavat
ustida bo'rtib turuvchi oq tepa- chalar shaklida ko'rinadi.
Ko'pincha hech qanday simptomsiz kechadi. Ba'zan og'riq
va yiringli chiqindilar bo'lish mumkin.
Eritroplakiya-bachadon
bo'yni qin qismi yuzaki
epiteliy qavatining atrofiyasi. Jarohatlangan yuza to'q qizi
I rangda bo'lib, bu epiteliy osti to- mirlar turining
yupqalanib qolgan epiteliy qavati ostidan qon tomir to'ri
ko'rinadi. Kol'poskop vo- sitasida bu o‘zgarishlar yaxshi
ko'rinadi.
Davolash:
Kuzatuv,
kol'poskopiya,
biopsiya
tekshiruvi.
Leyko
va
eritroplakiyani
konservativ
davolashda yallig'lanish prosesslarni kamaytirish mumkin,
lekin patologik prosessni davolashda elektrokoagulyasiya
yaxshi samara beradi.
Poliplar -
ko'pincha 40 yoshdan oshgan ayol- larda
ko'proq uchraydi. Makroskopik ko'rinishi- tor oyoqchada
o'sgan o'lchami bir necha milli- metrdan 5-6 sm gasha
uzunchoq yoki xo'roz toji- ga o'xshash yoki tomchi
shaklida tugunsha bo'lib shilliq qavatning o'ta g'ovlab
ketishida hosil bo'ladi. Kasallikning asosiy belgisi oqshil
kelishi (shilimshiq, ba zan qon qo'shilib, ba'zan kontaktli
qon ketishlar kuzatiladi). Ba'zan polip nekroz va
infeksiyaga uchraydi. Odatda poliplaming kelib chiqishi
gormonal buzilishlar (geperestrogeniya) va yallig" lanish
prosesslari (surunkali yallig'lanish va proliferasiya) ga
bog'liq. Poliplar yakka holda yoki guj-guj bo'lib uchrashi
mumkin.
Davosi
- polipni olib tashlash, so'ngra bachadon
shilliq qavati va bachadon bo'yni shilliq qa- vatini qirib
qirmalami alohida gistologik tekshirish lozim.
Psevdoeroziya -
bachadon bo'yni qin qismin- ing
silindrik epiteliy bilan qoplangan qismida ri- vojlanadi.
Psevdoeroziya odatda yosh ayollarda uchraydi. Ikki xil
psevdoeroziya - papilyar va fol- likulyar turi tafovut
qilinadi.
Papillyar eroziya -
qo'shuvshi to'qima g'ovlab osib
ketib sarg'ishsimon o'simtalar hosil bo'lishi. Makroskopik
tekshirishda eroziya qizil yuzali duxobaga o'xshaydi.
Folikulyar eroziya -
to'qima ichkarisiga bez-
larning o'sib kirishi natijasida hosil bo'ladi. Silindrik
epiteliy eroziya bitishining birinchi bosqichi bolib,
keyinchalik silindrik epiteliy o'rniga ko'p qavatli yassi
epiteliy qoplaydi. Epiteliy normal och binafsha rangga
o'tadi. Eroziya shaklini faqat biopsiya va kesilgan
to'qimani gistologik tekshi- rilganda aniqlanadi.
Bachadon tanasi rak oldi kasalliklari
1.
Elbug'oz -
xorion vorsinkalarining ya-
lig'lanishi tufayli ularning cfziga xos o'zgarishidir. Bu
kasallikda vorsinkalar stromasi- da o‘ta shish bo‘lib
vorsinkalar ko‘payib pufak- chalarga aylanadi. Vorsinkali
qavat jarohati to‘liq va qisman bo‘lishi mumkin. To‘liq
jarohatda bar- cha vorsinkalar o‘zgargan bo‘ladi, bu hollar
ko‘pincha homiladorlikning ilk bosqichlarida uch- raydi.
Qisman jarohatlanish homiladorlikning ik- kinchi
trimestrida bo‘lib, homiladorlik 4-5chi oy- da uziladi.
Elbug‘ozda ikki tomonlama tuxumdon- larda kistalar
(lyutein kistalar) kuzatiladi. De- struksiyalovshi elbug^z
rivojlaganda xorion vor- sinkalari bachadon muskul
fiofyor axfiorotnomasi, 2011, № 3, Samarqand
14
to‘qimasiga o‘sib ki- rib, to‘qimalarini destruksiyasiga
olib keladi, nati- jada bachadon perforasiyasi kuzatiladi.
2.
Bez giperplaziyasi -
bezlar va stroman- ing
o‘ta o‘sib ketishi bilan xarakterlanadi. Barcha bez
giperplaziyasi rakka o‘tavermaydi, ular orasi- da eng
xavflisi - qaytalanuvshi bez giperplaziyasi sanaladi,
ayniqsa bu hoi yoshi o'tgan ayollarda yuzaga kelsa xavfli
hisoblanadi. Bez to‘qima ko‘payib adenomatoz poliplar
paydo bo‘ladi. Bunda bez epitel iy lari giperplaziya
holatida bo‘Iadi.
Davolash:
bachadon bo‘shlig‘ini qirib, so‘ngra
simptomatik, yallig
1
lanishga qarshi va gormonal
(progestinlar) terapiya o‘tkazish kerak.
Tuxumdon rak oldi kasaliklari.
Papillyar silioepitelial kistoma (surg‘ichli se- roz
kistoma) bu kistomalar ko‘pinsha ikki tomonlama bo‘lib,
surg
u
ichlar hosil qilishi bilan xarakterlanadi. SurgMchlar
joylashishiga ko‘ra va o‘sma devorning tashqarisiga qarab
o'sgan holatda bo‘ladi. Hamda aralash shakldagi ya‘ni
surg‘ichlar kistomaning ichiga va tashqarisiga qarab
o‘sgan bo‘lishi bilan farqlanadi. Kistomalar kesilib kap-
sula ichki yuzasida surg‘ichsimon o‘simtalar yoki
tashqariga o‘sgan bo‘lsa gul karamga o‘xshagan o‘smani
ko‘rish mumkin. Mikroskopiyada bu surguichlar daraxt
kabi kattalashib ketgan shaklda asosi - qo'shuvshi epiteliy
bo‘lib uning usti bir qavatli hilpillovshi epiteliy bilan
qoplangani ko‘rinadi. 0‘sma ko'pincha ayolning
reproduktiv yoshida uchraydi.
Klinikasi -
qorin pastida og‘riq, dizurik holat- lar
paydo bo‘ladi. Hayz sikli funksiyasi buzilmay- di. O‘sma
sekin - asta o'sib boradi, bir yil va un- dan ham ortiq
sezilarli o‘zgarishsiz kechadi. O‘sma xarakatchanligi
ko'pincha uning intraliga- mentar o‘sganligi tufayli va
chandiqli prosess ku- zatilishi tufayli chegaralangan
boMadi.
Davosi -
o'smani olib tashlash.
Prognoz;
o‘sma olib tashlansa, yomon emas.
Profilaktikasi.
Reproduktiv yoshidagi har bir ayol
yiliga ikki marta onko-profilaktik ko‘rikdan o‘tishi, asos
kasalliklarini o‘z vaqtida davolashi, kontrosepsiyadan
rasional foydalanishi va sog‘lom turmush tarziga rioya
qilib yashamog‘i diqqatga sazovordir.
Xodjaev N.I.
SAMARQAND TIBBIYOTI IKKINChl JAHON
URUShI YILLARIDA (1941-1945 YILLAR)
Samarqand davlat tibbiyot instituti (rektori - prof. Shamsiev A.M.)
Ikkinchi jahon urushi, uning jarohatlari el- yurtimiz
xotirasida umrbod saqlanadi. Har yil xal- qimiz 9 may
sanasini fashizm ustidan qozonilgan buyuk G'alabaning
bayrami sifatida keng nishon- laydi. Shuningdek 1999 yildan
boshlab 9 may yur- timizda Xotira va qadrlash kuni deb
hisoblanadi.
Xotira deganda, barchamiz qon-qonimiz, suyak-
suyagimizga singib ketgan muqaddas tuyg‘uni tushunamiz.
Chindan ham, o‘tganlarni xotirlash, ularning ruhini yod etish
xalqimiz uchun asrlar davomida ezgu an'ana, ezgu odatga
aylanib qolgan.
Tarixiy xotira-bu, avvalo, hayot mazmunini, avlodlar
o‘rtasidagi vorislik tuyg‘usini anglash demakdir, dedi
davlatimiz rahbari Islom Karimov o'zining 2011 yil 9 may
Xotira maydonida so‘zlagan nutqida. Uzoq-yaqin o‘tmishda
sodir bo‘lgan voqyea-hodisalardan bugungi va ertangi kun
uchun zarur saboq va xulosalar chiqarib ya- shash demakdir.
Mehnatkash xalqimiz urushning birinchi kun- laridan
boshlaboq frontga otlandi. Jang maydonla- rida qahramonlik
namunalarini ko‘rsatib, o‘zlarining ona yurti. bola-chaqasi,
ota-onasining tinchligini dushmandan himoya qilish borasida
jon olib jon berdi. Bunday kurashdan viloyatimiz va
shahrimiz tibbiyot xodimlari ham chetda qol- madilar. Yuzlab
va minglab yaradorlar nafaqat malakali tibbiy yordamga,
balki o‘zlarining o‘qsigan qalblarini ardoqlashga, ota-ona va
vatan mehriga muhtqj edilar. Ular tibbiyot xodimlaridan
bunday yordamni oldilar ham.
Tadqiqot maqsadi -
Samarqand viloyatida Ikkinchi
jahon urushi yillarida (1941-1945 yillar) tibbiyotning ahvoli,
urush yillarida fidokorona xizmat qilgan shifokorlarning
faoliyatini o'rganish va tahlil qilish.
Tekshiruv materiallari va usullari
Samarqand viloyat davlat arxividan, Samarqand davlat
tibbiyot institutidan, viloyat hokimligi sog'liqni saqlash
boshqarmasidan,
viloyat
davo-
lash-profilaktika
muassasalaridan Samarqand tib- biyoti tarixiga oid
materiallar olinib, tahlii qilin- gan. Shuningdek mavzu
bo‘yicha chop etilgan kitoblar, risolalar va maqolalar
o‘rganib chiqilgan.
Ikkinchi jahon urushi yillarida Sajnarqand vi- loyati
sog'liqni saqlash tizimi faoliyati, ayniqsa, Samarqand
shahrida mavjud bo'lgan tibbiyot muassasalari va fidokorona
mehnat qilib, yarador- larga tibbiy yordam ko'rsatgan
shifokorlar faoliyati, o'zining shonli tarixiga ega.
Yillar ketidan yillar o'tadi, asrlar o'tadi, ammo kelajak
avlodlarimiz xotirasida viloyatimiz uchun qiyin sinov yillari
bo' Igan 1941-1945 olovli urush yillarida, tunu-kun mehnat
qilib, yarador- larga malakali tibbiy xizmat ko'rsatgan, ularni
yupatib, ko'ngillariga taskin bergan tibbiyot xo- dimlarining
viloyatimizda joylashtirilgan evako- gospitallarda va frontda
jangovar armiya saflarida ko'rsatgan jasoratlari abadiy
saqlanib qoladi.
Samarqand shahrida 1941 yilning birinchi yarmida
sanitar-mudofaa ishlari boshlandi. Sanitar instruktorlar kursi
ochildi, 1066 kishidan iborat 248 ta sanitar postlar,
muassasalarda 542 kishidan iborat 17 ta sanitar drujinachilari
tashkil etildi.
Sobiq ittifoq Davlat Mudofaa qo'mitasi qarori bilan 1941
yil
25
sentyabrdan
boshlab
Samarqand
shahrida
evakogospitallar
tarmoqlari
joylashtirila
boshlandi.
