S H A R Q M A S H ’ A L I
19
БОБОЖОН
САНОИЙНИНГ
ТАСАВВУФИЙ
-
ИРФОНИЙ
АСАРЛАРИ
ШАКИРОВА
ШОҲИДА
Катта
илмий
ходим
-
изланувчи
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Хоразм
таржима
мактаби
анъаналарини
тадқиқ
этмай
туриб
,
бу
ўлкадаги
адабий
муҳит
ҳақида
тўлиқ
тасаввурга
эга
бўлиш
қийин
.
Мақолада
Саноий
ижоди
ҳақида
қисқача
маълумот
берилиб
,
унинг
“
Канз
ул
-
маориф
”
ва
“
Ҳадиқаи
азҳор
”
тасаввуфий
-
ирфоний
асарлари
ҳамда
таржима
асарлари
ҳақида
ҳам
тадқиқ
қилинади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Бобожон
Саноий
,
Х
VIII–
ХХ
аср
Хоразм
таржима
мактаби
,
тасаввуфий
-
ирфоний
шерият
, “
Канз
ул
-
маориф
”, “
Ҳадиқаи
азҳор
”, “
Ҳафт
кишвар
”,
нафс
.
Аннотация
.
Не
исследуя
традиции
хорезмской
переводческой
школы
,
трудно
получить
представление
о
литературной
среде
этой
страны
.
В
статье
вместе
с
краткой
информацией
о
творчестве
Санои
,
рассматриваются
его
суфийско
-
ирфанические
произведения
: «
Канз
ул
-
маориф
»
и
«
Хадикаи
азхар
»,
а
также
его
переводческие
произведения
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Бобожон
Санои
(
Хорезмский
поэт
,
писатель
и
переводчик
),
Хорезмская
переводческая
школа
,
суфийско
-
ирфоническая
поэзия
, «
Канз
ул
-
маориф
» («
Сокровищница
знаний
»), «
Хадикаи
азхор
» («
Цветочный
сад
»), «
Хафт
кишвар
» («
Семь
стран
»),
нафс
(
эго
).
Abstract:
Without researching the traditions of Khorezm School of translation, it is difficult to get an idea of the
literature circles of this country.
The article looks through the brief information about the work of Sanoi, also his Sufi-
irfan works: "Kanz-ul Maorif" and "Hadikai Azhar", as well as his translation works.
Keywords and expressions
:Bobodzhon Sano (Khorezm poet, writer and translator), Khorezm translation school,
Sufi-irfan poetry, ‘Kanz ul-Maorif’ (Treasury of Knowledge), ‘Hadikai azhor’ (Flower Garden), ‘Haft Kishwar’
(Seven countries), nafs (selfness).
Х
VIII
асрнинг
охиридан
ХХ
асрнинг
бошларигача
давом
этган
Хоразм
таржима
мактаби
ўзбек
таржимачилик
тарихида
энг
сермаҳсул
ва
баракали
давр
бўлган
,
десак
,
янглишмаган
бўламиз
.
Ушбу
даврда
араб
,
форс
,
озарбайжон
ва
усмонли
турк
тиллари
-
дан
маънавий
оламнинг
бут
бўлишига
кў
-
маклашувчи
150
номдаги
адабий
,
тарихий
,
фалсафий
-
ирфоний
,
диний
-
ахлоқий
йўна
-
лишдаги
асарлар
таржима
этилиб
,
ўзбек
хал
-
қининг
маънавий
мулкига
айланди
1
.
Илгари
фақат
мадраса
аҳли
баҳраманд
бўлган
асар
-
лар
маҳоратли
таржимонлар
томонидан
од
-
дий
халқ
тилига
ўгирилгач
,
маърифатнинг
умрбоқий
сарчашмаларидан
кенг
омманинг
бевосита
баҳраманд
бўлишига
имкон
ярат
-
ди
.
Шу
билан
бирга
,
ушбу
таржималар
орқа
-
1
Комилов
Н
.
Муҳаммадризо
Огаҳийнинг
таржимон
-
лик
маҳорати
.
Филол
.
ф
.
н
.
дис
. –
Т
., 1970. 12-
б
.
ли
зиёли
қатламнинг
асл
манбалардан
боха
-
барлиги
кучайиб
,
тафаккур
тарзи
ва
дунё
-
қараши
ижобий
томонга
ўзгарди
,
ўзбек
тили
янада
ривожланиб
,
лексик
қатлами
бойиди
.
Шу
сабабли
,
Хоразм
таржима
мактаби
анъа
-
наларини
тадқиқ
этмай
туриб
,
бу
ўлкадаги
адабий
муҳит
ҳақида
тўлиқ
тасаввурга
эга
бўлиш
қийин
.
Муҳаммад
Раҳимхон
Феруз
ва
Муҳаммадризо
Огаҳийлар
бошчилик
қил
-
ган
ушбу
таржимачилик
силсиласида
хо
-
размлик
файласуф
,
шоир
ва
таржимон
Бобо
-
жон
Саноий
алоҳида
ўрин
эгаллайди
.
Бобожон
Саноий
ҳақида
маълумотлар
жуда
оз
.
Лаффасий
тазкирасида
айрим
ишо
-
ралар
ҳамда
Саноийнинг
ўзи
асарлари
ва
таржималаридаги
муқаддима
қисмида
қи
-
линган
қайдларидан
шу
нарса
ойдинлаша
-
дики
,
унинг
тўлиқ
исми
Мулло
Бобо
валади
Худойбердибек
бўлиб
,
Саноий
тахаллусини
унга
Саид
Муҳаммад
Давлатбий
Махдум
S H A R Q M A S H ’ A L I
20
исмли
маърифатли
зот
қўйган
1
.
Бобожон
Саноий
фақат
таржимонлик
билан
шуғулла
-
нибгина
қолмасдан
, “
Ҳадиқат
ул
-
азҳор
ва
жавоҳир
ул
-
асрор
” (“
Гуллар
боғчаси
ва
сир
-
лар
жавоҳири
”), “
Канз
ул
-
маориф
” (“
Маъри
-
фатлар
хазинаси
”), “
Достонҳои
манзум
”
(“
Шеърий
ҳикоятлар
”)
каби
мустақил
асар
-
лар
ҳам
яратиб
,
ўзбек
адабиётининг
ривожи
-
га
ўзининг
муносиб
ҳиссасини
қўшган
.
Саноийнинг
ўзи
гувоҳлик
беришича
,
асо
-
сан
фалсафа
ва
ҳикмат
илмларига
қизиқиши
катта
бўлган
.
У
Абу
Али
ибн
Сино
,
Умар
Хайём
,
Абу
Наср
Форобий
асарларини
қунт
билан
ўрганиб
,
бу
улуғ
файласуфларнинг
асарларида
баён
этилган
теран
хулоса
ва
фикрларни
соддалаштирилган
ҳолда
оммага
етказишга
ҳаракат
қилган
.
Шу
билан
бирга
,
унинг
таржимонлик
фаолияти
давомида
ҳо
-
сил
қилган
билим
ва
тажрибаларни
ҳам
унинг
ижодкорлик
лабораториясига
кўрсат
-
ган
таъсирини
инобатга
олиш
зарур
.
Жум
-
ладан
,
унинг
қаламига
мансуб
“
Ҳадиқаи
азҳор
”
ҳамда
“
Канз
ул
-
маориф
”
асарлари
Фахрий
Ҳиротийнинг
“
Ҳафт
кишвар
” (“
Етти
мамлакат
”)
достонининг
таржимаси
2
билан
бир
вақтда
– 1859
йили
ёзиб
тугатилган
.
Бу
эса
,
Саноийнинг
таржимонлик
ҳамда
ижод
-
корлик
масалаларини
комплекс
равишда
тадқиқ
этишни
тақозо
этади
.
Маълумки
,
бугунги
кундаги
таржимашу
-
нослик
мезонларига
кўра
,
таржима
аслиятга
қанча
яқин
бўлса
,
шунчалик
муваффақиятли
чиққан
ҳисобланади
.
Аммо
мумтоз
таржима
-
лар
бу
ҳолатдан
мустасно
бўлиб
,
ҳар
бир
тар
-
жимон
ўзига
хос
бир
адабий
ҳодиса
сифатида
баҳоланиши
тақозо
этилади
3
.
Шу
билан
бирга
,
таржимонлик
малакаси
ижодкорнинг
дунё
-
қарашига
қай
даражада
таъсир
ўтказгани
,
тар
-
жима
қилинган
асарларнинг
мавзу
-
мундари
-
1
Тазкираи
Лаффасий
. –
Т
.:
Абдулла
Қодирий
номи
-
даги
Халқ
мероси
нашриёти
, 1999. 33-
б
.
2
Фахр
бин
Амир
Ҳиравий
.
Таржумаи
“
Ҳафт
киш
-
вар
”.
Таржимон
:
Мулло
Бобожон
Саноий
.
Р
№
3802-I
рақамли
қўлёзма
.
3
Саламов
Г
.
Т
.
Литературные
традиции
и
проблемы
художественного
перевода
.
Сопоставительно
-
стилис
-
тический
и
типологический
анализ
.//
Автореф
.
дис
.
докт
.
филол
.
наук
. –
Т
., 1982. –
С
. 13.
жаси
ва
оригинал
асарларнинг
ғоявий
йўнали
-
шини
қиёслаш
ҳам
кўп
ҳолларда
самарали
тадқиқ
ва
аниқ
хулосаларга
замин
яратади
.
Бобожон
Саноийнинг
тасаввуфнинг
ўзак
му
-
аммоларига
бағишлаб
ёзилган
икки
асари
ҳам
ўз
моҳиятига
кўра
ўз
давридаги
тасаввуфий
қарашларнинг
хулосаси
сифатида
майдонга
келган
десак
,
янглишмаган
бўламиз
.
“
Ҳадиқат
ул
-
азҳор
ва
жавоҳир
ул
-
асрор
”
(“
Гуллар
боғчаси
ва
сирлар
жавоҳири
”)
нинг
автограф
қўлёзмаси
бугунги
кунда
Шарқ
қўл
-
ёзмалари
марказида
Р
№
891-I
рақами
остида
сақланади
.
Асар
назму
наср
аралаш
соф
ўзбек
тилида
ёзилган
бўлиб
,
маърифатнинг
асосий
масаласи
–
ўзликни
англаш
муаммосига
ба
-
ғишланган
.
Асарнинг
муқаддимасида
берили
-
шича
,
Бобожон
Саноий
ёшлигидан
Абу
Наср
Форобий
,
Ибн
Сино
,
Зайниддин
Муҳаммад
Ғаззолийларнинг
таълимотига
қизиқиб
,
ҳикмат
ва
фалсафани
чуқур
ўзлаштирган
.
Унинг
тал
-
қини
бўйича
,
барча
илмлар
агар
инсон
ҳақиқа
-
тини
англаш
йўлида
хизмат
қилмас
экан
,
бун
-
дай
илмлар
ўз
моҳиятига
кўра
фойдасиз
бўлиб
қолаверади
.
Шунинг
учун
ҳам
,
дунёвий
илм
-
ларни
эгаллашда
ҳам
,
диний
билимларни
ўз
-
лаштиришда
ҳам
инсон
,
энг
аввало
,
илмнинг
ҳақиқати
,
ўзликни
англашда
ушбу
илмнинг
фойдаси
ва
фазалликлари
ҳақида
тасаввур
ва
тушунча
ҳосил
қилиши
керак
.
Бу
йўлда
илм
талабида
бўлган
киши
,
энг
аввало
,
ўз
дунё
-
қараши
ва
маънавий
камолот
соҳиби
бўлмоғи
зарур
.
Агар
,
дейди
Саноий
,
инсоннинг
маъна
-
вий
олами
бузуқ
бўлса
,
унинг
ўрганган
илми
ва
амали
ҳам
ўзига
,
ҳам
жамиятга
зарар
келтиради
.
Ушбу
иқтибосни
Саноийнинг
илм
ҳақидаги
қарашларининг
хулосаси
сифатида
баҳолаш
мумкин
: “
Ва
ҳамма
илмлар
касбидин
ғараз
маърифатуллоҳдур
.
Ва
маърифатуллоҳ
-
нинг
ибтидоси
маърифати
нафсдур
4
.
“
Ҳадиқат
ул
-
азҳор
ва
жавоҳир
ул
-
асрор
”
асарининг
бош
ғояси
–
инсон
нафсини
та
-
ниш
ҳисобланади
.
Қайд
қилиш
керакки
,
нафс
масаласи
қадимдан
барча
файласуфлар
ва
орифларни
қизиқтириб
келган
.
Нафс
ҳа
-
қида
яхлит
тушунча
ва
мукаммал
таъриф
4
ТошДШИ
ҳузуридаги
Абу
Райҳон
Беруний
номидаги
Шарқ
қўлёзмалари
маркази
.
Р
№
891–1, 20
а
-
варақ
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
21
берилган
эмас
.
Ҳар
бир
мутафаккир
ўз
дунё
-
қараши
ва
эътиқодидан
келиб
чиқиб
,
нафс
тушунчаси
,
унинг
турлари
ҳақида
турлича
таъриф
беради
.
Шу
билан
бирга
,
мусулмон
Шарқи
тафаккур
тарихида
нафс
ва
ўзлик
масаласида
барча
талқин
ва
таърифлар
ислом
дини
таълимоти
ва
унинг
негизида
шаклланган
бошқа
фанлар
асосида
яратилга
-
нини
алоҳида
таъкидлаб
ўтиш
лозим
.
Рус
олими
Степанянц
М
.
таъкидлаганидек
, “
ис
-
лом
оламида
шаклланган
барча
назария
ва
таълимотлар
тавҳид
–
яккахудолик
ғояси
атрофида
бирлашади
”
1
.
Саноийнинг
талқинига
кўра
,
нафснинг
биринчи
луғавий
маъноси
“
ўз
”
дир
.
Бу
маъно
“
иззати
нафс
”
иборасида
сақланган
.
Нафснинг
“
ўз
”
деган
маъносидан
келиб
чиққан
яна
бир
маъноси
бор
,
бу
нарса
ёки
муддаонинг
ўзги
-
наси
,
яъни
айнан
ўзи
,
ҳақиқати
деган
маъно
-
дир
.
Нафснинг
турлари
ва
таърифлари
кўп
-
лиги
ҳақида
Саноий
ёзади
:
Кирмойин
ҳаргиз
машоми
жон
аро
,
Неча
турлук
нафс
ўлур
инсон
аро
2
.
Илмда
нафс
деб
,
жисмнинг
ўзидаги
–
унинг
вужудини
таъминловчи
кучлар
йиғин
-
дисига
айтилади
3
.
Жонсиз
жисмнинг
наф
-
сини
“
нафси
маъданий
”
деб
атаганлар
ва
бу
нафс
бир
-
бирига
қарама
-
қарши
икки
кучдан
иборат
.
Бири
муҳитга
интилувчи
куч
бўлиб
,
жисмнинг
сиқилиб
,
ўзи
учун
керак
бўлган
даражадан
ортиқ
зичлашишга
йўл
қўймайди
.
Иккинчиси
,
марказга
интилувчи
куч
бўлиб
,
бу
жисмнинг
бўшашиб
ёки
парчаланиб
кети
-
шига
йўл
қўймайди
.
Ўсимликдаги
ўстирувчи
кучлар
“
нафси
наботий
”
ёки
“
нафси
номия
”
деб
аталади
.
Ўсимликда
маъданий
нафс
ҳам
бўлади
.
Ам
-
мо
бу
нафс
мазкур
икки
кучдан
ташқари
1
Степанянц
М
.
Т
.
Мусульманский
мистицизм
. –
М
.:
Наука
, 1992. –
С
. 23.
2
ТошДШИ
ҳузуридаги
Абу
Райҳон
Беруний
номидаги
Шарқ
қўлёзмалари
маркази
.
Р
№
891–1, 32
а
-
варақ
.
3
Бу
ҳақда
яна
қаранг
:
Рустамов
А
.
Сўз
хусусида
сўз
.
–
Т
.:
Экстремум
пресс
, 2010. 22–26-
б
.;
Шайх
Муҳам
-
мад
Содиқ
Муҳаммад
Юсуф
.
Тасаввуф
ҳақида
тасав
-
вур
. –
Т
.:
Шарқ
, 2012. 68–71-
б
.;
Комилов
Н
.
Тасав
-
вуф
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2009. 23–68-
б
.
ўсиш
учун
зарур
бўлган
саккизта
кучга
эга
-
дир
.
Буларнинг
биринчиси
,
озуқани
ўсим
-
лик
ичига
тортадиган
,
шимадиган
куч
бў
-
либ
, “
жозиба
”
деб
аталади
.
Иккинчиси
,
озу
-
қанинг
керакли
қисмини
танада
тутиб
турув
-
чи
куч
бўлиб
, “
мосика
”
деб
аталади
.
Учин
-
чиси
,
озуқанинг
ҳазм
қилувчи
куч
бўлиб
,
“
ҳозима
”
деб
ном
қўйилган
.
Тўртинчиси
,
ҳазм
бўлган
озуқани
танага
сингадиганини
синг
-
майдиганидан
ажратувчи
куч
бўлиб
, “
мумай
-
йиза
”
деб
аталади
.
Бешинчиси
,
озуқанинг
та
-
нага
сингмайдиган
,
кераксиз
ва
ортиқча
қис
-
мини
танадан
ташқарига
чиқарувчи
куч
бў
-
либ
,
буни
“
дофиъа
”
дейдилар
.
Олтинчиси
,
озуқани
ўсимлик
жисмига
мослаштириб
,
шу
жисмга
айлантирувчи
куч
бўлиб
,
бу
“
мусав
-
вира
”
деган
номни
олган
.
Еттиничиси
,
уруғ
-
лантирувчи
куч
бўлиб
, “
муваллида
”
деб
ата
-
лади
.
Саккизинчиси
,
ўсимликнинг
катталаши
-
шига
ёрдам
берувчи
куч
бўлиб
,
бунисини
“
мунаммия
”
деб
атаганлар
.
Жонли
мавжудотнинг
ҳис
ва
ихтиёрий
ҳаракатини
ишга
солувчи
кучларнинг
йиғин
-
дисини
“
нафси
ҳайвоний
”
деб
атайдилар
.
“
Ҳайвон
”
сўзининг
туб
луғавий
маъноси
ти
-
рик
ва
тирикликдир
.
Шунинг
учун
ҳайвон
сўзи
кенг
маънода
қўлланилиб
,
ўсимлик
жин
-
сидан
юқори
жинсни
англатиши
мумкин
.
“
Нафси
ҳайвоний
”
деганда
тирик
мавжудот
-
нинг
тириклигини
таъминловчи
қувватлар
йиғиндиси
тушунилади
.
Тирикликка
сезиш
ва
ихтиёрий
ҳаракат
хос
.
Буни
кўриш
(
босира
),
эшитиш
(
сомиъа
),
татиш
(
зоиқа
),
ҳидлаш
(
шомма
)
ва
тегиб
сезиш
(
ломиса
)
дан
иборат
ташқи
ҳис
қувватлари
ҳамда
ҳисси
муштарак
,
хаёл
,
ваҳм
,
ҳофиза
ва
мутасаррифа
деб
атал
-
миш
бешта
ички
қувват
таъминлайди
.
Нафси
ҳайвоний
мазкур
бешта
ички
ва
бешта
ташқи
ҳислардан
ташқари
яна
шаҳват
ва
ғазаб
деб
аталган
икки
қувватни
ўз
ичига
олади
.
Инсонда
эса
буларнинг
ҳаммаси
мавжуд
,
ундан
ташқари
фақат
унинг
ўзига
хос
қув
-
ватлар
ҳам
бор
.
Бу
тафаккур
ва
нутққа
оид
қувватлар
бўлиб
,
буни
нафси
инсоний
ва
нафси
нотиқа
деб
атаганлар
.
Нафси
инсоний
ҳис
қилиб
билишдан
ташқари
ўйлаб
билиш
ва
ўйлаб
топиш
қобилиятига
эга
.
Мана
шу
қобилиятга
ақл
дейилади
.
Ақл
ва
нутқ
ба
-
S H A R Q M A S H ’ A L I
22
шарга
берилган
шарафли
имтиёз
ҳисоблана
-
ди
ва
инсонга
унинг
шу
жиҳатини
назарга
олиб
,
ашраф
ул
-
махлуқот
,
яъни
яратиқлар
-
нинг
энг
шарафлиси
деган
лақаб
берилган
.
Ана
шу
жиҳат
,
яъни
нафси
инсоний
маъри
-
фатига
етишиш
инсонни
инсонийлик
мақо
-
мини
юқорига
кўтаради
.
Акс
ҳолда
,
барча
эгаллаган
билим
ва
касб
-
ҳунарлар
ҳайвоний
истак
ва
хоҳишларни
қондириш
учун
хизмат
қилади
,
дейди
Саноий
:
Манга
андоғ
кишигадур
инкор
,
Нафс
учун
қилса
пеша
ул
ғаддор
1
.
Бобожон
Саноийда
нафснинг
ахлоқий
жиҳатлари
билан
боғлиқ
бир
қанча
истило
-
ҳий
сўз
ва
иборалар
бор
.
Унинг
назарида
,
тасаввуф
нафсни
ахлоқий
жиҳатдан
тарақ
-
қий
эттирадиган
ҳаётий
фалсафа
бўлиб
,
у
муайян
риёзат
воситасида
ҳақиқатга
айла
-
нади
ва
баъзи
вақтларда
олий
ҳақиқатга
син
-
гиш
ҳиссига
олиб
боради
.
Тасаввуф
орқали
нафснинг
аҳволи
–
яхши
ва
ёмони
,
унинг
ёмонини
поклаш
ва
яхшисини
зийнатлаш
йўли
,
ёмон
хислатлардан
холи
бўлиш
,
ҳар
бир
яхшидан
ибрат
олиш
ила
қурбатга
ва
висолга
эришишдир
.
Бобожон
Саноий
инсоний
нафсни
тўрт
гуруҳга
бўлади
.
Булар
:
нафси
аммора
,
нафси
лаввома
,
нафси
мутмаинна
ва
нафси
мулҳама
.
Нафси
амморанинг
луғавий
маъноси
доим
буйруқ
берувчи
нафсоний
куч
бўлиб
,
бу
ибора
фақат
нафс
буйруғи
билан
иш
қилувчи
,
шах
-
сий
манфаат
йўлида
ҳеч
нарсадан
қайтмайди
-
ган
кишиларга
нисбатан
қўлланилади
.
Бу
нафс
кишиларни
ўғрилик
,
зўравонлик
,
бузуқ
-
ликка
ва
ичкиликпарастликка
олиб
боради
ва
турли
балоларга
гирифтор
қилади
.
Аччиқла
-
ниш
,
такаббурлик
,
кек
сақлаш
,
ҳасад
,
ўчаки
-
шиш
,
жанжалкашлик
,
ғийбат
каби
салбий
хис
-
латлар
нафси
амморанинг
асосий
белгилари
-
дан
ҳисобланади
.
Нафси
лаввоманинг
луғавий
маъноси
доим
койиб
турувчи
нафсоний
куч
бўлиб
,
нафс
жи
-
ловини
қўлга
олган
,
нафсини
ақлга
бўйсундир
-
1
Бобожон
Саноий
.
Ҳадиқат
ул
-
азҳор
ва
жавоҳир
ул
-
асрор
.
ТошДШИ
Шарқ
қўлёзмалари
маркази
.
Р
№
891–
1. 54
б
-
варақ
.
ган
ва
нафс
ғолиб
келганда
ўзини
-
ўзи
койиб
,
яна
нафсини
мағлуб
қила
оладиган
кишининг
нафси
–
нафси
лаввома
деб
аталади
.
Нафси
лаввома
соҳиблари
кишининг
яша
-
ши
учун
зарур
бўлган
нафсоний
талабларни
ҳалол
йўллар
билан
меъёридан
оширмасдан
қондирадилар
.
Натижада
бундай
кишилар
ўзгаларни
ҳам
мамнун
қилган
ҳолда
тинч
ва
фаровон
ҳаёт
кечирадилар
.
Нафси
мутмаинна
соҳибларининг
нафси
батамом
жиловланган
бўлиб
,
булар
нафс
ғалаёнидан
қутулиб
хотиржам
бўлган
киши
-
лардир
.
Бошқача
қилиб
айтганда
,
булар
нафс
талабларини
хаёлга
ҳам
келтирмайди
-
ган
азиз
кимсалардир
.
Нафси
мулҳама
деганда
кишида
турли
жо
-
зибали
истакларни
уйғотувчи
куч
тушунилади
.
Бундай
нафс
кўпроқ
илм
,
ҳикмат
ва
санъат
аҳлида
бўлади
.
Бундай
нафс
эгаларига
ҳаяжон
,
ижод
,
фидойилик
,
гўзаллик
ва
олий
қудратни
севиш
каби
хислатлар
хосдир
.
Умуман
айтганда
,
Саноий
нафс
маърифати
ҳақида
ёзган
ушбу
асари
Ибн
Сино
,
Форобий
,
Ғаззолий
,
Шабустарий
,
Жомий
,
Навоийлар
-
нинг
қарашлари
билан
ҳамоҳанг
бўлиб
,
шу
билан
бирга
,
муаллифнинг
ўзига
хос
қарашла
-
рини
ҳам
ифодалайди
.
Нафс
маърифати
,
нафс
ҳақидаги
билимларни
ҳосил
қилиш
ҳамма
-
нинг
ҳам
қўлидан
келавермайди
.
Шу
сабаб
-
дан
,
Саноийнинг
асари
каби
мўътабар
ман
-
баларни
ўрганиш
ва
ҳаётда
татбиқ
этиш
дол
-
зарб
вазифа
бўлиб
қолаверади
.
Саноийнинг
ўзи
айтганидек
:
Дониши
нафсинг
санинг
осон
эмас
,
Ҳақға
доно
бўлмайин
имкон
эмас
.
Кимса
йўқким
анга
доно
бўлғай
ул
,
Кимки
ўз
айбиға
бино
бўлғай
ул
.
Мисли
ҳалвойе
эрур
пурзаҳр
нафс
,
Оламидин
доруйедур
қаҳри
нафс
2
.
2
Бобожон
Саноий
.
Ҳадиқат
ул
-
азҳор
ва
жавоҳир
ул
-
асрор
.
ТошДШИ
Шарқ
қўлёзмалари
маркази
.
Р
№
891–
1. 64
а
-
варақ
.
