Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Authentic materials and their classification
Khafiza ABDURASHIDOVA
Termez State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received July 2024
Received in revised form
10 August 2024
Accepted 25 August 2024
Available online
25 September 2024
This article focuses on the importance of authentic materials
in developing writing competence, providing a classification of
these materials and evaluating their effectiveness. It also
describes modern methods used to enhance writing skills.
While acknowledging some negative aspects of using authentic
materials, the article briefly emphasizes that their use can make
lessons more effective. It highlights categories such as authentic
audio-visual and written materials, which help address existing
challenges. Additionally, it is noted that authentic texts serve as
a motivational factor, contributing to more successful language
learning.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss3
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
speech activity,
language materials,
writing competence,
authentic materials,
authentic visual materials,
authentic written materials.
Autentik materiallar va ularning tasnifi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
nutq faoliyati,
til materiallari,
yozuv kompetensiyasi,
autentik materiallar,
autentik vizual materiallar,
autentik yozma materiallar.
Ushbu maqolada yozuv kompetensiyasini rivojlantirishda
autentik materiallarning ahamiyati, ularning tasnifi va ulardan
foydalanishning
samaradorligi,
yozuv
kompetensiyasini
rivojlantirishdagi zamonaviy metodlarning tavsifi haqida
ma’lumotlar
keltirilgan.
Bundan
tashqari,
autentik
materiallardan foydalanishning salbiy jihatlari mavjud
ekanligiga qaramay, ulardan foydalanib o‘quv mashg‘ulotlari
tashkil etilishi, dars ko‘proq samaliroq bo‘lishi haqida qisqacha
so‘z yuritilgan va mavjud bo‘lgan muammolarni bart
araf etishda
autentik materialning kategoriyalaridan biri bo‘lgan autentik
audio vizual va autentik yozma materiallardan samarali
foydalanishning ahamiyati hamda autentik matnlar tilni
mukammal o‘rganishda
motivatsion omil bo‘lib xizmat qilishi
haqida ma’lumotlar berilgan.
1
Doctoral student, Termez State University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
312
Аутентичные материалы и их классификация
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
речевая деятельность,
языковые материалы,
письменная
компетентность,
аутентичные материалы,
аутентичные
изобразительные
материалы,
аутентичные письменные
материалы.
В статье рассматриваются значение аутентичных
материалов в развитии письменной компетенции, их
классификация и эффективность использования, а также
современные
методы,
способствующие
развитию
письменных навыков. Несмотря на существующие
недостатки при использовании аутентичных материалов,
отмечено, что они делают учебный процесс более
эффективным. Также подчёркнута важность устранения
текущих проблем, связанных с одной из категорий
аутентичных материалов. Рассматриваются аспекты
эффективного применения аутентичных аудиовизуальных
и письменных материалов, а также роль аутентичных
текстов как мотивационного фактора в успешном
изучении языка.
KIRISH
Hozirga vaqtda til o‘rganuvchilarning asosiy vazifalaridan biri kommunikativ
kompetensiyani shaklantirish uchun chet tili madaniyatini o‘rganish orqali kasbiy
faoliyatida bevosita olgan bilimlarini ishlatishga qaratilgan madaniyatlararo muloqotda
mustaqil va faol ishtirok etishdir. O‘quv jarayonidagi amaliy mashg‘ulotlarda chet tillarni
o‘rgatishda autentik materiallardan foydalanish bu muammolarni hal qilishga yordam
beradi. Ingliz tilini o‘qitish jarayonida autentik materiallar, autentik matn kabi
tushunchalarga katta e’tibor qaratiladi. Avvalambor, autentik so‘ziga nazar tashlaydigan
bo‘lsak,
yunoncha so‘zdan olingan bo‘lib, authentikos
–
asliyat ya’ni asliga to‘g‘ri, haqiqiy
holatga mos degan ma’nolarni bildiradi [1; 400
-b].
MUHOKAMA
Autentik materiallar tushunchasini ochib berishda va ulardan foydalanish
muammosi ustida tilshunos-metodist olimlar M.P. Breen, G.I. Voronina, E.V. Nosovich,
R.P. Milrud, L. Van Lier, B. Tomalin, F. Mishan, Gebhard va boshqalar tomonidan bir
qancha tadqiqotlar olib borilgan. Autentik materillar nima ekanligini tushunish uchun bir
qancha yondashuvlar mavjud. Bu turdagi materiallar bilan shug‘ullanish jarayonida,
“Autentik matn”
degan tushunchaga duch kelamiz. Bu tushuncha haqida W.Guariento va
J.Morley “Autentik matn bu ishlab chiqarilgan til ham jamiyatida qandaydir
ijtimoiy
maqsadlarni amalga oshirish uchun yaratilgan” deb ta’kidlab o‘tgan [2; 30
-b].
F.Mishanning fikricha, autentik materiallar bu haqiqiy kommunikativ maqsadlar
uchun yaratilgan matnlardir [7; 330-b].
Biroq M.P. Breen
til o‘rganish kontekstidagi autentik matnlar, o‘quvchilarga
haqiqiy tushunishni rivojlanishga yordam beradigan har qanday ma’lumot manbaini
anglatadi, deb ta’kidlab o‘tgan.
Gebhard autentik materiallarni quyidagi 3 ta kategoriyaga ajratgan (1-rasmga
qarang).
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
313
1-
rasm. Gebhard bo‘yicha autentik materiallar kategoriyasi
“Autentik audio vizual materiallarning ommlashuvi til o‘rganuvchilarga interaktiv
til muhitini yarata
olishidadir”, deb ta’kidlaydi rus olimi G.A.
Vorobyov [2; 36-b].
Peacock autentik materiallarning quyidagi asosiy vazifalarini ta’kidlab o‘tgan:
–
ular talabalarning motivatsiyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
–
ular haqiqiy madaniy
ma’lumotlarni beradi;
–
ular til o‘rganuvchilarning xohish –istaklari bilan chambarchas bog‘liq.
[8; 144-b].
A.S. Rifat ham autentik materiallardan foydalanishning afzallik tomonlarini
borligini ta’kidlab o‘tgan. Ularga quyidagilar kiradi:
–
talabalar taniqli odamlarining suhbatini turli xil videolar orqali ko‘rish orqali
haqiqiy nutqni o‘rganishadi.
–
Autentik materiallar talabalarni dunyoda sodir bo‘layotgan voqealar haqida
xabardor qiladi.
–
Talabalar uchun qiziqarli bo‘lgan mavzularni topish
mumkin.
–
Kitoblar, maqolalar va gazetalardan turli xil matn turlarini topish mumkin. [9; 55-b].
Matsuta ham autentik materiallarning ijobiy jihatlarini ta’kidlab o‘tgan:
–
Autentik materiallar til o‘rganuvchilarning motivatsiyasiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi.
–
Ushbu materiallar haqiqiy madaniy ma’lumotlarni beradi.
–
Til o‘rganuvchilarining istaklari va qiziqishlari bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi.
–
Autentik materiallar orqali turli matnlarni o‘rganishadi.
–
O‘quv materiallariga qaraganda autentik materiallar doimiy ravishda yangilanib
turadi.
–
Talabalarning biror bir tilni tushunish va o‘rganishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi [6; 397
-b].
Dars jarayonida autentik materiallar samarali bo‘lishiga qaramay tilshunos
-
metodist Richard tanqidiy fikrlarni ham aytib o‘tgan. Ularga quyidagilarni kiritishimiz
mumkin:
–
Yaratilgan materiallar ham o‘quvchilarni rag‘batlantira oladi.
–
Yaratilgan materiallar autentik materiallarga qaraganda muhim bo‘lishi mumkin.
Chunki ular odatda til o‘rganuvchilarning o‘rganish darajasi asosida tashkil etiladi.
–
Autentik materiallarda odatda tilni tushunish qiyin bo‘ladi.
–
Dars jarayonida autentik materiallardan foydalanish bu o‘qituvchi uchun yukdir.
•
telereklamalar
,
viktorina shoulari
,
video kliplar
,
multfilmlar
,
filmlar
,
seriallar, radio dramalar va
reklamalar
Autentik audio vizual
materiallar
•
slaydlar,rasmlar, fotosuratlar,
bolalar rasmlari, otkritkalar
,
og'zaki bo'lmagan rasmli kitoblar
va markalar
Autentik vizual
materiallar
•
gazetadagi maqolalar
,
kino reklama
roliklari, reklamalar,qo'shiq
matnlari, restoran menyulari,
ko'cha belgilari
Autentik yozma
materiallar
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
314
Bundan ko‘rinib turibdiki,
autentik materiallardan foydalanishning salbiy va ijobiy
jihatlari mavjud. Autentik materiallardan foydalanishning salbiy jihatlari mavjud
ekanligiga qaramay,
autentik materiallardan foydalanib o‘quv mashg‘ulotlari tashkil
etilsa, dars ko‘proq samaraliroq bo‘ladi. Autentik materiallardan
foydalanishning ajoyib
tomoni shundaki, bunday manbalar hamma joyda mavjud. Masalan, autentik materiallar
gazeta va jurnallardagi maqolalar bilan cheklanib qolmay,balki, qo‘shiqlar, teledasturlar,
filmlar, radio,podkastlar, menyular ya’ni ingliz tilida yozilgan har qanday narsa haqiqiy
materiallar hisoblanadi. Bu esa talabalar uchun ingliz tilini o‘rganishlarini yanada
osonlashtiradi bundan tashqari, autentik materiallar orqali talabalar xorijiy tilni mustaqil
o‘rganish imkoniyatini ham ta’minlab beradi.
O‘quv mashg’ulot jarayonida autentik materiallardan foydalanishning bir qancha
afzalliklari mavjud. Misol uchun, dars jarayonida autentik materiallarni foydalanishda
talabalar hech qachon uchratmagan so‘z, so‘z birikmalari yoki grammatik qurilmalarga
duch kelishadi. Autentik materiallarni tinglash jarayonida tovushlarni va harflarning
talaffuzini va diqqatni jamlashni o‘rganishadi.
Ingliz tilini chet tili sifatida o‘rgatishda autentik materiallar yoki autentik
bo‘lmagan materiallardan foydalanish bo‘yicha ko‘pgina tilshunos olimlar tomidan
muhokama qilingan. Ulardan biri Gilmor
autentik materiallar va darsliklar o‘rtasida
tafovut borligini ta’kidlab o‘tgan.
Chavez va Monikaning fikricha, autentik materiallar talabalarning motivatsiyasi
bilan bog‘liq va bu ularni rag’batlantirishga imkoniyat yaratadi. Ularning ta’kidlashicha,
autentik bo’lmagan
materiallar qaraganda autentik materiallar qiziqarliroq, jonliroq va
ko‘proq
rag‘batlantiruvchi
hisoblanadi.
Ushbu
materiallar
faqatgina
til
o‘rganuvchilarning til o‘rganishga bo‘lgan qiziqishidan tashqari o‘qituvchilar undan
foydalanish orqali yaxshi natijalarga erishadilar [10;16-19 bb].
Tilshunos
–
metodistlardan biri bo‘lgan Jacobson ham autentik materiallar haqida
o‘z fikrini bildirib o‘tgan. Uning fikricha autentik materiallar bu til o‘rganuvchilar
tomonidan kontekstga moslashtirilgan materiallar va ularning hayotda qo‘llaniladigan
tarzda ishlatiladigan mashg‘ulotlardir [3; 130
-b].
Demak, yozuvchilar yoki ma’ruzachilar tomonidan kundalik hayotga bog‘langan
holda ishlab chiqilgan ma’ruzalar yoki xabarlar autentik materiallar hisoblanadi. Bundan
ko‘rinib turibdiki, autentik materiallar
bu ixtiro yoki kashfiyotning bir qismi emas, balki,
real hayotga asoslangan muloqot shakli.
Biber autentik materiallar quyidagi
xususiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi.
Birinchidan, ular intuitivdan farqli ravishda obyektivdir. Ikkinchidan, o‘quv manba
sifatida qabul qilinganda, autentik matnlar kommunikativ muloqotni rivojlantirishga
yordam beradi. Uchinchidan, autentik materiallar o‘quv materiallar sifatida dars
jarayoniga turli xil o‘quv uslublarni olib keladi va bundan tashqari, talabalarning
motivatsiyasini oshirishga ham xizmat qiladi.
O‘quv mashg‘ulotlarida o‘qituvchilar
quyidagi savollarga asoslangan holda autentik
matnni tanlashlari kerak:
–
Ushbu matn talabalarning ko‘zlagan maqsadiga erishishiga yordam bera oladimi?
(Instrumental)
–
Ushbu matn mening talabalarimga amal qilishi mumkin bo‘lgan qoidalar haqida
ma’lumot beradimi? (tartibga soluvchi)
–
Bu matn talabalarga shaxsiy fikrlarini ifoda etishga yordam beradimi?
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
315
–
Ushbu matnlar talabalarimga dunyoni o‘rganishga yordam beradimi?
–
Ushbu matn talabalarga kimnidir ifodalash yoki yaratishda yordam beradimi?
–
Ushbu matn talabalarimga xohlagan yoki kerakli bo‘lgan ma’lumotlarni taqdim
etadimi?
Autentik materiallardan foydalanish Firt tomonidan qo‘llab
- quvvatlangan, uning
fikricha, autentik materiallarda tilni intuitiv, ixtiro qilingan, ajratilgan jumlalarda emas,
balki, tasdiqlangan, haqiqiy
bo‘lgan misollarda o‘rganish kerakligini ta’kidlaydi. Shunga
o‘xshash qarashlar Stubbs tomonidan ham takrorlanib o‘tilgan. U insonning til haqidagi
intuitsiyasi
o‘ziga xos ekanligini ta’kidlab o‘tgan.
Xulosa qilib aytganda, yozma matnlarni
shakllantiradigan bir qancha omillar mavjud bo‘lib, ular funksional yozuvni o‘qitishda
autentik matnlardan foydalanishni talab qiladi.
Bu omillarga ma’lum matnlarda
uchraydigan iboralar texnik va texnik so‘zlar, yozuvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi
munosabatlar, kitobxonlar madaniyati kiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
RO‘YXATI:
1.
Astonova.G. Yozish ko’nikmasini shakllantirish usullari. Science and Education
scientific journal, 2020.- 400 b. http://www.openscience.uz/ volume -1-issue-2
2.
Воробьев Г.
A
. Развитие социокультурной компетенции будущих учителей
иностранного языка.
-
Пятигорск, 2003. –С.30
-36.
3. Jacobson ,E, Degener, S., & Purcell-Gates,V. Creating authentic materials and
activities for the adult literacy classroom: A handbook for practitioners. -USA: NCSALL.
P.1, 2003.-138 p.
4. Jalolov J.J.
Chet til o‘qitish metodikasi.
-Toshkent, 2012.
–
434 b.
5. Jalolov J.J, G.T.Makhkamova, Sh.S.Ashurov. English language teaching
methodology. (course book). Tashkent, 2015.-338 p
6. Matsuta, K.Applications for using authentic materials in the second language
classroom. Retrieved June 5, 2004, from Asia University Cele Department Web site:
http://www. Asia-u.ac.jp/english/cele/articles/MatsutaAuthentic_Mat.htm
7. Mishan. F. Designing authenticity into language learning materials, -Bristol,UK,
2005.-330 p
8. Peacock, M. The effect of authentic materials on the motivation of EFL learners.
ELT Journal, 51(2), 1997.- pp 144-156.
9. Rifat, A. S. Facilating EFL learning using authentic materials: BUBT Journal, Vol
(1) 2015.- 55 p.
10. Chavez &Monica, T.
Learner’s perspective on authenticity. Eric journal,25(02),
1994.- pp.16-19.
