Хорижий филология
№3, 2020 йил
103
НАСРИЙ ТАРЖИМАНИНГ ЎЗИГА ХОС МУАММОЛАРИ
Йўлдошев Улугбек Равшанбекович,
Ўзбекистон халқаро ислом академияси ўқитувчиси
Калит сўзлар:
таржима, насрий таржима, эквивалентлик, аслият матни, аслият
тили, таржима матни, таржима тили, маданият, тил бирликлари, стркутура, ифодалаш,
қайта яратиш.
Бизга
аѐнки,
―бадиий
наср
таржимаси‖- бу роман, эссе, бадиий
адабиѐт, қисқа ҳикоялар, комедия, халқ
эртаклари, танқидий асарлар, илмий
фантастика ва бошқа ѐзма адабий
жанрларнинг бир тилдан бошқа тилда
қайта
яратишга
мўлжалланган
ѐзма
таржима қилиш бўлиб, адабий ижоднинг
бир
тури
ҳисобланади.
Шеърият
таржимасининг мураккаблигини эътироф
этган таржимонлар эндиликда насрий
асарларни таржима қилишда ҳам жуда кўп
муаммоларга дуч келиш мумкинлигини
таъкидлашмоқда. Бу муаммолар сирасига
аслият ва таржима тиллари ва матнининг
лингвистик
ва
экстралингвистик
хусусиятларинини
киритиш
мумкин.
Жумладан, агарда таржима тили ва
таржима матни ўзаро бошқа-бошқа
маданиятга
тегишли
бўлса,
насрий
таржимон биринчи бўлиб дуч келадиган
муаммо таржимоннинг матндаги лексик
бирликларни ўз она тилида сўзларнинг
муайян маъносини энг тўгри келадиган
вариантини топишдир. Шунингдек, улар
маданиятни ифодалаб келиши ҳам мумкин,
шунинг учун бундай сўзларни таржима
қилишда таржимонлар эҳтиѐт бўлишлари
лозим. Бундан ташқари, таржимонлар
тажнислар
(сўз
ўйини)ни
таржима
қилишда ҳам бир қанча қийинчиликларга
дуч келадилар. Шунга ўхшаш ҳолатларни
ҳикоя ва романларнинг сарлавҳаларини
ўгиришда ѐки таржима қилиш имконсиз
бўлган
сўзларда
учратиш
мумкин.
Кўпчилик ўйлайдики, бадиий асарни
таржима қилишни оддий матн таржима
қилишдан кўра осонроқ, яъни бадиий
талқин
қилишнинг
энг
юқори
даражаларидан бири деб ҳисоблашади.
Бадиий таржимон ҳис-туйғуларни, кичик
маданий фарқларни, юмор ҳамда шу каби
асарнинг нозик жиҳатларини хис қила
оладиган бўлишлари лозим. Aслида,
таржимонлар
шунчаки
таржима
қилишмайди, балки аниқ ифодаланиши
керак бўлган маънони етказиб берадилар.
Шунинг учун ҳам таржима қилишдан
олдин тўлиқ матнни кўриб чиқадилар.
Бадиий таржима деганда биз асосан
насрий ва назмий жанрдаги матнлар
таржимасини тушунамиз. Шу ўринда бу
икки
жанрдаги
матнлар
таржимаси
ўртасидаги фарқ ва ўхшашликларни
аниқлаб олишимиз зарур.
Бадиий таржиманинг биринчи тури
насрий яъни проза жанрида ѐзилган
мантлар таржимаси бўлиб, у назмий
таржимадан, яъни шеърий таржимадан
тубдан фарқ қилади.
Насрий таржима моҳияти, яъни унинг
лисоний жиҳатлари
Назмий
таржиманинг
лисоний
жиҳатлари
насрий кенг тарқалган таржима тури бўлиб,
бошқа турлар орасида алоҳида ўрин тутади
таржимада назмий матн, яъни шеърий матн
билан иш кўрилади
насрий матнлар билан иш кўрилади
таржимада ўзига хос назмий оҳангдорлик
таъминланиши шарт
насрий таржимада ўзига хос грамматик,
лексик, стилистик, прагматик жиҳатлар
мавжуд
таржимада вазнни танлаш ва унга риоя
қилиш масъулияти мавжуд
эркин таржима, ижодий таржима ва бошқа шеърий
ўлчовларни
таржима
тилида
Хорижий филология
№3, 2020 йил
104
таржима услубларини қўллаш мумкин
танлаш ва уларни муваффақиятли қўллаш
талаб этилади
таржима учун чеклашлар (маълум шакл ва
мазмунни
уйғунлаштириш
ва
оҳанг
қолипига тушиш каби талаблар мавжуд
эмас)
таржима тилига ассонанс, аллитерация ва
бошқа фонетик стилистик воситаларни
таржима қилиш ва улардан кузатилган
мақсадга таржима тилида ҳам эришилиш
назмий асар сатрлар сони ва уларга
мужассамлаштирилган фикр ва ғояларни
сақлаб қола билишлик масъулияти
назмий лексик, грамматик ва стилистик
воситаларга мурожаат қилиш ва улардан
муваффақиятли фойдаланишга эришиш
Демак, насрий ва назмий матнлар
таржимасида
юқорида
такидланган
талабларга риоя этилишини таминлаш
таржимани
муваффақиятли
чиқишида
асосий мезонлар бири саналади. Мазкур
рисоламизда насрий матнлар таржимаси ва
унинг
ўзига
хос
хусусиятлари,
муаммолари кабилар ҳақида сўз юритамиз.
Бу борада П.Нъюмарк насрий
матнни таржима қилувчига нисбатан
―матннинг маъносини таржима қилишда
муаллиф каби матнни англаши керак‖ дея
таъкидлайди
[10,5].
Олим
тўғри
таъкидланадек, бадиий наср таржимони
асар муаллифининг уни ѐзишдан асосий
мақсади, илгари сурган ғоялари, ички –
кечинмаларини таржимон тўғри англаган
ҳолда ўгира олсагина аслият матнидаги
бадиий завқ таржима матнига ҳам олиб
ўтилади. Лауренc Венуттининг таъкидича,
аслият
матни
―…архаизмлардаги
диахроник ўзгарувчанликлар, сленглар,
адабий эллузия ва расм-русмлар‖ каби
бадиий қирраларни ўз ичига олган бўлади
[14, 37]. Аслият матни бадиий услуби кенг
доирани қамраб олганлиги боис унда тил
ва
нутқда
қўлланадиган
барча
бирликларни
учратишимиз
мумкин.
Бадиий
матн
таржимони
эса
шу
жиҳатларга ҳам эътибор қаратиши керак.
Бундан ташқари таржимон кўзга
кўринадиган
ва
кўринмайдиган
атрибутлардан ҳам бир вақтнинг ўзида
фойдалана олиши керак. Шлеермахер
анъанасига кўра, ҳар қандай ҳолатда ҳам
таржима қилинаѐтган матн таржимон
яратган янгилигидан эмас, балки манба
матнидан олиниши керак.
Бадиий-насрий таржимада тил кўпроқ
коммуникатив, ижтимоий ѐки боғловчи
мақсадларга эга бўлади. Сўз адабиѐтнинг
асосий таркибий қисми сифатида ишлайди,
яъни бадиий жиҳатдан ўз вазифасига эга
бўлади. Тажриба курслари жараѐнида
таржиманинг
инновацион
ишининг
бошланиши ва якунланишида таржима
қилинаѐтган асар тасвирлари доираси
мужассам бўлади. Шунинг учун ―наср
таржимасида‖ унинг муайян қонунларига
боғлиқ санъат соҳаларига оид муаммолар
мавжуд.
Шу
ўринда
―бадиий
асар
таржимаси‖ нуқтаи назардан таржима
тушунчасининг моҳияти борасида фикр
юритиш ўринли, деб ҳисоблаймиз. Аслида
―таржима‖
сўзи
лотинча
translatio
таржимасидан олинган (
trans
ва
fero-
сўзларидан келиб чиққан бўлиб, уларнинг
биргаликда маъноси кесиб ўтиш ѐки олиб
ўтиш) деган маънони англатади [9, 83].
Бадиий таржима одатда бир халқнинг
тилида
яратилган
бадиий
наср
намуналарини бошқа бир халқ тилига асар
муаллифи
назарда
тутгандек
олиб
ўтишдир. Бир тилда яратилган бадиий
адабиѐтни бошқа тил вакилларида уни
ўқиш ва унинг бадиий эстетик қийматидан
завқ олиш иштиѐқи туғилсагина бадиий
таржима амалга оширилади. М.Коҳеннинг
бу борадаги фикрига кўра, бадиий
таржима ѐзма адабиѐт пайдо бўлгандан
кейингина
бошланган
[7,13].
Адабиѐтшунослик тарихига назар солсак,
илк бадиий асар намуналари ҳам бошқа
тилга бадиий таржима орқали ўгирилган.
Н. Бҳатианинг фикрига кўра, таржима
Хорижий филология
№3, 2020 йил
105
―манба
тили
матнининг
маъносини
эквивалент таржима тили матнининг
воситалари
билан
ўзаро
алоқага
кириши‖дир [5, 53]. Қисқача қилиб
айтганда, таржима қилиш - бу бирор
матндаги маънони бошқа матнтдаги
эквивалент
маънога
олиб
ўтишдир.
Ҳолбуки, наср метрик тузилишга эга
бўлмаган оддий оғзаки ѐки ѐзма нутқни
англатади. Бу эса сўзларни энг яхши
тартибда жойлашганлигини билдиради.
Бошқача қилиб айтганда, шеърий бўлмаган
ҳамма
бадиий
ижод
намуналари
насрийдир. Шундай қилиб, юқорида айтиб
ўтилган таърифга келсак, насрий ғоялар
ҳеч бир ортиқча безакларсиз таржима
қилинади, чунки ғоялар ҳар қандай метрик
композицияга амал қилмайди.
О. Пазнинг қарашларига кўра, ―ҳар
бир матн ўзига хос хусусиятга эгадир ва
шу билан бирга таржима ҳам бутунлай
бошқа матндир. Ҳеч қандай матн
оригиналичалик тўлиқ бўлмайди, чунки
тил унда таржима қилинган бўлади:
биринчидан
тилнинг
ѐзма
дунѐси,
иккинчидан, ҳар бир белгилар ва фразалар
унда бутунлай бошқа белги ва фраза бўлиб
жой олади. Шундай бўлишига қарамай,
ҳар
қандай
матн
ҳақиқийлигини
йўқотмасдан таржима қилиниши мумкин:
барча матнлар оригиналдир чунки ҳар бир
таржима ўзига хосдир. Ҳар бир таржима
маълум бир вақтгача бир кашфиѐтдек
бўлади, ва шу тариқа у такрорланмас
матнни ташкил қилади‖ [12, 9]. Бадиий
насрнинг таржимаси адабий ижоддан фарқ
қилади, чунки унинг олами таржима
объекти, таржима қилинадиган ишнинг
борлиғига боғлиқ бўлади. Бироқ, реал
адабий жараѐнда насрий таржима ва
бадиий ижодкорлик ўртасидаги чегарани
ажратиб турувчи жиҳатларни ҳар доим ҳам
англаб олишни имкони бўлмайди. Баъзан,
бирор асарни умумий маънода таржима
деб
бўлмайди,
шунингдек,
бадиий
адабиѐтнинг намунаси сифатида ҳам
мутлоқ ифода этиб бўлмайди. Бундай
таржималарни
белгилаш
учун
ишлатиладиган бир нечта усуллар мавжуд
бўлиб, улар ―оқ таржима‖, ―юзаки
таржима‖, ―мавзуларда ишлаш‖ кабиларни
кўришимиз мумкин. Ушбу белгиларнинг
ўзига хос маънолари тил ва сонга
суянишдир.
Валтер
Бенжамин
бу
борада
қуйидаги
фикрларни
таъкидлайди:
таржима оригинал матнни кўрсатмайди,
унинг ўзаро алоқаларда боғлиқлиги ҳам
йўқ, унинг мақсади маънони кўчириб ўтиш
эмас. Ёзма таржималар шунчаки тақлид
қилиш ѐки нусха кўчириш эмас, аксинча
олдинги матннинг моҳиятини ажратиб
олишга ва етказишга интилади [4, 213].
Дастлаб таржимонлар аслият тили ва
таржима тилини ҳам тенг идрок этишган
ва
таржимага
эҳтиѐткорлик
билан
ѐндашишган. Aммо таржимон учун бутун
бир матнни сўзма-сўз етказиб бериш жуда
қийин бўлади. Шунинг учун у ўз нуқтаи
назаридан фойдаланади ва шунга мос
равишда таржима қилишга ҳаракат қилади
[15, 26]. Таржима омма томонидан кенг
қабул қилинади ва ―аслият матн‖ ва
―таржима матни‖, ―аслият тили‖ ва
―таржима тили‖ вақт ва маконда доимий
равишда ўзгаришга учраб туради.
Базилиялик
таржимонлар
эса
―таржимон каннибал сифатида дастлабки
матнни ютиб юборади ва мутлақо янги
нарса яратади‖, деб ҳисоблайдилар [2, 32].
Одатда кўплаб нашриѐтчилар, таҳрирчилар
ва китобхонлар таржима талқин қилиш
нуқтаи назардан камчиликлардан холи
бўлса, у таржима матни ўқувчиси
томонидан
қабул
қилинади,
деб
ҳисоблайдилар. Агар унда чет эллик
муаллифнинг ўзига хослиги ѐки мақсади
ѐйинки чет эл китобининг туб маъноси акс
этса, реал воқеъликда таржима ўз
моҳиятини йўқотади аммо асл нусхалигича
қолаверади.
Бадиий
таржима
катта
ақлий
меҳнатни талаб этувчи фаолият бўлиб,
таржима жараѐнида баъзи қийинчиликлар
юзага чиқади. Чунки ҳар бир тил дунѐни
турлича тасвирлайди ва тиллар ўзига хос
грамматик
тузилишга,
грамматик
қоидаларга
ва
тил
синтаксисининг
ўзгаришига эга.
Таржимонлар дуч келадиган энг
муҳим муаммоларга талқин қилиниши
қийин бўлган матнлар, экстралингвистик
Хорижий филология
№3, 2020 йил
106
маълумотларнинг камлиги, бир нечта
грамматик конструкциялар, диалектга оид
терминлари ва неологизмлар, ноаниқ
тушунарсиз
терминлар,
тушунарсиз
қисқартмалар ва қисқартиришлар, таржима
қилинмайдиган
лексик
бирликлар,
муаллифнинг истагига кўра бошқача
номланишлар, маълум бир маданиятга оид
ахборотлар ва бошқаларни киритиш
мумкин. Шунга қўра, баъзи таржима
назариѐтчилари
―насрий
таржима‖ни
амалга
ошириб
бўлмайди
деб
ҳисоблашади. Ҳозирда улар ушбу ҳолатга
нисбатан
ўзларини
хулосаларини
тасдиқловчи
учта
сабабни
кўрсатиб
ўтишган:
- биринчи сабаб: бир тилда маълум бир сўз
кўпинча бошқа тилда бир неча сўзни
қамраб оладиган маъноларни ўз ичига
олади. Масалан, инглиз тилидаги
―wall‖
сўзи немис тилида ―
Wand
‖ (ички девор) ва
―
Mauer
‖ (ташқи девор) маъноларини
англатади;
- иккинчи сабаб: грамматик бирликлар
(феъл замонлари, бирлик, кўплик, келишик
қўшимчалари) барча тилларда мавжуд
эмаслиги;
- учинчи сабаб: битта тил ва маданиятнинг
фразеологик бирликлар бошқа тилда
сўзлашувчилар
учун
тушунарсиз
ва
номаълум бўлиши мумкин.
Бундан
ташқари
таржимонлар
маданиятлар
ўртасидаги
фарқларнинг
мураккаблигига ҳам
дуч
келадилар.
Таржимада ―маданий тафовут‖ мавзуси
жуда
муаммоли.
Уолтер
Бенжамин
маданий тафовутни ―таржиманинг ҳал
бўлмаган ѐки чекланганмаган муаммоси‖,
―трансформация
жараѐнида
қарама-
қаршилик ҳолати‖, ―таржима жараѐнида
таржима таркибига кирмайдиган белги‖ [3,
75] дея таъриф беради.
Ҳеч қайси икки тил бир хил
ижтимоий воқеликни акс эттирадиган
даражада ўхшаш эмас. Турли хил
жамиятларда яшайдиган халқларнинг ҳам
ўз ички олами бўладики, улар ўз навбатида
кичик оламларни ташкил этади.
Экивалентлик
–
бу
таржима
жараѐнида энг кўп мурожаат этиладиган
усуллардан
бири
бўлиб,
насрий
таржимадан ундан фойдаланишнинг ўзига
хос афзаллик ва ноафзалликлари мавжуд.
Эквивалентлик насрий таржимада
бир неча вазифаларни бажаради, жумладан
у
таржиманинг
асосий
ҳодисаси
ҳисобланиб, таржимани ўрганишда катта
самара беради ҳамда таржималарни таҳлил
қилиш учун фойдалши категориялар
таркибига киради. Эквивалентлик соҳаси
морфемалар, сўзлар, иборалар, жумлалар,
идиомлар
ва
атамалар
каби
тил
бирликларини
қамраб
олади.
Ж.Кафтфорднинг
фикрича,
таржима
амалиѐтининг асосий муаммоси таржима
тилида эквивалентлар топишдир. Таржима
назариясининг асосий мақсади таржима
эквивалентлигининг
табиати
ва
ҳодисаларининг тавсифини бериш [6, 21].
Энди ―таржима – эквивалентлик –
концепсия‖ масаласига эътибор қаратсак.
П.Нъюмаркнинг фикрича, ғоя муаллиф ѐки
китобхон, аслият ѐки таржима матни тили
фойдасига қараб, сўзма-сўз ва эркин,
аслиятга содиқ ҳолда ва семантик, аниқ ва
табиий таржима ўртасида айланиб туради
[10, 67]. Бироқ, ―динамик эквивалент
таржима‖ насрий таржимада жуда ҳам
муҳим ва бу ҳодиса ҳақида таржимонлар
аниқ тасаввурга эга бўлишлари керак.
Таржима
назариѐтчилари
динамик
эквивалентликни таржима коди сифатида
кўришади. Унга кўра таржимон аслият
матнинг асл маъносини ўқувчилари
тушунарли қилиб етказишга интилади ва
одатда таржима матни ўқувчиси манба
матнини ўқиган китобхонидек таржима
матнидан бадиий завқ олади. Бу жараѐнни
Е.Найда ва C.Таберларнинг қуйидаги
фикрларида ҳам тасдиғини кўриш мумкин:
―кўпинча аслият матннинг шакли ўзгаради,
аммо ўзгаришларнинг кўп содир бўлиши
аслият тилидаги грамматик ўзгаришлар,
жараѐндаги матний изчиллик, таржима
тилидаги ўзгаришлар каби қонунларга
амал қилади. Шу тартибда маълумот
сақланади ва таржима аслиятга мослашади
[11, 83]. Шунингдек, улар таржимада
динамик эквивалентлик ахборотнинг тўғри
мулоқотга йўналиш ҳажми анча пастлигни
таъкидлашади. Е.Найданинг таърифига
кўра, динамик эквивалент таржима аслият
Хорижий филология
№3, 2020 йил
107
тилидаги ахборотни таржима тилида энг
яқин
табиий
эквиваленти
билан
алмаштиришдир. Бу таъриф учта муҳим
терминларни ўз ичига олади:
-
эквивалент
– аслият тилидаги ахборотга
тегишли;
-
табиий
– таржима тилига тегишли;
-
энг яқин
– иккала йўналишни бир-бирига
боғлайдиган
энг
юқори
даражадаги
мулоҳаза.
Нейтрал
алоқа жараѐнининг учта
йўналишини кўрсатади: табиий таъриф
тўлиқ
ҳолатда
таржима
тили
ва
маданиятига,
махсус
ахборотнинг
контекстига
ва
таржима
тили
аудиториясига тўлиқ мос келиши керак.
Шунинг учун таржимада аслиятнинг
номаълум унсурлари қолмаслиги керак.
Таржимонлар
эквивалентлик
ѐндошувидан фойдаланган ҳолда таржима
билан ўз ўқувчиларига ―стандарт‖ таъсир
кўрсатишга ҳаракат қиладилар. Шунга
қарамай, эквивалентлик тушунчаси бир
нечта муаммоларни келтириб чиқаради,
чунки биз уни турли хил услубларда
талқин қилишимиз мумкин. Контекст каби
жиҳатлар хам эквивалентликда кўриб
чиқилади.
Шунга
алоқадор
ҳолда,
Ж.Катфорд таржимага ―бир тилдаги матн
хосил қилувчи материалларни бошқа тилда
экивалент бўлган матн хосил қилувчи
материаллар билан алмаштириш ѐки
ўзгартириш‖. [11, 20] Аммо унинг
таржиманинг
линвгистик
назарияси
бўйича қарашлари кўпчилик томонидан
тўлиқ қабул қилинмаган.
Эквивалентлик борасида жуда кўп
олимлар
ўз
қарашларини
билдириб
ўтишган. Бизнинг хам бу масалага
эътиборимизнинг
қаратилиши
бадиий
матнда инсон портретини тасвирловчи
лексик бирликларнинг ўзаро эквивалент
ѐки муқобил бўлиши ѐки эквиваленти
мавжуд
бўлмаслик
холатлари
каби
масалаларда акс этади.
Таржимада
эквивалент
жараѐни
манба тилидан таржима тилига ўтишда
ўқувчида
тўғри
маълумотни
шакллантириш ҳолатида содир бўлади.
Таржиманинг мақсади аслият ва таржима
матн ўртасида эквивалентлик алоқасини
ўрнатиш бўлганлиги сабабли, тўлақонли
таржимани икки мезон бўйича баҳолаш
мумкин:
1) ишончлилик ва аниқлик (аслият
матннинг маъносини аниқ таржима қилиш,
унга қўшмасдан ѐки олиб ташламасдан);
2) шаффофлик (маълум бир мақсадда
тилнинг
грамматик,
синтактик
ва
идиоматик
конвенцияларини
сақлаб
қолиш).
Биринчи мезонга жавоб берадиган
таржима ―аниқ таржима‖ деб номланади.
Иккинчи тамойилга жавоб берадиган
таржима
―идиоматик
таржима‖
деб
номланади.
С.Халверсоннинг ѐндашувига кўра,
―эквивалентлик икки объект ўртасидаги
муносабатлар сифатида белгиланади ва
муносабатлар ҳар қандай потенциал
фазилатлар нуқтаи назаридан ўхшашлик,
тенглик
муносабатлари
сифатида
тавсифланади‖ [8, 46].
А.Пимнинг
таъкидлашича
―эквивалентлик таржимани белгилаши
керак,
таржима
эса
ўз
навбатида
эквивалентликни белгилайди‖ [13, 37].
М.Бакернинг ―In other words: A
Coursebook
on
Translation‖
асарида
таржима
жараѐнига
тегишли
турли
босқичларда эквивалентлик ғоясини ва
таржиманинг
барча
ўзига
хос
хусусиятларини
ўрганади.
У
эквивалентликни қуйидаги йўллар билан
таснифлайди:
1. сўз даражасидаги эквивалентлик.
Сўз
даражасининг
эквивалентини
аниқлашда таржимон битта сўзни кўриб
чиқишда жинс ва вақт каби бир қатор
омилларга эътибор бериши лозим бўлади;
2.
грамматик
эквивалентлик
тиллараро ҳар хил грамматик категриялар
(сон, замон, аспект, нисбат, шахс-сон,
жинс)да намоѐн бўлади;
3. матн эквивалентлигига маълумот
ва кетма-кетлик бўйича манбаа матни ва
таржима
матни
ўртасида
тенглик
кузатилганда
эришилади.
Таржимон
қуйидаги учта: ―матн тури‖, ―таржима
мақсади‖ ва ―китобхон аудиторияси‖ каби
омилларага таяниб иш юритиш лозим
бўлади;
Хорижий филология
№3, 2020 йил
108
4. прагматик эквивалентлик орқали
таржимон китобхонларга бошқа миллат
маданиятини муаллиф истагани каби
етказиб беришга харакат қилади [1,52].
Винай ва Дарбелнет эквивалентлик
бу - аслият матнини мутлақо бошқа
сўзлардан фойдаланган ҳолда худди асл
нусхадагидек
қилиб
тасвирлаш
тушунишади [16, 253]. Уларнинг фикрига
кўра, эквивалентлик иборалар, мақоллар,
турғун бирикмалар ва ҳайвонларнинг
ономатопоеик
товушларини
таржима
тилида экс эттиришда энг самарали
усулдир. Бироқ Винай ва Дарбелнет, турли
тиллар орасидаги эквивалент ибораларни
фақатгина
икки
тилни
мукаммал
биладиган инсонларгина моҳирона етказиб
бера олади деб ҳисоблайдилар [16, 255].
Шундай қилиб, улар эквивалентликни
яратиш зарурати вазиятдан келиб чиқади
деб хисоблайдилар.
Насрий
таржиманинг
яна
бир
муаммоларидан бири матн моҳиятини
очиб беришда яратиладиган жумлалар ва
уларнинг таржимада ўз аксини топиш
масалаларидир. Aслида, жумла нафақат
баѐндан иборат, балки унинг ортида бошқа
бир мазмун ҳам мавжуд бўлади. Бадиий
матн
таркибидаги
жумлалар
матн
моҳиятини ѐритади ва уларнинг аниқ
таркиби, структурасини акс эттиради. Aгар
таржимон жумлаларни фақат ўзига хос
мазмунига қараб матнни қайта яратса,
матннинг асосий белгиси йўқолиши
мумкин.
Демак, насрий таржиманинг юқорида
такидлаб ўтилган бир неча муаммолари
мавжудки, буларни таржима жараѐнида
бартараф этиш бадиий матнга хос
хусусиятларни таржима матнига олиб
ўтишда катта аҳамиятга эга.
Насрий
таржима
муаммолари
орасида тил бирликлар, яъни сўзлар, сўз
бирикмалари, фразеологик бирликларнинг
эквивалентлиги, фонетик, синтактик ҳамда
стилистик
усулларнинг
берилиши,
шунингдек, насрий таржимада миллий
колоритнинг
ифодаланиши
каби
муаммоларни
бугунги
кун
таржимашунослигида ечимини кутаѐтган
масалалар сирасига киритишимиз мумкин.
Адабиѐтлар
1.
Baker M. In Other Words. A course book on translation. Second edition. – London and
New York. Routledge: Taylor and Francis Group, 2011. – 232 p.
2.
Susan Bassnet. Translation studies. 3
rd
edition. – London and New York. Taylor & Francis
e-Library, 2005. – 176 p.
3.
Benjamin, W. Illuminations (H. Zohn, Trans). New York: Shocken Books. 1968. – 288 P.
4.
Benjamin Walter. ―The Task of the Translator‖, in:
Selected Writings 1, 1913-1926
, eds.
Marcus Bullock & Michael W. Jennings (Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University
Press, 1996), p. 261.
5.
Bhatia, N. (Ed.). (1992). The Oxford companion to the English language. ―Oxford
University Press‖, pp 51– 54.
6.
Catford J.C. A Linguistic Theory of Translation. – Indiana: Oxford University Press,
1965. – 103 p.
7.
Cohen, J.M. (1986) Translation, Encyclopedia Americana, vol. 27, p. 13.
8.
Halverson, S. (1997). The Concept of Equivalence in Translation Studies. Target1-
2(1997).
9.
Kasparek, C. The Translator‘s Endless Toil. The Polish Review, 1983. 28(2). – P. 83
10.
Newmark P. Approaches to Translation. – Hertfordshire: Prentice Hall, 1988. –234 p.
11.
Nida, E. A., & Taber, C. R. The Theory and Practice of Translation. Leiden: E.J. Brill.
1982. – P. 200.
12.
Paz, O. Traduccion: Literatura y literalidad. Barcelona: Tusquets Editor. 1971. – 77 p.
13.
Pym, A. (1992). Natural and Directional Equivalence in Theories of Translation. P.37.
Хорижий филология
№3, 2020 йил
109
14.
Venuti, L. The Translator‘s Invisibility. A History of Translation. London and New
York: Routledge. 1995.–P.310.
15.
Vieira, E. R. P. Liberating Calibans: Readings of Anthropofagia and Haroldo de Campos‘
Poetics of Transcreation. In S. Bassnett & H. Trivedi (Eds.), Post-colonial Translation.
London/New York: Routledge. 1999. – P. 111.
16.
Vinay, J. P., & Darbelnet, J. (1995). Comparative Stylistics of French and English: A
Methodology for Translation (J. C. Sager & M. J. Hamel, Trans.). Amsterdam/Philadelphia: John
Benjamins. – P.342.
Yo„ldoshev U. The problems of prose translation.
The article deals with prose translation
and its peculiar features. Differences between prose translation and poetic translation, the
structure of source and target languages in prose translation, problems related to culture, the
importance of equivalence in prose translation are discussed in this article.
Йулдошев У. Проблемы прозаического перевода.
В статье рассматривается перевод
прозы и его особенности. В статье обсуждаются различия между прозаическим и
поэтическим переводом, структура исходного и язык перевода в прозаическом переводе,
проблемы связанные с культурой, важность эквивалентности в прозаическом переводе.
