Мақолада Алишер Навоий асарларида “маъни” ва “аҳли маоний” истилоҳларининг қўлланиши ва бадиий талқини масаласи таҳлилга тортилган. Буюк мутафаккир ижодида ушбу тушунчалар талқини қуйидаги тасниф асосида тадқиқ қилинган: 1) “маъни”, “маоний” истилоҳларининг моҳиятини очувчи фикрлар ифодаси; 2) маоний аҳлининг даражаси баландлиги ва уларнинг қарашлари жамият ҳаёти ҳамда миллат бадиий-эстетик тафаккури учун мезон бўла олиши; 3) маоний аҳлига мансуб салафлар ва замондошлар васфи; 4) аҳли маъни ва аҳли сурат муносабати масаласи. Мазкур тушунчалар Алишер Навоий асарларининг ботиний моҳиятини, ирфоний-эстетик мазмунини теранроқ англаш имконини бериши жиҳатидан қимматлидир. Буюк мутафаккир лирик шеърлари ҳамда “Хамса” достонларини “маъни” ва “аҳли маоний” истилоҳлари контекстида текшириш уларнинг янги маъно қирраларини кашф этишда алоҳида аҳамиятга эга. Мақолада Навоий асарлари биринчи марта айни тушунчалар асосида таҳлилга тортилган. Ушбу мақолада илмий муаммо Алишер Навоийнинг “Бадойиъ ул-бидоя”девони, “Хазойину-л-маоний” куллиёти, “Хамса” достонлари, “Мажолису-н-нафоис” тазкираси, “Лисону-т-тайр”, “Муҳокамату-л-луғатайн”, “Маҳбубу-л-қулуб”, “Хамсату-л-мутаҳаййирин”, “Насойиму-л-муҳаббат”, “Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер” каби асарлари мисолида ўрганилган. Зарур ўринларда Алишер Навоий қарашлари буюк салафи Низомий Ганжавий фикрлари билан қиёсий таҳлил этилган. Таҳлил жараёнида илмий қарашларни асослаш учун Давлатшоҳ Самарқандийнинг “Тазкирату-ш-шуаро”, Деҳхудонинг “Луғатнома”, Ғиёсиддин Хондамирнинг “Макориму-л-ахлоқ” асарларига мурожаат қилинган. Тадқиқот натижасида Алишер Навоий ижодида “маъни” истилоҳи “сурат”нинг зидди бўлиб, зоҳирий мазмунни эмас, ботиний моҳиятни ифода этиши, “маоний” тушунчаси эса фикрни бадиий ифодалаш асоси ҳисобланган маоний илмини англатиши аниқланган. “Аҳли маоний” бирикмаси янада кенгроқ моҳиятни ифодалаши, мажоз воситасида Ҳақни англагувчи ҳақиқат ва маърифат аҳли мазмунида талқин этилиб, буюк шоир ижод концепцияси билан боғлиқ тушунча экани ҳақидаги хулосага келинган.
Буюк озарбайжон шоири шайх Низомий Ганжавий жаҳон адабиётидаги ноёб поэтик ҳодиса – хамсачиликни бошлаб берди. Гарчи форсийда битган бўлса ҳам, улуғ шоирнинг “Панж ганж”ида туркий тафаккур, туркий руҳ акс этгани маълум . Улуғ ўзбек мутафаккири ҳазрат Алишер Навоий эса “Хамса”си билан Низомий Ганжавий бошлаган поэтик анъанани янгилаш баробарида юксак тараққиёт босқичига кўтарди. Озарбайжонўзбек адабий алоқаларига доир эътиборга молик илмий тадқиқотлар муаллифи профессор Алмаз Улвийнинг ёзишича, Алишер Навоий Низомий анъаналарини изчил давом эттириш билан чекланмай, туркий адабиётнинг тараққиёт даражасини янада юксалтирди . Зеро, буюк салафига бўлган эҳтиром, унинг поэтик тафаккур такомилидаги беназир хизматлари эътирофи ҳазрат Алишер Навоий “Хамса”сининг ҳар бир достонида яққол сезилиб туради. “Хамса” достонларининг алоҳида боблари унинг васфига бағишлангани ҳам буни тасдиқлайди.
Юз-жағ соҳаси суякларининг синиши тиш касалликлари сонининг 30-40 фоизини ва касалхоналарда ётқизилган барча жаррохатланган беморларнинг 21 фоизини ташкил килади. Кўп жаррохатлар натижасида келиб чиқадиган шикастланишларнинг ўзаро оғирлиги синдроми жабрланувчининг аҳволи оғирлигининг сезиларли даражада ошишига олиб келади. Юз жаррохатларни даволаш босқичларнинг ҳар бирининг вақтини аниқлаш, асоратларни камайтириш учун биз ушбу жаррохатни даволаш алгоритмини ишлаб чиқдик ва клиник амалиётга киритдик. Юз жаррохатлар билан оғриган беморларни даволаш тактикаси, ишлаб чиқилган алгоритмга кўра, илгари ишлатилганда нисбатан шубҳасиз афзаликларга эга –яллиғланиш асоратлари фоизи минимал даражада туширилади: 17% dan 1,5% гача.Бундай комплекс ёндошув терапевтик таъсир ва иктисодий манфаатларда эришиш учун жабрланганлар саралашига аҳамиятини оширади.
Юз-жағ соҳаси суякларининг синиши тиш касалликлари сонининг 30-40 фоизини ва касалхоналарда етказилган барча жаррохатланган беморларнинг 21 фоизини ташкил килади.Куп жаррохатлар натижасида келиб чикадиган шикастланишларнинг узаро огирлиги синдроми жабрланувчининг аҳволи оғирлигининг сезиларли даражада ошишига олиб келади. CFT даволаш боскичларнинг хар бирининг вақтини аниқлаш, асоратларни камайтириш учун биз ушбу жаррохатни даволаш алгоритмини ишлаб чикдик ва клиник амалиётга киритдик.СTF билан оғриган беморларни даволаш тактикаси, ишлаб чикилган алгоритмга кўра, илгари ишлатилганда нисбатан шубҳасиз афзаликларга эга – яллиғланиш асоратлари фоизи минимал даражада туширилади: 17% dan 1,5% гача.Бундай комплекс ёндошув терапевтик таъсир ва иктисодий манфаатларда эришиш учун жабрланганлар саралашига аҳамиятини оширади.
Сўлакда цитокинлар концентрацияси даражаси стоматитларнинг шаклига боғлиқ, бу TNFα ва IL-1β концентрацияси ўртасидаги боғлиқлик билан асосланади, шу қаторда бу тўғридан-тўғри боғлиқлик бўлиб, стоматит шаклига кўра ўзгаради. Бу ҳолат сурункали қайталанувчи стоматитларда иммунорегулятор механизмлар бузилишидан далолат беради.
Одамларнинг ўз соғлиғини сақлашга нисбатан мотивациясига таъсир қилувчи руҳий хусусиятларни ўрганиш муҳим ва долзарб ҳисобланади. Беморлар клиник текшируви, анкета билан сўровнома ўтказиш, сўровномада хулқ-атвор одатлари, пародонт тўқималари ҳолати тўғрисида ўз-ўзини баҳолаш ва руҳий ҳолат ўрганилди. Ўзини мукаммаллик даражасини юқори қўювчи беморлар ўзига юқори талабларни қўйиши, юқори ички стандартларга тўғри келмаслик қўрқуви, атрофдагилардан яхши бўлишга интилиш туфайли оғиз бўшлиғи ҳолатини паст даражали деб баҳолайдилар. Улар мукаммалликка интилади ва ўз ишларини синчковлик билан бажарадилар, шу қаторда ўз соғлиғи ва оғиз бўшлиғи ҳолатига эътибор бермасликлари кузатилади.
Барчага маълумки, ҳар бир тилнинг ўзига хос хусусиятлари, жозибадорлиги ва ўзига ром қилувчи томонлари мавжуд. Шунингдек, уларнинг баъзилари бошқалари билан ёнма-ён ривожланиб юксалади. Худди шундай форс ва туркий тиллар ҳақида ҳам айтиш мумкин. Узоқ асрлар давомида ушбу тилларда сўзлашувчи халқлар қўшничилик асосида турли воқеаларни бошдан кечирдилар, шу жумладан, адабий ва лингвистик ҳолатларга дуч келдилар. Ушбу тиллардаги сўзлар бирбирларига ўтиб, баъзилар янги маъно касб этди. Баъзи сўз ясаш усуллари ва воситалари ўзлашди, бу орқали эса ўзларининг тилларини янги сўзлар билан бойитдилар. Ушбу жараён ўрта асрларда яшаб ижод этган шоир ва ёзувчиларнинг асарларида кўп кузатилади. Туркий тилда юқори маҳорат ила ижод қилган Алишер Навоий форс ва араб тилларини жуда яхши билгани учун асарларида сўзларни оқилона қўллайди. Шунингдек, бирор тушунчани етказиб берадиган сўз туркий тилда бўлмаса, форс ва араб тилларидан фойдаланиб, асарларида ушбу сўзларни ишлатади ёки ўша тиллар бўйича кузатувлари натижасида моделлар асосида ўзи сўз ясайди. Шундай моделлардан бири “арабий ўзак +- زاس -sāz форсий аффиксоид” бўлиб, мазкур модел асосида ясалган сўзларнинг кўпи “Ҳайрат ул-аброр” достонида ҳам учрайди. Уларни аниқлаш ва тадқиқ қилиш ушбу изланишнинг мақсадидир. Тадқиқотимиз давомида’ayšsāz, bаẕlsāz, ġāliyаsāz, jilvаsāz, nаġmаsāz, nаqšsāz, sаjdаsāz, vāsiṭаsāz сўзлари юқорида келтирилган модел асосида, яъни айнан арабий ўзакка- زاس-sāz форсий аффиксоиди қўшилиши орқали ҳосил бўлганлигини кузатдик. Ушбу мақолада келтирилган сўзлар модел асосида структур ва семантик таҳлилга тортилган бўлиб, уларнинг маънолари контекстдан аниқланди. Кўриб чиқилган сўзлардан bаẕlsāz “ато қилувчи”, “инъом берувчи”, jilvаsāz “жилва қилувчи”, “нур таратувчи”, sаjdаsāz “сажда қилувчи”, vāsiṭаsāz “восита қилувчи” кабилари кузатилган луғатларда учрамади. Уларни шоир “арабий ўзак +- زاس -sāz форсий аффиксоид” модели асосида асарларида қўллаш учун ҳосил қилган, деган хулосага келишимиз мумкин.
Мақолада Алишер Навоийнинг ғазали лингвопоэтик нуқтаи назардан таҳлил этилган. Унда лирик қаҳрамоннинг изтироблари, олам ва одам ҳақидаги қарашлари тасвирланган. Мақолада мана шу тасвирнинг ўзига хос қирраларини очиб беришга ҳаракат қилинган.
Мақолада Алишер Навоийнинг замондоши Камолиддин Ҳусайн ал-Воиз ал-Кошифий ас-Сабзаворий ал-Ҳиравийнинг ҳаёти ва илмий фаолияти ҳақида сўз юритилган. Шунингдек, мутафаккирнинг таваллуд санаси ва ёзган асарлари билан боғлиқ маълумотлар таҳлил қилиниб, бир қатор илмий янгиликлар келтирилган.
Ҳозирги давримизда фанда, маданиятда, ижтимоий ҳаётнинг ҳамма соҳаларида, шу жумладан, тилда жаҳонийлашув жараёни шиддат билан давом этиб, миллий маданиятни ва қадриятларни аёвсиз ўз домига тортмоқда. Бундай хатарли жараёнлар шароитида ҳар бир миллат ўз тилининг келажагини ўйлаши ва унинг ижтимоий функциясини сақлаб қолиш учун ҳозирдан тайёргарлигини кўриши керак. Акс ҳолда, яқин келажакда тил ҳам, маданият ҳам, миллат ҳам ўз миллийлигини бой бериши мумкин. Тил жамиятдаги барча илмий ва фанний соҳаларнинг ривожланиш калити. Шунинг учун биз, биринчи навбатда, “Девони луғати-т-турк”дан бошлаб ҳозирги давргача бўлган туркий тилдаги асарлар тилининг матн корпусини яратишимиз ва ялпи луғатини (конкорданс) тузишимиз ва уларнинг мукаммал изоҳли қомусини яратишимиз керак. Иккинчидан, тилимизда мавжуд барча фан соҳаларидаги ажнабий терминларни рўйхатга олиш ва уларнинг ҳар бирини ғарб тиллари бўйича тасниф қилиш ва агар ўзбек тилида ёки бирон-бир туркий тилда муодили бўлса, уларни алмаш-тириш керак. Араб ва форс тилидан ўзлашган сўз ва иборалар тилимизга аллақачон ўрнашиб бўлган, бу ўзлашмалар ўзбек тили луғат бойлигининг ажралмас бир қисмидир. Шуниси борки, агар туркий ўзакли муодиллари бўлса, ўз захирасидан фойдалангани афзалроқ. Ўзбек тилида термин ясашнинг мукаммал мезонларини ишлаб чиқиш зарур. Ҳозирги пайтда термин ясаш бўйича аниқ ишлаб чиқилган йўриқнома йўқ. Бу соҳада дунё тажрибасини ўрганиб, аниқ бир дастур ишлаб чиқиш керак. Туркий тилдаги барча қомусларни жамлаш ва ундаги сўз бойлигидан ўзбек тилининг луғат бойлигини такомиллаштиришда фойдаланиш керак. Алишер Навоий ўзбек тилининг асосчиси ва энг йирик ижодий мерос муаллифи ҳисобланади. Шунинг учун, биринчи навбатда, унинг асарларидаги туркий сўзлик қатламини тўплаб, изоҳли луғатини яратиш керак.
Мақола В. В. Бартольднинг тадқиқотларидаги Эрон тарихининг тутган ўрнига бағишланган. Мақолада тарихнавислик таҳлил, замон таъсири, В. В. Бартольднинг тадқиқотларидаги ижобий ва салбий томонлар, шунингдек, Темурийлар даврида Эрон давлатининг тарихини ўрганиш соҳасидаги истиқболли йўналишлар кўрсатилган.
Алишер Навоийнинг X–XV асрлар форс мумтоз шеъриятига муносабати бирмунча ўрганилган бўлишига қарамай, унинг анъанага кўра “қасидада пайғамбар” деб эътироф этилган Анварий Абивардий (1105–1191) ижодига нисбати деярли ёритилмаган. Мақолада Анварий ижодининг мазмуний жиҳати ҳақида қисқача маълумот берилиб, унинг тасаввуфий-ирфоний таваккул мавзуидаги қасидаси ушбу асарга Навоий бағишлаган татаббуъ-қасидага қиёсан таҳлил этилади.
Алишер Навои в известной степени был знаком с античной философией, с уважением отзывался о мыслителях прошлого, окружал своих героев - справедливых правителей - мудрыми наставниками. Навои в своем творчестве испытал огромное влияние философского наследия Абу Насыра Фараби, которого называл «Вторым учителем». Данная статья посвящена раскрытию некоторых 1раней влияния Фараби на философское мировоззрение Алишера Навои.
Ушбу монографияда буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоийнинг шахс ва давлат арбоби сифатидаги фазилатлари, бунёдкорлик фаолияти янги талқинлар асосида ёритилган. Улуғ бобокалонимизнинг ирфоний ва адабий-эстетик олами билан боғлиқ ўзига хос илмий қарашлар илгари сурилган. Буюк бешлик – “Хамса”да ижодкор бадиий концепцияси, она образининг поэтик талқини юзасидан илмий-назарий фикрлар билдирилган. Алишер Навоий ижодиётининг миллат адабий-эстетик тафаккури такомилига кўрсатган таъсири масалалари тадқиқ қилинган.
Монография адабиётшунос ва навоийшунос олимлар, ёш тадқиқотчилар ҳамда кенг китобхонлар оммасига мўлжалланган.
This is a report of Michigan state University professor Robert Root-Bernstein. It is well-known that the pandemic of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) has caused a vast disaster throughout the world. Moreover, most patients have complained to partial or complete loss of sense of smell. Olfactory dysfunction can occur alone or can be accompanied by other symptoms of COVID-19, such as a dry cough. However, the pathogenic mechanism of olfactory disorders and its clinical characteristics in patients with COVID-19 remains unclear.
В отличие от спокойного состояния секреторных клеток деятельное состояние их характеризуется изменением мембранного потенциала, сдвигами, повышением проницаемости поверхностных мембран, увеличением каналов эндоплазматической сети, повышением продукции нуклеиновых кислот, расплавлением секреторных гранул и усилением тока жидкости в клеточном ретикулуме.
Birinchi marta Toshkent shahrida yashovchi Chernobil AESidagi avariya oqibatlarini bartaraf etishda ishtirokchilarda periodontal to'qimalar kasalliklarini davolashga bo'lgan ehtiyoj aniqlandi va; Toshkent shahrida yashovchi Chernobil aesidagi ULP ning parodontitdagi yallig'lanishga qarshi sitokinlar va o'rta molekulyar peptidlarning dişeti suyuqligida tarkibi o'rganildi, shuningdek periodontal mikrotsirkulyatsiya buzilishining darajasi va tabiati o'rganildi; bemorlarning belgilangan kontingentida periodontit uchun maqbul davolash ishlab chiqildi. Periodontal to'qimalarning gemostazasini tiklashga qaratilgan chora-tadbirlar kompleksi ishlab chiqildi, bu esa qayta tiklanishni kuchaytiradi, remissiya muddatini uzaytirishga yordam beradi. Shu munosabat bilan, Chernobil AESidagi ULPDA periodontitni davolash uchun enterosgeldan optimal foydalanish rejimi ishlab chiqildi. Umumiy klinik stomatologik tekshiruvdan tashqari barcha bemorlar maxsus tadqiqot usullari bilan amalga oshiriladi: lazer Doppler florometri; o'rganish.