Ushbu maqolada ''o'zbek'' etnonimi arab-fors, rus va xorijiy manbalar asosida ko'rib chiqilgan. Etnonimning paydo bo'lishi va uning janubi-g'arbiy tomonga kengayishi va turli qabilalarning qo'shilishi haqida so'z boradi. Xorijiy kartograflar va tadqiqotchilar tomonidan tuzilgan xaritalarda O'zbekiston deb atalgan
Ushbu ilmiy maqolada XV asrning oxirlarida Mavorounnahr va xurosondagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat, Shayboniyxon tomonidan Mavorounnahr va Xurosonning istilo qilinishi, Shayboniylar davlatining tashkil topishi va uning davlatchiligimiz tarixida tutgan o‘rni manbalar asosida yoritib berilgan.
Мақолада инвестициявий низоларни ҳал қилиш нормалари бўйича инвестиция соҳасидаги қонун ҳужжатларини кенг кўламли ислох, қилиш учун қонунчилик ташаббусинининг асосланганлиги ўрга- нилган. 2020 йил 26 январдан кучга кирган Узбеки стон Республикасининг “Инвестициялар ва инвестиция фа- олияти тўғрисида” ги Қонуни асосида инвестициявий низоларини ҳал этишнинг янгиланган ҳуқуқий тартиби ва бошқа қонун ҳужжатлари кўриб чиқилган. Ушбу қонунда инвестициявий низоларини ҳал қилишнинг янги Қонунчилик нормаларини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш заруратига сабаб бўлган асосий омиллар ҳамда халқаро ҳамжамият томонидан бу соҳага киритилаётган асосий янгиликлари ўрганилган. Алоҳида эътибор халқаро шартномалар асосида инвестициявий арбит раж учун ҳуқуқий асосларга, шунингдек инвестиция низоларини кўп босқичли ҳал этиш процедураларига қаратилган. Инвестиция низоларини ҳал қилиш бўйича ушбу қонунчилик ёндашувининг халқаро тажриба билан қиёсий тахщили амалга оширилган. Бундан ташқари, Узбекистон Республикасининг “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги янги Қонунининг инвестиция низоларини ҳал этиш қоидалари ва нормалари бўйича аниқ нормалари тах^ил қилинган. Инвестициявий фаолият соҳасида ваколатли давлат ва айниқса, Бизнес Омбудсманнинг аниқ ваколатларини белгилаш, инвестиция низоларини ҳал этишнинг кўп босқичли тартибини жорий этиш, шу жумладан, низоларни муқобил усул билан ҳал қилиш имкониятларини мажбурий медиация ҳисобидан кенгайштриш, ва ушбу институтнинг қонунчилик талаблари асосида ролини кескин ошириш бўйича талаб миллий қонунчиликни аниқ ва тўғри тушунишга ёрдам беради ва энг муҳими, инвестиция низоларини ҳал этиш нинг муқобил нормаларидан фойдаланиш орқали судгача ҳал этиш учун ҳуқуқий асос яратилади.
Ҳозирги кунда ўзбек идентиклигини тадқиқ қилиш ўзбек миллий идентиклиги тарихини ўрганишдаги асосий ва муҳим таркибий қисмларидан бири ҳисобланади. Аммо ушбу масала асоссиз равишда маҳаллий этнолог мутахассислар назаридан четда қолмоқда. Мавжуд бўлган кичик ҳажмдаги тадқиқотлар эса, ўзбек идентиклигини тўлиқ очиб беришга етарли эмас. Ушбу мақола ўзбек идентиклигининг шаклланиш ва ривожланиш йўли, унинг ўзига хос жиҳатлари, ривожланиш босқичлари, фойдаланилган методологияни очиб беришга қаратилган. Инглиз тилида ёзилган турли манбалар асосида, биринчи навбатда, хорижий тад-қиқотчилар томонидан фойдаланилган методология ёритилади. Идентиклик йўналишида амалга оширилган тадқиқотларда идентиклик “чегарасини” тушуниш ва аниқ ажрата олиш муҳим ҳисобланади. Чунки, бирор бир идентиклик гуруҳининг аниқ чегараларини билмасдан туриб, тадқиқотчи ўзи билмаган ҳолда уни сунъий равишда қўшиб юбориши, бу билан аслида умуман қўшилмайдиган икки жиҳатни аралаштириб юбориши мумкин. Шу сабабли, мақола доирасида ўша илғаш қийин бўлган идентиклик чегараларини аниқлаш бўйича ёрдам берадиган баъзи мето-дологик концепцияларни бериб ўтишга ҳаракат қилдик. Чунки улар тўлақонли таҳлил ўтказиш учун зарур ҳисобланади. Шунингдек, ушбу хорижий методология ўзбек идентиклигини қай даража очиб бера олган ёки очиб бера олмаганлиги таҳлил қилинади. Адабиётлар тарихшунослиги шуни кўрсатадики, хорижий мето-дология маҳаллий методологиядан бирмунча фарқланиб, ўзбек идентиклигининг шаклланиш жараёнининг кўплаб аспектлари ўзга ракурсда очиб берилган. Баъзи тадқиқотчилар бирор-бир назарияни шакллантириш ва олға суриш вақтида бевосита сунъий конструкция яратиб, шу конструкцияга (қолипга) ўзбек идентиклиги шаклланиши жараёнини жойлашга ҳаракат қилган. Бу фаолият “ўзбек идентиклиги ўзи нима?” деган тушунчанинг хиралашувига олиб келмоқда ҳамда унинг чегараларини кристаллаштириш жараёнини қийинлаштирмоқда. Шунингдек, муаллиф мақолада тадқиқотчиларнинг қўйган муаммоси ва унга бўлган ёндашув жиҳатидан уларни гуруҳларга ажратиб чиқишга ҳаракат қилган. Ўзбек идентиклигининг ривожланиш йўлини кузатиш натижасида унинг асосий босқичлари аниқланди ҳамда уларнинг даврий чегаралари белгилаб олинди. Бу эса, замонавий ўзбек идентиклигининг шаклланиш йўли ва босқичларини аниқ кузатиб бориш имконини беради. Тадқиқот ва таҳлил натижасида фойдаланилган методология ва олинган натижаларни маҳаллий хулосалар билан солиштиришдаги камчиликлар аниқланди. Хулоса қисмида, хорижий тадқиқотларга хос умумий ва алоҳида жиҳатлар таҳлилга тортилди. Мавжуд ўзаро тўсиқларни тугатиш ва фанлараро алоқаларни мустаҳкамлаш ва ривожлантириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилди, амалга оширилган таҳлил натижасида қуйидаги фикрга келинди, яъни ягона миллий давлат тузилиши ўзбекларнинг миллат сифатида шаклланишига туртки берган. Аммо, Ўзбекистон миллий идентиклигининг илдизлари инқилобдан аввал шакллана бошлаган ва улар Собиқ иттифоқига тегишли эмасдир.
Мақолада ўзбек этногенези ва этник тарихига доир фикр ва қарашларнинг тадрижий ривожи акс эттирилган. Ўзбек халқи этногенези ва этник тарихи мавзусида тарихчи, этнограф, археолог, антрополог, лингвист олимлар яратган илмий адабиётлар, улардаги концепциялар, тарихчи олимларнинг бу хусусдаги олиб борган методологияси изчил ва бир бутун яхлит тарзда ўрганилмаган. Ушбу илмий мақола мавзу бўйича чуқур ўрганиб таҳлил этиш ҳамда илмий мулоҳаза юритишга чорловчи илмий тадқиқот изланишидир. Мақолада Республикамизнинг турли нашрларида ва матбуот марказларида чоп этилган монографиялар, мақолалар, етук олимларимизнинг ижодий йўлига бағишланган очерк ва рисолалар муайян бир даражада ўз аксини топган. Жумладан, тарихчи олимлар А. Ю. Якубовский, С. П. Толстов, А. А. Семёнов, Б. А. Литвинский, К. Ш. Шониёзов, А. А. Асқаров, Рахим Масов ва бошқа олимларнинг олиб борган илмий тадқиқотлари ва қарашлари ҳамда бу фикрлар қайси асарларда келтирилганлиги мазкур мақолада илмий тил негизида шакллантирилган. Мустақиллик йилларида ўзбек халқи этногенези ва этник тарихи масалалари, унинг тадрижий равишда чуқурлашуви ва равнақ топиши борасида бир қатор олимлар илмий тадқиқот олиб борди. К. Ш. Шониёзов, Б. А. Аҳмедов, И. Жабборов асарларида ёзма манбалар ва қисман археологик топилмалар асосида ўзбек халқи этногенези ва этник тарихи ҳақида янги хулосалар қилинган бўлса, А. А. Асқаров, Т. К. Ходжаев ва бошқа тадқиқотларда нафақат этногенез, балки этник тарих масалалари ҳам археологик ва антропологик тадқиқотлар асосида чуқур ўрганилди. Ўзбек антропологларининг изланишлари ўзбеклар этногенезини янада бойитди ва тарихчи, этнограф, археологларнинг тадқиқотларидаги хулосаларнинг ҳаққонийлигини исботлади. Мустақиллигимиз шарофати билан маънавий ҳаётимизда бошланган янгиланиш Ўзбекистон тарихида бўлганидек, ўзбек халқи этногенези ва этник тарихи соҳасида ҳам анча юксак даражада тараққий этди. Ушбу мақола орқали ўзбек халқи этногенези масаласини ёритишда объэктив ёндашув қай шаклда ривож топганлигини яққол кўриш мумкин ҳамда уларнинг таҳлилини англашга ёрдам беради.
Ушбу мақола доирасида биз XXI асрда Ўрта Осиё ҳудуди этнографияси, этногенези ва этник тарихига тегишли тадқиқот ишлари ва турли нашрларда чоп этилган мақола ёки тезисларда келтирилган маълумотларни комплекс таҳлил қилган ҳолда, уларнинг ютуқ ва камчиликларини объективлик ва танқидий таҳлил натижасида кўрсатиб беришга ҳаракат қилдик.
Инсоният тарихида савдо йўлларининг аҳамияти жуда муҳим ўрин эгаллайди. Кишилик жамиятининг бронза давридан, баъзи жойларда ундан ҳам анча аввал, маълум ихтисослашган йўллар пайдо бўлганлигини биламиз. Уларнинг пайдо бўлишида қабилалар, халқлар ва давлатлараро алоқалардан келиб чиққан иқтисодий, этник, сиёсий ва маданий эҳтиёжлар сабаб бўлди. Дастлаб Ўрта ва Яқин Шарқда Бадахшоннинг лаъл(лазурит)ига бўлган эҳтиёж “лазурит йўли”нинг вужудга келишига олиб келган. Милоддан аввалги VI-IV асрларда эски йўллар асосида Эронда (Ахамонийлар империяси даврида такомиллашиб борган) “шоҳ йўли” таркиб топади. Кейинчалик бу йўллар негизида Буюк ипак йўли ва бошқалар такомиллашиб боради.
Қадимги Бақтрия, Хоразм ва Суғд давлатлари мил.авв. VI–IV асрларда аҳамонийлар империяси ҳукмронлиги остида бўлган. Аҳамонийлар империясини чекланмаган ҳуқуқга эга бўлган шоҳ бошқарган. Уни шоҳлар шоҳи деб аташган, худо даражасига кўтариб, илоҳийлаштирганлар [6. Б.231-233]. Шоҳнинг ўзи империяни доимий назоратда ушлаб турган. Давлат бошқаруви ва текширувлар Ҳазорапад (мингбоши) томонидан амалга оширилган. Ахамонийлар империяси маъмурий жиҳатдан сатрапликларга бўлинган ҳолда бошқарилган.
Это великое событие в истории человечества произошло примерно десять тысяч лет тому назад, когда ледяной покров в Европе и Азии начал таять и уступать место лесам и пустыням. Постепенно прекращались кочевые странствия в поисках пищи. Рыболовы и охотники больше вытеснялись первобытными земледельцами. Такие земледельцы, оставаясь на одном месте, пока почва сохраняла плодородие, строили жилища, рассчитанные на более долгие сроки. Стали возникать деревни для защиты от непогоды от врагов-хищников. Немало таких неолитических поселений раскопано. По их остаткам видно, как постепенно развивались такие простейшие ремесла, как гончарное, ткацкое и плотничье. Существовали житницы, так что население могло, производя излишки, запасать продукты на зиму и на случай неурожая.