SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2015, № 4
112
ÒÀÐÆÈÌÀØÓÍÎÑËÈÊ // ÏÅÐÅÂÎÄÎÂÅÄÅÍÈÅ //
STUDY OF TRANSLATION
ҲАМИДОВ
ХАЙРУЛЛА
Доцент
,
ТошДШИ
ИБРАГИМОВ
НУРИДДИН
“
Профессионал
лексика
”
кафедраси
мудири
,
ЎзД
Ж
ТУ
Шарқ
қўлёзмалари
марказида
фалсафага
оид
қўлёзмалар
фиҳристи
Аннотация
.
Ушбу
мақола
сўнгги
йилларда
туркча
даврий
нашрлар
ҳамда
кундалик
сўзлашувда
кенг
қўлланиб
келаётган
инглизча
сўз
ва
бирикмаларнинг
нутқдаги
ўрни
,
уларнинг
таржимада
берилиши
муаммоларини
ўрганишга
бағишланган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
ўзлашган
унсурлар
,
даврий
нашр
,
матбуот
тили
,
кундалик
нутқ
,
Е
вропа
тиллари
,
публицистик
услуб
,
сингармонизм
қонуни
,
имло
қоидалари
.
Аннотация
.
Данная
статья
посвящена
проблемам
перевода
английских
слов
и
выражений
,
которые
широко
используются
в
турецкой
периодической
печати
и
повседневной
речи
в
последние
годы
.
О
пределяется
их
место
в
живом
языке
.
Опорные
слова
и
выражения
:
заимствованные
элементы
,
периодическая
пе
-
чать
,
язык
СМИ
,
повседневная
речь
,
европейские
языки
,
публицистический
стиль
,
закон
сингармонизма
,
правописание
.
Abstract.
This article is devoted to problems in translation of English words and
phrases which are widely used in Turkish periodicals and colloquial speech. The authors
also research the role of these English words and phrases in Modern Turkish language.
Keywords and expressions:
borrowings, periodicals, language of media, colloquial
speech, European languages, publicistic genre, the law of singarmonizm, orthography.
Мустақиллик
йилларида
Ўзбекистонда
турк
тилини
ўрганиш
билан
боғлиқ
қатор
илмий
ишлар
амалга
оширилди
.
Шунга
қарамай
,
турк
матбуот
тили
ва
кундалик
нутққа
Европа
тилларидан
ўзлашган
унсурлар
илмий
тадқиқотлардан
анча
четда
қолган
кўринади
.
Ушбу
мақолада
шу
хусусда
сўз
юритилиб
,
инглизча
ўзлашмаларнинг
ўзига
хос
хусусиятларига
эътибор
қаратилади
.
Маълумки
,
глобаллашув
жараёни
инсон
ҳаётининг
барча
соҳаларида
бўл
-
гани
каби
тилларга
ҳам
ўз
таъсирини
ўтказмай
қолмади
.
Буни
турк
тилидаги
даврий
нашрлар
ва
кундалик
нутқда
кенг
қўлланиб
келинаётган
айрим
инглизча
сўз
ва
бирикмалар
,
қолип
жумлалар
мисолида
кўриш
мумкин
.
Илм
-
фан
,
ахборот
технологиялари
жадал
ривожланаётган
ҳозирги
кунда
сўз
ўзлаштириш
жараёни
янада
тезлашди
.
Тилларнинг
бир
-
биридан
сўзлар
,
терминлар
ўзлаштириши
объектив
ҳолатга
айланди
.
Бу
жараён
гоҳ
секин
-
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2015, № 4
113
лашиб
,
гоҳ
тезлашиб
давом
этмоқда
.
Ажнабий
тилдан
ўзлаштирилган
ун
-
сурлар
маълум
маънода
миллий
тилнинг
ривожланишига
ҳам
ҳисса
қўшиши
мумкинлигини
ўрганилаётган
турк
тили
мисолида
оладиган
бўлсак
,
рўй
бераётган
ўзгаришлар
аниқ
-
равшан
кўзга
ташланади
.
Турк
тилининг
,
сўнгги
минг
йиллик
тарихий
давр
мобайнида
нафақат
араб
ва
форс
тилларидан
,
балки
бир
қатор
Европа
тиллари
(
лотин
,
юнон
,
француз
,
инглиз
,
испан
,
итал
ь
ян
ва
олмон
тиллари
)
дан
ҳам
минг
-
минглаб
сўз
,
термин
ва
бошқа
унсурлар
ўзлаштиргани
,
турк
лексикасининг
шакл
-
ланишига
салжуқий
ва
усмоний
турклари
Кичик
Осиёни
истило
қилган
даврда
улар
томонидан
ассимиляция
қилинган
халқларнинг
тиллари
жиддий
таъсир
кўрсатгани
яхши
маълум
.
Жумладан
,
ўтмишда
йирик
жаҳон
циви
-
лизацияларидан
бири
саналган
В
изантия
империясининг
давлат
тили
санал
-
ган
юнон
тилини
алоҳида
таъкидлаш
жоиз
.
Юнонча
сўзларни
Кичик
Осиё
ва
Ўрта
Ер
денгизи
минтақаларининг
топонимлари
ва
жўғрофий
реалия
(
ном
)
лари
,
шунингдек
, XI – XV
асрлардаги
юнон
моддий
маданияти
–
деҳқончилик
,
денгизчилик
,
балиқчилик
ва
халқ
хўжалигининг
бошқа
тар
-
моқлари
билан
боғлиқ
лексика
ташкил
этган
(lodos –‘
жанубдан
эсувчи
кучли
шамол
’
,
k
ö
rfez – ‘
кўрфаз
’
,
f
ı
r
ı
n – ‘
печь
’
ва
ҳ
.).
Ўзлашмаларнинг
бир
қисмини
эски
славян
тили
(pulluk – ‘
плуг
’),
румин
тили
(masa – ‘
стол
’),
венгер
тили
(palaska
‘
портупея
’
–
қилич
осиладиган
камар
)
дан
ўзлашган
унсурлар
,
яна
бир
қисмини
эса
италян
ва
ўрта
асрларда
турклар
билан
турли
соҳаларда
яқин
муносабатларда
бўлган
бошқа
халқ
-
ларнинг
тилларидан
ўзлашган
сўзлар
ташкил
этади
.
Бундай
таъсирни
бир
қатор
омиллар
,
хусусан
,
турк
тили
фонетик
қоидаларига
амал
қилинмаслик
ёки
мавжуд
қоидаларнинг
бузилган
ҳолда
қўлланилишида
кузатиш
мумкин
.
Бу
,
асосан
,
сўзларнинг
талаффузда
туркий
сингармонизм
қонунига
бўй
-
сунмаслик
,
туркчага
хос
бўлмаган
унли
ва
ундош
товушлар
кетма
-
кетлиги
каби
товуш
(
фонетик
)
ҳодисаларида
намоён
бўлади
.
Бугунги
кунга
келиб
,
iskele (
бандаргоҳ
), iskelet (
скелет
), dosya (
йиғмажилд
),
ş
apka (
шапка
,
телпак
), rol (
роль
)
каби
ўзлашмалар
турк
тилига
тўла
сингиб
кетган
.
Турк
тилига
Европа
тилларидан
сўз
ўзлашиши
тарихига
назар
ташлайдиган
бўлсак
,
бу
босқич
“1530-
йилларда
Усмонийлар
салатанатининг
Англия
билан
савдо
алоқаларини
йўлга
қўйиши
натижасида
бошлангани
, XVIII
асрга
келиб
эса
туркларнинг
хорижий
тилларни
ўрганиш
ва
эгаллашга
киришганликлари
,
бу
даврда
француз
тилидан
савдо
-
иқтисодий
ва
дипломатия
тили
сифатида
фойдаланила
бошлангани
,
ҳатто
Англия
элчиси
ҳам
инглиз
тилида
малакали
таржимон
бўлмаганлиги
сабабли
Усмонийлар
давлати
билан
битимларни
француз
тилида
тузган
”
лиги
сингари
далилларни
эслаш
жоиз
1
.
“
Усмонийлар
давлатининг
А
Қ
Ш
билан
савдо
алоқалари
эса
1830
йилдан
бошланган
.
Бу
даврда
А
Қ
Ш
миссионерларига
мамлакатда
мактаблар
очиш
1
Усмонова
Ш
.
Ўрганилаётган
мамлакатда
тил
вазияти
. –
Т
., 2014. 31-
б
.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2015, № 4
114
ҳуқуқи
берилган
. 1908
йилдан
бошлаб
зодагонларнинг
болалари
таҳсил
олаётган
давлат
мактабларида
инглиз
тилини
ўқитиш
йўлга
қўйилган
, –
деб
ёзади
Ш
.
Усмонова
, –
Ҳозирги
пайтда
Туркияда
инглиз
тили
иккинчи
тил
ҳисобланмайди
.
Шунингдек
,
инглиз
тили
мустамлакачилар
тили
ёки
миссионерлар
тили
ҳам
эмас
.
Инглиз
тили
халқаро
бизнес
ва
туризм
саноатида
ҳукмронлик
қилади
”
1
.
Турк
тилининг
публицистик
услуби
бошқа
тил
услубларидан
фарқли
ўлароқ
,
тез
-
тез
янгиланиб
туради
.
Бунинг
далили
сифатида
вақтли
мат
-
буотда
тез
-
тез
учрайдиган
ўзгаришларни
айтиб
ўтиш
етарли
.
Бугунги
кунда
вақтли
матбуот
намуналарининг
номлари
(gazete, journal, medya, magazin)
ҳам
фикримизни
исботлайди
:
Gazeteci Ahmet Tulgur’un yazd
ı
ğ
ı
Volkan
roman
ı
,gen
ç
bir polis memurunun komplolarla alt
ü
st olan hayat
ı
n
ı
anlat
ı
yor
(“Milliyet”
газетасидан
).
Г
апда
таги
чизилган
сўзлар
турк
тилига
Европа
тилларидан
ўзлашган
.
Таржимаси
:
Ж
урналист
Аҳмед
Тулгурнинг
“
Вулқон
”
романи
ёш
полиция
ходимининг
фитналар
оқибатида
барбод
бўлган
ҳаёти
ҳақида
ҳикоя
қилади
.
Ё
ки
Trafik kazalar
ı
n alt
ı
nda yatan nedenler, medya
ara
ç
lar
ı
ile kamuoyuna duyurulacak
(“Sabah”
газетасидан
).
Ушбу
гапдаги
trafik
ва
medya
сўзлари
инглизчадан
ўзлашган
ва
тилга
тўла
сингиб
кетган
.
Medya
сўзи
(
ингл
.)
телевидение
,
радио
,
газета
,
журнал
ва
интернетни
ўз
ичига
олувчи
“
оммавий
ахборот
воситалари
”
маъносида
қўлланилади
.
Аслида
эса
medya
сўзи
лотинча
medium
“
ўрта
,
атроф
,
воситачи
”
сўзининг
кўплик
шакли
ҳисобланади
.
Ушбу
терминнинг
туркчада
bas
ı
n (
матбуот
),
ileti
ş
im ara
ç
lar
ı
(
ахборот
воситалари
), toplu ileti
ş
im ara
ç
lar
ı
(
оммавий
ахбо
-
рот
воситалари
)
каби
бир
нечта
синонимлари
бор
.
Буларнинг
барчаси
нутқда
тенг
равишда
бир
-
бирининг
ўрнида
ишлатиб
келинади
.
Таржимаси
:
“
Й
ўл
фалокатларини
юзага
келтирган
сабаблар
,
оммавий
ахборот
воситалари
ёрдамида
жамоатчиликка
маълум
қилинади
”.
Шунингдек
,
Trafikte Hayatta kalma sistemi g
ü
ndeme getirildi
.
Таржимаси
:
Й
ўл
ҳалокатларида
ҳаётда
қолиш
тизими
кун
тартибига
қўйилди
.
Г
азетада
берилган
бу
гапда
қўлланилган
trafik
сўзини
yol (“
йўл
”)
деб
,
sistem
сўзини
dizim “
тизим
”
деб
бериш
мумкин
эди
,
лекин
кундалик
матбуотда
бу
сўз
-
ларнинг
туркча
муқобилларда
берилиши
турк
газетахонининг
жиғига
тегиш
билан
баробар
.
Яна
бир
мисол
:
Ç
ö
mez d
ü
n medya kurulu
ş
lar
ı
na da da
ğ
ı
tt
ı
ğ
ı
be
ş
sayfal
ı
k
mektubunda 19 konuyu g
ü
ndeme getirdi
(“Milliyet”
газетасидан
).
Таржимаси
:
Чўмез
кеча
матбуот
муассасаларига
берган
беш
саҳифалик
мактубида
ўн
тўққизта
масалани
кун
тартибига
қўйди
.
Бугунги
кунда
турк
тилида
iktisat
(
иқтисод
,
иқтисодиёт
)
сўзидан
кўра
ekonomi
сўзи
фаолроқ
қўлланилмоқда
(
İ
ktisat Fak
ü
ltesi, T
ü
rkiye ekonomisi)
ёки
siyaset
сўзи
эса
деярли
қўлланилмаяпти
,
унинг
ўрнига
politika
сўзи
афзал
1
Ўша
китоб
. 32–33-
б
.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2015, № 4
115
кўрилади
(d
ı
ş
politika, i
ç
politika
ва
ҳ
.
к
.).
Лекин
siyaset
(
от
туркумига
мансуб
)
сўзи
деярли
қўлланилмаётган
бир
пайтда
,
siyasi
сўзи
(
сифат
туркумига
мансуб
)
нутқдан
муҳим
ўрин
олган
(siyasi partiler, siyasi
ç
ı
karlar
ва
ҳ
.
к
.).
İ
ktisadi
сўзи
(
сифат
)
эса
,
аксинча
,
ўта
кам
ишлатилмоқда
.
Масалан
,
ҳар
кун
матбуот
саҳифаларида
дуч
келинадиган
:
Ev ekonomisine destek olunacak.
Tekstil ve konfeksiyon ba
ş
ta olmak
ü
zere ev
ü
retimini destekleyen bir vergi sistemi
getirilecek
(Milliyet
газетасидан
).
Таржимаси
:
Уй
иқтисодиётига
(
рўзғорга
)
ёрдам
бўлади
.
Текстиль
ва
тайёр
кийимдан
бошлаб
уйда
ишлаб
чиқариш
фаолиятини
қўллаб
-
қувватловчи
солиқ
тизими
жорий
қилинади
.
Ё
ки
:
Osmanl
ı
ve T
ü
rk tarihi uzman
ı
Hintli Prof. Feroz Ahmet ile T
ü
rkiye’nin d
ı
ş
politikas
ı
n
ı
konu
ş
tuk
(Milliyet
газетасидан
).
Таржимаси
:
Усмонли
ва
Туркия
тарихи
мутахассиси
ҳиндистонлик
проф
.
Феруз
Аҳмед
билан
Туркиянинг
ташқи
сиёсати
ҳақида
суҳбат
қилдик
.
Яна
бир
мисол
:
T
ü
rkiye’nin
ekonomide,
ö
zellikle tekstil ve haz
ı
r giyim sekt
ö
rlerinde rekabet edebilme
ş
ans
ı
bulunmuyor
.
Таржимаси
:
Туркиянинг
иқтисодиётда
,
айниқса
,
текстиль
ва
тайёр
кийим
секторида
рақобатлаша
олиш
имконияти
йўқ
.
Энди
инглизча
ўзлашмаларнинг
матбуот
тили
,
кундалик
оғзаки
нутққа
салбий
таъсири
хусусида
сўз
юритиладиган
бўлса
,
ҳозирги
турк
телевизион
каналларидаги
ахборот
дастурларидан
бошлаб
,
турли
ток
-
шоулар
,
туркчага
ўгирилиб
намойиш
этилаётган
фил
ь
мларгача
,
барчаси
ёшлар
нутқининг
янгидан
шаклланишига
сабаб
бўлиб
қолмай
,
янги
яратилаётган
маҳаллий
турк
сериалларига
кўчиб
ўтаётганлигини
таъкидлаш
жоиз
.
“
Агар
энг
мукаммал
француз
тили
–
француз
телевидениясининг
TV5
ва
бошқа
маҳаллий
каналларида
,
энг
мукаммал
инглиз
тили
– BBC
каналида
,
энг
мукаммал
итал
ь
ян
тили
– RAI 1, 2, 3
телеканалларида
гапирилаётган
бўлса
,
буни
турк
телеканалларига
нисбатан
айтиш
қийин
”, –
деб
ёзади
турк
тадқиқотчиси
–
журналист
Фейза
Ҳепчилингир
1
.
Тадқиқотчи
ўз
мақоласида
туркчада
“cankurtaran”
(
сўзма
-
сўз
: “
жон
қутқарувчи
”)
сўзи
турганда
“ambulanse”, “yemekhane” (
ошхона
)
сўзи
турганда
“cantine” (kantin)
сўзини
қўллаш
нима
учун
кераклигига
урғу
бериб
,
куйинади
: “
Турк
радиосидаги
бир
кўнгилочар
дастур
бошловчи
c
и
бир
/
о
/
унлиси
ва
тўққиз
ундошдан
иборат
‘Schlowsky’s’
сўзини
тўғри
ёзган
муштарийга
‘daily menu’
беришни
ваъда
қилади
.
Ё
ки
,
бир
турк
газетасида
шундай
сарлавҳа
берилади
:
‘Poetik
license’
(
шеърий
гувоҳнома
),
яна
бирида
–
‘house party’ playlist’
(
маъноси
:
уйда
турли
зиёфатларда
тингланадиган
қўшиқлар
рўйхати
)
каби
”
2
.
“
Жуда
кўп
Европа
мамлакатларида
вақтли
матбуот
воситалари
ўша
мам
-
лакат
тилини
энг
тўғри
,
энг
чиройли
қўлланувчи
муассасалар
ҳисобланади
.
Ҳар
мамлакатда
шундай
бўлиши
,
оммавий
ахборот
воситалари
,
биринчи
1
Hep
ç
ilingir F. Yaz
ı
, Konu
ş
ma ve
Ç
eviri Dili Olarak T
ü
rk
ç
e, makale, T
ü
rk
ç
enin D
ü
n
ü
, Bug
ü
n
ü
,
Yar
ı
n
ı
, Uluslararas
ı
Bilgi
Ş
ö
leni, Bildiriler. – Ankara: 7–8 Ocak, 2002. – S. 259.
2
Hep
ç
ilingir F. Yaz
ı
, Konu
ş
ma ve
Ç
eviri Dili Olarak T
ü
rk
ç
e, makale, T
ü
rk
ç
enin D
ü
n
ü
, Bug
ü
n
ü
,
Yar
ı
n
ı
, Uluslararas
ı
Bilgi
Ş
ö
leni, Bildiriler. – Ankara: 7–8 Ocak, 2002. – S. 257.
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2015, № 4
116
навбатда
,
тил
тараққиётига
хизмат
қилувчи
,
тилнинг
“
ифлосланишига
қарши
курашувчи
”
орган
бўлмоғи
лозим
…
Агар
анъанавий
тилларнинг
турк
тилига
таъсири
айни
вақтда
бир
маданий
гегемония
маъносида
тушуниладиган
бўлса
,
турк
халқининг
ижтимоий
ўзлиги
тилнинг
мустақиллиги
,
эркинлиги
билан
узвий
боғлиқлигини
англаши
мумкин
бўлади
”
1
.
Дунёнинг
барча
тилларига
тўла
ўзлашиб
бўлган
“
ОК
”
аббревиатураси
(“
Окей
”)
нинг
келиб
чиқиш
тарихи
хусусида
ўнга
яқин
тахмин
мавжуд
.
Бу
тахминлардан
ҳақиқатга
энг
яқини
1939
йилда
“
Бостон
Морнинг
Пост
”
газетаси
бош
редактори
томонидан
қўлланилганлиги
ҳақидаги
тахминдир
.
У
бир
хабарнинг
босилиши
учун
“All correct” (“
Ҳаммаси
тўғри
”)
бирикмасини
қисқартириб
“
ОК
”
деб
ёзади
2
.
Бугунги
кунда
“
ОК
”
аббревиатураси
нафақат
миллатларнинг
оғзаки
нутқига
,
балки
инсоният
яратган
энг
илғор
техноло
-
гиялар
ҳам
бу
сўзни
бир
калит
сўз
сифатида
ўзлаштириб
олди
.
Мисоллар
таҳлилини
давом
эттирадиган
бўлсак
,
туркча
оғзаки
нутққа
ўзлашиб
,
тўла
ўрнашиб
қолган
,
асл
келиб
чиқиши
лорд
Сендвич
номи
билан
боғлиқ
, “
икки
бўлак
нон
орасига
турли
нарса
(
пишлоқ
,
колбаса
ва
б
.)
қўйиб
тайёрланадиган
sandwich”
,
дастлаб
турк
тилида
‘sandovi
ç
’,‘sand-wic’
деб
турлича
ёзилиб
,
талаффуз
қилина
бошланган
.
Бу
сўзни
қандай
ёзиш
керак
-
лиги
масаласи
аниқлаштирилмасдан
,
‘salad-bar’
(
сўзма
-
сўз
: “
салат
-
бар
”,
яъни
турли
енгил
салатлар
тановул
қилинадиган
жой
)
‘fast food’
(
сўзма
-
сўз
:
“
тез
-
таом
”,
яъни
“
бир
зумда
тайёрланиб
дастурхонга
қўйиладиган
таом
”)
ва
бошқа
ўнлаб
сўз
ва
қолип
бирикмалар
кириб
келди
.
Ё
ки
,
сўнгги
йилларда
телефон
хизмат
турлари
жадал
ривожланаётган
бир
даврда
инглиз
тилида
янги
бир
феъл
пайдо
бўлди
ва
қисқа
фурсатда
дунёнинг
барча
тилларига
ёйилишга
ҳам
улгурди
.
Бу
selfie
феъли
бўлиб
,
ҳали
луғатларга
ҳам
кириб
улгурмаган
.
Унинг
маъноси
: “
ойнага
қараб
ёки
турган
вазиятда
ўз
-
ўзини
суратга
тушириш
”.
Ҳозирда
бунга
ўхшаш
юзлаб
сўз
ва
қолип
бирикмаларга
дуч
келиш
мумкин
:
Spiker
(
бошловчи
,
раислик
қилувчи
,
сўзловчи
),
bonus
(
бонус
–
кўпинча
нақд
пулга
катта
миқдорда
маҳсулот
(
хизмат
)
харид
қилган
мижозларга
рағбатлантириш
мақсадида
бериладиган
мукофот
ёки
нархларда
чегирма
),
Coffee break
(
қаҳва
ёки
чой
ичиш
учун
қисқа
танаффус
),
interactive
(
интерфаол
), VIP (very important person) (
жуда
муҳим
шахс
),
volontaire
(
волонтёр
,
ихтиёрий
равишда
ишловчи
шахс
),
Second hand
(
илгари
ишла
-
тилган
ва
қайта
сотувга
чиқарилган
буюм
),
online
(
сўзма
-
сўз
:
очиқ
линия
),
offline
(
ёпиқ
линия
),
creative
(
ижодкор
)
каби
.
Туркчага
ўзлашган
ғарбча
бирикмаларни
ташкил
этувчи
компонентлар
,
асосан
,
оригинал
тилдаги
мослашув
қонуниятларига
кўра
бирлашган
бўлади
.
Масалан
,
бугунги
кунда
бутун
дунёга
машҳур
бўлган
Fast Food, Fors Major,
1
T
ü
rk
ç
e’nin D
ü
n
ü
, Bug
ü
n
ü
, Yar
ı
n
ı
, Uluslararas
ı
Bilgi
Ş
ö
leni, Bildiriler. – Ankara, 2002 (
АУ
,
T
Ö
MER,
Жемил
Курт
,
мақола
).
2
Меткал
ь
ф
Аллан
, “
ОК
:
Невероятная
история
величай
щ
его
американского
слова
” (“OK:
The Improbable Story of America’s Greatest Word”).
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2015, № 4
117
Private Banking, Afro Amerikan
ve
Avrupa M
ü
z
ı
k
каби
бирикмаларни
ташкил
этувчи
компонентлар
ўша
сўз
ўзлашган
тил
(
инглизча
)
нинг
мослашув
қонун
-
ларига
кўра
бириккан
ва
турк
тилида
ўз
ҳолича
,
кенг
тусда
қўлланилмоқда
.
Ҳолбуки
,
бу
сўзларнинг
туркча
муқобиллари
ҳам
бор
.
Масалан
,
Fast food
–
at
ı
ş
t
ı
rma
, Fors Major – ola
ğ
an
ü
st
ü
durum, Private Banking –
ö
zel banka, Avrupa
m
ü
z
ı
k – Avrupa m
ü
sikisi)
каби
.
Лекин
,
нимагадир
,
халқ
бундай
сўзларнинг
туркча
муқобилларини
эмас
,
оригинал
шаклда
қўллашга
одатланиб
қолган
.
Ўзлашган
бирикмалар
,
асосан
,
турк
тилининг
эркин
сўз
бирикмалари
ясалиши
қоидаларига
бўйсунади
.
Буларнинг
бир
қисмини
изофалар
,
бел
-
гисиз
қаратқичли
аниқловчили
сўз
бирикмалари
ташкил
қилади
.
Масалан
:
Televizyon kanal
ı
, F
ı
nansial Times gazetesi, Futbol ter
ö
r
ü
,
İ
nternet sitesi,
Fotokopi makinesi
каби
.
Ҳар
тилнинг
бир
ички
,
бир
ташқи
тузилиши
мавжуд
.
Тилнинг
ички
тузилиши
,
унинг
қурилиши
ва
ишлаши
билан
боғлиқ
.
Бу
тил
имлосидаги
хатолар
,
тўғри
ёзиб
,
оғзаки
нутқда
қўлланилмаслигидан
юзага
келган
янг
-
лишлар
унинг
ички
тузилишини
бузади
.
Агар
тилнинг
ташқи
тузилишига
ҳам
керакли
эътибор
берилмасдан
,
ажнабий
сўз
,
атама
ва
бирикмалар
оқимига
тўсқинлик
қилинмасдан
қўйилса
,
бу
ҳолат
тилнинг
ҳам
ташқи
,
ҳам
ички
мувозанатини
бузади
.
Ўтган
асрнинг
сўнгги
йилларида
бутун
дунёга
машҳур
бўлган
“
Титаник
”
фил
ь
ми
(‘Titanic’)
Туркияга
кириб
келганда
уни
кимдир
‘Titanik’
,
кимдир
эса
‘Taytanik’
деб
талаффуз
қила
бошлади
.
Турк
тили
имло
қоидаларига
(
сўзлар
қандай
ёзилса
,
шундай
талаффуз
қилиниши
лозим
)
амал
қилинадиган
бўлса
,
бу
сўз
‘Titanic’
шаклида
ёзилиб
,
‘Titanik’
дея
талаффуз
қилиниши
керак
эди
.
Турк
тилида
ö
nder
сўзи
бўла
туриб
,
бугунги
кунда
жуда
кўп
қўлла
-
нилаётган
европача
lider
(
йўлбошчи
,
раҳнамо
)
сўзининг
соф
туркча
ö
nder
синоними
ҳам
кенг
қўлланилмоқда
:
“Ulu
ö
nder konu
ş
ma yapt
ı
” (
Буюк
йўл
-
бошчи
нутқ
сўзлади
)
ёки
“
Ş
ampiyonluk h
â
l
â
elimizde. Liderl
ı
ğ
imiz s
ü
r
ü
yor
(“Milliyet”
газетасидан
) –
(
Чемпионлик
ҳали
қўлимизда
.
Лидерлигимиз
давом
этмоқда
)
каби
.
Ё
ки
бўлмаса
,
Her tak
ı
m
ı
n sezon i
ç
inde b
ö
yle periyotlar
ı
olur”
(“Milliyet”
газетасидан
).
Таржимаси
:
Ҳар
жамоанинг
мавсум
ичида
шундай
даврлари
бўлади
.
Бу
жумлада
ажратиб
кўрсатилган
sezon, periyot
сўз
-
ларининг
ҳам
ҳозирги
турк
тилида
mevsim (sezon –
мавсум
), d
ö
nem, a
ş
ama,
devir (periyot –
давр
,
босқич
)
каби
синонимлари
бор
ва
улар
ҳам
тилда
баравар
қўлланиб
келинади
.
Ғарб
тилларидан
ўзлашган
бирикмаларнинг
кўпчилиги
турк
тилида
оригинал
тилдагидай
талаффуз
қилинаётганидан
ташқари
,
матбуот
саҳи
-
фаларида
турк
тили
алифбосида
бўлмаган
ҳарфлар
билан
ҳам
ёзилмоқда
.
Масалан
,
Air-conditioner
даги
/c/
ҳарфи
инглиз
тилидагидек
/
к
/
деб
талаффуз
қилинмоқда
.
Ҳолбуки
,
бу
ҳарф
турк
тилида
/
с
/,
яъни
/
ж
/
дир
.
Ё
ки
,
машҳур
Microsoft-Word
бирикмасидаги
/w/, /c/
ҳарфлари
ҳам
инглизчада
қандай
бўлса
,
шундай
ёзилиб
,
талаффуз
қилинмоқда
.
Умуман
,
фан
ва
технология
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2015, № 4
118
тараққиёти
шунчалик
илгари
кетмоқдаки
,
тил
унинг
олдида
автомобил
ь
орқасидан
чопиб
кетаётган
пиёдага
ўхшаб
қолмоқда
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
ҳозирги
пайтда
Европа
тиллари
,
хусусан
,
инглиз
тилидан
турк
тилига
ўзлашган
унсурлар
тил
заҳирасининг
салмоқли
қис
-
мини
ташкил
этмоқда
.
ХХ
I
аср
илм
-
фан
,
технологиялари
тараққиёти
,
ахбо
-
рот
тизимлари
ва
матбуотнинг
гуркираб
ривожланиши
сўз
ўзлашиши
жараёнини
янада
кучайтирди
.
Шу
билан
бирга
турк
тилига
Европа
тиллари
,
хусусан
,
инглиз
тилидан
сўз
ва
атамалар
ўзлашиши
жараёни
глобаллашуви
туфайли
янада
кенг
тус
олмоқдаки
,
бу
ҳолат
тилнинг
соф
тутилиши
учун
кўрилаётган
тадбирларнинг
сўз
ўзлашиши
жараёнидан
анча
орқада
қолаёт
-
ганлигида
намоён
бўлмоқда
.
Бу
йўлда
қилиниши
мумкин
бўлган
ягона
иш
бу
жараённи
тил
доирасида
меъёрлаштиришдир
.
ХОДЖАЕВА
НИЛУФАР
Ўқитувчи
,
ТошДШИ
Ҳиндий
тилидаги
фразеологизмларни
эквивалент
ва
муқобил
иборалар
воситасида
таржима
қилиш
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
ҳиндий
тилидаги
фразеологизмларни
экви
-
валент
ва
муқобил
иборалар
воситасида
таржима
қилиш
масаласи
тадқиқ
этилган
.
Асл
нусха
ва
таржима
тилларидаги
фразеологизмларнинг
ўзига
хос
хусусиятлари
қиёсий
ўрганилиб
,
улар
орасидаги
мазмуний
-
услубий
муво
-
фиқлик
ҳолатлари
аниқланган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
ибора
,
фразеологизм
,
таржима
,
эквивалент
,
муқобил
,
луғавий
маъно
,
ҳиндий
тили
,
ҳижжалаб
таржима
қилиш
.
Аннотация
.
Данная
статья
посвящена
вопросу
исследования
проблем
перевода
фразеологизмов
индийского
языка
на
узбекский
посредством
эквивалентов
и
альтернативных
вариантов
.
Проведён
сопоставительный
анализ
особенностей
фразеологизмов
языка
оригинала
и
языка
перевода
,
определено
их
смысловое
и
стилистическое
соответствие
.
Опорные
слова
и
выражения
:
идиома
,
фразеологизм
,
перевод
,
эквивалент
,
альтернативный
вариант
,
словарное
значение
,
язык
хинди
,
буквальный
перевод
.
Abstract.
This paper is devoted to study the translation problems of idioms from
Hindi into Uzbek through equivalents and
alternative version. It hass been leaded
comparative analysis of peculiarities of Hindi and Uzbek phraseology and determined
semantic and stylistic conformity.
Keywords and expressions:
idiom, phraseology, translation, equivalents, alternative
version, meaning by dictionary, Hindi, verbal translation.
Маълумки
,
бадиий
асарларни
бир
тилдан
иккинчи
тилга
ўгиришда
эркин
бирикмаларни
таржима
қилиш
қийинчилик
туғдирмайди
.
Аксинча
,
кўчма
