Воссоздание национальности в романах Шарофа Рашидова в переводе (на примере романа «Победители»)

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
115-122
6
4
Поделиться
Хамидов, Х. (2017). Воссоздание национальности в романах Шарофа Рашидова в переводе (на примере романа «Победители»). Востоковедения, 3(3), 115–122. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/oriental-studies/article/view/15626
Хайрулла Хамидов, Ташкентский государственный институт востоковедения

Старший преподаватель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Данная  статья  посвящена  изучению  вопросов  воссоздания  в  художественном переводе национального своеобразия романов выдающегося государственного деятеля и известного узбекского писателя Шарафа Рашидова на примере романа «Победители». В статье на основе конкретных примеров рассмотрены десятки реалий, а также другие лексические элементы, отражающие национальную специфику романа. В ней речь также идет о месте, роли и функции реалий в переводе.

Похожие статьи


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

115

ÒÀÐÆÈÌÀØÓÍÎÑËÈÊ // ÏÅÐÅÂÎÄÎÂÅÄÅÍÈÅ //

STUDY OF TRANSLATION

ҲАМИДОВ

ХАЙРУЛЛА

Катта

ўқитувчи

,

ТошДШИ

Шароф

Рашидов

романларидаги

миллийликнинг

таржимада

қайта

яратилиши

(“

Ғолиблар

романи

мисолида

)

Аннотация

.

Ушбу

мақола

атоқли

давлат

арбоби

,

таниқли

адиб

Шароф

Раши

-

дов

романларидаги

миллийликнинг

таржимада

қайта

яратилиши

масаласини

Ғо

-

либлар

романи

мисолида

илмий

ўрганишга

бағишланган

бўлиб

,

унда

асардаги

ўн

-

лаб

миллий

хос

сўзлар

,

қолаверса

,

миллийликни

акс

эттирувчи

бошқа

лисоний

ун

-

сурлар

ҳам

аниқ

мисоллар

асосида

кўриб

чиқилади

.

Шунингдек

,

мақолада

хос

сўз

(

реалия

)

ларнинг

таржимадаги

ўрни

ва

вазифаси

ҳақида

сўз

боради

.

Таянч

сўз

ва

иборалар

:

миллий

хос

сўз

,

реалия

,

миллий

колорит

,

услубий

вазифа

,

ун

-

вон

ва

тахаллуслар

,

жуғрофий

хос

сўз

,

жой

номлари

,

этнографик

ва

маиший

реалиялар

.

Аннотация

.

Данная

статья

посвящена

изучению

вопросов

воссоздания

в

худо

-

жественном

переводе

национального

своеобразия

романов

выдающегося

государствен

-

ного

деятеля

и

известного

узбекского

писателя

Шарафа

Рашидова

на

примере

романа

«

Победители

».

В

статье

на

основе

конкретных

примеров

рассмотрены

десятки

реа

-

лий

,

а

также

другие

лексические

элементы

,

отражающие

национальную

специфику

ро

-

мана

.

В

ней

речь

также

идет

о

месте

,

роли

и

функции

реалий

в

переводе

.

Опорные

слова

и

выражения

:

реалия

,

национальное

своеобразие

,

национальный

колорит

,

стилистическая

функция

,

звания

и

псевдонимы

,

географические

реалии

,

топонимы

,

этнографические

и

бытовые

реалии

.

Abstract.

This article studies the problems of re-creation national originality in litre-

rary translation of outstanding state figure and well-known Uzbek writer Sharaf Rashi-
dov in example of novel “G‘oliblar” (Winners). The article gives exact examples con-
cerning to national specific words, and others lexical units, which is represents national
specifics feauters of the novel. And there comes discourse about role and function of
translation of national specific words.

Keywords and expressions:

national specific words, national originality, national

specifity, stylistic function, titles and pseudonyms, geographical specific words, toponimy,
ethnographic and domestic specific words.

Тан

олиш

керак

,

хайрли

иш

қилиш

учун

одамзодга

ҳар

доим

бир

туртки

,

бир

рағбат

керак

бўлар

экан

.

Инсон

,

ёшидан

қатъи

назар

,

ҳар

доим

ана

шундай

ундов

,

туртки

,

рағбатни

кутиб

яшар

экан

.

Юртбошимизнинг

Атоқли

давлат

арбоби

ва

ёзувчи

Шароф

Рашидов

таваллудининг

100

йиллигини

нишонлаш

тўғрисида

” 2017

йил

27

мартда

қабул

қилган

Қароридан

сўнг

кўпчилик

қатори

,

Ш

.

Рашидов

ҳақида

мўъжаз

бир

нарса

ёзиш

истаги

пайдо

бўлди

.

Мазкур

қарор

-


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

116

да

2017

йилда

Республикамизни

жуда

мураккаб

ва

оғир

йилларда

бошқариб

,

юртимиз

тараққиёти

йўлида

фидокорона

хизмат

қилган

,

ижтимоий

ва

ижодий

фаолияти

билан

миллий

адабиётимиз

ҳамда

маданиятимиз

ривожига

ҳисса

қўшган

атоқли

давлат

арбоби

,

таниқли

ёзувчи

Шароф

Рашидовнинг

ёрқин

хо

-

тирасини

улуғлаш

ҳамда

таваллудининг

100

йиллигини

муносиб

нишонлаш

1

чора

-

тадбирлари

белгилаб

қўйилган

.

Бугунги

кунда

ушбу

қарор

доирасида

мамлакатимиз

миқёсида

қатор

тадбирлар

амалга

оширилмоқда

.

Бу

борада

илм

аҳлининг

қиладиган

ишлари

маълум

:

адиб

ва

давлат

арбоби

ёзган

асарлар

ус

-

тида

тадқиқотларни

янада

чуқурлаштириш

,

асарларининг

таржималари

устида

илмий

ишлар

олиб

бориш

ва

ҳ

.

к

.

Мазкур

йўналишда

амалга

оширилган

ишлар

-

дан

бири

Ш

.

Эргашевнинг

Эрк

истар

кўнгил

2

номли

китоби

бўлса

,

яна

бири

СамДУ

профессори

Ҳ

.

Умуровнинг

СамДЧТИда

бўлиб

ўтган

Китобхонлик

маданияти

ва

бадиий

таржима

маҳорати

мавзули

Республика

илмий

-

амалий

конференцияси

материалларида

нашр

этилган

Кашмир

қўшиғи

ва

унинг

тар

-

жимаси

Ғайбулло

ас

-

Салом

талқинида

3

мақоласидир

.

Чунончи

,

Шуҳрат

Эргашев

ўз

китобида

шундай

ёзади

: “

Ўзбекистон

тари

-

хининг

Шароф

Рашидов

раҳбарлик

қилган

босқичи

халқимиз

орасида

катта

қизиқиш

уйғотувчи

ва

айни

пайтда

,

ўта

зиддиятли

даврлардан

бири

.

Халқ

ора

-

сида

бу

даврга

нисбатан

муносабат

ўта

мураккаб

,

ёрқин

ва

оғир

таассуротларга

бой

.

Шу

боис

Ш

.

Рашидов

даврини

ўрганиш

,

унга

кўпчиликни

қаноатлантира

-

диган

,

объектив

баҳо

бериш

жуда

мураккаб

иш

ва

ҳали

тарихчилар

,

сиёсатшу

-

нослар

,

адабиётчи

олимлардан

кўп

меҳнат

талаб

қилади

4

.

Профессор

Ҳ

.

Уму

-

ров

ўз

мақоласида

Ғайбулло

ас

-

Саломнинг

Ш

.

Рашидов

ҳақидаги

қуйидаги

сўз

-

ларини

келтиради

: “

Мен

Шароф

Рашидов

сиймосида

икки

Рашидовни

била

-

ман

.

Бири

нафақат

республика

ёки

собиқ

кўп

миллатли

мамлакат

,

балки

дунё

миқёсида

танилган

атоқли

давлат

ва

жамоа

арбоби

.

Иккинчиси

ёзувчи

.

Бири

зукко

сиёсатдон

,

иккинчиси

инсонпарвар

адиб

5

.

Юқоридаги

фикр

ва

далиллар

таъсирида

ёзилган

мақоламизда

Ш

.

Раши

-

дов

романлари

таржимасида

миллийликнинг

қайта

яратилиши

масаласи

атоқли

адибнинг

Ғолиблар

6

романи

ва

унинг

русча

таржимаси

7

(

рус

тар

-

жимонлари

А

.

Удалов

ва

Ю

.

Карасев

томонидан

амалга

оширилган

)

мисоли

-

1

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

Қарори

.

Атоқли

давлат

арбоби

ва

ёзувчи

Шароф

Рашидов

таваллудининг

100

йиллигини

нишонлаш

тўғрисида

// “

Халқ

сўзи

”, 2017

йил

28

март

.

2

Эргашев

Шухрат

.

Эрк

истар

кўнгил

. –

Т

.:

Ўзбекистон

, 2017. 200-

б

.

3

Умуров

Ҳ

.

Кашмир

қўшиғи

ва

унинг

таржимаси

Ғайбулло

ас

-

Салом

талқинида

.

Мақола

.

Китобхонлик

маданияти

ва

бадиий

таржима

маҳорати

республика

илмий

-

амалий

конфе

-

ренцияси

материаллари

. –

Самарқанд

, 2017

йил

2-

июн

. 15–18-

бетлар

.

4

Эргашев

Шухрат

.

Эрк

истар

кўнгил

. –

Т

.:

Ўзбекистон

, 2017. 200-

б

.

5

Умуров

Ҳ

.

Кашмир

қўшиғи

ва

унинг

таржимаси

Ғайбулло

ас

-

Салом

талқинида

.

Мақола

.

Китобхонлик

маданияти

ва

бадиий

таржима

маҳорати

республика

илмий

-

амалий

конфе

-

ренцияси

материаллари

. –

Самарқанд

, 2017

йил

2

июнь

. 17-

б

.

6

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Адабиёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 328-

б

.

7

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Карасева

. –

М

., 1974. –

С

. 351.


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

117

да

имкон

доирасида

кўриб

чиқилди

.

Мавзу

кенг

бўлганлиги

боис

,

роман

тар

-

жимасида

хос

сўзларнинг

берилиши

масаласигина

олиндики

,

бу

режалаш

-

тирган

тадқиқот

ишимизнинг

дебочаси

бўлса

,

ажаб

эмас

.

Фанда

кўпинча

миллий

хос

сўзлар

деб

номланган

реалиялар

асар

тили

-

нинг

ажралмас

қисми

бўлиб

,

улар

ёрдамида

муаллиф

қаҳрамон

образини

яра

-

тади

,

халқнинг

миллий

хусусиятини

турли

бадиий

воситалар

ёрдамида

акс

эттиради

.

Бундай

сўзлар

бадиий

асарнинг

миллий

колоритини

ифода

этади

,

турли

услубий

вазифаларни

бажаради

,

ҳодиса

ва

предметларнинг

хусусиятини

ҳаққоний

,

тўғри

тасвирлашга

ёрдам

беради

1

.

Реалиялар

таржимондан

алоҳида

ёндашувни

талаб

этади

.

Уларни

асардаги

мингларча

сўз

орасидан

алоҳида

ажратиб

олиш

ва

оддий

йўл

билан

бошқа

тилга

ўгириш

мумкин

эмас

.

Ўзбек

халқининг

миллий

ўзига

хосликлари

тўла

акс

этган

Ғолиблар

ро

-

мани

қаҳрамонларининг

исмлари

,

унвон

ва

тахаллуслар

(

Умрзоқ

ота

,

Иван

ака

,

Ҳалим

бобо

ва

б

.),

жуғрофий

хос

сўзлар

,

макон

-

жой

номлари

(

Кўктоғ

,

Олтин

-

сой

ва

б

.),

этнографик

ва

маиший

реалиялар

,

миллий

либос

,

тақинчоқларнинг

номлари

,

уй

-

жой

,

жиҳоз

,

идиш

-

товоқ

,

таом

ва

ичимлик

номлари

(

ҳашар

,

супа

,

сўри

,

қамчи

,

ҳасип

,

қурут

,

парварда

,

белбоғ

,

хонтахта

,

тандир

ва

б

.),

ҳайвон

номлари

(

Бойчибор

,

Пират

ва

б

.)

ҳамда

шунга

ўхшаш

тушунчалар

(“

Қизил

юлдуз

”,

оқсоқол

,

босмачи

,

деҳқон

ва

б

.)

Ш

.

Рашидов

асарининг

миллий

ўзгача

-

лигини

яққол

кўрсатиб

туради

.

Чунки

реалиялар

ҳар

доим

табиий

сўз

яратув

-

чилиги

йўли

билан

юзага

келган

,

асосан

,

халқ

маиший

турмуши

билан

чамбар

-

час

боғлиқ

халқона

сўзлардир

2

.

Айни

шундай

фикрни

болгар

олимлари

С

.

Вла

-

хов

ва

С

.

Флоринлар

ҳам

таъкидлаганлар

: “

Реалиялар

муайян

бир

халқнинг

ҳаё

-

ти

(

турмуши

,

маданияти

,

ижтимоий

ва

тарихий

тараққиёти

)

га

тааллуқли

бўлган

,

бошқа

тилларда

аниқ

муқобилига

эга

бўлмаган

ва

ўзига

хос

ёндашувни

талаб

қиладиган

сўзлар

ва

сўз

бирикмаларидир

3

Бадиий

асар

таржимасида

ижодкор

олдида

турган

муаммолардан

бири

кийим

-

кечак

номларини

ўгиришдир

.

Чунки

таржималарда

аслият

тилида

сўзловчи

халқнинг

ўзига

хос

либос

ва

пойабзал

турларини

яхши

билиши

ва

уларнинг

номларини

ўгиришда

эҳтиёткор

бўлиши

лозим

.

Масалан

,

ўзбекча

яктак

ёки

белбоғ

сўзига

мос

,

унинг

ўрнини

тўла

босадиган

сўз

рус

тили

-

да

қўлланилмайди

:

Фақат

эртасига

кечқурун

янги

яктак

кийиб

,

белини

қўш

белбоғ

билан

боғлаган

ҳолда

худди

яшаргандай

кириб

келди

4

.

Таржи

-

монлар

яктак

ёки

белбоғ

сўзларини

миллий

хос

сўзлар

сифатида

таржи

-

1

Ҳамроев

Ҳ

.

Миллий

хос

сўзлар

реалиялар

ва

бадиий

таржима

//

Таржима

маданияти

(

Мақолалар

тўплами

). –

Т

., 1982. 158-

б

.

2

Мухтаров

Т

.

А

.

Непереводимое

в

переводе

//

Таржима

масалалари

(

илмий

мақолалар

тўп

-

лами

) . –

Т

., 2012. –

С

. 26.

3

Влахов

С

.,

Флорин

С

.

Непереводимое

в

переводе

. – M.:

Международные

отношения

, 1986.

С

. 416.

4

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Адабиёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 326-

б

.


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

118

мада

сақлаганлар

:

Выглядел

он

свежо

,

празднично

и

казался

помолодевшим

то

ли

оттого

,

что

его

распирала

радость

,

то

ли

потому

,

что

вырадился

во

все

новое

:

на

нем

был

новый

яхтак

,

подпоясанный

двумя

бельбогами

…”

1

Бу

хос

сўзлар

романда

жуда

кўп

маротаба

қўлланилган

.

Таржимонни

бир

халқнинг

турмуш

тушунчаларини

англатадиган

хос

сўзлар

маъно

ва

шаклларидан

кўра

кўпроқ

уларнинг

муайян

контекстларда

ўтаб

келадиган

вазифаларини

қайта

яратиш

масаласи

муҳимроқ

ҳисоблана

-

ди

.

Бу

,

таржимонни

аслиятдаги

хос

сўзларни

ҳеч

қандай

асоссиз

таржима

матнига

кўчириш

ёки

мумкин

бўлмаган

тақдирда

ҳам

уларни

таржима

ти

-

лидаги

хос

сўзлар

билан

алмаштириб

қўйиш

хавфидан

сақлаб

қолади

.

Ғолиблар

романидаги

қуйидаги

парча

диққатни

тортади

:

У

бир

зум

тўхтади

-

да

,

белбоғидан

кадисини

чиқариб

,

кафтига

кўм

-

кўк

носвой

солди

ва

тилининг

тагига

ташлаб

,

деди

: –

Биласанми

,

қизим

.

Энди

бу

томонларга

ёлғиз

ўзинг

кела

кўрма

2

. “

Белбоғ

”, “

кади

”, “

носвой

каби

хос

сўзлар

қўл

-

ланилган

ушбу

парча

рус

тилига

қуйидагича

ўгирилган

:

Замедлив

шаг

,

он

достал

из

-

под

бельбога

тыквенную

табакерку

,

кинул

под

язык

щепоть

жгучего

зеленого

табака

насвая

,

подержав

его

во

рту

,

сплюнув

,

строго

и

наставительно

произнес

: –

А

ты

,

дочка

,

больше

не

ходи

сюда

одна

…”

3

.

Таржимонлар

белбоғ

ни

бельбог

деб

, “

носвой

ни

эса

кегайтирган

ҳол

-

да

жгучий

табак

насвай

(

куйдирувчи

тамаки

носвой

)

,

кади

ни

тык

-

венная

табакерка

(

қовоқдан

ясалган

тамакидон

)

деб

ўгирган

.

Шу

билан

бирга

таржимонлар

нимагадир

подержав

его

во

рту

,

сплюнув

,

строго

и

наставительно

произнес

” (

маъноси

:

оғзида

бир

оз

олиб

турди

,

кейин

ту

-

пуриб

ташлаб

,

қатъий

,

насиҳатомуз

гапира

бошлади

)

деган

гапни

ўзлари

тўқиб

,

қўшимча

қилганлар

.

Ҳолбуки

,

аслиятда

бундай

гап

йўқ

.

Миллий

ўзига

хос

сўзларни

таржима

тилида

аслият

тилининг

миллий

руҳи

,

ўзига

хосликларини

,

шу

сўз

орқали

берилган

маълум

миллат

вакилла

-

рининг

индивидуал

,

психологик

хусусиятларини

бадиий

матнда

бераётган

муаллиф

услубини

чуқур

ўрганиш

орқалигина

тўлиқ

ифодалаб

бериш

мум

-

кин

4

деб

ёзган

эди

таниқли

таржимашунос

И

.

Кашкин

.

Ўзбек

таржимашуноси

Қ

.

Мусаевнинг

ҳам

бу

хусусдаги

сўзларини

унут

-

маслик

керак

: “...

таржима

амалиётида

ҳанузгача

йўл

қўйиб

келинаётган

хато

ва

камчиликларнинг

кўпчилиги

таржимада

миллий

хусусиятни

тиклаш

билан

боғлиқ

бўлиб

,

бу

масала

ҳанузгача

ҳам

назарий

,

ҳам

амалий

жиҳатдан

қони

-

қарли

даражада

ҳал

қилинган

эмас

5

.

Олимнинг

фикрича

,

“...

муайян

халқ

тур

-

1

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Карасева

. –

М

., 1974. –

С

. 348.

2

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Адабиёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 34-

б

.

3

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Карасева

. –

М

., 1974. –

С

. 16.

4

Кашкин

И

.

Ложный

принцип

и

неприемлимые

результаты

. –

М

., 1952. –

С

. 58.

5

Мусаев

Қ

.

Таржима

назарияси

асослари

.

Дарслик

. –

Т

.:

ЎзР

ФА

Фан

нашриёти

, 2005. 90-

б

.


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

119

муш

тарзини

ифода

этадиган

сўзларгина

бундай

тушунчаларга

эга

бўлмаган

халқлар

тилларига

бетаржима

аслиятдаги

шаклида

ўтказилади

,

шу

тариқа

тар

-

жимада

муаллиф

матнининг

миллий

бўёғи

адекват

талқин

этилади

1

.

Масалан

,

ўзбекча

белбоғ

”, “

оқсоқол

”, “

раис

”, “

қимиз

”, “

ҳашар

”, “

кетмон

каби

ўзбеклар

турмуш

тарзигагина

хос

сўзларни

бундай

тушунчаларни

англатадиган

лисоний

бирликларга

эга

бўлмаган

рус

тилига

қилинган

таржималарида

бетаржима

айнан

келтириш

аслиятнинг

миллий

хусусиятини

сақлаб

қолиш

билан

бирга

,

таржима

тиллари

луғат

таркиби

кенгайиши

учун

замин

яратиш

имкониятини

ҳам

беради

.

Демак

,

ўзбек

адабиёти

намуналарини

рус

тилига

ўгириш

жара

-

ёнида

хос

сўзларнинг

сақланиши

рус

тили

луғат

бойлигининг

сал

бўлса

ҳам

бойишига

ижобий

таъсир

кўрсатиши

мумкин

экан

.

Маълумки

,

ҳар

бир

бадиий

асарда

халқнинг

моддий

ҳаёти

акс

этади

.

Уй

-

рўзғор

буюмлари

,

урф

-

одатлари

,

кийим

-

кечаклари

,

маросим

,

таомиллари

ва

бошқа

шунга

ўхшаш

жиҳатлар

миллий

хусусиятларнинг

йиғиндисини

таш

-

кил

этадики

,

буни

романдан

олинган

мисолларимиз

яна

бир

карра

тасдиқ

-

лайди

:

Умурзоқ

ота

ўз

қизига

етмиш

ёшга

кирган

доно

чол

кўзи

билан

қарайди

.

Аммо

қиз

-

чи

?

Яқиндагина

ўйинқароқлик

қилиб

тоғлар

ва

довон

-

ларга

чопарди

.

Яқиндагина

шу

қирдан

тушиб

кетганида

қандайдир

арча

жонига

ора

кирган

эди

.

Яқиндагина

ёнбағирлардаги

чўпонларга

нон

ва

маккадан

қилинган

толқон

,

уруш

хабарларидан

олиб

борарди

.

Кекса

Бобо

-

қул

қиз

келтирган

нон

ва

толқонларни

чўпонларга

завқ

билан

тақсимлаб

берарди

.

Чунки

бунинг

мазаси

таъми

оғзидан

кетмас

,

ширин

бўларди

2

.

Ш

.

Рашидов

инсон

психологиясининг

илғаш

қийин

бўлган

ўта

нозик

жи

-

ҳатлари

,

ҳаёт

,

инсон

қалбидаги

энг

нозик

туйғуларни

чуқур

ҳис

этган

ҳолда

сўз

воситасида

ифодалай

олган

.

У

яратган

адабий

жонли

образлар

,

асардаги

жумлаларнинг

оҳанги

,

ҳаётбахшлиги

ўзбек

тилининг

қудратини

намоён

этган

бўлса

,

бу

нарса

таржимонлар

ишини

қийинлаштирган

.

Чунки

Ш

.

Ра

-

шидов

таржимонлари

асарни

тўлақонли

қайта

яратиш

учун

муаллифга

тенг

қобилият

ва

истеъдодга

эга

бўлиши

керак

эди

.

Ҳатто

аслият

тилини

мукам

-

мал

билиш

,

муаллиф

мансуб

бўлган

халқнинг

миллий

ўзгачалиги

,

урф

-

одат

-

ларидан

яхши

хабардорлик

ҳар

доим

ҳам

таржиманинг

мукаммал

бўлишига

кафолат

бўла

олмайди

.

Буни

юқоридаги

парчанинг

русча

таржимаси

орқали

англай

оламиз

:

Его

(

Умурзак

-

ата

Х

.

Ҳ

),

конечно

можно

понять

,

ведь

за

его

плечами

три

четверти

века

.

Многое

видно

с

этой

высоты

,

и

он

вправе

и

беспокоиться

,

и

советовать

,

и

наставлять

.

А

у

неё

(

Айкыз

Х

.

Ҳ

.)

и

правда

еще

молоко

на

губах

не

обсохло

.

Давно

ли

она

,

напуганная

орлом

,

катилась

вот

по

этому

откосу

вниз

,

угодив

в

зеленую

пещеру

,

образованную

ветвями

арчи

?

Давно

ли

вприпрыжку

бегала

к

чабанам

,

принося

с

собой

со

свежими

фронтовыми

сводками

,

лепешки

и

сладкую

1

Ўша

асар

. 95-

б

.

2

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Ада

-

биёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 30-

б

.


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

120

толченую

кукурузу

?

И

старый

Бабакул

угощал

её

таким

вкусным

куру

-

том

,

какого

не

было

ни

у

одного

из

чабанов

1

.

Парчадаги

арча

ва

чўпон

хос

сўз

каби

айнан

,

таржимасиз

берилган

.

Ҳолбуки

, “

арча

ни

ель

, “

чўпон

ни

пастух

деб

ўгириш

ҳам

мумкин

эди

.

Бун

-

дан

ташқари

,

парча

эркин

таржима

қилинган

.

Таржимонларнинг

ишга

бунчалик

эркин

ёндашганлигини

қуйидаги

мисолларда

ҳам

кўриш

мумкин

:

етмиш

ёшга

кирган

за

его

плечами

три

четверти

века

;

ўйинқароқ

молоко

на

губах

не

обсохло

(

маъноси

:

она

сути

оғзидан

кетмаган

);

ўз

қизига

доно

чол

кўзи

билан

қарайди

Многое

видно

с

этой

высо

-

ты

,

и

он

вправе

и

беспокоиться

,

и

советовать

,

и

наставлять

.

Шуни

ҳам

таъкидлаш

жоизки

,

ўзбекча

жонига

ора

кирган

эди

ибораси

русча

матнда

берилмаган

.

Қолаверса

,

таржимонлар

Бабакул

угощал

её

таким

вкусным

курутом

,

какого

не

было

ни

у

одного

из

чабанов

(

Бобоқул

уни

шундай

мазали

қурт

билан

сийлардики

,

чўпонларнинг

ҳеч

бирида

бунақа

мазали

қурт

бўлмасди

)

деган

гапни

тўқийдиларки

,

асл

матнда

бундай

гап

учрамайди

.

Ҳатто

,

таржимонлар

,

ўзлари

киритган

курут

сўзига

ҳаволада

курут

высушенное

кислое

молоко

в

шариках

деб

изоҳ

ҳам

берганлар

.

Маълумки

,

таржима

амалиётида

ўгирилаётган

асарни

тузатиш

ва

ўзгар

-

тириш

ҳолатлари

кўп

учрайди

.

Бунда

кўпинча

асарнинг

ғоявий

йўналиши

сустлашади

.

Бу

,

асосан

,

таржимоннинг

муаллиф

матнига

фаол

аралашуви

,

аслиятни

тўла

тушунмаслиги

,

аниқроғи

,

унинг

тилини

чуқур

билмаслиги

,

муаллиф

қўллаган

бадиий

санъатларни

ҳис

эта

олмаслиги

ва

таҳлилий

фикр

юрита

олмаслиги

оқибатида

юз

беради

.

Э

.

Азнаурова

бундан

ярим

аср

аввал

Тўла

маънодаги

таржиманинг

асосий

шарти

асл

нусхани

бадиий

ўзига

хослигини

унинг

миллий

хусусиятларини

ва

муаллифнинг

индивидуал

ижодий

манераларини

бера

билиш

деб

ҳисоблаш

керак

2

дея

ёзганида

шу

муаммони

назарда

тутган

бўлса

,

ажаб

эмас

.

Айрим

ҳолларда

малакали

таржимонлар

ҳам

муаллифнинг

индивидуал

манерасини

тўлиқ

бера

олмайдилар

,

кўпинча

эса

бунга

ҳаракат

ҳам

қилишни

ўйламайдилар

. “

Ғолиблар

таржимасида

бундай

ҳолатлар

кўп

учрайди

.

Таржима

ўзининг

ўқувчиси

учун

қилинади

,

агар

матнга

шундайлиги

-

ча

олиб

ўтилган

реалиялар

ўқувчи

идрокидан

ташқарида

қолса

,

демак

тар

-

жиманинг

коммуникатив

мақсади

амалга

ошмаган

бўлади

3

.

Демак

,

китоб

-

хон

дуч

келган

янги

сўз

реалия

идрок

этилмоғи

ва

қабул

қилинмоғи

лозим

.

Асарнинг

миллийлигини

кўрсатувчи

белгилардан

яна

бири

мақол

,

матал

ва

иборалардир

.

Уларнинг

муқобил

таржимаси

ҳам

миллийликни

сақлашнинг

асо

-

1

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Ка

-

расева

. –

М

., 1974. –

С

. 10–11.

2

Азнаурова

Э

.

Бадиий

таржиманинг

асосий

проблемалари

.

Мақола

.

Таржима

санъати

мақолалар

тўплами

. –

Т

.:

Ўзбекистон

Бадиий

адабиёт

нашриёти

,1961. 6-

б

.

3

Влахов

С

.,

Флорин

С

.

Непереводимое

в

переводе

. –

М

.:

МО

, 1980. –

С

. 102.


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

121

сий

омилидир

. “

Ғолиблар

романида

ўнлаб

ўзбек

халқ

мақоли

ва

маталлари

ҳамда

юзлаб

иборалар

қўлланилган

ва

кўпчилиги

ишончли

ўгирилган

(

Молнинг

оласи

устида

,

одамнинг

оласи

ичида

Скотина

,

говорят

,

пестра

снаружи

,

а

люди

изнутри

;

Меҳмон

уйнинг

кўрки

Гость

украшение

дома

)

.

Мисолларга

мурожаат

қиламиз

:

Одамлар

,

Хизрни

йўқласак

бўлар

экан

,

дейишади

.

Ҳозиргина

чоллар

Қодиров

тўғрисида

гапирган

эдилар

,

бирданига

ўзи

ҳам

кириб

келди

1

.

Таржимаси

:

Правду

говорит

пословица

,

что

человек

бывает

легок

на

помине

.

Не

успел

Умурзак

-

ата

закончить

фразу

,

как

в

две

-

рях

появился

сам

Кадыров

2

.

Русча

-

ўзбекча

луғатда

Хизрни

йўқласак

(-

м

)

бў

-

лар

экан

3

иборасига

қуйидагича

изоҳ

берилган

:

Я

мог

(

мы

могли

)

поже

-

лать

разыскать

Хызра

(

сўзловчи

йўқлаб

турган

лаҳзада

,

кутилмаганда

пай

-

до

бўлган

кишига

қарата

айтилувчи

ушбу

ибора

рус

тилида

легок

на

по

-

мине

”, “

на

ловца

и

зверь

бежит

деган

ибораларга

мос

келади

).

Демак

,

юқоридаги

жумла

таржимасини

ишончли

таржима

деб

баҳолаш

мумкин

.

Ёки

:

Ҳар

ҳолда

,

у

меҳмон

.

Меҳмон

уйнинг

кўрки

дейдилар

4

жумласи

-

нинг

русчага

қилинган

Но

,

как

молвится

,

гость

всегда

украшение

дома

5

муқобили

ҳам

ишончлидир

.

Ўзбек

тилидаги

айрим

иборалар

мақол

(

баъзан

матал

)

қимматига

эгалиги

маълум

.

Адиб

улардан

самарали

фойдаланган

:

Маслаҳат

қилсанг

фойдали

бўларди

.

Ахир

,

Олтинсойда

истиқомат

қиласан

,

ҳатто

чўпон

ҳам

ўз

таёғи

билан

маслаҳат

қилишини

биласан

-

ку

…”

6

Таржимаси

:

И

с

людьми

вовсем

советоваться

тоже

дело

благое

,

полезное

.

Ты

ведь

знаешь

поговорку

,

что

пастух

даже

у

своего

посоха

спрашивает

совета

…”

7

Таржимонлар

ўзбек

мақолларини

баъзан

сўзма

-

сўз

,

лекин

рус

китобхонига

тушунарли

тарзда

ўгирсалар

-

да

,

баъзан

уларни

ўзгартириб

,

оддий

иборалар

во

-

ситасида

берадилар

:

“–

Албатта

,

ҳаммани

бир

хилда

қадрлаб

бўлмайди

-

да

.

Молнинг

оласи

устида

,

одамнинг

оласи

ичида

,

дейдилар

.

У

ерда

қандай

юмуш

қилмоқчисан

?

Раис

бўлмоқчимисан

?..”

8

Ушбу

жумла

русчага

қуйидагича

ўги

-

1

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Адабиёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 324-

б

.

2

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Карасева

. –

М

., 1974. –

С

. 346.

3

Оғзаки

нутқда

ушбу

маталнинг

Бўрини

йўқласанг

қулоғи

кўринади

деган

синоними

ҳам

кенг

қўлланилади

.

4

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Адабиёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 324-

б

.

5

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Карасева

. –

М

., 1974. –

С

. 346.

6

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Адабиёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 325-

б

.

7

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Карасева

. –

М

., 1974. –

С

. 347.

8

Рашидов

Ш

.

Асарлар

.

Беш

жилдлик

. 1-

жилд

.

Ғолиблар

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

номидаги

Адабиёт

ва

санъат

нашриёти

, 1981. 324-

б

.


background image

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

3

122

рилган

:

“–

Ай

-

яй

,

раис

, –

Халим

-

бобо

с

притворным

сочувствием

покачал

голо

-

вой

, –

А

мы

и

ведать

не

ведали

,

что

ты

такой

несчастный

Ну

,

а

в

Мирза

-

чуле

,

думаешь

,

тебя

тоже

председателем

выберут

?”

1

Парчада

муаллиф

қўл

-

лаган

Молнинг

оласи

устида

,

одамнинг

оласи

ичида

,

дейдилар

гапи

қисқагина

қилиб

А

мы

и

ведать

не

ведали

,

что

ты

такой

несчастный

…” (

маъноси

:

Се

-

нинг

бунчалик

бахтсиз

эканлигинг

хаёлимизга

ҳам

келмабди

)

шаклида

берил

-

ган

.

Бундай

мисоллардан

яна

ўнлаб

келтириш

мумкин

.

Хулоса

чиқаришдан

аввал

шуни

таъкидлаш

жоизки

,

Ш

.

Рашидов

қаламига

мансуб

деярли

барча

асарларнинг

русча

матнлари

муаллифлаштирилган

таржи

-

малар

ҳисобланади

.

Жумладан

, “

Ғолиблар

нинг

русчаси

ҳам

муаллифлаштирил

-

ган

таржимадир

. “

Муаллифлаштирилган

таржима

” (

авторизованный

перевод

)

атамаси

таржимашуносликда

кўп

ҳолларда

нотўғри

англанади

.

Чунки

бу

муал

-

лиф

билан

ҳамкорликда

қилинган

таржима

эмас

,

муаллифнинг

розилиги

олинган

таржимадир

.

Агар

муаллиф

таржимоннинг

ижод

жараёнида

тўла

эркин

ҳаракат

қилишига

розилик

берган

бўлса

ҳам

,

ахлоқ

нуқтаи

назаридан

таржимон

ўз

ҳаддини

билиши

”,

бу

ишончни

суиистеъмол

қилмаслиги

керак

.

Таниқли

давлат

арбоби

,

атоқли

адиб

Шароф

Рашидовнинг

дунёнинг

юзга

яқин

тилига

таржима

қилинган

, “

ҳаёт

қиссаси

,

севги

қўшиғи

дея

таъриф

этилган

Кашмир

қўшиғи

”,

кўплаб

тилларга

таржима

қилинган

,

меҳнаткаш

ўзбек

халқининг

Иккинчи

жаҳон

уруши

ва

ундан

кейинги

даврда

мамлака

-

тимизда

олиб

борган

фидокорона

меҳнати

,

орзу

-

умидлари

бадиий

тараннум

этилган

Ғолиблар

”, “

Бўрондан

кучли

”, “

Қудратли

тўлқин

ва

бошқа

асар

-

ларининг

дунё

тилларига

таржималари

устида

олиб

борилган

тадқиқотларни

янада

ривожлантириш

ва

чуқурлаштириш

ҳозирги

таржимашунослик

фани

-

нинг

долзарб

вазифасидир

.

Бу

билан

ўзбек

илм

-

фани

нафақат

адибга

бўлган

чуқур

эҳтиромини

бажо

келтирган

бўлади

,

балки

ёзувчи

ижодининг

очилма

-

ган

қирраларини

кашф

қилиб

,

келажак

наслларга

етказиш

каби

улуғ

вази

-

фасини

ҳам

адо

этган

бўлади

.

1

Рашидов

Шараф

.

Победители

.

Авторизованный

перевод

с

узбекского

А

.

Удалова

и

Ю

.

Ка

-

расева

. –

М

., 1974. –

С

. 346–347.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов