ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
455
ONA TILI O’QITISH JARAYONIDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUVGA
ASOSLANGAN O’QUV TOPSHIRIQLARIDAN FOYDALANISH METODIKASI
Bobojonova Muhayyo Alisherovna
Qashqadaryo viloyati, Dehqonobod tumanidagi M.M.T.B ga qarashli 101-maktab
ona tili va adabiyot fani oʻqitivchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7942434
Annotatsiya.
Maqolada ona tili o’qitishda o’quvchilarda shakllantiriladigan tayanch
kompetensiyalar
elementlarini
amalda
qo’llash
jarayonlari
namunalari keltirilgan.
O’quvchilar iqtidorini oshirishda, ularning nutqi, fikrlashi, mavjud axborot manbalaridan
foydalana
olish
ko’nikmalarini
shakllantirishda
tayanch kompetensiyalarni qo’llash
tavsiyalari berilgan.
Tayanch
so’zlar
:
kompetensiya,
shaxs
sifatida
o’z-o’zini
rivojlantirish
kompetensiyasi, ruhiy va intellectual kamolotga intilish, ijodiy fikrlash malakasini oshirish.
METHODOLOGY OF USING STUDY TASKS BASED ON THE COMPETENCY
APPROACH IN THE MOTHER LANGUAGE TEACHING PROCESS
Abstract.
The article presents examples of the processes of practical application of the
elements of basic competences formed in students in the teaching of the mother tongue.
Recommendations are given for the use of basic competencies in the development of students'
abilities, in the formation of their speech, thinking, and the ability to use available information
sources.
Key words:
competence, the competence of self-development as a person, striving for
mental and intellectual perfection, improving the skill of creative thinking.
МЕТОДОЛОГИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ УЧЕБНЫХ ЗАДАНИЙ НА ОСНОВЕ
КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ РОДНОМУ
ЯЗЫКУ
Аннотация.
В статье представлены примеры процессов практического
применения элементов базовых компетенций, формируемых у учащихся при обучении
родному языку. Даны рекомендации по использованию базовых компетенций в развитии
способностей учащихся, в формировании у них речи, мышления, умения пользоваться
доступными источниками информации.
Ключевые слова:
компетентность, компетентность саморазвития как личности,
стремление к умственному и интеллектуальному совершенству, совершенствование
навыка творческого мышления.
Umumiy
o’rta
ta’lim
muassasalarida
ona
tili
fanini
o’qitishning
maqsadi-
o’quvchilarda og’zaki va yozma nutq ko’nikmasini, ijodiy fikrlash malakasini, kitobxonlik
va nutq madaniyatini rivojlantirishdan iborat.
Ona tili fanini o’qitishning asosiy vazifasi – o’quvchi shaxsini fikrlashga, o’zgalar
fikrini anglashga, o’z fikrini og’zaki hamda yozma shaklda savodli bayon qila
olishgaqaratilgan
nutqiy(
kommunikativ)
kompetensiyani
rivojlantirish; o’quvchilarda
grammatikaga oid o’zlashtiriladigan bilimlarni (fonetika, leksikologoya, so’zning tarkibi, so’z
yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, nutq uslublari, stilistikaga oid
tushunchalarni) rivojlantirish hamda ona tilining keng imkoniyatlaridan unumli foydalangan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
456
holda to’g’ri va ravon bayon eta olishni rivojlantirishga qaratilgan lingvistik kompetensiyalarni
shakllantirishdan iborat.
Ona tili fanidan o’quv dasturi o’quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga
yo’naltirilgan Davlat ta’lim standarti talablaridan kelib chiqib tuzilgan. O’quv dasturida
o’quvchilarda
fanga
doir
nutqiy
va
lingvistik
kompetensiyalarni
hamda tayanch
kompetensiyalarning elementlarini shakllantirish ko’zda tutilgan.
Umumiy o’rta ta’limda – ona tili imkoniyatlari asosida ta’lim oluvchida mustaqil
va ijodiy fikrlash, ijodiy fikr mahsulini nutq muhiti, sharoiti va vaziyatiga mos ravishda
og’zaki
va
yozma
shakllarda
to’g’ri,
ravon
va
aniq
ifodalash ko’nikmalarini
shakllantirishdan iborat. 5-9- sinflarda ona tili fonetikasi, leksikasi, morfologiya va sintaksisini
tizimli va amaliy samarali o’rganish natijasida ta’lim oluvchiga tilshunoslik fani asoslarini
berish emas, balki ayni bir narsa- hodisani atash, fikrni ifodalash uchun ona tilida o’nlab
imkoniyatlarning har birining o’z ifoda va ta’sir xususiyatini o’quvchiga yetkazish, unda mana
shu jihatlarni ilg’ay olish, bunda axborot resurslariga murojaat qilishmadaniyatini
shakllantirish, har bir shakl va imkoniyatdan o’z o’rnida foydalana olish malakalarini
rivojlantirishdir.
Ma’lumki,
O’zbekiston
Respublikasida
tayanch
kompetensiyalar
quyidagicha
nomlanadi:
1. Kommunikativ kompetensiya.
2. Axborot bilan ishlash kompetensiyasi.
3. Shaxs sifatida o’z- o’zini rivojlantirish kompetensiyasi. 4. Ijtimoiy faol fuqarolik
kompetensiyasi.
5. Umummadaniy kompetensiya.
6. Matematik savodxonlik, fan va texnika yutuqlaridan xabardor bo’lish hamda
foydalanish kompetensiyasi.
Bizningcha “kompetensiya” deganda, o’quvchilar tomonidan egallangan bilim va
ko’nikmalarni mustaqil ravishda shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatlarda amaliy qo’llay olish
layoqati tushuniladi. Ilmiy tadqiqotchi sifatida darslarimda tayanch kompetensiyalarning
barcha turlaridan unimli foydalanishga harakat qilaman.
1. Kommunikativ kompetensiyasi: Mavzudan kelib chiqib to’g’ri javob bera olish;
2. Axborot bilan ishlash kompetensiyasi:mavjud aborot manbalaridan (internet, televizor,
radio(audio-video yozuv), telefon, kompyuter, elektronpochta va boshqalar) foydalana oladi;
3. O’zini o’zi rivojlantirish kompetensiyasi: shaxs sifatida doimiy ravishda o’zini-
o’zi rivojlantirib, jismoniy,ma’naviy, ruhiy va intellectual kamolotga intila oladi;
4. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: mehnat qonunchiligida o’z haq huquqlarini
biladi, jamiyat va oilasi manfaati uchun xizmat qila oladi.
5. Umummadaniy kompetensiyalar: vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda
umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo’lish;
6. Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo’lish hamda
foydalanish kompetensiyasi: aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va
iqtisodiy rejalarni tuza olish.
Bugun sizlarga 3- tayanch kompetensiya: Shaxs sifatida o’z- o’zini rivojlantirish
kompetensiyasi bo’yicha olib borilgan ishlar, erishilgan yutuqlar haqida o’z tadqiqotim
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
457
natijalarini o’rtoqlashmoqchiman.
Darslardagi qatra va ijodiy matn yarata olish ko’nikmasi o’z-ozini rivojlantirish, jismoniy,
madaniy, ruhiy va intellectual komolotga intilishga undaydi, o’z hatti – harakatini nazorat
qila bilishga, halollik, to’g’rilik kabi sifatlarda ega bo’lishga chorlaydi. Quyida o’quvchilar
tomonidan yaratilgan qatra va ijodiy matnlar shaxs sifatida o’z-o’zini rivojlantirish
kompetensiyasiga yaqqol misol bo’la oladi.
Bolalikning beg’ubor tongi
Bolalik bu - beg’uborlik. Bizning quvonchli kunlarimiz, shirin allamiz. Zavqqa to’la baxtli
onlarimiz. Kulgu gullarining g’uncha ochish davri. Zamon torlarining yoqimli misiqasi.
Tabiatning jilmayishi. Ilohiy kuch, ilk qadam, ilk sevinch tuyg’usi. Ilk so’z va albatta hayot. Bu
bolalikning beg’ubor tongi emasmi? Bizga ayon, har bir bola o’zgacha. O’ziga xon, o’ziga bek…
G’ayri tabiiiy qarash. Boshqacha xususiyat. Har gapida sokinlik, jo’shqinlik o’ynaydi. Uning
munchoq – munchoq ko’zlari qalbingga xotirjamlik keltiradi. Har kulishida o’zing bilmagan
holda osmonlarga uchasan, bulutlarni quchasan. Har so’zin tinglab, uzoq vaqt yashaganday
bo’lasan. Uni ilk bor qo’lingga olsang, bag’ringga bossang, bolaligingni eslaysan. Sen ham
dala – qirni sevganing, qalbingdagi baxt nima ekanligini tuyganing yodingga tushadi. Ana
shunday tarzda bolalikning beg’ubor tongi seni qarshilaydi. Hayotingning eng nish urgan
faslini topasan. Bolalik bozorining xaridori bo’lasan. U yerdan bolalik davri, bolalik ko’ngli,
bolalik bag’ri, bolalik nozi kabi mevalarni sotib olasan. Ularning sevinch ila ta’mini totib
ko’rasan. Vaqt o’tib, qiymati ko’tarilgach, yana sotib olish uchun yelib - yugurasan. Ammo
bu bozorning xaridori bo’lolmaysan. O’rningni boshqasi egallaydi. Qayg’urma! Sen uchun esa
o’smirlik bozori poyezdi uchun chipta beriladi.
Bahor tabassumi
Bahorning ilk tongida o’zgacha uyg’ondim. Derazadan qaradim. Kayfiyatim ko’tarilib
ketdi. Negadir o’zimni qushdek yengil his qila boshladim. O’zgacha yoqimli hid taraldi.
Bu bahorning yoqimli ifori edi. Bunchalar ham yoqimlisan, bunchalar ham go’zalsan,
bahorim! Sening yoqimli shabadang ham daraxtlarni asta uyg’otadi. Ular ham o’z tuhfasini
senga hadya qilishadi. Ular gullaydi. Bu sovg’ani ko’rib sen yana ham atrofga o’zgacha
boqasan, hamma yerni gulga burkaysan. Bundan shodlangan quyosh esa o’z nurlarini o’zgacha
taratadi. Bahor, sening sening tabassumingni ko’rdik. Hammayoq gulga burkandi, bu
sening tabassuming emasmikan?
Taqdir
O’shanda kichkina edim. Men uni yaratishim kerak edi. Men uni yaratdim, xuddi
bolalardek! U mening qo’limda qo’g’irchoq edi go’yo. Yillar o’tib, men o’smir bo’ldim. Endi
men o’zimga sig’may ketardim, xuddi butun dunyo menga qarshi chiqayotgandek ko’rinardi.
O’zimda qandaydir tuyg’ularni his etardim. Negadir endi o’zimni
uning
qo’lidagi
qo’g’irchoqdek his qilardim. Katta bo’ldim, endi men o’zimni eplay olardim. Endi u menga
ba’zida do’st, ba’zida esa raqib edi. U meni oyog’imga har qadamda bolta urib, yiqitishga
harakat qilardi. Ba’zida u qo’ygan tuzoqlarida ancha qolib ketardim, ba’zida tuzog’ini
chetllabo’tardim. Ba’zida uni deb yig’lar, ba’zida kulardim. Endi yanayam kattaroq bo’ldim,
endi men xulosa chiqardim.Odamlarning taqdiri o’z qo’lida ekan.Taqdir tuzoq qo’ymas ekan,
aslida u bizga imkon berar ekan. Ammo biz insonlar o’zimiz qo’ygan tuzoqqa, o’zimiz tushar
ekanmiz!
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
458
Bugungi kun
Hayot bir ko’chaga o’xshaydi. Unda qanday qadam bosish o’zimizga bog’liq. Hadeb,
o’tmishga alanglasak, hayotda ko’p qoqilamiz. Xotiralar unda chalg’ishga olib
keladi.
Kelajakka intilaversak, bugungi kun yo’qoladi, bugungi maqsad yo’qoladi. Biz bugungi
kun, mana shu soniya bilan yashashimiz kerak. Hayotda bugungi rejalar bo’lmay turib, bir
yildan keyin nima qilaman, nima qilishim kerak, deb emas, balki hozir nima qilaman, bugun
nima qilishim kerak, deb savol berishimiz kerak. Agar har bir inson bugungi kun bilan
yashaganida edi, orzular va maqsadlardan ko’ra, g’alabalar va yutuqlar ko’proq bo’lardi.
Kim biladi, yana kimlardir: ”Buguning bilan yashasang, xor bo’lasan, ertangni o’yla!”- deb
qo’yishadi Nima bo’lganda ham, har bir inson hayoti davomida o’z umr daftariga taqdir qalami
bilan o’z bitigini bitishi kerak. Niyatim esa har bir insonning umr daftaridagi orzu-maqsadlari
va yutuq, g’alabalari o’rtasida doimo tenglik bo’lsin! Har bir insonning taqdir qalami doimo
o’tkir bo’lsin!
Yuqoridagi
ijodiy
matnlarni
yaratishdan
tashqari,
nutqiy (kommunikativ)
kompetensiyani rivojlantirish; o’quvchilarda grammatikaga oid o’zlashtiriladigan bilimlarni
(fonetika, leksikologoya, so’zning tarkibi, so’z yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va
imlo,
tinish
belgilari,
nutq
uslublari,
stilistikaga
oid tushunchalarni) rivojlantirish
hamda ona tilining keng imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda to’g’ri va ravon
bayon eta olishni rivojlantirishga qaratilgan lingvistik kompetensiyalarni ham shakllantirib,
tahlil jarayonlarini o’tkazilsa ham maqsadga muvofiq. O’zbek tili o’qitish metodikasi fani
hozirgi kungacha boy tajriba to’pladi. U pedagogika fanlari tizizimidagi mustaqil fan
sifatida shakllandi, rivojlandi, hozir ham rivojlanishda davom etmoqda. Uning mazmuni
ona tili ta’limining izchil tizimini ishlab chiqish, ona tili darslarini tashkil etishga oid
metodik tavsiyalarni tanlash va amaliyotga joriy etishgina emas, balki metodika sohasining
zamonaviy pedagogik texnologiyalar, til o’rganishning interfaol metodlarini o’zida aks
ettirgan ilmiy asoslarni ishlab chiqishdir.
Ona tili darslarida kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan o’quv topshiriqlaridan
foydalanilsa, har bir dars qiziqarli o’tishiga, badiiy so’z qudratini anglashga,vatanga sadoqatli
insonlarga mehr- oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatga e’tiqodli bo’lishga zamin
yaratiladi, desak mubolag’a bo’lmaydi.
REFERENCES
1.
O’zbekiston
Respublikasi
Xalq
Ta’limi
vazirligi
Respublika
Ta’lim
Markazining “O’quv dasturi” 2017- yil
2.
“Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan Davlat ta’lim standartlari” Andijon
viloyati, Baliqchi tumani 15 – umumta’lim maktabi oily toifali o’qituvchisi Foziljon
Anapiyayev ma’ruzasi.2017- yil.
3.
Nozimaxon A’lamova. “Hayot oynasidan mo’ralaganda” “Istiqlol nuri” nashriyoti
2019-
yil.
Xalq
Ta’limi
vazirligi
tasarrufidagi
Xorijiy
tillarga
ixtisoslashtirilgan Davlat umumta’lim maktabi o’quvchisi.
4.
“Bahor tabassumi” Malikxo’jayeva Mumtoza. “Istiqlol nuri” nashriyoti. 2019-
yil. Xalq Ta’limi vazirligi tasarrufidagi Xorijiy tillarga ixtisoslashtirilgan Davlat
umumta’lim maktabi o’quvchisi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
459
5.
“Haqiqat tilsimlari” Zeboxon Saydaxmedova.“Sharq” nashriyoti.2012-yil Xalq
Ta’limi
vazirligi
tasarrufidagi
Xorijiy
tillarga
ixtisoslashtirilgan
Davlat
umumta’lim maktabi ona tili va adabiyot o’qituvchisi
