ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
31
AXBOROT KOMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARINI RIVOJLANISHIDA
XIZMAT KO‘RSATISHNING MUXIM STRATEGIK XUSUSIYATLARI
Asqarov Abrorjon Hayitmirzaevich
Namangan davlat universtiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8210341
Annotatsiya
. Elektron axborot almashinuviga kompyuter texnologiyalardan foydalanish,
interaktiv video, tezkor bank va investitsiya xizmatlari, uyda xarid qilish, elektron pochta va
ma’lumotlar bazasi almashinuvlari kiradi. Ushbu texnologik o‘zgarishlar natijasida ko‘plab
mamlakatlar
xalqaro
miqyosda
iqtisodiy
raqobatlashish
uchun
telekommunikatsiya
infratuzilmasini rivojlantirish va yangilashga e’tibor qaratmoqdalar. Shuning uchun
telekommunikatsiya sohasi xorijiy investorlarga juda istiqbolli bozorni taklif etadi, bu ham davlat
tomonidan tartibga solinishi, ham ko‘p millatli biznes imkoniyatlarini kengaytirishi bilan bog‘liq
hisoblanadi. Ushbu tayyorlangan maqolada aholiga ko‘rsatilgan aloqa va axborot-
kommunikatsiya xizmatlarini tahlillari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
telekommunikatsiya, infratuzilma, keng polosali, yuqori tezlikdagi internet,
iqtisodiy o'sish, aloqa, axborot, noshirlik xizmati, mobil xizmati, infokommunikatsiya
IMPORTANT STRATEGIC FEATURES OF SERVICE IN THE
DEVELOPMENT OF INFORMATION COMMUNICATION TECHNOLOGIES
Abstract.
Electronic information exchange includes the use of computer technology,
interactive video, instant banking and Investment Services, Home Shopping, email and database
exchanges. As a result of these technological changes, many countries are focusing on developing
and upgrading telecommunications infrastructure to compete economically internationally.
Therefore, the telecommunications sector offers a very promising market to foreign investors,
which is considered both to be regulated by the state and to expand the capabilities of
multinational business. This prepared article covers the analysis of communication and
information and communication services provided to the population.
Keywords:
telecommunications, infrastructure, broadband, high-speed internet, economic
growth, communication, information, publishing service, mobile service, infocommunication.
ВАЖНЫЕ СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОКАЗАНИЯ УСЛУГ В
РАЗВИТИИ ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ
Аннотация.
Электронный обмен информацией включает использование
компьютерных технологий, интерактивное видео, мгновенные банковские и
инвестиционные услуги, покупки на дому, электронную почту и обмен базами данных. В
результате этих технологических разработок многие страны сосредоточились на
развитии и модернизации своей телекоммуникационной инфраструктуры для
экономической
конкуренции
на
международном
уровне.
Таким
образом,
телекоммуникационная
отрасль
предлагает
иностранным
инвесторам
очень
перспективный рынок, который считается связанным как с государственным
регулированием, так и с расширением возможностей многонационального бизнеса. В
данной подготовленной статье освещается анализ предоставляемых населению услуг
связи и информационно-коммуникационных услуг.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
32
Ключевые слова:
телекоммуникации, инфраструктура, широкополосный доступ,
высокоскоростной интернет, экономический рост, связь, информация, издательские
услуги, мобильная связь, инфокоммуникации.
Kirish.
Bizning hozirgi asrimiz "Axborot inqilobi" deb ta’riflangan sayyoramizga ulkan
o‘zgarishlar va innovatsiyalar olib kelgan sanoat rivojlanishining uzluksizligi bo‘ylab yangi davrni
olib keldi. Aloqa va kompyuter sanoatining yaqinlashishi tufayli bir vaqtlar jismoniy shaklda
almashinadigan
ma’lumotlar endi elektron shaklda uzatilmoqda. Hozirgi vaqtda
telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlariga asoslangan zamonaviy texnologiyalarning
imkoniyatlaridan foydalanmaydigan tarmoq texnologiyalarini ishlab chiqarish va ijtimoiy
munosabatlarni ta’minlaydigan harakatlantiruvchi kuch mavjud emas.
Globallashuv va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) rivojlanishi
jamiyatning barcha sohalarida inqilobiy o‘zgarishlarga olib keladi. Axborotlashtirish jarayoni
amalga oshiriladigan zamonaviy texnogen sivilizatsiyaning rivojlanishi axborot jamiyatini global
miqyosda ishlaydigan zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari orqali jamiyatning
barcha tizimlarida axborot resurslarini shakllantirish va iste’mol qilishni o‘z ichiga olgan yangi
ijtimoiy voqelik sifatida qabul qilishga yordam beradi. Axborot va bilim zamonaviy jamiyatning
axborot resursini tashkil qiladi. Moddiy, shu jumladan texnik resurslardan farqli o‘laroq, axborot
resursi deyarli tugamaydi, uning zaxiralari faqat jamiyat rivojlanishi va iste’mol darajasi bilan
ortadi. Ushbu resurs sub’ektlarning o‘ta ijodiy intellektual mehnati natijasida shakllanadi va ilmiy
bilimlarni jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlariga kiritish shaklidir. Jamiyatni axborotlashtirish
jarayoni quyidagilar yordamida sifatni yaxshilash sifatida talqin qilinishi kerak.
Jamiyatni axborotlashtirish, shuningdek, shaxsning ijodiy salohiyatini va uning axborot
muhitini sezilarli darajada oshirishga yordam beradigan ijtimoiy intellektualizatsiya jarayonlari
bilan uzviy bog‘liq bo‘lishi kerak.
O‘zbekiston Respublikasida har yili axborotlashtirish masalalariga tobora ko‘proq e’tibor
qaratilmoqda. AKT sohasini rivojlantirishni tartibga soluvchi yangi qonunlarning qabul qilinishi
bilan birgalikda mamlakatda O‘zbekistonning axborot jamiyatiga aylanish yo‘lida rivojlanishiga
hissa
qo‘shadigan keng ko‘lamli dasturlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonni
axborotlashtirishning yutuqlari va yaqin kelajakda nima qilish kerakligi haqida ushbu maqolada
batafsil tahlillar bilan to‘xtalamiz.
Metodlar.
Aloqa va axborot texnologiyalari bugungi kunda O‘zbekiston iqtisodiyotining
boshqa ko‘plab tarmoqlariga qaraganda ancha jadal va samarali rivojlanmoqda. Hozirgi vaqtda
ushbu sohaning iqtisodiyotimiz uchun ahamiyati shundaki, u barcha sohalarda taraqqiyotning
kaliti bo‘lib xizmat qiladi va "xom ashyo" dan "innovatsion" relslarga o‘tishda asosiy rollardan
birini o‘ynashi mumkin. Bundan tashqari, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jamiyat
hayotini sezilarli darajada o‘zgartirishi, odamlarning hayot sifatini yaxshilashi va raqamli
tengsizlikni bartaraf etish kabi ustuvor vazifalarni hal qilishda muvaffaqiyat qozonishi mumkin.
Strategiya o‘z vaqtida hujjat edi. Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotda innovatsion
yo‘lni bosib o‘tmoqda. Aynan iqtisodiyotning eng jadal rivojlanayotgan sohasi bo‘lgan axborot
texnologiyalari sohasi O‘zbekistonda ichki iqtisodiyot o‘sishining innovatsion modelini amalga
oshirishning asosiy shartlaridan biriga aylanishi mumkin.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
33
Shunday qilib, jamiyatning barcha sohalarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
yaratish va ulardan keng foydalanishga asoslangan axborot jamiyatini rivojlantirish
iqtisodiyotimizni diversifikatsiya qilish, uning raqobatbardoshligini, odamlar turmush
farovonligini oshirish va xavfsizlikni mustahkamlashning umumiy vazifasining bir qismi bo‘lib
qolmoqda.
Tahlilchilar 2023 yilda global miqyosda elektronika va gadjetlarga talab pasayishda davom
etishini taxmin qilmoqda. 2022 yilga nisbatan pasayish 5,1 foizni tashkil qilishi mumkin, yakuniy
natija esa 685,6 milliard dollarni tashkil etadi.Mutaxassislarning fikricha, IT-sanoatning boshqa
barcha segmentlarida o‘sish kuzatiladi.
Shunday qilib, dasturiy ta'minot sohasida sotuvlar 9,3 foizga - 856 milliard dollargacha
o'sishi kutilmoqda.IT xizmatlari yiliga 1,31 trillion dollar - plus 5,5 foiz daromad keltiradi. Aloqa
xizmatlarida xarajatlar 1,42 trillion dollar miqdorida qoladi. Data-markazlar (
Ma’lumotlarning
yagona bazasi turli axborotni kerak bo‘lganida bir-biri bilan taqqoslashi va undan foydalanishi
mumkin. Masalan, qutqaruv xizmatiga qo‘ng‘iroq qilinganida jabrlangan kishining joylashgan
joyi haqida, kasalxonaga yotqizilganida esa – uning tibbiy daftarchasi haqida ma’lumot olish
mumkin. Ko‘chada kimdir to‘pponchadan o‘q uzganida esa axborot gumonlanuvchi shaxsning
kameradan olingan rasmi bilan avtomatik tarzda politsiyachilarga kelib tushishi mumkin.
) uchun
tizimlarni yetkazib berish yiliga 0,7 foizga oshib, 213,9 milliard dollarni tashkil etadi.
Umuman olganda, 2023-yilda AKT bozori hajmi 4,5 trillion dollarga yetishi mumkin, bu
2022-yilga nisbatan qariyb 2,4 foizga o‘sgan.
Dasturiy ta'minot narxining o'sishi bilan bir qatorda IT xizmatlari bozori ham o'sib
bormoqda. Masalan, Gartner tadqiqotiga ko‘ra, konsalting xarajatlari 2023-yilda 264,9 milliard
dollarga yetishi kutilmoqda, bu 2022-yilga nisbatan 6,7 foizga ko‘p.
Axborot texnologiyalari orqali davlat xizmatlarini koʻrsatish tizimining joriy etilishi davlat
hokimiyati va boshqaruvi organlarining fuqarolar va tadbirkorlik subʼyektlari oʻrtasidagi oʻzaro
hamkorligi samaradorligini, xizmatlarning mavjudligini oshirish, hujjatlarni qayta ishlash
jarayonida fuqarolar duch keladigan byurokratik toʻsiqlarni bartaraf etish, axborotlashtirishning
yangi darajasiga erishish imkonini berib, hokimiyatlarning ochiqligi va shaffof xizmat turlarini
kashf etishga zamin yaratildi.
Hozirgi vaqtda Axborot komunikatsiya texnologiyalari (AKT) insoniyatning ob’ektiv
faoliyatining har qanday sohasida qo‘llaniladi. Qaranki, dunyo bo‘ylab 2023 yil boshiga kelib 7,83
mlrd aholidan jami 4,66 mlrd insonlar faol internetdan foydalanuvchilar hisoblanadi, bu dunyo
aholisining 59,5 foiziga teng hisoblanadi. Ushbu foydalauvchilarni 92,6% mobil qurilmalar
yordamida butun jahon Internet tarmog‘iga kiradi.
2023 yil holatiga ko‘ra, AQSh mintaqasi global axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
(AKT) bozori ulushining qariyb 36 foizini egallagan bo‘lsa, Yevropa Ittifoqi va Xitoy ikkinchi va
uchinchi yirik mintaqalar qatoriga kirib, ularning har biri jaxon bozori ulushining 11 foizdan ko‘p
qismini egallashga muvaffaq bo‘ldi.
AKT sohasiga ta’rif berar ekanmiz-bu radio, televidenie, uyali telefonlar, kompyuter va
tarmoq uskunalari, sun’iy yo‘ldosh tizimlari va boshqalarni o‘z ichiga olgan har qanday aloqa
moslamasini, shuningdek, videokonferensaloqa va masofaviy o‘qitish kabi turli xil xizmatlar va
jihozlarni o‘z ichiga olgan soyabon atamasi bilan nomlash mumkin bo‘ladi. Xabarlarni yuborish
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
34
qulayligiga hissa qo‘shgan aloqa texnologiyalarining to‘rtta asosiy turi mavjud: telefon, radio,
televizor va internet hisoblanadi.
Aholiga ko‘rsatilayotgan aloqa va axborot-kommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish hajmi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida raqamli
infratuzilmani yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2018 yil 21-noyabrdagi
PQ-4022-sonli qarori hamda “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarining joriy etilishini
nazorat qilish, ularni himoya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2018
yil 21-noyabrdagi PQ-4024-sonli qarorlarini tegishli bandlarini ijrosi yuzasidan amalga oshirilgan
ishlarning samarasi deyish mumkin bo‘ladi.
Ma’lumki, insoning axborotlashtirish sohasida haqiqiy inqilobiy o‘zgarishlar davrini
boshidan kechirmoqda, buning natijasida esa umumjahon axborotlashgan hamjamiyati
shakllanmoqda. Bu o‘zgarishlar asosini axborotlashtirish, telekommunikatsiya va kompyuter
texnologiyalari konvergensiyasi negizida axborotni uzatish hamda iste’molchiga yetkazib
berishning eng zamonaviy va samarali vositalari dunyoga kelayotganligi tashkil etadi. Oqibatda
XXI asr-axborotlashgan jamiyat asri deb e’tirof etildi, ya’ni axborotning tez va sifatli aylanishini
ta’minlash mamlakat taraqqiyoti va ravnaqining bosh mezoniga aylanmokda.
Shu sababli ham axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasini jadal sur’atlar bilan
rivojlantirish O‘zbekiston iqtisodiyotida amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar hamda
iqtisodiy islohotlarning bosh yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu yo‘nalish nafaqat
respublikani axborotlashgan jamiyatga aylantirish uchun xizmat qiladi, balki axborot
kommunikatsiyalar rivojining hozirgi davrdagi asosiy mazmuni shundaki, u mamlakat iqtisodini
rivojlangan davlatlar darajasiga ko‘tarish uchun o‘ziga xos yetakchi tarmoq rolini
o‘ynaydi. So‘nggi yillarda axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarining rivojlanishi
hayotimizning ko‘p sohalariga ta’sir ko‘rsatdi. Barcha sohalarda raqamlashtirishning kirib kelishi,
yuqori sur’atdagi taraqqiyot butun sanoatning rivojlanishida, ayniqsa, uzoq muddatli istiqbolimiz
uchun katta rol o‘ynaydi.
Metodlar.
Ta’kidlash lozimki, yana bir raqamlarga e’tiboringiz qaratmoqchiman, 2023
yilda dunyo bo‘ylab taxminan 4,9 milliard kishi ijtimoiy tarmoqlardan foydalanayotgan bo‘lsa,
ijtimoiy media foydalanuvchilari soni esa dunyo bo‘ylab rekord darajada ya’ni 4,9 milliard kishiga
yetdi. Jahon ijtimoiy media bozori 2022 yilda jami 193,5 milliard dollardan 2023 yilga kelib 231,1
milliard dollarga o‘sdi va yillik yillik o‘sish sur’ati 19.4% ni tashkil etmoqda.
Dunyo mamlakatlari tajribasida ilmiy tadqiqotlar, IT texnologiyalar, startap g‘oyalar,
kompyuter savodxonligiga juda katta e’tibor beriladi. Faqatgina ilm-fan yutuqlari va yangi
texnologiyalar orqali yuqori iqtisodiy o‘sishga erishishimiz mumkin.
O‘tgan asrda olamshumul kashfiyotlar ko‘p jihatdan insonning intellektual salohiyatiga
asoslanib amalga oshirilgan bo‘lsa, bugungi davrda ilm-fan zamonaviy AKT yordamida
shakllanmoqda. Vaqt o‘tishi bilan bir-biridan juda uzoq masofada joylashgan turli xil tarmoqlarni
birlashtirish zarurati tug‘ildi. Internet shu tarzda tug‘ila boshladi, bu aslida tarmoqlar orasidagi
tarmoq (tarjima: o‘zaro yoki o‘rtasida, net - tarmoq). Ya’ni, hammamizga ma’lumki, internet
mahalliy tarmoqlarni bitta global tarmoqqa birlashtiradi. Bunday tarmoq bozorda talabga yega
bo‘lib, Internetning jadal rivojlanishiga olib keldi. Bundan tashqari, ushbu tarmoqning
imkoniyatlari nafaqat ma’lumotlarni, balki ovoz va videoni ham uzatishga imkon beradi. Haqiqiy
vaqtda ovozli va video aloqani ta’minlaydigan Global xizmatlar paydo bo‘ldi (masalan, Skype va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
35
boshqalar.). Ya’ni, Internet an’anaviy telefon aloqasini o‘z funksiyalarida siqib chiqara oldi.
Global tarmoqqa asoslangan IP-telefoniya ovozli aloqani arzon, ba’zan yesa bepul qilish imkonini
beradi! Internet hali ham aloqa sifati orqali ko‘p narsalarni orzu qiladi.
Tijorat tashkilotining strategiyasi-bu uning asosiy maqsadlari va ushbu maqsadlarga
erishishning asosiy usullari to'plamidir. Boshqacha qilib aytganda, kompaniyaning strategiyasini
ishlab chiqish uning faoliyatining umumiy yo'nalishlarini aniqlashni anglatadi. Sizga ayrim
ma’lumotlarni taxlillari bilan tanishtirib o‘tamiz.
-
Facebook bu-
eng yirik ijtimoiy tarmoq sayti bo‘lib, undan har oyda 3 milliardga yaqin
odamlar foydalanadi. Bu dunyo aholisining taxminan 37% Facebook foydalanuvchilari ekanligini
anglatadi. E’tiborlisi shundaki, 200 milliondan ortiq biznes (asosan kichik biznes) Facebook
vositalaridan foydalanadi va yetti milliondan ortiq reklama beruvchilar o‘z bizneslarini Facebook
da faol ravishda targ‘ib qilishadi, bu esa ijtimoiy tarmoqlarda ishtirok etishni istagan har qanday
inson uchun bu juda xavfsiz garov bo‘ladi.
-YouTube bu-
foydalanuvchilar kuniga bir milliard soatlik videolarni tomosha qiladigan
video almashish platformasi hisoblanadi. Ikkinchi yirik ijtimoiy media sayti bo‘lishdan tashqari,
YouTube ko‘pincha uning bosh kompaniyasi Googledan keyin ikkinchi yirik qidiruv tizimi deb
ataladi.
-WhatsApp bu-
180 dan ortiq mamlakatlardagi odamlar tomonidan ishlatiladigan xabar
almashish dasturi. Dastlab, odamlar o‘z oilalari va do‘stlariga matnli xabarlarni yuborish uchun
foydalanishgan bo‘lsa, hozirda odamlar biznes bilan aloqa qilishni boshladilar. Vasapp biznes
platformasi korxonalarga mijozlarni qo‘llab-quvvatlash va xaridlari to‘g‘risida mijozlar bilan
yangilanishlarni baham ko‘rish imkonini bermoqda. Kichik biznes uchun Vesapp Business ilovasi
mavjud, korxona korxonalari esa Vesapp Business API-dan foydalanishlari mumkin. Eng ko‘p
ishlatiladigan xabar almashish platformasi sifatida, vasapp biznes uchun ajoyib mijozlarga xizmat
ko‘rsatish kanali bo‘lishga ham ulgurdi.
-Instagram bu-
vizual ijtimoiy tarmoq platformasi sifatida Instagram sizning
mahsulotlaringiz yoki xizmatlaringizni fotosuratlar yoki videolar bilan namoyish qilish joyidir.
Ilovada siz uzoqroq shakldagi videolar uchun fotosuratlar, videolar, hikoyalar, haqiqiy, hayotiy
videolar va IGTV kabi keng doiradagi tarkibni baham ko‘rishingiz mumkin bo‘ladi. Bu tarmoqdan
dunyodagi 2 mlrd odamlarni muammolarini bartaraf etish uchun xizmat qilmoqda.
-Wechat bu-
2011 yilda Xitoyning eng yirik texnologik kompaniyalaridan biri bo‘lgan
Tencent tomonidan chiqarilgan. Hozirda 1,26 mlrd odamlar foydalanmoqda. Vechat Vesapp va
Messenger singari, Vechat ham dastlab xabar almashish ilovasi bo‘lgan, ammo u hammasi birma-
bir platformaga aylangan. Xabar va qo‘ng‘iroq tashqari, foydalanuvchilar onlayn xarid qilishi,
xarajatlarni to‘lash, oziq-ovqat sotib olish, pul o‘tkazish, rezervasyon qilish, kitob taksi, va yana
boshqa xizmatlardan ham foydalanishi mumkin.
-Tiktok bu-
(Xitoyda Doujin nomi bilan tanilgan) qisqa shakldagi video almashish ilovasi
hisoblanadi. Bu tarmoqdan hozirda dunyodagi 1 mlrd odamlar foydalanmoqda. Ushbu tarmoq
2017 yilda ishga tushirilganiga qaramay, bu dunyodagi eng tez rivojlanayotgan ilovalardan biri va
yaqinda Google-ni eng ko‘p tashrif buyurilgan internet-sayt sifatida ortda qoldirdi. Tiktok
foydalanuvchilarga 15 dan 60 soniyagacha bo‘lgan videolarni yaratish va almashish imkonini
beradi va ilovada videolarni yaxshilash va ularni yanada jozibali qilish uchun ovoz effektlari,
musiqa parchalari va filtrlarning keng kataloglari mavjud. Siz labda sinxronlash, raqs va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
36
qiyinchiliklardan tortib DIY fokuslari va bo‘yanish darsliklariga qadar deyarli barcha qiziqishlarga
oid videolarni topishingiz mumkin bo‘ladi.
Qarangki, AQSHdagi Tiktok foydalanuvchilarining taxminan 47,4% 10-29 yoshdagilarni
tashkil etmoqda. Bundan tashqari, Sina-weibo-573 mln, Telegram-550 mln, Snapchat-557 mln,
Kuaishou-573 mln, Qzone-553,5mln, Pinterest-444 mln, Twitter-238 mln, Reddit-430 mln,
Linkedin-424 mln, Quora-300 mln, Discord-150 mln, Twitch-140 mln, Tumblr-135 mln,
Mastodon-2,5 mln odamlar shu tarmoqlarda hozirgi kunda foydalinb kelmoqdalar.
Munoazara.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida amalga oshirilayotgan
tizimli islohotlar, so‘nggi yillarda bu borada erishilgan natijalar xususida ushbu maqolamizda
batafsil to‘xtalib o‘tamiz. Dastlab o‘tgan yetti yil davomida sohadagi o‘zgarishlar, islohotlar,
erishilgan natijalarga e’tibor qaratsak.
O‘tgan 2016 yildan 2022 yilgacha bo‘lgan AKT sohasida amalga oshirilgan keng ko‘lamli
yangilanish va islohotlar, ularning natijalari haqida to‘xtaladigan bo‘lsak, aholiga ko‘rsatilgan
aloqa va axborot-kommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish hajmi 2015 yilda 5,2 trillion so‘mni
tashkil etgan holos.
2016-2022 yillarda axborot-kommunikatsiya sohasini yanada rivojlantirish borasida olib
borilgan keng ko‘lamli islohotlar, jumladan, davlat boshqaruv organlari, iqtisodiyot tarmoqlari va
aholining IT-xizmatlarga bo‘lgan talabini qondirish, IT-tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash,
investitsiya loyihalarini amalga oshirish, ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmini kengaytirish,
narxlarni kamaytirish va sifatni yaxshilash borasida amalga oshirilgan ishlar natijasida xizmatlar
hajmi 2016 yilda 6,8 mlrd trillion so‘mni tashkil etgan bo‘lsa 2022 yilda bu ko‘rsatkich 24.5 trillion
so‘mga (
2016 yilga nisbatan 74,3 foizga o‘sgan
) yetkazildi.
Aholiga ko‘rsatilgan aloqa va axborot-kommunikatsiya
xizmatlarini ko‘rsatish hajmi
(
mlrd so‘m hisobida
)
1-jadval
№ Ko‘rsatkichlar
2016
yil
2017
yil
2018
yil
2019
yil
2020
yil
2021
yil
2022
yil
Jami
6
306,8
8
196,7
10
332,6
10
891,7
13
852,3
17
755,1
24
508,1
1.
Noshirlik xizmatlari
382,6
468,6
584,1
617,8
741,3
836,2
1 600,7
2.
Televidenie va dasturlari
kino-videofilmlar ishlab
chiqarish bo‘yicha
xizmatlar, ovoz yozish
va musiqa asarlarini
nashr qilish bo‘yicha
xizmatlar
39,0
46,9
74,9
123,2
89,5
169,8
244,7
3.
Teleradioeshittirish va
dasturlar tuzish bo‘yicha
xizmatlar
183,5
257,3
377,5
439,3
650,9
696,7
833,1
4.
Telekommunikatsiya
xizmatlari
5
421,5
6
946,8
8
389,1
8
624,0
10
233,7
11
957,3
14
660,7
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
37
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Noshirlik xizmatlari
Televideniye xizmatlari
Н
аз
ван
ие
о
си
2022
2021
2020
2019
2018
2017
2016
5.
Kompyuter
dasturlashtirish,
maslahat berish
xizmatlari va boshqa
yordamchi xizmatlar
187,7
325,5
666,1
698,2
1 428,2 2 721,5 4 652,9
6.
Axborot sohasidagi
xizmatlar
92,5
151,6
240,9
389,2
708,7
1 373,6 2 516,0
Bu ko‘rsatkichlardan shuni ko‘rish mumkinki, 2016 yilga nisbatan 2022
yilga kelib noshirlik xizmati 76,1 foiz, televidenie va dasturlari kino-videofilmlar ishlab chiqarish
bo‘yicha xizmatlar, ovoz yozish va musiqa asarlarini nashr qilish bo‘yicha xizmati 84,1 foiz,
teleradioeshittirish va dasturlar tuzish bo‘yicha xizmati 78,1 foiz, telekommunikatsiya xizmatlari
63,0 foiz, kompyuter dasturlashtirish, maslahat berish xizmatlari va boshqa yordamchi xizmati
96,0 foiz, axborot sohasidagi xizmat esa 96,3 foizga oshganligiligini tahlillardan ko‘rishimiz
mumkin.
Aholiga noshirlik va televidenie va dasturlari kino-videofilmlar ishlab chiqarish bo‘yicha
xizmatlar, ovoz yozish va musiqa asarlarini nashr qilish bo‘yicha xizmatlarining
solishtirma taxlili
(
mlrd so‘m hisobida
)
1-rasm
Endi biz ushbu ko‘rsatilgan xizmatlarni aholi jon boshiga taqsimlanishini tahlil etamiz.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, aholiga ko‘rsatilgan aloqa va axborot-kommunikatsiya xizmatlari
2016 yilda 199,7 ming so‘m bo‘lsa, 2022 yilga kelib bu ko‘rsatkich 694,8 ming so‘mni tashkil
etmoqda. Bu ko‘rsatkich 2016 yilga nisbatan 2022 yilda 3.4 barobarga yoki 347,9 foizga
oshganligini ko‘rish mumkin. Bu ko‘rsatilgan xizmatlarda yetakchi bo‘lgan xizmat turi albatta
aholiga telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish tarmog‘i bo‘lib, ya’ni aholi jon boshiga 2016
yilda 171,7 ming so‘mlik xizmatlar ko‘rsatilgan bo‘lsa, 2022 yilga kelib bu ko‘rsatkich 415,7 ming
so‘mni tashkil etganligini taxlillardan ko‘rish mumkin.
Aholiga ko‘rsatilgan aloqa va axborot-kommunikatsiya
xizmatlarini aholi jon boshiga taqsimlanishi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
38
0
5
10
15
20
25
Teleradioeshittirish va dasturlar
tuzish bo‘yicha xizmatlar
Telekommunikatsiya xizmatlari
1,2
5,8
1,5
8
2,3
11,6
3,7
13,2
2,6
19,2
4,9
20,2
6,9
23,6
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
(
ming so‘m hisobida
)
2-jadval
№ Ko‘rsatkichlar
2016
yil
2017
yil
2018
yil
2019
yil
2020
yil
2021
yil
2022
yil
Jami
199,7 255,2 316,4 327,5 408,6
513,8
694,8
1.
Noshirlik xizmatlari
12,1
14,6
17,9
18,6
21,9
24,2
45,4
2.
Televidenie va dasturlari
kino-videofilmlar ishlab
chiqarish bo‘yicha
xizmatlar, ovoz yozish
va musiqa asarlarini
nashr qilish bo‘yicha
xizmatlar
1,2
1,5
2,3
3,7
2,6
4,9
6,9
3.
Teleradioeshittirish va
dasturlar tuzish bo‘yicha
xizmatlar
5,8
8,0
11,6
13,2
19,2
20,2
23,6
4.
Telekommunikatsiya
xizmatlari
171,7 216,3 256,9 259,3 301,8
346,0
415,7
5.
Kompyuter
dasturlashtirish,
maslahat berish
xizmatlari va boshqa
yordamchi xizmatlar
5,9
10,1
20,4
21,0
42,1
78,7
131,9
6.
Axborot sohasidagi
xizmatlar
2,9
4,7
7,4
11,7
20,9
39,7
71,3
Eng e’tiborli jixati shundan iboratki, 2016 yilda kompyuter dasturlashtirish, maslahat
berish xizmatlari va boshqa yordamchi xizmatlar axoli jon boshiga hisoblanganda 5,9 ming so‘m
bo‘lsa, 2022 yilga kelib bu ko‘rsatkich 131,9 ming so‘mni tashkil etdi. Bu ko‘rsatkich 2016 yilga
nisbatan 2022 yilda 22.1 barobarga yoki 221,9 foizga oshganligini ko‘rish mumkin.
Aholiga teleradioeshittirish va dasturlar tuzish va telekommunikatsiya xizmatlarining
solishtirma taxlili
(
mlrd so‘m hisobida) 2-rasm
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
39
0
20
40
60
80
100
120
140
kompyuter dasturlashtirish
axborot sohasidagi xizmatlar
5,9
2,9
10,1
4,7
20,4
7,4
21
11,7
42,1
20,9
78,7
39,7
131,9
71,3
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
Aholiga kompyuter dasturlashtirish va axborot sohasidagi
xizmatlarini solishtirma taxlili
(
mlrd so‘m hisobida) 3-rasm
Bu ko‘rsatkichlar orqali maqolada aholini axborot-kommunikatsiya xizmatlarini
ko‘rsatishdagi bandligi holati ham o‘rganildi. O‘rganishlarda 2016 yilda jami 34 ming 478 nafar
axoli axborot-kommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish sohasida band bo‘lsa, 2022 yilga kelib bu
ko‘rsatkich 60 ming 462 nafarni tashkil etdi.
Aholiga ko‘rsatilgan aloqa va axborot-kommunikatsiya
xizmatlarida band bo‘lgan aholi soni tarkibi
(
ming nafar hisobida
) 3
-jadval
№ Ko‘rsatkichlar
2016
yil
2017
yil
2018
yil
2019
yil
2020
yil
2021
yil
2022
yil
1.
Iqtisodiy faol aholi soni
14022
,4
14357
,3
14641
,7
14876
,4
14797,
4
14980,
7
15038,
9
2.
Ish bilan band bo‘lgan
aholi soni
13298
,4
13520
,3
13273
,1
13541
,1
13236,
4
13538,
9
13706,
2
3.
Aloqa
va
axborot-
kommunikatsiya
sohasida
faoliyat
yuritayotgan
yuridik
shaxslarda ishlovchi
aholi soni
34,5
37,9
40,2
47,7
50,2
53,8
60,5
4.
Jami iqtisodiy faol aholi
soniga nisbatan (foiz)
hisobida
0,002
0,003
0,003
0,003
0,003
0,004
0,004
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
40
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
Aholiga ko‘rsatilgan aloqa va axborot-kommunikatsiya
xizmatlarida band bo‘lgan aholi soni tarkibi
2016 yil
2017 yil
2018 yil
2019 yil
2020 yil
2021 yil
2022 yil
5.
Jami iqtisodiy faol aholi
soniga nisbatan (foiz)
hisobida
0,003
0,003
0,003
0,004
0,004
0,004
0,004
Ayonki, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi islohotlarni muvaffaqiyatli
yo‘lga qo‘yish, telekommunikatsiya tizimlari va axborot texnologiyalarini rivojlantirishga
yo‘naltirilgan qator ishlar amalga oshirilib, soha ravnaqi ta’minlanmoqda.
(ming nafar hisobida) 4-rasm
Hozirgi kunda telekommunikatsiyaning ba’zi ilovalari: telefon aloqasi (analog, raqamli,
mobil), telegraf aloqasi, ma’lumotlar uzatish tarmoqlari, faks aloqasi, hujjatli telekommunikatsiya,
raqamli integral xizmat ko‘rsatish tarmoqlari, keng polosali va aqlli tarmoqlar, dasturiy ta’minot
bilan boshqariladigan raqamli kommutatsiya tizimlari, telekommunikatsiya korxonalarini
boshqarishning integral axborot tizimlari, mobil tarmoqlar, mahalliy tarmoqlar, global tarmoqlar,
sun’iy yo‘ldosh tarmoqlari kirishi hammamizga kundek ravshan ma’lumotlar hisoblanadi.
Shu bilan birga, O‘zbekistonda axborot infratuzilmasining umumiy rivojlanish darajasi,
davlat ishlab chiqarish va davlat boshqaruvida yangi texnologiyalardan foydalanish hali ham
dunyoning rivojlangan mamlakatlaridan past. Bundan tashqari, zamonaviy aloqa texnologiyalarini
muvaffaqiyatli rivojlantirar ekanmiz, raqamli tafovut deb ataladigan muammo hali ham hal
etilmaganligini unutmasligimiz kerak - yirik shaharlar va qishloq joylarda, shu jumladan chekka
aholi punktlarida aloqa xizmatlaridan foydalanish imkoniyatidagi farqsh juda ham katta tafovutni
tashkil etadi. Shu sababli, O‘zbekistonning barcha aholisiga axborot jamiyatining afzalliklaridan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
41
foydalanish imkoniyatini berish uchun axborotlashtirish infratuzilmasini - telekommunikatsiya va
aloqaning boshqa turlarini rivojlantirish juda muhimdir.
Xulosa.
Shuni yana bir bor ta’kidlashni istardimki, axborot-kommunikatsiya infratuzilmasi
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning muhim manbalaridan biridir. Butun mamlakat bo‘ylab
zamonaviy xizmatlarning mavjudligi ko‘p jihatdan iqtisodiy o‘sish sur’atlarini, aholining hayot
sifatini, davlat boshqaruvi, huquqni muhofaza qilish va milliy xavfsizlik samaradorligini
belgilaydi.
O‘z navbatida, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sanoatini rivojlantirishdagi
muvaffaqiyatlar butun O‘zbekiston iqtisodiyotining rivojlanishiga turtki bo‘lishi mumkin va
O‘zbekistonga qisqa vaqt ichida dunyoning texnologik jihatdan rivojlangan kuchlari orasida
munosib o‘rin egallashga imkon beradi.
Taxlillardan shuni ko‘rish mumkinki, ushbu tarmoqni mamlakatimizdagi o‘rni juda katta
ahamiyatga ega lekin umumiy ish bilan band aholi sonida ushbu tarmoqni ulushi juda ham past
ahvolda qolmoqda.
Misol uchun rivojlangan mamlkatlarni aholisini AKT sohasida ishlovchilar sonini jami
ishlovchilar sonidagi ulushini tahlil etilganda
Shunday ekan telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish yanada rivojlantirish bu
iqtisodiyot rivojlanishi uchun juda katta imkoniyatlar yaratadi. Bu orqali aholining bandligini
oshishiga ham erishiladi.
Ushbu tayyorlangna maqoladig ma’lumotlar uni tahlillaridan shuni ko‘rib quyidagi
takliflarni qilish mumkin bo‘ladi.
-
axborot texnologiyalari sohasini O‘zbekiston iqtisodiyotining to‘laqonli tarmog‘iga
aylantirish, yuqori samarali ish o‘rinlarini yaratish va yuqori texnologiyali va raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqarishni ta’minlash;
-mehnat unumdorligini oshirish maqsadida iqtisodiyotning turli tarmoqlarini yuqori sifatli
axborot texnologiyalari bilan ta’minlash;
-davlat, sanoat va fuqarolarning yuqori darajadagi axborot xavfsizligini ta’minlash.
-axborot texnologiyalari sohasida aholining savodxonligini oshirish;
-axborot texnologiyalari sohasidagi davlat siyosatini belgilovchi davlat organlarining
sanoat birlashmalari, klasterlar, platformalar va boshqa birlashmalar bilan o‘zaro hamkorligini
takomillashtirish;
-davlat va davlat ishtirokidagi kompaniyalar buyurtmasi orqali mahalliy ishlab chiqarishni
rivojlantirishni rag‘batlantirish;
-axborot xavfsizligini ta’minlash;
-davlat ma’lumotlar bazalarini keng miqyosda ochish;
-elektron tijorat infratuzilmasini rivojlantirish;
-elektron hujjat aylanishini rivojlantirish;
-ma’lumotlarni qayta ishlash va saqlash markazlarini rivojlantirish;
-keng polosali internetga kirishni rivojlantirish hozirgi kunning dolzarb muammolaridan
biri hisoblanadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
42
REFERENCES
1.
Аминев, А. В. Основы радиоэлектроники: измерения в телекоммуникационных
системах [Электронный ресурс]: учеб. пособие для СПО / А. В. Аминев, А. В.
Блохин; под общ. ред. А. В. Блохина. — Москва : Издательство Юрайт, 2018. — 223
с. — Режим доступа:
2.
Адаменко, М.В. Основы классической криптологии: секреты шифров и кодов
[Электронный ресурс] / М.В. Адаменко. — Электрон. дан. — Москва : ДМК Пресс,
2016. — 296 с. — Режим доступа:
3.
Берлин, А.Н. Абонентские сети доступа и технологии высокоскоростных сетей
[Электронный ресурс] : учебное пособие / А.Н. Берлин. — Электрон. дан. — Москва
: 2016. — 276 с. — Режим доступа:
4.
Дибров, М. В. Компьютерные сети и телекоммуникации. Маршрутизация в ip-сетях
в 2 ч. Часть 1 [Электронный ресурс] : учебник и практикум для СПО / М. В. Дибров.
— Москва : Юрайт, 2017. — 333 с. – Режим доступа:
5.
Дибров, М. В. Компьютерные сети и телекоммуникации. Маршрутизация в ip-сетях
в 2 ч. Часть 2 [Электронный ресурс] : учебник и практикум для СПО / М. В. Дибров.
— Москва : Юрайт, 2017. — 351 с. — Режим доступа:
6.
Гостев, И. М. Операционные системы [Электронный ресурс]: учебник и практикум
для СПО / И. М. Гостев. — 2-е изд., испр. и доп. — Москва: Издательство Юрайт,
2017. — 164 с. — (Серия : Профессиональное образование). — — Режим доступа:
7.
Гаврилов, М. В. Информатика и информационные технологии : учебник для СПО /
М. В. Гаврилов, В. А. Климов. — 4-е изд., перераб. и доп. — Москва : Издательство
Юрайт, 2017. — 383 с. — (Серия : Профессиональное образование). — Режим
доступа:
8.
Информационные технологии и управление предприятием [Электронный ресурс] /
В. В. Баронов, Г. Н. Калянов, Ю. Н. Попов, И. Н. Титовский. — Электрон. текстовые
данные. — Саратов : Профобразование, 2017. — 327 c. — Режим доступа:
9.
Катунин, Г. П. Основы инфокоммуникационных технологий [Электронный ресурс]
: учебник / Г. П. Катунин. — Электрон. текстовые данные. — Саратов : Ай Пи Эр
Медиа, 2018. — 797 c. — Режим доступа
10.
Камский, В.А. Защита личной информации в Интернете, смартфоне и компьютере
21 [Электронный ресурс] : учебное пособие / В.А. Камский. — Электрон. дан. —
СанктПетербург : Наука и Техника, 2017. — 272 с. — Режим доступа:
11.
Коротков, Э. М. Менеджмент [Электронный ресурс] : учебник для СПО / Э. М.
Коротков. – 2-е изд., испр. и доп. – Москва : Юрайт, 2017. – 640 с. – Режим доступа:
12.
Корниенко, В. Т. Основы построения радиоэлектронных подсистем комплексных
систем безопасности [Электронный ресурс] : учебное пособие / В. Т. Корниенко. —
Электрон. текстовые данные. — Саратов : Ай Пи Эр Медиа, 2018. — 140 c. — Режим
доступа:
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
43
13.
Моченов, А. Д. Цифровые системы передачи [Электронный ресурс] : учебник / А. Д.
Моченов, В. В. Крухмалев. — Электрон. дан. — Москва : УМЦ ЖДТ, 2017. — 336
с. — Режим доступа:
14.
Нестеров, С. А. Информационная безопасность [Электронный ресурс] : учебник и
практикум для СПО / С. А. Нестеров. — Москва : Юрайт, 2018. — 321 с. – Режим
доступа:
15.
Организация производства в 2 ч. Часть 1 : учебник для СПО / И. Н. Иванов [и др.] ;
под ред. И. Н. Иванова. – Москва : Юрайт, 2018. – 404 с. – Режим доступа :
16.
Организация производства в 2 ч. Часть 2 : учебник для СПО / И. Н. Иванов [и др.] ;
под ред. И. Н. Иванова. – Москва: Издательство Юрайт, 2018. – 174 с. – Режим
доступа :
17.
Организация производства : учебник и практикум для СПО / Л. С. Леонтьева [и др.]
; под ред. Л. С. Леонтьевой, В. И. Кузнецова. — Москва: Издательство Юрайт, 2017.
— 305 с. — Режим доступа:
18.
Построение коммутируемых компьютерных сетей [Электронный ресурс] : учебное
пособие / Е. В. Смирнова, И. В. Баскаков, А. В. Пролетарский, Р. А. Федотов. —
Электрон. текстовые данные. — Москва : Интернет-Университет Информационных
Технологий (ИНТУИТ), 2016. — 428 c. — Режим доступа:
19.
Полякова Т. А. Организационное и правовое обеспечение информационной
безопасности [Электронный ресурс] : учебник и практикум для СПО / Т. А.
Полякова, А. А. Стрельцов, С. Г. Чубукова; отв. ред. Т. А. Полякова, А. А. Стрельцов.
— Москва : Юрайт, 2018. — 325 с. – Режим доступа:
20.
Производственный менеджмент [Электронный ресурс] : учебное пособие / А. В.
Назаренко, Д. В. Запорожец, Д. С. Кенина [и др.]. — Электрон. текстовые данные.
— Ставрополь : Ставропольский государственный аграрный университет, 2017. —
140 c. — Режим доступа:
21.
Родина, О.В. Волоконно-оптические линии связи [Электронный ресурс] :
руководство / 22 О.В. Родина. — Электрон. дан. — Москва : Горячая линия-Телеком,
2016. — 400 с. — Режим доступа:
22.
Румынина, А. А. Правовое обеспечение профессиональной деятельности [ Текст] :
учебник для студентов СПО / А. А. Румынина – 10-е изд., стер. – Москва: ИЦ
Академия, 2014. – 224 с
23.
Скляров, О. К. Волоконно-оптические сети и системы связи [Электронный ресурс] :
учебное пособие / О. К. Скляров. — Электрон. дан. — Санкт-Петербург : Лань, 2018.
— 268 с. — Режим доступа:
24.
Семенов, А. Б. Структурированные кабельные системы [Электронный ресурс] :
учебник / А. Б. Семенов, С. К. Стрижаков, И. Р. Сунчелей. — Электрон. текстовые
данные. — Саратов : Профобразование, 2017. — 640 c. — Режим доступа:
25.
Голиков, А. М. Транспортные и мультисервисные системы и сети связи. Часть 1
[Электронный ресурс] : учебное пособие / А. М. Голиков. — Электрон. текстовые
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
44
данные. — Томск : Томский государственный университет систем управления и
радиоэлектроники, 2015. — 102 c.— Режим доступа:
26.
Трофимов, В. В. Информатика в 2 т. Том 2 [Электронный ресурс] : учебник для СПО
/ В. В. Трофимов; под ред. В. В. Трофимова.– Изд. 3-е, перераб. и доп. – Москва :
Юрайт, 2018. – 406 с. – Режим доступа:
27.
Хамадулин, Э. Ф. Основы радиоэлектроники: методы и средства измерений
[Электронный ресурс] : учеб. пособие для СПО / Э. Ф. Хамадулин. — Москва :
Издательство Юрайт, 2018. — 365 с. — Режим доступа: http:// www.iprbookshop.ru
