43
EKOLOGIK TARBIYADA DIDAKTIK O’YINLARNING AHAMIYATI
Lаtipovа Surаyyo Xаkimovnа
Buxoro Innovаtsiyalаr Universiteti. 2-kurs magistranti.
https://dоi.оrg/10.5281/zenodo.10306197
Annotatsiya.
Mazkur maqolada ekologik tarbiyada didaktik o’yinlarning ahamiyati va
o’ziga xos xususiyatlari haqida so’z boradi. Maqola davomida asosli fikr va mulohazalardan
foydalanilgan. Maqola so’nggida xulosa va takliflar berib o’tilgan.
Kalit so’zlar:
ekologik tarbiyada didaktik o’yinlarning ahamiyati, ekologik ta'lim, tabiat
bilan muloqot qilish.
THE IMPORTANCE OF DIDACTIC GAMES IN ENVIRONMENTAL
EDUCATION
Abstract.
This article talks about the importance and specific features of didactic games in
environmental education. Reasonable opinions and comments are used throughout the article.
Conclusions and suggestions are given at the end of the article.
Key words:
importance of didactic games in environmental education, environmental
education, communication with nature.
ЗНАЧЕНИЕ ДИДАКТИЧЕСКИХ ИГР В ЭКОЛОГИЧЕСКОМ
ВОСПИТАНИИ
Аннотация.
В данной статье говорится о значении и особенностях дидактических
игр в экологическом воспитании. На протяжении всей статьи используются
обоснованные мнения и комментарии. Выводы и предложения приведены в конце статьи.
Ключевые слова:
значение дидактических игр в экологическом воспитании,
экологическое воспитание, общение с природой.
Ekologik ta’lim va tarbiyalash tizimi bolalar maktabgacha ta’lim muassasalarida, umumiy
ta’lim maktablarida, keyingi ta’lim bosqichlarida hamda mehnat jamoalarida davom ettiriladi.
Barchamizga ma’lumki, ma’lumotlarda shuni ko‘rsa bo‘ladi, ya’ni inson aqli uning umumiy
rivojlanishning dastlabki 3-4 yilida 50 foizni, 4-8 yilida 30 foizini, 8-17 yilida esa 20 foizni tashkil
qiladi. Shuni hisobga olib, ekologik tarbiyani asosan, bog‘cha va maktablarda amalga oshirish
zarur. Bog‘cha bolalarida avval ekologik ta’lim tushunchalari shakllantiriladi.Bolalarda tabiatga
nisbatan muhabbat va g‘amxo‘rlik tuyg‘ulari oila va maktabda tarbiyalanadi. Bolalarni tabiatga
muhabbat ruhida tarbiyalashni yoshlikdan boshlash zarurligini mashhur progressiv pedagoglar o‘z
asarlarida ta’kidlab o‘tishgan. XVII asrda yashagan mashhur pedagog Yа.A.Komenskiy o‘zining
44
"Sezilarli narsalarni rasmlarda ifoda etish" nomli kitobida alohida ko‘rsatib o‘tgan. Bu kitob bolalar
tushunadigan ensiklopediyadan iborat bo‘lib, bolalarga tabiatni sevishga, uning hayoti va tuzilishi
bilan tanishishlariga yordam beradigan shaklda yozilgan. Tabiat muhofazasi ishlarida
insonparvarlik–gumanizm maksadlari, ya’ni kishilarga yaxshilik, g‘amxo‘rlik qilish muhim o‘rin
tutadi. Hamma mashhur pedagoglar o‘quvchilarni yoshligidan boshlab insonparvarlik,
tabiatparvarlik ruhida tarbiyalashnita’kidlabkelganlar. Psixologlar fikricha, bilimga bo‘lgan
qiziquvchanlik tevarak-atrofni o‘rgatishga yetaklovchi kuch bo‘lib, bolalarning olgan bilimlarin
ifaollashtiradi, amalda qo‘llash malakalarini shakllantiradi. “Ekologik madaniyat” degan tushuncha
zamirida ayni shu xolatlarni anglab, fikrlab munosabat ko‘rsatish, tabiat va jamiyat qonunlariga
most arzda hayot kechirish talablari mujassamdir. Ekologik madaniyat ham umum insoniy
madaniyatning ajralmas qismi bo‘lib, uning muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. Shu bois har
birinsonda o‘zi yashab turgan uy, ko‘cha, mahalla, qishloq va shaharni ifloslanishdan asrash, uni
obodonlashtirish, ko‘kalamzorlashtirish, tabiiy maskanlarni asl holida saqlash va ulardan unumli
foydalanish, yurtimiz tabiatini muhofaza qilish singari fazilatlarni shakllantirishda ekologik
madaniyat hisoblanadi.
Biz atrof-muhitni bundanda go’zal qilish uchun tabiatan bizga berilgan resurslardan yanada
oqilona foydalanish, ekologik ta'lim asoslarini yosh avlodning ongiga investitsiya qilish juda zarur.
Bu bolalarning yoshlik paytidayoq amalga oshirilishi kerak, chunki u holda bolalar har qanday
axborotga juda ma'qul keladilar va agar ular to'g'ri taqdim etilsa, ularni xotirasida qoldiradilar.
Ma'lumki, bolalarning har qanday ma'lumotni eslab qoladigan eng yaxshi shakli o'yin
shaklidir. Ekologik tarkibning ko'plab didaktik o'yinlari ishlab chiqildi, eng oddiy odamlardan -
yosh bolalar uchun murakkab bo'lganlarga to'g'ri javobni talab qiladi, bu esa katta auditoriyaga
mo'ljallangan.
Didaktik o'yinlar orqali ekologik ta'lim bolalar uchun eng kichik guldan boshlab atrofdagi
tabiatga bo'lgan muhabbatni uyg'otadi. Atrofimizdagi barcha narsalarga diqqatli bo'lishni o'rgatish
uchun, biz bolalarni oddiy qilib o'rgatishimiz, bularni sevishimiz kerak.
Tabiat bilan muloqot qilish, o'zgacha xilma-xil dunyoga hayron bo'lish quvonchi, bolaning
ufqini kengaytiradi. O'qituvchining vazifasi bug'doyni olishdir. ekologiya bo'yicha o'yinlar yoshga
qarab, vazifalar juda oddiy bo'lmaganligi uchun, bolaning o'zi bilan muomala qilishi mumkin edi.
Bolalar uchun ekologiya bo'yicha didaktik o'yinlar
"Sehrli doiralar"
O'yin uchun to'rtta sektorga bo'lingan, ularning har biri muayyan mavsumni ramziy qilib,
aylananing rangi osilgan kiyingan ashyoga osib qo'yilgan karton doiraga kerak. Voyaga etgan
45
kishilar jumboqlarni taxmin qilishadi yoki savollarni so'rashadi, va javobni biladigan bola mos
keladigan sohaga kiyimpin yopishadi. Ushbu o'yin boshqa har qanday mavzuda bo'lishi mumkin.
"To'g'ri narsani toping"
Jadvalda rasm qo'yiladi va o'qituvchi chaqirilgan belgi bilan bog'liq bo'lganlarni tanlashni
taklif qiladi. Masalan: "sariq" - bu quyosh, tovuq, banan va boshqalar. Yoki "ho'l" - yomg'ir,
tuman, ko'lmak.
- Sizning qo'lingizda nima bor?
Bolalar qo'llarini orqasiga olib, o'qituvchi ularga meva yoki sabzavotlar beradi. Keyin u
ularning oldida turadi va o'z navbatida yangi tug'ilgan chaqaloqlarga o'xshab ko'rinadi. Bolalarning
vazifasi ular bilan bog'liq narsalarni aniqlaydi. Bolaning qo'lida nima borligini bilgach, u
tarbiyachi tomon yugurdi.
O'rta maktabda tabiiy tarix darslarida ekologiya asoslari o'rganiladi, ammo o'yindan ko'ra
murakkabroq ko'rinishda. Geografiya va biologiya elementlari mavjud. Bolalarning oldindan
olgan bilimlarini yaxshilash, ekologiya bo'yicha turli amaliy mavzularni bajarish. Issiq mavsumda,
ular parkdagi yoki boshqa tabiiy maydonlarda zilziladan keyin o'tkaziladi, undan keyin stolda
darslarga yordam beradi.
REFERENCES
1.
Bouls., Xoul F., Mak-Krekken R. – Genezis i klassifikatsiya pochv. M., Progress, 1977 g.
2.
Boboxo’jaev I. , Uzoqov P. “Tuproqshunoslik” T., “Mehnat” 1995 y.
3.
Genusov A.Z. Qo’ziev R. “Aktualno’e problemo’ ekologii i modelirovanie plodorodiya
oroshaemo’x pochv” Uzbekistana II Institutu pochvovedeniya i agroximii 70 let, Tashkent,
1990.
4.
Kovda V.A. Pochvenno’y pokrov. Yego uluchshenie, ispolzovanie i oxrana. M., Nauka
5.
Kuziev R. Serozemno – oazisno’e pochvo’, ix evolyutsiya i plorodorodiya. Tashkent. 1991.
