153
SHARQ MUTAFAKKIRLARINING ASARLARI ORQALI O'QUVCHILARINING
DUNYOQARASHINI SHAKILLANTIRISH
Habibova Go'zal
Kimyo Xalqaro Universiteti magistranti
https://doi.org/
10.5281/zenodo.10336421
Annotatsiya.
Maqolada Sharq mutafakkirlarining asarlari orqali o'quvchilarining
dunyoqarashini shakillantirish, ijodiy faoliyatidagi ta’limtarbiyaga oid yondashuvlari, g‘oyalari,
qarashlarini yosh avlodning ongiga singdirishda tarbiya usullari va vositalarini o‘rganish,
hayotda ulardan to‘g‘ri foydalanish, ta’lim jarayonida tarbiyaning o‘rni katta ekanligi, ta’limdan
avval tarbiyaviy ta’limni uqtirish, tarbiya to‘g‘ri shakllantirilsa ta’lim siaftli bo‘lishi va komil
insonni tarbiyalash jamiyat uchun qanchalik zarurligi aks ettirilgan
Kalit so‘zlar
: Sharq mutafakkirlari, barkamol avlod tarbiyasi, inson, tarbiya turlari: aqliy,
axloqiy, jismoniy, mehnat, estetik, shaxs, taʼlim, tarbiya.
SHAPING THE WORLD VIEW OF STUDENTS THROUGH THE WORKS OF
EASTERN THINKERS
Abstract.
In the article, through the works of Eastern thinkers, we will study the
educational methods and means of forming the worldview of our students, inculcating their
approaches, ideas, and views in the minds of the young generation in their creative activities, their
correct use in life, and the importance of education in the educational process. It is reflected that
it has a great role, that educational education should be given before education, that education
will be quality if education is formed correctly, and how necessary it is for society to educate a
perfect person.
Key words:
Eastern thinkers, education of a mature generation, human, types of education:
mental, moral, physical, work, aesthetic, personality, education, upbringing.
ФОРМИРОВАНИЕ МИРОВОЗЗРЕНИЯ СТУДЕНТОВ ЧЕРЕЗ ТРУДЫ
ВОСТОЧНЫХ МЫСЛИТЕЛЕЙ
Аннотация.
В статье через труды восточных мыслителей формирование
мировоззрения учащихся, изучение образовательных подходов, идей, взглядов в сознании
молодого поколения, их правильное использование в жизни, образовании отражено, что
важна роль образования в этом процессе, что образовательное образование должно быть
дано до образования, что образование будет качественным, если образование будет
правильно сформировано, и насколько необходимо обществу воспитать идеального
человека
154
Ключевые слова:
восточные мыслители, воспитание зрелого поколения, человек,
виды воспитания: умственное, нравственное, физическое, трудовое, эстетическое,
личность, образование, воспитание.
O‘zbekistonda taʼlim tizimini o‘sib kelayotgan yosh avlod talablari asosida tashkil etish,
uni jamiyat taraqqiyoti istiqbollari va jahon andozalariga javob bera oladigan darajada bo‘lishini
taʼminlash bugungi kunning dolzarb masalasidir. O’zbek xalqi o’zining uzoq tarixi davomida
yaratilgan ta’lim-tarbiyaga oid boy merosga ega. Bundan tashqari, avlodlarda insonparvarlik,
kamtarlik, mehnatsevarlik, do’stlik, iymon-e’tiqod, mehr-oqibat, odoblilik kabi umuminsoniy
fazilatlarni shakllantirishning o’ziga xos tajribasini to’plagan. Bizga ma’lumki, ma’naviy-axloqiy
fazilatlar hech qachon o’z-o’zidan vujudga kelmaydi, balki ularning kelib chiqishining haqiqiy
manbai, ularni keltirib chiqargan sabablar va harakatga keltiradigan kuchlar mavjuddir. Zero, har
qanday axloqiy qoidalar muayyan tarixiy zaruriyat natijasiga vujudga keladi va muayyan
qonuniyat asosida rivojlanib boradi. Shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki, Sharq
mutafakkirlarining ta’lim-tarbiyaga oid qarashlari bu tajribaning shakllanishiga ulkan ta’sir
ko’rsatgan.
Har bir xalqning ta’lim-tarbiyaga oid an’analari borki, ular pedagogik tafakkur
taraqqiyotining asosi bo‘lib xizmat qiladi va bola tarbiyasi haqidagi tasavvurlar va qarashlarni
ifodalaydi. Tarbiya ham ota-onalarning burchi va farzandlarning haqqidir. “Tarbiya” so‘zi arabcha
“robba” fe’lidan olingan bo‘lib, o‘stirdi, ziyoda qildi, rioyasiga oldi, rahbarlik qildi va isloh qildi
ma’nolarini bildiradi. Musulmon ulamolar “tarbiya”ni bir necha xil ta’rif qilganlar. Jumladan,
imom Bayzoviy quyidagicha ta’riflaydi: Tarbiya birnarsani asta-sekin kamoliga etkazishdir”.
Rog‘ib Asfihoniy tarbiyani quyidagicha ta’rif qiladi: “Tarbiya bir narsani bir holdan ikkinchi holga
o‘tkaza borib, batamomlik nuqtasiga etkazishdir. Tarbiyaning ma’nolaridan biri, insonning diniy,
fikriy va axloqiy quvvatlarini uyg‘unlik hamda muvozanat ila o‘stirishdir”.
Mashoyixlarning aytishlaricha: "Har bir millatning saodati, davlatlarning tinch va rohati
yoshlarning yaxshi tarbiyasiga bog‘liqdur". Shuningdek, taniqli o‘zbek pedagogi Abdulla Avloniy
"Tarbiya biz uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir"
deya ta’kidlagan edi.
Abu Rayhon Beruniy insoniyat tarixida birinchilardan bo‘lib bolalarni kichik yoshidan
mehnat qilishga o‘rgata borish, kattalar mehnatini e’zozlaydigan qilib tarbiyalash, bolani ilm va
kasbga o‘rgatish oilaning diqqat markazida bo‘lishi kerakligi haqida fikr bildirgan. Alloma oilada
boshlangan mehnat tarbiyasini maktabda ta’lim bilan birga hunar o‘rgatishga bog‘lab davom
155
ettirish lozimligini alohida ta’kidlagan. Ulug‘ mutafakkir mehnat va kasb-hunar vorislik asosida
avloddan-avlodga meros bo‘lib o‘tishini sinchkovlik bilan o‘rgangan va insonlarning
hunarmandchilik faoliyatlarini yuqori baholagan.
Mahmud Qoshg‘ariy “Devoni lug‘atit turk” asarida ―Ilmli, aqlli odamlarga yaxshilik qilib
so‘zlarini tingla. Ilmlarni, hunarlarni o‘rganib, amalga oshirdi” deydi. Allomaning ushbu fikri
kishilarni mehnat qilishga, yaxshilikka undaydi, yomonlikni qoralaydi. Ilm va hunar sohiblarini
e’zozlab, kishilarni ulardan ibrat olishga chaqiradi. Bugungi kunda yosh avlodni milliy ma`naviy
axloq-odob ananalari yordamida tarbiyalash, komil inson qilib o‘stirishda sharqona odob-axloqqa
tayanish borasida boshlangich sinflar dasturida ham alohida takidlanadi.
Аbu Rаyhon Beruniyning taʼlim berish kishi ruhiyatiga, qobiliyatiga mos, uni
toliqtirmaydigan boʼlishiga eʼtibor beradi va shunday yozadi: “Bizning maqsadimiz oʼquvchini
toliqtirib qoʼymaslikdir. Hadeb bir narsani oʼqiy berish zerikarli boʼladi va toqatni toq qiladi. Аgar
oʼquvchi bir masaladan boshqa bir masalaga oʼtib tursa, u xuddi turli-tuman bogʼrogʼlarda sayr
qilgandek boʼladi, bir bogʼdan oʼtar-oʼtmas, boshqa bogʼ boshlanadi. Kishi ularning hammasini
koʼrgisi va tomosha qilgisi keladi. “Har bir yangi narsa rohat bagʼishlaydi” - deb behuda
aytilmagan”.
Muassasalarida yo’lga qo’yilayotgan ta’lim-tarbiya, xususan, ijtimoiy-gumanitar va tabiiy
fanlar asoslari mohiyati bilan o’quvchilarni tanishtirish jarayonida O’zbekiston Respublikasining
milliy istiqlol g’oyasi va mafkura asoslari to’g’risida ma’lumotlar berib borish, o’quvchilarda
ularga nisbatan munosabatni shakllantirish samarali yo’l hisoblanadi. Boshlang’ich sinf
o’quvchilarida lmiy dunyoqarashni shakllantirishda badiiy adabiyotning, xalq og’zaki ijodining,
ertaklarning, hikoya va qissalarning ahamiyati katta. Kelajagi buyuk davlatni barpo qilguvchi
mamlakatning butun aholisi faqat tijorat, din, oldi-sotdi bilangina shug’ullanavermasdan eng
avvalo ishlab chiqarishni, ilmfanni rivojlantirishi, dunyo tillarini bilishi, umuman ma’rifatga
birinchi darajali e’tibor berish tufayligina ko’tarilish mumkinligini tushunish ham ilmiy
dunyoqarashni shakllantirishga kiradi. Shunday qilib, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish bir, ikki,
uch kishi yoki bir necha guruh tomonidan bo’lmay, balki ko’pchilik, ijtimoiy fikr tomonidan
bajariladigan ijtimoiy-tarixiy harakterdagi hodisadir. Demak, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish
kishidan ko’p mehnat, malaka talab qiladigan murakkab, sermashaqqat faoliyat sohasidir.
Xulosa qilib aytganda, buyuk islohotlar amalga oshirilayotgan O’zbekiston sharoitida
mustaqil fikrlovchi yoshlarning bo’lishi davr taqozosidir, chunki shaxsiy dunyoqarashga ega
bo’lgan insonlargina jamiyat taraqqiyotini ta’minlovchi muvaffaqiyatlarga erishishga qodir
bo’ladilar.
156
REFERENCES
1.
Sh.M.Mirziyoyev ”Ma’naviy taraqqiyot” Ma’rifiy islohotlar va barkamol inson tarbiyasi.
261-bet Sh.M.Mirziyoyev ”Ma’naviy taraqqiyot” Ta’lim – tarbiya : yangi: imkoniyatlar 211
bet.
2.
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Baxtiyor oila. T.: “Hilol-nashr”. 2013 y.
3.
A.Haydarov. Inson kamoloti va milliy-ma’naviy qadriyatlar. T.: Muharrir, 2008 y.
4.
M.Xajiyeva. Xoja Ahmad Yassaviyning ma’naviy-tarbiyaviy qarashlari. Avtoreferat. T.:
2004 y.
5.
M.Shoxadjyaev. Burxoniddin Marg’inoniyning axloqiy-huquqiy tarbiyaga oid qarashlari.
Avtoreferat. T.: 2006 y.
6.
M.Hamdamova. Ma’naviyat asoslari. T.: “Fan va texnologiya”. 2008 y
