ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1262
KICHIK YOSHDAGI MAKTAB O'QUVCHILARIDA KOGNITIV FAOLLIKNI
RAG'BATLANTIRISHNING PSIXOLOGIK SHARTLARI
Nurqulova Gavxar
TerDU Psixologiya kafedrasi o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10440737
Annotatsiya.
Maqolada kichik maktab yoshdagi o’quvchilarni ijtimoiy faolligini
rivojlantirish masalalari va maktab yoshidagi bolalarning kognitiv sohasining olimlar tomonidan
tadqiqining nazariy tahlillari bayon etilgan.
Kalit so’zlar:
pedagog, kichik maktab yoshi, boshlang’ich ta’lim, o’quvchi shaxsi, ta’lim,
tarbiya, o’quv faoliyati, o’quv materiali, mobillik, o’zlashtirish, ta’limiy topshiriqlar.
PSYCHOLOGICAL CONDITIONS FOR STIMULATING COGNITIVE
ACTIVITY IN SCHOOLCHILDREN OF YOUNGER AGE
Abstract.
The article describes the issues of developing social activity of students of small
school age and theoretical analysis of the study by scientists of the cognitive sphere of children of
school age.
Keywords:
educator, junior school age, primary education, student personality, education,
upbringing, educational activities, educational material, mobility, appropriation, educational
assignments.
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ СТИМУЛИРОВАНИЯ
ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ АКТИВНОСТИ У МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ
Аннотация.
В статье изложены вопросы развития социальной активности
младших школьников и теоретический анализ исследований учеными познавательной
сферы детей школьного возраста.
Ключевые слова:
педагог, младший школьный возраст, начальное образование,
личность ученика, образование, воспитание, учебная деятельность, учебный материал,
мобильность, усвоение, учебные задания.
KIRISH
Kognitiv rivojlanish muammosi, maktabgacha yoshdagi bolalarning bilim faolligini
shakllantirishga samarali ta'sir ko'rsatadigan shart-sharoitlar ko'p yillar davomida psixologik va
pedagogik tadqiqotlarda yetakchi o'rinlardan birini egallab kelgan. Maktabgacha yoshdagi
bolalarning kognitiv rivojlanish xususiyatlarini o'rganib, biz maktabgacha yoshdagi bolaning
kognitiv rivojlanishidagi turli xil psixologik omillarning rolini aniqlashni, bu yoshda kognitiv
rivojlanishning qanday umumiy xususiyatlari rivojlanishini, har bir omil ta'siridan qanday kognitiv
oqibatlarga olib kelishini aniqlashimiz mumkin.
Hozirgi vaqtda O'zbekistonda jahon ta'lim makoniga kirishga qaratilgan yangi ta'lim tizimi
shakllantirilmoqda. Bu jarayon pedagogik nazariya va ta'lim jarayonining amaliyotida sezilarli
o'zgarishlar bilan birga keladi. Ta'lim paradigmasida o'zgarishlar mavjud: boshqa mazmun, turli
yondashuvlar taklif etiladi.
Psixologik-pedagogik nuqtai nazardan, ta'lim jarayonini takomillashtirishning asosiy
tendentsiyalaridan biri o'rtacha o'quvchiga e'tibor qaratishdan tabaqalashtirilgan va
individuallashtirilgan o'quv dasturlariga o'tish bo'lib, uning mazmuni o'quvchi shaxsini
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1263
rivojlantirishga qaratilgan va uni maksimal darajada amalga oshirishni nazarda tutadi. o'quv
jarayonida faollik, tashabbus. Kognitiv faoliyatni faollashtirish jarayoni zamonaviy pedagogika va
psixologiyaning eng muhim muammolaridan biridir.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI
Ta'lim faoliyatini faollashtirish bo'yicha tadqiqotlar T.I. Shamova shuni ko'rsatadiki,
maktab o'quvchilarining ta'lim faoliyatida ularning faolligini oshirish uchun sharoitlar zarur, bu
nafaqat o'quvchilarning umumiy ta'lim sifatini oshirishga, balki butun faol shaxsni shakllantirishga
yordam beradi. Uning fikricha, maktab ta'limiga qo'yiladigan talablarni hisobga olgan holda,
ta'limning asosiy tamoyillaridan biri - faoliyat tamoyili va zamonaviy darsliklar mazmuni, ularning
uslubiy apparati, ta'lim usullari va tashkiliy shakllari, shuningdek, maktab o'quvchilarining o'quv
faolligini oshirish vositalarining didaktik tizimi va uni amalga oshirish shartlari orqali amalga
oshirishning bog'liq usullari hisoblanadi.
Kichik yoshdagi o'quvchilarning kognitiv qiziqishlarini shakllantirish muammosi maktab
oldidagi eng muhim vazifalardan biridir. Doimiy kognitiv qiziqish o'rganishda hissiy va oqilona
kombinatsiya bilan shakllanadi.
Kichik maktab yoshidagi bola shaxsining ijtimoiy faolligini rivojlantirish maktab ta’limini
modernizatsiya qilishning strategik yo’nalishlaridan biridir. Pedagog ota-onalarga nisbatan kichik
maktab yoshidagi bola shaxsiyatini rivojlantirishga juda katta tahsir kuchiga ega. Jumladan, uning
dunyoqarashi, hayotiy pozitsiyasi va bolalarga bo’lgan munosabati o’quvchi shaxsiga ijobiy yoki
salbiy tahsir ko’rsatishi mumkin. Chunki boshlang’ich ta’limda ta’lim va tarbiya, ayniqsa, bir-biri
bilan chambarchas bog’liq jarayondir. Boshlang’ich ta’limda deyarli barcha fanlarni bitta pedagog
olib borganligi sababli ularning shaxsiy xususiyatlari – axloqi, madaniyati, pedagogik qobiliyati,
bolalarga bo’lgan munosabati va hatto xarakter xususiyatlari ham kichik maktab yoshidagi
bolalarning shaxsiy-xulqiy sifatlariga singib ketish holatlari kuzatiladi. Ayniqsa, bu parallel
sinflarga nisbatan yaqqol olib qaralganda sezilarli darajada aks etadi. Bu holat kichik maktab
yoshidagi bolalarda yuqori sinflarga o’tgunlariga qadar davom etishi mumkin.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Shu o’rinda tahkidlash joizki, kichik maktab yoshidagi o’quvchilar javob berishda bevosita
taassurotlarga boy va faoldir. Dars jarayonida qo’llaniladigan ko’rgazmali qurollar ularda hamisha
zo’r ishtiyoq bilan o’quv materialini o’zlashtirishga bo’lgan qiziqishni uyg’otadi. Ayniqsa,
boshlang’ich ta’lim o’quvchilarining O’qish darslarida ijodiy va hissiy lahzalarga alohida
sezgirligi doimiy ravishda namoyon bo’ladi.
Darsning muvaffaqiyati, albatta, matnni talaffuz qilishning tushunarliligi, rolli ishchan
o’yin va sahnalashtirish kabi ta’limning noanhanaviy shakllaridan foydalanish hamda savollarni
mohirona qo’yishga bog’liq. Boshlang’ich ta’lim o’quvchilari o’quv materiallarini o’zlashtirish
davomida muallif ilhomlantirgan narsa, Ya’ni o’quv materiali mazmunidagi tahrifni o’zicha
tasavvur etishi, hazil-mutoyibalarga tabassum qilishi yoki hamdard bo’lishga tayyorligini
ko’rsatishi bilan birga ular hech qachon muallifga nisbatan ishonchsizlik bildirmasligi yoki
bo’lmasa matnning afzalliklari haqida gapirmaydilar. Har doim dars mavzusiga doir o’quv
materiali mazmuniga bo’lgan tahsirning jonliligi va sinf xonasining to’liq moslashishi ular
ehtiborini tortadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1264
Kichik maktab yoshdagi o’quvchilar deyarli o’zlari tushunmaydigan matnni ifodali
ravishda samimiy va oqilona intonatsiyalar bilan o’qishlari bu shu davrga xos bo’lgan
xususiyatlardan biri hisoblanadi. Biroq boshlang’ich ta’lim o’quvchilariga tashqi taassurotlar
kuchli chalg’ituvchi omil bo’lib, ular uchun tushunarsiz materialga diqqatni jamlash juda
murakkab bo’lgan jarayondir.
Shu nuqtai nazardan kichik maktab yoshdagi bolalar diqqatining beqarorligi bilan ajralib
turadilar. Ular 10-20 daqiqa davomidagina juda kichik hajmdagi biror bir narsaga ehtiborini jalb
etishlari mumkin. Ilk o’smirlik davrida bu holat 40-45 daqiqaga va o’spirinlarda esa 45-50
daqiqagacha cho’zilishi mumkin. O’quv jarayonidagi ortiqcha yuklamalar aksariyat hollarda
o’quvchilarni ruhiy tushkunlikka solishi va ularning shaxsiyatiga salbiy tahsir qilishi kuzatiladi.
Shu sababdan pedagoglar o’quv materiallari mazmunini shakllantirishda bu holatlarni hisobga
olish lozim bo’ladi.
XULOSA
Har qanday odam dunyoni bilishning doimiy jarayonidadir: u boshqa odamlarning nutqini
o'ylaydi, aks ettiradi, gapiradi va tushunadi, his qiladi, his-tuyg'ularini baham ko'radi. Bu
qobiliyatlarning barchasi o'z-o'zidan emas, balki faol bilim faoliyatida rivojlantiriladi va
takomillashadi. Maktabgacha yoshdagi bolalik davri ham bu dunyoqarashning bilish va rivojlanish
davridir. Bola ularni yetakchi faoliyatga aylanadigan roli o'yinda namoyish etadi. U o'ynab,
tengdoshlari bilan muloqot qilishni o'rganadi. Bu ham ijodkorlik davri. Bola nutqni o'rganadi,
tasavvurga ega bo'ladi. Bu insonning dastlabki shakllanish davri, uning xatti-harakatlarining
oqibatlarini hissiy oldindan sezishning paydo bo'lishi, o'zini o'zi anglash, tajribalarni
murakkablashtirish va xabardorlik, yangi his-tuyg'ular va motivlar bilan boyitish, hissiy-ehtiyojlar
sohasi murakkablashadigan davrdir.
Maktabgacha yosh davrida kognitiv rivojlanish - bu atrof-muhit ta'siri ostida, shuningdek,
maxsus tashkil etilgan o'quv va tarbiya ta'siri va bolaning o'z tajribasi bilan bog'liq bo'lgan fikrlash
jarayonlarida yuz beradigan sifat va miqdoriy o'zgarishlarning yig'indisi. Maktabgacha yoshdagi
bolalarning aqliy rivojlanishi bir qator ijtimoiy va biologik omillarga bog'liqdir.
REFERENCES
1.
Ж.Андерсон. Когнитивная психология. СПб.: Питер, 2002.
2.
Солсо Р. Когнитивная психология. М.: Тривола, 1996.
3.
Величковский Б.М. «Когнитивная наука. Основы психологии познания». В 2 томах.
М.: ИЦ «Академия», 2006
4.
Eysenck M., Keane M. Cognitive Psychology: A Student‟s Handbook. New edition 2009.
5.
Karimova V.M. "Social psychology. Textbook.-T.:"." Science and Technology" Publishing
House (2012).
6.
Nurqulova, G., & Saydaliyeva, M. (2023). PSYCHOLOGICAL METHODS OF
EDUCATION
AND
DEVELOPMENT
ACCORDING
TO
THE
CHILD'S
TEMPERAMENT. International Bulletin of Engineering and Technology, 3(10), 92-95.
7.
Haydarova, S., & Nurqulova, G. (2023). EMERGENCE OF AGGRESSION AND
NEGATIVISM IN PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF ADOLESCENT
PERIOD. International Bulletin of Engineering and Technology, 3(10), 62-64.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1265
8.
Ergashevna, N. G. (2023). Improving Educational Mastery Opportunities in Primary
School.
9.
Nurqulova, G. (2023). ACCENTUATION FOR TEENAGERS. Modern Science and
Research, 2(6), 274-276.
10.
Nurqulova, G., & Saydaliyeva, M. PSYCHOLOGICAL METHODS OF EDUCATION
AND DEVELOPMENT ACCORDING TO THE CHILD'S TEMPERAMENT.
11.
Nurkulova, G. (2022). THE PSYCHOLOGY OF SUBORDINATE BEHAVIOR.
Emergent: Journal of Educational Discoveries and Lifelong Learning (EJEDL), 3(12), 204-
207.
12.
Nurkulova, G. E. (2021). IMPROVING EDUCATIONAL OPPORTUNITIES FOR
PRIMARY SCHOOL STUDENTS. Humanitarian Treatise , (104), 7-8.
