ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1028
HUJUM HARAKATI
Gadayeva Mohigul Muxamedovna
Osiyo xalqaro universiteti
“Tarix va filologiya”kafedrasi assistenti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10578929
Annotatsiya. Ushbu maqolada tarixda ayollarning paranji tashlagah davri voqealari,
sovet hokimiyati davrida majburiy tarzda amalga oshirilgan Hujum harakati haqida so`z boradi.
Kalit so’zlar: hujum, chachvon, paranji, artel, kooperatsiya.
ATTACK ACTION
Abstract. This article talks about the events of the era of women's veiling in history, the
offensive action that was forcibly carried out during the Soviet regime.
Key words: attack, chachvan, veil, artel, cooperation.
АТАКУЮЩЕЕ ДЕЙСТВИЕ
Аннотация. В данной статье рассказывается о событиях эпохи женского чадры в
истории, о наступательных действиях, насильственно проводившихся во времена
советской власти.
Ключевые слова: нападение, чачван, завеса, артель, кооперация.
Hujum
(turkiy tillarda — tajovuz, arabcha hujum) — 1920—1930-illarda sovetlarning
Oʻrta Osiyosida olib borilgan va ayollarning mavqeini oʻzgartirish uchun qilingan harakat. 1920-
yillarda butun SSSRda ayollarning jamiyatdagi rolini qayta koʻrib chiqish, ularni baʼzi uy
ishlaridan ozod qilish, ularga taʼlim olish va erkaklar bilan teng asosda ishlash imkoniyatini
berishga qaratilgan siyosat amalga oshirildi. Chunki „Sharq ayollari“ SSSRda ayollarning teng
huquqqa ega boʻlmagan toifasi deb hisoblangan. 1920-yillarning oʻrtalaridan boshlab „Sharq
ayollarini ozod qilish“ harakati uchun “Hujum” degan maxsus nom paydo boʻldi.
O‘tgan asrning 20–30-yillari O‘rta Osiyo mintaqasi ayollari taqdirida tub burilish yasadi.
Ularning turmush tarzi, ijtimoiy faolligi, jamiyatdagi o‘rni, ijtimoiy xulq-atvori tubdan
o‘zgardi. O‘rta Osiyoda kommunistlar oldida odamlarning ongini, turmush tarzini o‘zgartirish
vazifasi turar ekan, ular birinchi navbatda islom diniga zarar berish va ayollarni ko‘chaga
chiqarishni maqsad qildi. Bu yo‘lda ular eng avvalo dinni odamlar uchun zararli e’tiqod deb e’lon
qildi.
Ularning nazdida kommunistik jamiyatda yashaydigan insonlarning e’tiqodi “kommunistcha
dahriylik” bo‘lishi lozim edi. Ikkinchi tarafdan, Markaziy Osiyo ayollarining ko‘cha kiyimi
bo‘lgan paranjini yo‘q qilish uchun turli harakatlar boshlashdi. “Hujum”ning ilk tashviqot
harakatlari 1924-yilda tashkil etildi. Ammo u muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Sababi, O‘rta Osiyo
mintaqasidagi ayollarning aksariyati diniy e’tiqod ruhida tarbiya topgan va shu ruhda yashar edi.
Shuningdek, ko‘pgina erkaklar oilasidagi ayollar ko‘chada ochiq yuz bilan yurishini qabul qila
olmagan.
O‘zbek ayollari va qizlarining hayoti asrlar davomida islom dini shariati ko‘rsatmalari
asosiga qurilgan edi. Sovet hokimiyati o‘rnatilgach, Sharq ayollarini “ozodlik”ka chiqarish, eski
turmush tarziga hujum qilish, ayollarning chachvon va paranjisini tashlab yangi zamon
qurayotganlar safiga tezroq qo‘shilishi kabi muammolar kun tartibiga qo‘yildi. Bolsheviklar
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1029
tomonidan O‘rta Osiyo respublikalarida, xususan, O‘zbekistonda bu muammo qisqa muddat
davomida shoshilinch hal qilindi.
1925–1926-yillarda “Hujum” harakati sustroq davom etdi. Ammo 1927-yildan bu harakat
qattiq avj oldi. Kommunistlar yangi artellar, kechki o‘quv kurslari tashkil etib, unga ayollarni jalb
etib yoki uyma-uy targ‘ibot qilib, ayollarni paranjidan ozod eta olmasliklarini tushunib yetdi va
endi boshqacha yo‘lga o‘tdi.
“Hujum” kompaniyasi 1926-yil sentyabrda O‘rta Osiyo xotin-qizlari
kengashida e’lon qilinib, uni 1927-yil 8-martdan boshlashga qaror qilindi. 1926-yil dekabrda
“Hujum” kompaniyasini o‘tkazish uchun O‘rta Osiyo respublikalari, xususan,O‘zbekistonda
maxsus komissiyalar tuzildi.
1927-yil8-martda Bolsheviklar Butunittifoq Kommunistik partiyasi MK O‘rta Osiyo
byurosining birinchi kotibi I.Zelenskiy boshchiligi bilan Samarqandning Registon maydonida
minglab o‘zbek ayollari ro‘mollarini yechdilar, ularni toʻplab, keyin olovda yoqib yubordilar. Shu
kuni 10 ming ayol paranjisini tashlagan.
Paranjisini olovga uloqtirayotgan ayollarni olomondan
himoya qilish uchun ko‘p sonli militsiya xodimlari to‘plandi; ular paranjisini olovga otgan
ayollarni maydonga kirishda ham, chiqib ketishda ham qo‘riqlab turdi.
Keyingi uch oy ichida yana
90 000 ayol paranjini yechdi.
Bu voqeadan so‘ng jamiyatda, ayniqsa erkaklar orasida noroziliklar avj oldi, ko‘plab
Harakat aholining qattiq qarshiligiga duch keldi. O‘zbek ayollari va qizlarining hayoti asrlar
davomida islom dini shariati ko‘rsatmalari asosiga qurilgan edi. Sovet hokimiyati o‘rnatilgach,
Sharq ayollarini “ozodlik”ka chiqarish, eski turmush tarziga hujum qilish, ayollarning chachvon
va paranjisini tashlab yangi zamon qurayotganlar safiga tezroq qo‘shilishi kabi muammolar kun
tartibiga qo‘yildi. Bolsheviklar tomonidan O‘rta Osiyo respublikalarida, xususan, O‘zbekistonda
bu muammo qisqa muddat davomida shoshilinch hal qilindi, natijada katta yo‘qotishlar yuz berdi,
ko‘plab xotin-qizlar eskilik va xurofot tarafdorlarinnig qutqusi bilan o‘z yaqinlari tomonidan
o‘ldirildi. 1927-1928 yillarda birgina Oʻzbekistonda ayollar boʻlimi aʼzolari, klub va kutubxona
mudirlari orasidan 2500 dan ortiq ayollar oʻldirilgan. Harakat aholining qattiq qarshiligiga duch
keldi.
Ilk qurbonlar Surmaxon Shermatova va yosh aktrisa Nurxon Yo‘ldoshxo‘jayevalar bo‘ldi
...
Ko‘plab xotin-qizlar eskilik va xurofot tarafdorlarinnig qutqusi bilan o‘z yaqinlari
tomonidan o‘ldirildi. O‘zbek ayollarini ozodlikka chiqarish va yangi turmushga jalb qilish,
darhaqiqat, kerak edi. Biroq bu ishni bolsheviklar va sovet hokimiyati vakillari tanlagan tezkor
yo‘l bilan emas, balki asta-sekin va bosqichma-bosqich amalga oshirilganda katta qurbonlar va
yo‘qotishlar bo‘lmas edi.
O‘zbek ayollarini ozodlikka chiqarish va yangi turmushga jalb qilish, darhaqiqat, kerak
edi. Biroq bu ishni bolsheviklar va sovet hokimiyati vakillari tanlagan tezkor yo‘l bilan emas, balki
asta-sekin va bosqichma-bosqich amalga oshirilganda katta qurbonlar va yo‘qotishlar bo‘lmas edi
.
Lekin shuni ham ta’kidlash lozimki, aksariyat ayollar bunday yangi harakatlarga umuman
qo‘shilmaydilar va bunday ishlarni o‘zlariga ep ko‘rmaydilar. Sababi din Turkiston ayollari
hayotining ajralmas qismiga aylangan bo‘lib, ular maishiy turmushdagi har qanday yangilik va
o‘zgarishni dinga qarshi chiqish deb hisoblaganlar. XX asrning boshlarida Toshkentda yashagan
rus etnografi V. Alekseyev mahalliy xalqning urf-odatlarini o‘rganish jarayonida “Toshkent
ayollarining hayoti butunlay diniy qobiqda ekan”ligini alohida qayd qilib o‘tadi. (Alekseyev V.
Sravnitelnaya etnografiya narodov Sredney Azii. M, 1986. S. 26.) So‘zining isboti sifatida u
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1030
musulmonlar hayotida uchraydigan har qanday marosimlarga diniy tus berilishi va unda ayollar
ishtiroki zaruriy bo‘lishini keltiradi. Masalan, to‘y, aza, mavlud, beshik to‘yi, fotiha to‘yi, hayit
bayramlari kabi marosimlarni, asosan, ayollar tashkillashtiradi. Ular orasida yetakchi bo‘lgan ayol
o‘z qarorini barchaga singdiradi. Bunday hollarda ayollar psixologiyasida din, asosan, o‘zi bilan
bog‘liq turli marosimlarni asrlar davomida shakklanib kelgan marosim va an’analarni to‘g‘ri va
aniq tarkibda o‘tkazishdan iborat bo‘lib qoladi. Ba’zan ish shu darajaga borib yetadiki, bajarilishi
lozim bo‘lgan marosimda biror kamchilik yoki xato uchrasa, buni dindan tashqari, deb
hisoblaydigan ayollar ham uchraydi. Aslida, bularning sof ilmiy dingan hech qanday aloqasi yo‘q.
Etnograflar bunday holatni “din va maishiy hayotning o‘zaro haddan tashqari aralashtirib,
noto‘g‘ri va sun’iy bo‘lgan sinkretik holatning yuzaga kelishida” deb hisoblaydilar. (Fletcher W.
Soviet Believers: The Religions Sector of Population/ Lawrence. 1981. r.67.)
Paranji tashlash tadbirlari 1924-yilda boshlangan bo‘lsa ham, Markaziy Osiyoning turli
hududlarida 1940-yilgacha, hatto markazlardan uzoq hududlarda 1950-yillargacha paranji
yopinishdi. SSSRda paranjining ommaviy yo‘q bo‘lishi Ikkinchi jahon urushi boshlangan vaqtga
to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, uning butunlay yo‘qolishi 1950-yillarga kelib amalga oshdi.
O`zbekistonda sovetlarning xotin-qizlar bilan bog`liq ijtimoiy-siyosiy tadbiri tufayli
o`zbek ayollari ruhan uyg`ondi, ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida erkin, faol qatnasha
boshladi. Ammo sovet davrida bu jarayonga bir tomonlama qaralib, faqat ijobiy baho berilgan
bo`lsada, osha davrda tegishli ko`plab birlamchi manbalar mahalliy aholining tarixan tarkib topgan
turmush tarzi, urf-odatlari, islom dini bilan bog`liq an`analar hisobga olinmagani bois, bu ishlar
salbiy oqibatlar bilan kechganidan dalolat beradi.
REFERENCES
1.
Ўзбек аёли паранжини қандай ташлади? «Ҳужум» ҳаракати ҳақида. Дата обращения:
16 ноября 2020. Архивировано 16 ноября 2020 года.
2.
O‘zbek xotin-qizlarining ozodlikka chiqarish jarayoni va muammolar. Islamova S
3.
Qimmatga tushgan ozodlik.A.Yermetov
4.
Muxamedovna, G. M. (2023). INNOVATSION TALIM-BUYUK KELAJAK
POYDEVORI.
World scientific research journal
,
17
(1), 74-76.
5.
Muxamedovna, G. M. (2023). UCHINCHI RENESANS DAVRIDA AJDODLARIMIZ
MEROSINI ORGANISH ORQALI INTEGRATSION TA’LIMNI YANADA
TAKOMILLASHTIRISH
TAMOYILLARI.
ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
22
(1), 35-38.
6.
Muxamedovna, G. M. (2023). KREATIV YONDASHUV ASOSIDA DIDAKTIK
MATERIALLAR YARATISH MEXANIZMLARI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
21
(3), 12-14.
7.
Gadayeva, M. (2023). THE UNIQUE SIGNIFICANCE OF MASTERING SOCIAL
SCIENCES DURING THE DEVELOPMENT OF THE NEW UZBEKISTAN.
Modern
Science
and
Research
,
2
(10),
459–464.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25292
8.
Gadayeva, M. (2023). THE UNIQUE SIGNIFICANCE OF MASTERING SOCIAL
SCIENCES DURING THE DEVELOPMENT OF THE NEW UZBEKISTAN.
Modern
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1031
Science
and
Research
,
2
(10),
459–464.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25292
9.
Gadayeva
Mohigul
Muxamedovna.
(2023).
HISTORY
OF
PATRIOTIC
WOMEN.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(12), 69–75.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-12
10.
Shokir
o’g’li,
S.
U.
(2023).
MAHALLANING
JAMIYAT
IJTIMOIY
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI. Научный Фокус, 1(6), 369-371.
11.
Sadullayev, U. (2023). ABOUT THE EMERGENCE OF THE CONCEPT OF
NEIGHBORHOOD.
Modern Science and Research
,
2
(12), 722-727.
12.
Sadullayev Umidjon Shokir O’g’li. (2023). THE IMPORTANCE OF THE MAHALLA
SYSTEM’S REFORMATIONS IN NEW UZBEKISTAN. International Journal Of History
And Political Sciences, 3(10), 25–30. https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue10-05
13.
SadullayeUmidjon Shokir o’g’li. (2023). The History of the Creation and Formation of
the Neighborhood. American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM
Education
(2993-2769),
1(10),
480–485.
Retrieved
from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2142
14.
O’gli, S. U. S. (2023). ELUCIDATION OF ISSUES OF THE HISTORY OF BUKHARA
GUZARS IN OA SUKHAREVA AND HER STUDIES.
International Journal Of History
And Political Sciences
,
3
(11), 30-35.
15.
Sadullayev, U. (2023). ABOUT THE EMERGENCE OF THE CONCEPT OF
NEIGHBORHOOD. Modern Science and Research, 2(12), 722–727.
16.
Toshpolatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF
NATIONAL COSTUMES AND RITUALS OF TAJIKS IN THE WORKS OF M. S.
ANDREYEV.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(12), 42–47.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-08
17.
Toshpo’latova S. (2023). M. S. ANDREYEV-SCIENTIFIC CAREER.
Modern Science
and Research
,
2
(12), 801–807. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/27191
18.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHSINING ANTIK DAVRI SHISHA
BUYUMLARI.
TADQIQOTLAR
,
25
(2),
208–211.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/307
19.
Bobohusenov Akmal Ashurovich. (2023). THE MATERIAL CULTURE OF THE
TOMBS OF THE ANCIENT AND EARLY MEDIEVAL PERIOD.
International Journal
Of
History
And
Political
Sciences
,
3
(11),
24–29.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue11-06
20.
Vahobovna, S. G. (2021). Khoja Abdulkhaliq Ghijduvani And Its Method.
European
Journal of Humanities and Educational Advancements
,
2
(10), 39-40.
21.
Srojeva,
G.
(2023).
LOWER
ZARAFSHAN
OASIS
TOURISM
OPPORTUNITIES.
Modern Science and Research
,
2
(10), 199–204. Retrieved from
Srojeva G. (Srojeva , G. (2023). CONTINUITY IN EDUCATION-CHIEF
MEZON.
Modern Science and Research
,
2
(12), 834–839. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/272382023). CONTINUITY
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1032
IN EDUCATION-CHIEF MEZON.
Modern Science and Research
,
2
(12), 834–839.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/27238https://inlibrary.uz/index.php/science-
research/article/view/25067
22.
Bafoeva, R. (2023). The concept of family in English, Russian and Uzbek
proverbs.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
,
1
(10),
651–654.
Retrieved
from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2279
23.
Rokhila Bafoeva 2023. The Concept of Education in English and Uzbek
Proverbs.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
. 1, 9 (Nov. 2023), 292–296.
24.
Bobojonova, D. (2023). MAHMUD KASHGARI'S WORK" DEVONU LUG'OTIT
TURK" IS AN IMPORTANT SCIENTIFIC HERITAGE.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 742-748.
25.
Bobojonova Dilnoza Okhunjonovna. (2023). Mahmud Kashgari’s Work "Devonu Lug’otit
Turk" is an Important Scientific Heritage.
American Journal of Language, Literacy and
Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10), 538–543. Retrieved from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2169
26.
Jabborova Aziza Jobirovna. (2023). THE CATEGORY OF ASPECT IN ENGLISH
GRAMMAR.
Academia
Science
Repository
,
4
(05),
10–27.
Retrieved
from
http://academiascience.com/index.php/repo/article/view/443
27.
Aziza Jabborova Jobirovna. (2023). Effective Classroom Management: Strategies for
Teachers.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
,
1
(10),
444–450.
Retrieved
from
http://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2133
28.
Ilniyoz o’g’li, S. F. (2023). XIX ASRDA XONLIKLARNING O ‘ZARO SAVDO
MUNOSABATLARI. JOURNAL OF SCIENCE, RESEARCH AND TEACHING, 2 (8),
111–114.
29.
Sayfutdinov Feruz Ilniyazovich. (2023). USING GIS SOFTWARE AND THE
IMPORTANCE OF DIGITAL HISTORY IN THE STUDY OF HISTORY .
International
Journal
Of
History
And
Political
Sciences
,
3
(10),
31–33.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue10-06
30.
Sadullayev, U. . (2024). THE NEIGHBORHOOD IS THE CRADLE OF VALUES.
Modern
Science
and
Research,
3(1),
607–613.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28343
31.
Shokir
o’g’li,
S.
U.
(2023).
MAHALLANING
JAMIYAT
IJTIMOIY
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI. Научный Фокус, 1(6), 369-371.
32.
Sadullayev Umidjon Shokir o’g’li. (2023). The History of the Creation and Formation of
the Neighborhood. American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM
Education
(2993-2769),
1(10),
480–485.
Retrieved
from
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1033
33.
Shokir o’gli, S. U. (2023). The Essence of State Policy on Youth in New Uzbekistan.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(9), 554-559.
34.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF THE NEIGHBORHOOD IN RAISING A
SPIRITUALLY MATURE GENERATION.
Modern Science and Research
,
2
(10), 488-
493.
35.
Sadullayev, U. (2023). O’zbekistonda xotin-qizlarga berilayotgan e’tibor: mahalla
boshqaruvida xotin-qizlarning roli. In
Oriental Conferences
(Vol. 1, No. 1, pp. 551-556).
ООО «SupportScience».
36.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF THE NEIGHBORHOOD IN THE SOCIAL
DEVELOPMENT OF SOCIETY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 755-757.
37.
Shokir o'gli, U. S. (2023). MILLIY QADRIYATLARIMIZ ASROVCHISI.
Journal of new
century innovations
,
35
(1), 79-80.
38.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF WOMEN IN NEIGHBORHOOD
MANAGEMENT IN UZBEKISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 132-135.