ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
329
OLIY TA’LIM TIZIMIDA STRATEGIK MENEJMENTNI RIVOJLANTIRISH
Axmedov Murodjon Ubaydullayevich
p.f.f.d., prof v.b.
Ismatov Akbarali Nematillo o‘g‘li
Oriental universiteti magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10645753
Annotatsiya. Ushbu maqolada Oliy ta’lim tizimidagi strategik menejment rivoji xususida
mulohazalar berilgan. Strategik menejment yaratish dasturi bugungi kunda eng muhim omillardan
biri sanaladi. Ta’lim tizimida menejmentning rivojiga turli omillar ta’sir ko‘rsatadi. Strategik
menejment bu ta’lim samaradorligini oshirish uchun zaruriy bilim va ko‘nikmalar yaratadi.
Kalit so‘zlar: strategik menejment, kasbiy tayyorlov, koorporatsiya, boshqaruv turlari,
ma’muriy boshqaruv.
DEVELOPMENT OF STRATEGIC MANAGEMENT IN THE HIGHER
EDUCATION SYSTEM
Abstract. This article provides comments on the development of strategic management in
the higher education system. Creating a strategic management program is considered one of the
most important factors today. Various factors influence the development of management in the
educational system. Strategic management creates the necessary knowledge and skills to improve
the effectiveness of this education.
Key words: strategic management, professional training, corporation, types of
management, administrative management.
РАЗВИТИЕ СТРАТЕГИЧЕСКОГО УПРАВЛЕНИЯ В СИСТЕМЕ ВЫСШЕГО
ОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация. В данной статье даются комментарии по вопросам развития
стратегического менеджмента в системе высшего образования. Создание программы
стратегического управления сегодня считается одним из важнейших факторов. На
развитие менеджмента в системе образования влияют различные факторы.
Стратегический менеджмент создает необходимые знания и навыки для повышения
эффективности этого образования.
Ключевые слова: стратегический менеджмент, профессиональная подготовка,
корпорация, виды менеджмента, административный менеджмент.
Strategik menejmentning asosiy vazifalari korxona faoliyatini tashkil eta bilish (qila olish),
bozor talabi va an’anasini ko‘ra bilish, chiziqli, amaldorli, chiziq-shtabli rahbarlik tuzilmasi,
xududiy tuzilmasi, ishlab chiqarishning unsurlari (marketing, biznes-reja, tashkil etish, tartibga
solish, rag‘batlantirish, nazorat, hisobga olish, moyillik, rejalashtirish), boshqarish san’ati va shu
kabilardir. Strategik menejment mutaxassisi deb tashkil qila olish va tadbirkorlik his-tuyg‘usiga
ega bo‘lgan, kasbiy tayyorlangan mutaxassislarni aytish mumkin. Shu bilan birga u ko‘pgina ilmiy
usullarni amaliy faoliyatda ishlata bilishi kerak, ijodkor ham bo‘lishi zarur. Menejment jarayoni
(tashkil etish, texnologiya, rejalashtirish) tashkil etishda biznes-reja va ta’minot, moliyalash va
bizne-reja, narxni shakllantirish va qarz olish, shu kabilarni vazifalashtirish, boshqaruv
xodimlarini tayyorlash ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlarini amalga qo‘llash kabilarni ta’minlashi
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
330
lozim. Bozor munosabati sharoitida zamonaviy korxonalar (korxonalar, tashkilotlar) faoliyat
ko‘rsatishlari uchun mahsulot tanlashi va resurslarni sotib olishi kerak. Bozor iqtisodiyotida
muammolarning barchasini bozor qonunlariga bo‘ysungan holda o‘zi hal qiladi.
Strategik menejment tizimidagi guruh – bu ikki yoki undan ziyod insonlar bo‘lib, ulardan
har biri bir vaqtda boshqacha ta’sir ko‘rsatadi va uning ta’sirini o‘zi ham his qiladi. Rahbariyat o‘z
ixtiyori bilan guruhlarni yaratadi, ya’ni korxonadagi tashkiliy tuzilma bo‘linmalaridir (hisobchilar,
reja va boshqa bo‘limlar). Bular rasmiy guruhlar sanaladi. Rasmiy korxona (tashkilot, korxona,
koorporatsiya) va guruhlar yaratilishi bilanoq, u yana ijtimoiy muhit bo‘lib qoladi, unda rahbar
istamagan yo‘l-yo‘riqlar bo‘yicha xodimlar o‘zaro ta’sir ko‘rsatadilar. Ijtimoiy o‘zaro
munosabatlardan ko‘pgina do‘stona guruhlar, norasmiy guruhlar paydo bo‘la boshlaydi, bularning
barchasi bir bo‘lib norasmiy korxona (tashkilot, korxona) ko‘rinishini oladi. Norasmiy korxona –
bu o‘z-o‘zini yuzaga keladigan insonlar guruhi, bunda ma’lum maqsadlarga erishish muntazam
o‘zaro ta’sir etadi.
Menejment boshqaruv tizimi va boshqaruv obʼyekti orasidagi oʻzaro munosabat boʻlib,
uning asosiy vazifasi boshqaruvning zamonaviy usullarini, rahbarlik sanʼati sirlarini oʻrganishdan
iborat. Boshqaruv – tanlov, qaror qabul qilish va uning bajarilishini nazorat etish jarayonidir.
Uning asosiy maqsadi bozor munosabatlari sharoitida barcha boʻgʻinlarda ishlay oladigan
yuqori malakali boshqaruvchilarni tayyorlashdan iborat. Menejment ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-
huquqiy, kibernetika va boshqa fanlar bilan aloqadordir. Menejment dastavval iqtisodiy nazariya
fani bilan yaqindan bogʻliq.
Boshqaruv sohasida strategik menejment resurslarni hisobga olish va tashkilot faoliyat
yuritadigan ichki va tashqi muhitni baholash asosida tashkilotning yuqori rahbariyati tomonidan
egalari nomidan amalga oshiriladigan asosiy maqsad va tashabbuslarni shakllantirish va amalga
oshirishni o‘z ichiga oladi. Tashkilotni boshqarish kontekstida strategik boshqaruv tushunchasi
yuqori darajadagi boshqaruv va joriy boshqaruv o‘rtasidagi farqni aks ettirish uchun 1960-1970
yillar oralig‘ida joriy qilingan. 1965-yilda Igor Ansoff uzoq muddatli rejalashtirishning avvalgi
usullarini shubha ostiga qo‘ydi va strategik rejalashtirish modelini taklif qildi. Garchi ko‘plab
mualliflar strategik menejmentni yangi fan sifatida yaratishga hissa qo‘shgan bo‘lsalarda,
kashshoflar qatoriga Alfred Chandler (ingl. Alfred D. Chandler, Jr.), Filip Zeltsnik (ingl. Philip
Selcnik), Igor Ansoff va Piter Druker tomonidan ishlab chiqilgan.
Strategiyaning beshta elementi (Mintzbergga ko‘ra, “besh P”) – reja, pozitsiya, qabul
qilish, “harakatlar namunasi”, istiqbol. Strategik menejmentning asosiy bosqichlari quyidagilardir:
- biznes sohasini aniqlash va tashkilotning maqsadini ishlab chiqish;
- maqsadni xususiy uzoq muddatli va qisqa muddatli faoliyat maqsadlariga aylantirish;
- faoliyat maqsadlariga erishish strategiyasini aniqlash;
- strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish;
- faoliyatni baholash, vaziyatni kuzatish va tuzatuvchi ta’sirlarni kiritish.
1
Koval, A.G., Pesold, K. Innovasii v roznichnoy torgovle: texnologii samoobslujivaniya kak put povыsheniya
konkurentosposobnosti kompaniy. Innovasii / A.K. Koval, K. Pesold. - 2012 - №7 - s. 78-81.
2
Hakimova М.F. Zamonaviy iqtisodchining shaxsi. -Т.: Iqtisodiyot, 2019.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
331
Oliy o‘quv yurtlarining rivojlanishi strategik boshqaruv tamoyillarini amalga oshirish
asosida amalga oshirilishi kerak, uning davomida muassasa faoliyati missiyasi shakllantiriladi,
strategik dastur (strategiya) ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi, strategik vazifalar hal qilinadi.
Oliy o‘quv yurtlarining tashkiliy modeliga strategik boshqaruv tamoyillarini joriy etish
ob’ektiv zaruratdir. Oliy ta’lim iqtisodiy faoliyat turi sifatida ta’lim va tegishli xizmatlarni
ko‘rsatadigan oliy o‘quv yurtlari tomonidan taqdim etiladi. Binobarin, oliy o‘quv yurtlari ob’ektiv
bozor qonunlari bilan qamrab olingan ta’lim xizmatlari bozorining sub’ektlari hisoblanadi.
Tashkilotni yaratish uchun ma’lum miqdordagi odamlar kerak (kamida ikkitasi). Agar
ushbu shaxslar tashkilotning o‘zi bilan tanishsa, tashkilotda ishlashi mumkin. Bundan tashqari,
tashkilotning muvaffaqiyatli ishlashi uchun vakolatlar, huquqlar va majburiyatlarni taqsimlash
zarur. Yuqoridagi talqinlardan kelib chiqadiki, ijtimoiy tashkilotlar:
- birinchidan, odamlar tomonidan yaratilgan;
- ikkinchidan, ular muayyan vazifalarni bajarish uchun yaratilgan (oldindan rejalashtirilgan
tadbirlarni amalga oshirish);
- uchinchidan, muvofiqlashtirishni amalga oshirish uchun ma’lum bir ierarxik tuzilishga
ega bo‘lishi mumkin;
- to‘rtinchidan, odamlar o‘zlarini tashkilot, ya’ni ular umumiy va individual (xususiy)
manfaatlarga erishish uchun bir vaqtning o‘zida o‘zaro aloqada bo‘lishlarini tushunish.
Strategik menejmentdan maqsad oliy ta’lim tizimida strategik boshqaruvni amaliy
qo‘llash uchun nazariy asosni taqdim etish va ta’lim muassasalarining samarali rivojlanishini
ta’minlashdir.
O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini modernizatsiya qilish murakkab boshqaruv
vazifasidir. Oliy ta’limni modernizatsiya qilishning asosiy boshqaruv prinsipi oliy ta’lim
muassasalarida o‘quv jarayonini tashkil etish va oliy ta’lim muassasalarining eng yuqori
samaradorligiga erishish uchun asos sifatida sifat menejmenti tizimini yaratishdir. Ta’lim tizimini
isloh qilish uni tarkibiy qayta qurish, ma’muriy boshqaruv usullarini mustahkamlash bilan
qisqartirilmasligi kerak, bu chuqur o‘zgarishlarni nazarda tutadi, uning asoslarini falsafiy aks
ettirmasdan muvaffaqiyat qozonish mumkin emas. Aynan universitetlarning ta’lim faoliyati
sifatini falsafiy tahlil qilish modernizatsiya jarayonlari, rivojlanish strategiyasini tanlash va
innovatsion xarakterga ega bo‘lishi kerak. Ta’lim sifatini boshqarish muammosining dolzarbligi
jamiyatdagi ijtimoiy-madaniy o‘zgarishlar, davlatning ta’lim siyosatidagi o‘zgarishlar bilan ham
bog‘liq. Ta’lim sifatini falsafiy va ijtimoiy-iqtisodiy tahlil qilishning muammoli va ko‘p qirrali
ta’lim tizimini o‘rganishni, mas’ul sub’ektlarni – oliy ta’limning manfaatdor tomonlarini
aniqlashni, ularning qoniqish darajasini va ushbu ta’rifga asoslanib, universitet faoliyatining
strategiyasini nazarda tutadi. Sifat kabi umumiy falsafiy kategoriyalarni tahlil qilish oliy ta’lim
sifatini boshqarishning samarali strategiyasini shakllantirish muammosini to‘liq ochib berishga
imkon beradi.
3
Архипова В.Г. Развитие высшего образования: зарубежный опыт. − Высшее образование. –Москва, 2012г. -
№5 – С.19.
4
Ахмедов Т. М., Региональная политика Узбекистана в условиях перехода к рынку. “Общество и экономика”
1998.–С. 113-117.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
332
REFERENCES
1.
Koval, A.G., Pesold, K. Innovasii v roznichnoy torgovle: texnologii samoobslujivaniya kak
put povыsheniya konkurentosposobnosti kompaniy. Innovasii / A.K. Koval, K. Pesold. -
2012 - №7 - s. 78-81.
2.
Hakimova М.F. Zamonaviy iqtisodchining shaxsi. -Т.: Iqtisodiyot, 2019.
3.
Архипова В.Г. Развитие высшего образования: зарубежный опыт. − Высшее
образование. –Москва, 2012г. - №5 – С.19.
4.
Ахмедов Т. М., Региональная политика Узбекистана в условиях перехода к рынку.
“Общество и экономика” 1998.–С. 113-117.
