ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
926
DÁP HÁM URIP SHERTILETUǴIN ÁSBAPLARDIŃ TARIXIY GENEZIESI
Aytakov Temur
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti oqıtıwshısı
https://doi.org/10.5281/zenodo.10890403
Annotatsiya.
Bul maqalada muzika asbaplarniń kelip shıǵıw tariyxı hám de dáp hám urip
shertiletuǵin muzika ásbablariniń tarixiy geneziesi haqqında sóz baradı.
Gilt sóz:
genezies, dáp, dástúr, muzika, dawıs, tarıyx, bayramlar, ilájlar.
HISTORICAL GENESIS OF CIRCLE AND PERCUSSION INSTRUMENTS
Abstract.
This article deals with the history of the origin of musical instruments and the
historical genesis of circle and percussion instruments.
Key words:
genesis, circle, program, song, voice, history, holidays, event.
ИСТОРИЧЕСКОЕ ПРОИСХОЖДЕНИЕ КРУГОВЫХ И УДАРНЫХ
ИНСТРУМЕНТОВ.
Аннотация.
В данной статье рассматривается история возникновения
музыкальных инструментов и исторический генезис круговых и ударных инструментов.
Ключевые слова:
генезис, кружок, программа, песня, голос, история, праздники,
событие.
“Genezis” sóziniń ulıwma mánisi - payda bolıw, áwlad degen mánislerdi ańlatadi. Bul
termin “tuwiliw” degen mánisti ańlatıwshı grekshe “Detesis” hám “kelip shıǵıwı” dep awdarma
etilgen tiykarǵi mánisinen kelip shıqqan.
Biraq, tek ǵana dástúriy pán túsinigi - genezisdan paydalanadi degen pikir naduris
esaplanadi. Mısalı, kóplegen filosofiyaliq mektepleri genezis túsiniginen barlıq social hám tábiyiy
máselelerdiń kelip shıǵıwı, qáliplesiwi hám rawajlanıwın baqlaw ushın paydalanadılar. Óz-ózin
quraytuǵın, óz-ózin tártipke saliwshi hám óz-ózin rawajlantiratuǵin kóp basqıshlı tábiyiy jáne
social sistemalar áyyemgi zamanlardan berli olardıń genezisi menen táriyplenedi.
Zamanagóy ilimde tábiyiy jáne social turmıs geneziyasini túsindiriw global
evolyutsionizm principlerı menen de baylanıslı.
Túrlerdiń túrli mutatsiyalar arqalı túrlerden kelip shıǵıwınń tiykari, olardıń jıyındısı
evolyutsiya dep ataladı, yaǵiniy - genezis. Zamanagóy evolyutsion teoriya kózqarasınan, bul ilgeri
oylanǵanı sıyaqlı, tekǵana tiri organizmlerge, bálki ulıwma barlıq túrlerge tiyisli. Baslanıw
quramalı, kóp kletkalı organizmlerge de, eń ápiwayı bir kletkalı organizmlerge de tiyisli bolıp
tabıladı.
Álbette joqarıda biz “genesis” terminin ilimiy sózliklerde atalıwın kórip óttik. Bul termindi
biz kóbinese anatomiya, tariyx, geologiya, botanika sıyaqlı pánlerde ushıratamız. Búgingi kúnde
“genesis” termini derlik hár qanday iskerlik, filosofiya, pán, kórkem óner salasında qollanıladı.
Biz tómende dáp hám urip shertiletuǵin ásbaplartariyxıy geneziesi, dáp muzıka ásbapiniń
payda bolıwınan tap búginge shekem jaǵdayı hám de zamanagóy teoriyasi jaǵdayı haqqında sóz
júrgizemiz.
Urip shertiletuǵin ásbaplar eń áyyemgi muzıka asbaplar túrine kiredi. Olardıń kelip shıǵıwı
insanniń qádem basıwı, shappat shertiw, oyın háreketleri, ań hám áskeriy júriwler menen
baylanıslı. Urip shertiletuǵin ásbaplarǵa bolǵan mútajlik dawıslardı málim sistemaǵa salıw, yaǵnıy
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
927
anıq usıl (ritm) ga maslastırıw menen belgilenedi. Tas, tayaq, qattı deneler urip shertilutuǵin
ásbaplardiń dáslepki úlgileri esaplanadı. Olar anıq biyiklikti bermesa-de, insanlardıń háreketin,
jırlawın málim ritmda saqlap turıwına járdem bergen. Waqıt ótiwi menen usıl beriwdiń sapasın
jaqsılaw, jáne de kúshli, jáne de shıńǵırlaytuǵın dawıslar shıǵarıw ushın qol astındaǵı shiyki
onimlerge islew beriledi, olar málim forma hám kórinisti kásip etedi, dawıs shıǵarıw
múmkinshilikleri keńeyedi. Nátiyjede insan tárepinen jasalǵan urip shertiletuǵin ásbaplar payda
boldı.
Tariyxıy rawajlanıw processinde túrli xalıqlar muzıkasında túrme-túr urip shertiletuǵin
ásbaplar qáliplesti. Oraylıq Aziyada kóp ásirler dawamında dáp, naqıra, safoil, qayroq, qasıq
muzıka asbapları keń qollanılǵan. Geyde tarelkalar, patnis, keselerden de urma asbap retinde
paydalanılǵan.
Urma (soqqi uriw) sóziniń túp mánisine toqtalıp ótsek. Soqqı urıw - arabsha urıw mánisin
ańlatadı. Urip shertiletuǵin ásbaplar tiykarlanıp tayaqshalar járdeminde soqqı urıw menen urıw,
barmaq menen shertiw, silkiw hám basqa háreketler arqalı dawıs payda etiledi.
Dáp - milliy muzıka atqarıwshılıǵında usıl (ritm) beretuǵın eń tiykarǵı ásbap esaplanadı.
Dáp Oraylıq Aziya xalıqları arasında daff, dapp, deyra, depu, dáp, dov sıyaqlı túrli atlar menen
atalip kelinedi.
Dáp jaratılıwı eramızdan aldınǵı dáwirlerge barıp taqaladı. Bul haqqında Saymalitosh,
Afrosiyobda alıp barılǵan arxeologik qazilmalar nátiyjesinde tabılǵan ılaydan islengen ıdıs
terrakotalar, ritonlar (pıl súyeki menen bezetilgen shax siyaqli ıdıslar ) dagi dáp siyaqli sazlarda
atqarıw jetip atırǵan áyellerdiń súwretleri gúwalıq beredi. Bul súwretlerde súwretlengen dáp
zamanagóy ózbek hám tájik dáplerine uqsas ekenligi kóplegen ádebiyatlarda belgilengen.
Dáp ásbabıniń kólemi áyyemginde júdá úlken bolǵan. Dawısı da boǵiq bolǵan. Onı
shertiw waqtinda shıńǵırlaytuǵın dawıs shıǵıwı ushın sazendeler noxundan paydalanǵanl.
S.Saidiy «Oraylıq Aziya mádeniyatında urip shertiletuǵin ásbaplar» kitabında áyyemginde
Xorezmde dáptiń gárdishi jińishkelew bolıp 450-500 mm.di, Buxarada bolsa qalıńlaw bolıp, 400-
450 mm.di shólkemlestirgenligin hám tal, seksewil, tok, jińǵildan jasalǵanliǵin aytip ótedi
1
. Waqıt
ótiwi menen dáptiń kólemi ıqshamlasdı. Onı qızdırıw hám teri qatlamın tartılıwı nátiyjesinde
dawısı da qatti shiǵa baslaǵan. Bul shıńǵırlaytuǵınlıqqa barmaqlar járdeminde erisilgenligi sebepli
noxunlardan paydalanıwǵa mútajlik qalmaǵan. Kóplegen ádebiyatlarda, atap aytqanda: Begmatov
S, Matyoqubov M. «Ózbek anʼanaviy ásbaplari», Ikromov I, Lutfullayev A. «Dáp» oqıw
qóllanbalarında dápniń shama menen diametrik 370-400 mm. dep berilgen. Dápshiler menen alıp
barǵan sáwbetlerimiz nátiyjesinde búgingi kúnde dáp diametri 370-380 mm.di qurawı anıqlandi.
Dáp ásbabı tut, ǵoza, erik sıyaqlı miyweli tereklerden jasaladi. Oniń gárdishine baspaq
yamasa balıq terisi oraladı, qirqtan artıq halqashalar taǵilip, bular dápti shertkende qosımsha ses
beredi. Dápte payda etiletuǵin dawıslar tembr hám biyiklik tárepinen parq qilsada, olar málim bir
muzıkalıq biyiklikke iye bolmaydı. Dápte payda etiletuǵin bo'g'iq dawıs - bum, shıńǵırlaytuǵın
dawıs - bak, oǵada shıńǵırlaytuǵın dawıs bolsa - noxun dep júritiledi. I.Ikromov «Dáp» oqıw
qollanbasında XV-XVII ásirlerge tiyisli kitap bezewlerinde, shıǵıs miniatyuralarida súwretlengen
dáptiń gárdishinde tesikler oyilmaǵanliǵin, házirde bolsa olardıń ornın gárdishniń ishinde
1
S.Saidiy «Markaziy Osiyo madaniyatida urma cholgʻular» T., 2008 y. 89 b.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
928
bolǵanınan osiladigan metall halqashalar iyelegenligin aytıp ótedi. Bul maǵlıwmattı toliqtirǵan
halda, S.Saidiy halqashalar XIX asrniń aqırına shekem altın, gúmis hám misdan jasalǵanlıǵın,
olardıń sanı 40 tan 60 danaǵa shekem bolǵanlıǵın, búgingi kúnde polat hám qayirilmaytuǵin,
qattılaw temirden isleniwin aytıp otedi.
Tariyxıy dereklerge tiykarlanǵan halda sonı aytıw múmkin, dáp ásbabı ótken zamanda,
atap aytqanda zardushtiylik dáwirlerinde áyeller arasında keń qollanılǵan. Baqsı áyeller adamlardı
emlewde, diniy dástúrlerde dáp asbabınan paydalanǵan. Bunday qásiyetler shamanlar iskerliginde
de baqlanǵan. Olar da insan denesinen jawız ruxlardı shıǵarıw, kesellikti emlew, órtke hám
ájdadlar ruhina sıyınıw, qurbanlıqlar qılıw, zikrge túsiw sıyaqlı túrli dástúrlerinde dáp ásbabinan
paydalanilǵan. Dáptiń jańlawı ótkerilip atırǵan dástúr ruhini kúsheytiwge, ekstaz jaǵdayına
jóneltiriwge xızmet etken. Sol dáwirlerdegi ayırım dástúrler búgingi kúnde de shet oazislerde óz
kúshin saqlap qalǵan.
Dáp, dáp siyaqli ásbaplar ásirler dawamında insanlardıń ruwxıy zárúriyatın qandırıwda
xızmet etken. Bul haqqında oyanıw dáwiri hám onan keyingi ásirlerde ullı oyshillarimiz tárepinen
jazılǵan qollanbalardan, bildiriwlerden, xudojnikler shizǵan miniatyuralardan da biliwmiz
múmkin.
Dáp atqarıwshılıǵı respublikamizdiń hár bir oazisinde ayriqsha ayirmashiliǵina iye.
Xorezm, Buxara, Samarqand, Ferǵana -Tashkent atqarıw jolları, tárepten bir-birinen parıq
etedi. Mısalı, Xorezmde úlken hám kishi dáp ámeldegi bolıp, olar tiykarinan jo'rnavoz retinde
qollanıladı. Bul oazisde jo'rnavoz dáp atqarıwshılıǵı onsha rawajlanbaǵan. Xorezmde dáp jaqsilap
qızdırılıwı sebepli oniń tembri ózgeshe shiǵadi.
Xalıq arasında túrli bayramlar, toylarda, sayllarda áyellerimiz «Háwjar», óleńler, lapar hám
qosıqlardı dáp penen atqaradi.
Dáp Ózbekstanda keń tarqalǵan muzıka asbaplarınan bolıp, oniń xalıq ishinde keń
ǵalabalasiwinda ustaz artistler Usta Alım Kámalov, To'ychi Inog'omov, G'ofir Azimov, Qaharman
Akeyev, ájaǵa-ini Dilmurod, Xolmurod, Elmurod Islamovlar, Ádil Kámalxo'jayev, Abbos
Qosimov sıyaqlı dápshilerdiń xızmetlerini úlken bolıp tabıladı.
Noǵara - áyyemgi zamanlardan insannıń ómirine kirip kelgen asbaplardan bolıp tabıladı.
Uniń jaratılıwı haqqında S.Saidiy sonday jazadı: «Belgili, Oraylıq Aziya xalıqları arasında
eń áyyemgi hám keń tarqalǵan urip shertiletuǵin ásbaplardan biri noǵara bolıp tabıladı. Bul
asbaptiń az-azdan usı xalıqlar, olardıń qáwim hám qáwimleri arasında payda bolıp, tarqalıp
ketiwinde hayallardıń ornı hám xızmeti úlken bolǵan. Olar «Musntye» dáwirinde úńgirler ishinde
jasap, óz úy jumısların bul jerdiń ózinde orınlaǵan. Áyeller asbap soǵıw maqsetinde emes, bálki
kiyim tayarlaw maqsetinde haywan terisine ilew bergen, keyin onı xum siyaqli úlken aǵash
kúndege keptiriw ushın tastap qoyǵanlar. Úńgirler degi qurǵaqlıq hám ıssılıq tásirinde aǵash
kúndelerge teriniń jelim siyaqli nársesiniń jabısip qalıwı nátiyjesinde qurıwı da tezleskenn.
Aqıbette, gewek kúndege jabılǵan teri haqıyqıy naǵara sıyaqli ses shıǵarıp, dıqqattı ózine
tartqan halda urip shertiletuǵin ásbaplar poziciyasin iyelep qalǵan, dep shama qılıw mumkin»
2
.
R.Gruber da noǵara sıyaqli saz ásbaplardiń payda bolıwın alǵashqi adamlarniń jumıs, ań
processleri, bayram hám dástúrleri menen baylanıstıradı. Olar terek denesine urıw, teri menen
2
S.Saidiy «Markaziy Osiyo madaniyatida urma cholgʻular» T., 2008 y. 94 b.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
929
oralǵan bos shuqir ústinde oyinǵa túsken. Keyinirek terekten jasalǵan úlken tabaq sıyaqli ásbaplar
jaratilǵan. Bunday urip shertiletuǵin áasbaplardiń kólemi kútá úlken bolǵan. Hátte kópshilik bolıp
uniń ústine shıǵıp oynasa da bolǵan. Ilydan jasalǵan túbekler, tesilgen qabaqlardan da urip
shertiletuǵin ásbaplardiń soǵılǵanliǵin R.Gruber «vseobshaya istoriya muziki» ádebiyatında
belgilengen dep kórsetedi
3
. Bunday «rawajlaniw» Oraylıq Aziyada jasap ótken insanlarǵa da tán
bolıwı itimaldan jıraq emes.
D.Islamovtiń «Shıǵıs muzıkası tariyxınan» kitabiniń «Haqıyqat hám ráwiyat aralıǵindaǵı
turmıs» bóliminde keltirilgen ráwiyatda «kishi hám úlken noǵara Iskandar Zulqarnayn zamaninde
payda boldi» dep jazılǵan. Bul sózlerniń haqıyqatqa jaqınlıǵın asbapniń anıq formaǵa, jetilisken
kóriniske iye bolǵanlıǵı menen baylanistiriwimiz múmkin.
S.Saidiy urip shertiletuǵin ásbaplar, atap aytqanda noǵaraniń túrli dáwirlerde qollanılıwı
haqqında pikir bildirer eken, buǵan baylanıslı Abu Rayhon Beruniy jazıp qaldırǵan maǵlıwmatqa
da itibardı qaratadı : «… sol dáwirde (yaǵnıy, IV-V ásirlerde) Oraylıq Aziyada jergilikli xalıq jıl
dawamında jeti túrdegi bayramdı keń bayramlaǵan. Bayramlardan «Nawriz» bayrami patshaniń
tuwılıwı kúni retinde bayram etilgen. Ásirese, tap sol bayram hám de sol túsdegi úrp-ádetler,
máresimler óz gezeginde jańa dástúrlerniń qáliplesiwine alıp kelgen. Bul dáwirde kifara, fleyta
(nay), arfa (shang) eń áyyemgi ásbaplardan dól-noǵara, iri rez-noǵara, áskeriy noǵara, kishi
noǵara, dáp (daff), tablag, hind tablagi, ko's, tabira sıyaqlı urma asbaplardiń sol dáwir túrleri
jetekshilik etken. Bunnan kórinip turıptı, olda, zardushtiylik dáwirinde noǵaraniń bir-neshe túrleri
ámeldegi bolǵan hám túrli dástúrlerde málim túrlerinen paydalanılǵan.
Naǵiraniń ótken ásirlerde de keń qollanılǵanlıǵı haqqında oyshıl ilimpazlarimizdiń
qollanbalarınan biliwimiz, kórkem ádebiyatqa baylanıslı dóretpelerge islengen miniatyuralarda
kóriwimiz múmkin. Olarda ań menen baylanıslı bolǵan súwretlaeda basqa ásbaplar qatarında
noǵaraniń súwretleniw jaǵdayları kóbirek kúzetiledi. XII - ásir haqqında pikir bildirgen S.Sayyid
Orta Aziya, Iran, Mo'g'uliston, Hind aymaqlarındaǵı urip shertiletuǵin ásbaplar ansambllerı belgili
bolǵanlıǵın aytip ótedi. Tadjikistanda «Chindaul», Kazaxstanda «doul-paz», Kirgizstanda «doul
bas», Ózbekstanda «qos noǵaralar», «al-tabr», «chindoul» dep atalǵan úlken noǵaralardiń
áhimiyeti úlken bolǵan. Olar tekǵana bayram saltanatlarinda emes, bálki basqa jaǵdaylarda da
ansambl hám jalǵız tárzdegi atqarıwlarda qollanılǵan,- dep jazadı alım.
Sahıpqıran Ámir Temur dáwirinde urip shertiletuǵin saz ásbaplari áskeriy ataq hám dáreje
nıshanı retinde qollanılǵanlıǵı haqqında «Ámir Temur tuzukleri»niń arnawlı bóliminde
maǵlıwmat berilgen. Biri jarangdor, ekinshisi bo'g'iq dawıs shıǵaratuǵın túbeklerdiń teri tartılǵan
bólegine arnawlı paqallar menen urılıp usıl payda etiledi.
Búgingi kúnde karnay-sırnay ansambllarınde, milliy ásbap ansambllarınde, maqom
ansambllerınde, xalıq ásbapları orkestrlarinde qollanılıp atır.
Urip shertiletuǵin ásbaplar áyyemgi-áyyemgi zamanlardan xalıq arasında bar ekenligi júdá
kóp ótken zaman qollanbalarında jazılǵan. Abu Nasr Farobiydiń (IX) “Úlken muzıka kitapi”, Abu
Ali ibn Sinoniń (IX—X) “lyqo” ilmine arnalǵan qollanbasında, Abdurahmon Jomiydiń (XV ásir)
“Muzıkalıq qollanba”sida, Najmiddin Juldıziy Buxoriydiń (XVI ásir) “Risola dar bayoni duvozdah
3
Всеобщая история музыки, Часть 1, Грубер Р.И., 1960. 37 b.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
930
maqom”, Darvish Ali Shańchiniń (XVII ásir) “Muzıkalıq qollanba” sıyaqlı qollanbalarında
arnawli itibar menen, urip shertiletuǵin ásbaplar hám olarda atqarıw usıllar haqqında kóp paydalı
pikirler hám úlgiler aytılǵan. XX asirde bolsa, Abdurauf Fitrattiń “Ózbek klassik muzıkası jáne
onıń tariyxı” atlı kitapı 1926 - jılda baspadan shiǵarilǵan. Ilyos Akbarovtiń usıllardiń jetik ustasi
Usta Alım Komilovdan jazıp, baspadan shiǵarilǵan “Dáp usıllari” kitapı (T.,1952- y.), Isxoq
Erejepovtiń “Maqomlar máselesine doir” (T., 1963- y.), Yunus Erejebiydiń “Ózbek xalıq
musiqasi» (5 bet. T., 1962- y.), Fayzulla Karaniatovniń «Ózbek asbap muzıkası»
(T., 1972- ol.), T.S.Vizgoniń “Orta Aziya muzıka asbaplari” (M., 1980- y.) sıyaqlı kitapları, bólek
usıllar kitapı hám arnawlı baplar usıllar máselelerine baǵıshlap jazılǵan, zamanagóy processda
bolsa qóllanba retinde bir qatar oqıw qóllanbaları baspadan shıǵarılǵan. Atap aytqanda, I.
Xo'jayevniń “Dáp sabaq” (qos qars); Y.Ikromovniń «Dáp sabaqlıǵı» (T. 1997) kitapları, Bul
qollanba hám kitaplarda dáp muzika ásbabiniń tariyxıy qáliplesiwi, túrli kórinisleri, atqarıw
jaǵdayları, barmaqlar jaylasıwı sıyaqlı atqarıwshı ushın zárúr bolǵan zárúrli maǵlıwmatlar
jazılǵan.
Muzıka kóplegen ásirler dawamında insanǵa joldas bolıp, uniń miynet iskerligin, turmısın,
sezim-sezimi hám de keshinmalarini, oy-pikirleri hám úmitlerin sáwlelendirip kelgen. Insaniyat
jámiyetiniń ulıwma rawajlanıwı hám de qandayda -bir xalqniń konkret tarixiy turmıs sharayatına
muwapıq halda oniń muzıkası rawajlanǵan. Hár bir xalqtiń bay mazmunı, janr hám kórkem
obrazlari ráń-báráńligi, sesler uyǵınlıǵı qásiyetleriniń ayriqshalıǵı, ritmikasi hám melodika (sesler
uyǵınlıǵı) qurılısı, ayriqsha muzıka (asbap) ásbapları jaratılıwı menen parıqlanıwshı ózine
tartatuǵin muzıka dóretpeleri júdá kóp. Ózbek xalqiniń saz ásbapları kútá ráń-báreń: olar ámeldegi
muzika ásbaplariniń derlik barlıq tiplerin óz ishine aladı.
Xalqtiń muzıkalıq mádeniyatıniń ósip bariwi menen muzika ásbapları da áste aqirinliq
penen ósip barǵan. Ayırım sazlar konstruksiyası sebepli ásirler dawamında saqlanıp kelgen hám
bizgeshe «alǵashqi» kórinisi saqlanǵan halda jetip kelgen bolsa, basqaları dáwirdiń joqarı
talaplarına juwapiq jetilisken. Milliy muzika ásbapları, ásirese, XX asriń 20 -30 -jıllarında jedel
rawajlanıwlandı.
REFERENCES
1.
Akbarov Il. Musiqa lug’ati T., San’at 1990 yil.
2.
Vizgo T. O’rta Osiyo musiqa asboblari. Moskva., 1980 yil.
3.
Karomatov F. O’zbek chlg’uchilik musiqasi. Moskva., Muzika 1980yil.
4.
Odilov A. O’zbek xalq cholg’u asboblarida ijrochilik tarixi. Toshkent., O’qituvchi 1995
yil.
5.
Хожамуратов
К.
Б.
МАҲОБАТЛИ
РАНГТАСВИР
АСАРЛАРИНИНГ
МАЪНАВИЙАҲАМИЯТИ //Ученый XXI века. – 2022. – №. 2 (83). – С. 31-33.
6.
Bazarbaevich K. K. THE SPIRITUALITY OF MAHOBATLI PAINTING WORKS
IMPORTANCE //Archive of Conferences. – 2021. – С. 224-227.
7.
Xojamuratov Q. B. ISSUES OF THE DEVELOPMENT OF FINE ARTS IN SCHOOLS
//Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 333-336.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
931
8.
Bazarbaevich X. K. TASVIRIY SAN ‘AT DARSLARIDA TALABALARNI MUSTAQIL
TA‘LIM OLISH FAOLIYATIGA YO ‘NALTIRISH METODLARI //BOSHQARUV VA
ETIKA QOIDALARI ONLAYN ILMIY JURNALI. – 2023. – Т. 3. – №. 2. – С. 526-529.
9.
Xojamuratov K. B. THE FOUNDATIONS AND FORMATION OF PAINTING IN THE
FINE ARTS OF KARAKALPAKSTAN IN THE 1970S AND 1980S //Modern Science
and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 2. – С. 341-345.
10.
Tleumuratova А. HISTORICAL THEME IN WORLD ANIMATION ART,
INTERPRETATION OF IMAGES AND ITS ROLE IN UZBEK ANIMATION ART
//Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 10. – С. 1105-1111.
11.
Tleumuratova A. JAHON ANIMATSIYA SAN'ATIDA TARIXIY MAVZU,
OBRAZLAR TALQINI VA O’ZBEK ANIMATSIYA SAN’ATIDA TUTGAN O’RNI
//ВЕСТНИК КАРАКАЛПАКСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА
ИМЕНИ БЕРДАХА. – 2023. – Т. 61. – №. 3. – С. 221-223.
12.
Tleumuratova A. J. FORMATION AND SPECIFIC FEATURES OF THEATER ART IN
KARAKALPAKSTAN //Modern Science and Research.
– 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 408-411.
13.
Tleumuratova
A.
J.
QORAQALPOG'ISTONDA
TEATR
SAN'ATINING
SHAKLLANISHI VA O'ZIGA XOS XUSUSIYATLAR. – 2024.
14.
Aziza T., Zakir A. The Role of Animated Films Based on the Works of Alisher Navoi in
Shaping Children's Worldview //Zien Journal of Social Sciences and Humanities. – 2022.
– Т. 6. – С. 100-103.
15.
Aziza T. TARIXIY ASARLANING JAMIYAT TARAQQIYOTIDA TUTGAN O’RNI:
“YULDUZLI TUNLAR” ASARINING BOSH G’OYASI //Journal of Integrated
Education and Research. – 2022. – Т. 1. – №. 4. – С. 42-46.
