ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
995
ZARDUSHTIYLIK DINI
Fayziyeva Mohichehra Baxtiyorovna
Osiyo xalqaro universiteti Tarix yo’nalishi talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10899971
Annotatsiya. Ushbu maqolada zardushtiylik dini sabablari, etiqodi, tarqalish ijtimoiy o’rni
qanday ekanligini ochib beradi. Zardushtiylik dinini foydali jihatlari va muqaddas kitobi
“Avestoni” ham o’rganadi. Bu din o’rta osiyo xalqiga qanday yordam bergani haqida atroflicha
so’z yurtladi.
Kalit so’zlar: Behdin, Mazdayasna, Axura Mazda, Vandidot, Eng yaxshi din, Axriman,
Avesto, Mitra.
ZOROASTRIAN RELIGION
Abstract. This article reveals the reasons, beliefs, and social role of the Zoroastrian
religion.
He also studies the useful aspects of Zoroastrianism and its holy book "Aveston". There
was a lot of talk about how this religion helped the people of Central Asia.
Key words: Behdin, Mazdayasna, Ahura Mazda, Vandidot, Best religion, Ahriman, Avesta,
Mitra.
ЗОРОАСТРИЙСКАЯ РЕЛИГИЯ
Аннотация. В данной статье раскрываются причины, верования и социальная роль
зороастрийской религии. Он также изучает полезные аспекты зороастризма и его
священную книгу «Авестон». Было много разговоров о том, как эта религия помогла
народам Средней Азии.
Ключевое словa: Бехдин, Маздаясна, Ахура Мазда, Вандидот, Лучшая религия,
Ариман, Авеста, Митрa.
Asosiy qism
Mil.avv. VII-VI asrlarda Osiyoning markaziy qismida bir yorug’lik paydo bo’ldi va bu
yorug’lik insoniyat taraqqiyotiga ta’sir o’tkazadi. Eronda Markaziy Osiyoda o’zgarish ro’y bera
boshlaydi. Bu talimotga amal qilgan inson butun umri davomida ezgu fikir, ezgu so’z, ezgu amal,
kabi g’oyalarni qalbiga joylashi kerak edi. Bu din zardushtiylik dini edi. Bu din ikki ibtido;
yaxshlik va yomonlik, yorug’lik va qorong’ulikning to’xtovsiz kurashidan iborat edi.
Zardushtiylik dini eng qadimgi dinlardan bo’lib Mil.avv.VII-VI asrlarda vujudga keladi.
Bu din tog’risida turli xil qarashlar mavjud. Zardushtiylik dinida bosh xudo Axura-Mazda
(yunoncha Ormuzd –“Donishmandlik soxibi”) tomonidan berilgan.
Zardushtiylikning vatani masalasida ikki xil qarash mavjud. Ayrim olimlar zardushtiylikn
qadimgi Eron hududida keng tarqalganini “Avesto” ning shaxarlari paxlaviy tildan kelib chiqib,
uning vatani Midia (xozirgi Eron hududida) deb xisoblashadi. Yana bir olimlar Xorazm hududida
vujudga kelgan va muqaddas olov birinchi bor yoqilgan joy ekani qayd qilinganiga asoslanib
Xorazmni etrof etadilar. Tadqiqotchi Toysning fikricha Zardusht mil.av.1500-1200-yillar
oralig’ida yashab o’tgan va Markaziy Osiyoda (ya’ni Xorazm hududida) mavjud bo’lgan diniy
e’tiqodlarni isloh qilib yangi bir din bo’lmish zardushtiylik dini paydo bo’ldi. Zardushtiylik
payg’ambari Zardusht deb keladi aslida esa “Avesto”da “Mazdayasna”deb atalgan .Mazda so’zini
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
996
“Mazdaga sig’inmoq” deb tarjima qilinadi. Mazda so’zini manosi “donishmand”, ”oqil
donishmand” deb tarjima qilish mumkin . Zardushtiylik dini yana “Behdin “va “Eng yaxshi
din”deb ulug’langan. Zardushtiylik ta’limotiga ko’ra borliq olam Mazda irodasi bilan yaratilgan.
Mazda oldiga ulug’lash manosida “Axura” so’zini qo’shib zardushtiylikni oliy xudosi
“Axura Mazda” nomi paydo bo’ladi. Zardushtiylik O’rta Osiyoda so’g’dlar va turkey qabilalar
orasida keng tarqalgan So’g’dlar zardushtiylik dinini Mazdayasna yoki Mazdachilik deb ataganlar.
Zardushtiylik talimotiga ko’ra borliq olam qarama-qarshilikdan tashlik topgan. Bu qarama-
qarshiliklar har xil ko’rinishda bo’ladi. Tabiatda ular hayot va o’lim issiqlik va sovuqlik, yorug’lik
va zulmat ko’rinishida ifoda bo’lsa, jamiyatda esa adolat va adolatsizlik, itoatkorlik va
bo’ysunmaslik kabi ko’rinishlar bo’ladi. Zardushtiylik dinida “Ahura Mazda“ ezgulik timsoli,
”Axriman “ (yovuz ruh) yomonlik timsolida qarshi turadi .Ezgulik timsoli Ahura Mazda va
yovuzlik ruhi Axriman o’rtasidagi kurash bo’ladi .Kurashda doimo ularni yordamchilari ham
ishtirok etadi.
Zardushtiylik muqaddas manbasi “Avesto” (“Apastak”, ”Avasto”) shunday muqaddas
nomlar bilan atalgan. Sanskrit tiliga yaqin o’ziga xos (avesto) tilida yozilgan. Dastlab “Avesto”
og’zaki ravishta yetib kelgan. Uning “Gat”lar nomli qismi Zardusht yozgan deb hisoblanadi.
“Avesto” O’rta Osiyoda mil.avv. 1ming yillikning birincha yarmida vujudga kelgan deb aytiladi
va keying asrlarda diniy urf-odotlari, axloqiy qonunlar yozilib boriladi. Avestoning to’liq qismi
yetib kelmagan bo’lsa ham uni dastlab 12 ming qora mol terisiga bitilgan edi. Buyuk
vatandoshimiz Abu Rayhon Beruniy “Podshox Doro ibn Doro xazinasida (Abistoning )o’n ikki
ming qoramol terisiga tillo bilan bitilgan bir nusxasi bor edi. Iskandar (Aleksandr Makedonlik)
otashxonalarni vayron qilib, ularda xizmat etuvchilarni o’ldirgan vaqtda uni kuydirib yubordi.
shuning uchun o’sha vaqtda Abistoning beshdan uch yo’qolib ketdi”, deb aytgan so’zlarni yozib
qoldirgan edi. Avestoni mil.av. I asrda Arshakiylar sulolasi davrida ilk marta oromiy alifbosida
ko’chirilgan. Avesto 21 qismdan iborat bo’lib, bizgacha 4 qismi yetib kelgan: ”Vandidot”,
”Yasna”, ”Visprat”, ”Yasht” faqatgina shular yetib kelgan. Yasna xudolarga munojat va qurbonlik
qilish duolaridan tuzilgan bo’lib, 72 bobga bo’lingan va bizgacha to’liq yetib kelmagan. Yashtlar
xudolarni madh etuvchi qo’shiqlar haqida bo’lib 22 bobdan iborat va bizgacha 10 tasi saqlanib
qolgan. Visprat yashtlarga qo’shimcha tarzda yozilgan va 25 bobdan iborat. Uning qismlari to’liq
yetib kelmagan. Vandidot devlarga qarshi qonunlar haqida yozilgan va 22 bobdan iborat. Bizgacha
to’liq yetib kelmagan. Ahamoniylar va Markaziy Osiyoni bosib olgan makedoniyalik Iskandar
Zulqarnayn (mil.avv.334-327 yillar )12ming buqa terisiga yozilgan.
Avestoni nodir nusxasini qo’lga kiritgan va Avestoga katta qiziqish paydo bo’ladi va grek
tiliga tarjima qildiradi. Tarjima qilinmagan katta qismi yo’q qilinadi. Shunday qilib Zardushtiylik
dini Baqtriya va O’rta Osiyoda birinchi bo’lib tarqaladi.
Xulosa qilib shini aytishimiz mumkumki, Zardushtiylik dini qaysi mintaqada yoyilgan
bo’lsa o’sha yerda o’ziga xos sivilizatsiya yasadi. Insonlarning din haqida, dunyo haqida
qarashlariga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Negaki, boshqa ko’p dinda ko’p xudolik edi va har bir xudoga
alohida qurbonlik talab qiladi. Qurbonlikka esa ko’p hollarda odamlar tanlanar edi. Zardushtiylik
dini inson qadri ulug’lanar edi.
Zardushtiylik ta’limotiga ko’ra qo’riq yer olib uni bog’-u rog’ga aylantirgan odam ilohiyat
ya’ni xudoni rahmatiga erishadi. Agar kimdir aksincha qilsa katta gunohga qolur deyiladi.Ushbu
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
997
ta’limot sabab O’rta Osiyoda bunyodkorlik va dehqonchilik rivojiga olib keladi. Avesto ko’p
yillar bizga ezgu amallar tashuvchi bo’lib xizmat qiladi. Aynan shu sababadan ham hozirgi kunda
ham o’zining qimmatli ahamiyatni o’zgartirmasdan qolmoqda.
REFERENCES
1.
A.Ochildiev, D.Raximjonov, N.Muhamedov, Z.Isoqova”Dinshunoslik asoslari”
.”Toshkent-2013.”
2.
2.A.V.Narbekov.”Dinshunoslik asoslari”.”O’zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi
,2007 .”
3.
3.D.A.Raximdjanov.”Dinshunoslikka kirish “.”Toshkent-2018.”
4.
Bobohusenov, A. & Ganiyev, H. (2024). ORIGIN PROBLEMS OF SAK
ARCHAEOLOGICAL CULTURE OF CENTRAL ASIA. Modern Science and Research,
3(2), 641–645
5.
Ashurovich, B. A. (2024). Results of the Archaeological Research Works Carried Out in
Bactria.
EUROPEAN
JOURNAL
OF
INNOVATION
IN
NONFORMAL
EDUCATION
,
4
(3),
113–119.
Retrieved
from
https://www.inovatus.es/index.php/ejine/article/view/2686
6.
Bobohusenov, A. (2024). HISTORICAL GEOGRAPHY OF BUKHARA OASIS. Modern
Science
and
Research,
3(2),
634–640.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29429
7.
Akmal B. (2024). THE GREAT WALL OF THE EARLY MIDDLE AGES - KANPIRAK
WALL.
Modern
Science
and
Research,
3(1),
694–698.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28381
8.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHSINING ANTIK DAVRI SHISHA
BUYUMLARI.
TADQIQOTLAR
,
25
(2),
208–211.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/307
9.
Bobohusenov Akmal Ashurovich. (2023). THE MATERIAL CULTURE OF THE
TOMBS OF THE ANCIENT AND EARLY MEDIEVAL PERIOD.
International Journal
Of
History
And
Political
Sciences
,
3
(11),
24–29.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue11-06
10.
Bobohusenov Akmal. (2023). ANTIK VA ILK O‘RTA ASRLAR DAVRI MOZOR-
QO‘RG‘ONLARI MODDIY MADANIYATI .
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ
В
МИРЕ
,
35
(3),
65–70.
Retrieved
from
https://www.newjournal.org/index.php/01/article/view/10037
11.
Bobohusenov Akmal. (2023). ANTIK VA ILK O‘RTA ASRLAR DAVRI MOZOR-
QO‘RG‘ONLARI MODDIY MADANIYATI .
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ
В
МИРЕ
,
35
(3),
65–70.
Retrieved
from
https://www.newjournal.org/index.php/01/article/view/10037
12.
Tursunova, M., & Bobohusenov, A. (2023). QADIMGI VARAXSHA DEVORIY
GANCH
VA
LOY
BEZAKLARI.
SCHOLAR,
1(28),
303–308.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
998
13.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHSINING ANTIK DAVRI SHISHA
BUYUMLARI.
TADQIQOTLAR
,
25
(2),
208–211.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/307
14.
Bobohusenov Akmal Ashurovich. (2023). VARAKHSHA MURAL GANCH AND CLAY
PAINTINGS.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(12), 48–53.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-09
15.
Bobohusenov Akmal, & Naimov Ismat. (2023). BAQTRIYANING BRONZA DAVRI
ARXEOLOGIYA
YODGORLIKLARINING
JOYLASHUVI
VA
MODDIY
MADANIYATI.
Innovations in Technology and Science Education
,
2
(8), 73–80.
Retrieved from
https://humoscience.com/index.php/itse/article/view/557
16.
Bobohusenov
A.
(2023).
BUXORO
VOHASINING
ANTIK
DAVRI
YODGORLIKLARI.
SCHOLAR
,
1
(28),
298–302.
Retrieved
from
https://researchedu.org/index.php/openscholar/article/view/5055
17.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHASI QOYATOSH SURATLARINING
DAVRIY TASNIFI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В
МИРЕ
,
29
(1),
142–146.
Retrieved
from
https://newjournal.org/index.php/01/article/view/8667
18.
Gadayeva , M. (2024). ABOUT THE HISTORY OF THE VEIL OR MEDIEVAL
WOMEN’S DRESS.
Modern Science and Research
,
3
(2), 1097–1103. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29537
19.
Universiteti, G. M. M. O. X. (2023). UCHINCHI RENESANS DAVRIDA
AJDODLARIMIZ MEROSINI ORGANISH ORQALI INTEGRATSION TA’LIMNI
YANADA TAKOMILLASHTIRISH TAMOYILLARI: ЧАСТЬ 1 ТОМ 1 ИЮЛЬ 2023
год.
Лучшие интеллектуальные исследования
,
1
(1), 11-16.
20.
Gadayeva Mohigul Muxamedovna. (2023). HISTORY OF PATRIOTIC WOMEN
.
International
Journal
Of
History
And
Political
Sciences
,
3
(12),
69–75.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-12
21.
Gadayeva, M. (2023). THE UNIQUE SIGNIFICANCE OF MASTERING SOCIAL
SCIENCES DURING THE DEVELOPMENT OF THE NEW UZBEKISTAN.
Modern
Science
and
Research
,
2
(10),
459–464.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25292
22.
Gadayeva, M. (2024). EFFECTIVE WAYS TO USE THE "THOUGHTSTORM"
METHOD ON THE THEME OF THE "EASTERN RENAISSANCE" ERA.
Modern
Science
and
Research
,
3
(1),
1024–1027.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28631
23.
Gadayeva, M. (2024). ATTACK ACTION.
Modern Science and Research
,
3
(1), 1028–
1033. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28634
24.
Gadayeva M. (2023). ONE OF THE TIMURID QUEENS IS BIBIKHONIM.
Modern
Science
and
Research
,
2
(12),
749–754.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27189
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
999
25.
Gadayeva Mohigul Muxamedovna. (2023). INNOVATSION TA`LIM-BUYUK
KELAJAK POYDEVORI .
World Scientific Research Journal
,
17
(1), 74–76. Retrieved
from
http://www.wsrjournal.com/index.php/wsrj/article/view/2767
26.
Toshpo’latova, S. (2023). MS ANDREYEV-SCIENTIFIC CAREER.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 801-807.
27.
Toshpolatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF
NATIONAL COSTUMES AND RITUALS OF TAJIKS IN THE WORKS OF M. S.
ANDREYEV.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(12), 42–47.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-08
28.
Shakhnoza Shuhratovna, T. (2023). M. S. ANDREYEV’S WAY OF LIFE.
American
Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education (2993-2769)
,
1
(10), 655–
659. Retrieved from
http://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2280
29.
Toshpo’latova, S. (2024). RELIGIOUS ANTHROPOLOGY.
Modern Science and
Research
,
3
(1),
504–510.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
30.
Toshpulatova Shakhnoza Shuhratovna. (2023). ETYMOLOGY OF TAJIK MARRIAGE
CEREMONY.
International Journal Of History And Political Sciences
,
3
(11), 17–23.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue11-05
31.
Naimov, I. ., & Toshpo‘latova, S. . (2023). MARRIAGE CEREMONY OF TAJIKS IN
THE WORK OF MIKHAIL STEPANOVICH ANDREYEV “TADJIKI DOLINI
KHUF”.
International Journal of Intellectual Cultural Heritage
,
3
(1), 12–16.
32.
Sh.Sh.Toshpo‘latova, & I.N.Naimov. (2023). M.S. ANDREYEV – O’RTA OSIYO
XALQLARI ETNOGRAFIYASINING YIRIK OLIMI.
Innovations in Technology and
Science Education
,
2
(8), 1214–1222.
33.
Toshpo’latova, S., & Ashurova, G. (2023). THE HISTORY AND DESCRIPTION OF
THE WORK OF M. S. ANDREYEV - "ARK BUKHARI".
Modern Science and
Research
,
2
(9), 404–409.
34.
Toshpo’latova, S. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF CALENDRICAL
CALCULATION AND LENGTH MEASUREMENTS OF KHUF VALLEY TAJIKS IN
THE RESEARCHES OF M.S. ANDREYEV.
Modern Science and Research
,
2
(10), 291–
299.
35.
Toshpo’latova, S. (2023). A STUDY OF THE WEDDING CEREMONY OF THE
TAJIKS OF AFGHANISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 84–89.
36.
Toshpo‘latova S. S. (2023). TOJIKLAR MILLIY KIYIM-KECHAKLARI VA
“BESHMORAK” MAROSIMINING ETNOLOGIK TAHLILI.
SCHOLAR
,
1
(28), 395–
401.
37.
Ilniyoz o’g’li, S. F. (2023). XIX ASRDA XONLIKLARNING O ‘ZARO SAVDO
MUNOSABATLARI. JOURNAL OF SCIENCE, RESEARCH AND TEACHING, 2 (8),
111–114.
38.
Sayfutdinov Feruz Ilniyazovich. (2023). USING GIS SOFTWARE AND THE
IMPORTANCE OF DIGITAL HISTORY IN THE STUDY OF HISTORY .
International
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1000
Journal
Of
History
And
Political
Sciences
,
3
(10),
31–33.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue10-06
39.
Sayfutdinov, F. (2023). THE IMPORTANCE OF DIGITAL TECHNOLOGY IN
TEACHING HISTORY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 719–723. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24678
40.
Sayfutdinov, F. (2023). ANALYSIS OF DATA ON LAND OWNERSHIP AND
LIVESTOCK FARMING OF KARAKALPAKS.
Modern Science and Research
,
2
(10),
650–657.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
41.
Sayfutdinov Feruz Ilniyoz o’g’li. (2023). XIX ASRDA XONLIKLARNING O‘ZARO
SAVDO
MUNOSABATLARI.
JOURNAL
OF
SCIENCE,
RESEARCH
AND
TEACHING
,
2
(8),
111–114.
Retrieved
from
http://jsrt.innovascience.uz/index.php/jsrt/article/view/284
42.
Sayfutdinov , F. (2024). ETHNIC COMPOSITION OF THE ZARAFSHAN OASIS (2ND
HALF OF THE 20TH CENTURY).
Modern Science and Research
,
3
(1), 577–581.
Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28335
43.
Sayfutdinov Feruz Ilniyozovich. (2023). STUDY OF THE KARAKALPAK PEOPLE IN
ETHNOLOGICAL SCIENTIFIC WORKS HISTORY .
International Journal Of History
And Political Sciences
,
3
(12), 61–68.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-11
44.
Sayfutdinov, F. (2023). ILLUMINATION OF KARAKALPAK PEOPLE IN
ETHNOGRAPHIC STUDIES.
Modern Science and Research
,
2
(12), 910–917. Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27281
45.
Sanoat Oxu, [09.03.2024 22:32]
46.
Rahmonova,
S.
(2023).
YUKSAK
MA’NAVİYATLİ
AVLOD-UCHİNCHİ
RENESSANS BUNYODKORLARİ. Наука и технология в современном мире, 2(3),
76-79.
47.
Rahmonova, S. (2023). DYNAMICS AND MAIN DIRECTIONS OF SPIRITUAL AND
CULTURAL REFORMS IMPLEMENTED IN UZBEKISTAN. Modern Science and
Research, 2(10), 850-854
48.
Shuhrat kizi, R. S. . (2023). The Development of Spiritual and Cultural Reforms in the
Development Strategy of New Uzbekistan. International Journal of Culture and Modernity,
32, 61–66