Barcha maqolalar - Sport fanlari

Maqolalar soni: 50
  • Существует много людей, не только в нашей стране, но и во всём мире, которые страдают гиподинамией, то есть недостатком двигательной активности.

    М Асланова , З Оташехов
    46-47
    52   9
  • Тадқиқот объектлари бўлиб, Тошкент шаҳридаги спорт мажмуалари базасида шуғулланувчи профессионал спортчилар,  тажриба ҳайвонлари ҳисобланади. Тадқиқот предмети эса, кучайтирилган жисмоний, руҳий ва иссиқлик таъсири шароитида профессионал спортчиларнинг саломатлигини муҳофаза қилиш ва уларнинг овқатланишини оқилона ташкил қилиш.

    Тадқиқот мақсади: Ўзбекистон Республикаси шароитида профессионал спортчиларнинг оқилона овқатлантиришнинг илмий асосларини ишлаб чиқиш.

    Тадқиқот усуллари: Қўйилган вазифаларни ҳал қилиш учун гигиеник, тиббий-биологик, биокимёвий, статистик текшириш усуллари ва анкета маълумотларидан фойдаланилган.

    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Ўзбекистон республикаси профессионал спортчиларининг  касбий маҳоратлари, жинс, ёш гуруҳлари, спорт тури, иқлим шароитлари ва овқатланишдаги миллий хусусиятларга боғлиқ ҳолда асосий овқатли моддалар ва энергия бўлган аввал ўрганилмаган эҳтиёжлари аниқланган.

       Спортчиларнинг айрим фаолият турлари учун жисмоний фаоллик коэффицентлари ўрнатилган. Спорт турлари, ёш-жинс хусусиятлари ва касбий маҳоратлари бўйича  ўртача кунлик хронометраж асосида спортчиларда энергия сарфи аниқланган. Миллий урф-одатлар, аньаналар, ва иссиқ иқлим билан боғлиқ ҳолда Ўзбекистон терма жамоалари ва Олимпия аъзоларининг амалдаги овқатланиш ҳолати ва ичимлик ичиш тартибининг ўзига хос хусусиятлари ўрганилган. Юқори жисмоний ва руҳий юкламалар тушиш шароитида овқатнинг микронутриентли таркибини яхшилаш усуллари ва асосий овқат рационига қўшимчалар киритиш зарурлиги аниқланган. Спортчилар учун биологик фаол қўшимчаларга токсикологик паспортлар ишлаб чиқилган. Профессионал спортчиларнинг овқатланишини оқилона ташкил қилиш бўйича киритилган  тадбирларнинг самарадорлиги баҳоланган.

         Ишнинг амалий аҳамияти. Профессионал спортчиларнинг касбий маҳорати, ёш-жинс хусусиятларини ҳисобга олиб, барча спорт турлари бўйича  миллий ўртача кунлик овқатланиш меёрлари ишлаб чиқилган ва ЎзР ССВ томонидан тасдиқланган (СанҚ ва М лар: 0126-01; 0140-03; 0139-03).

        Тадбиқ даражаси ва унинг иқтисодий қиймати: тадқиқот натижалари ЎзР ССВ, санитария эпидемиология назорати бош бошқармаси (СЭНББ), ЎзР жисмоний тарбия ва спорт Қўмитасида тадбиқ қилинган, ҳамда кураш, эркин кураш, бокс, оғир атлетика, сузиш ва бошқа спорт турлари бўйича Миллий терма  жамоалари, республика спорт коллежларида овқатланишни ташкил қилишда қўлланмоқда.

        Қўлланиш соҳаси: овқатланиш гигиенаси, жисмоний тарбия ва спорт.

    Bahrom To'xtarov
    2-137
    92   0
  • Everyone knows that since ancient times, physical activity has been an instinctive need of the body. The Center of Public Opinion Research "Ijtimoiy fikr" conducted a sociological survey on the topic "Sport: opinions, attitudes, problems and development prospects", this study showed that 60.6% of the respondents regularly go in for sports. In Uzbekistan, over the past 5 years, great emphasis has been placed on the development of the younger generation, health promotion, and a healthy lifestyle. Thus, 2021 was declared, "The Year of Supporting Youth and Improving the Health of the Population."

    Nozimaxon Xasanova , Zulayho Dekhkonboyeva
    81-85
    155   39
  • Ushbu maqola voleybolchilarning 30 va 60 metrga yugurish natijasida tezlikni rivojlantirishdagi samaradorligiga qaratilgan.
    Zayniddin Boltayev, R Masharipov, A Kurbanbaev, Sh Tuxtapulatov
    256-259
    58   19
  • Ushbu maqolada harakat tezligini rivojlantirish samaradorligiga e'tibor qaratilgan 12-13 yoshli voleybolchilarda nostandart estafeta o'yini mashqlari orqali orqa zonalar musobaqalar shaklida o'tkaziladi.
    Zayniddin Boltayev, Sh Tukhtapulatov, Sh Ochilov
    138-143
    137   28
  • Ushbu maqolada bolalar va o‘smirlar yoshlarni sport to‘garaklariga yo‘naltirish bilan mashg‘ulotlarni vaqtidan ilgari to‘xtatib qo‘yish sabablarini izlab, ularni bartaraf etishdan iborat.
    Zayniddin Boltayev
    136   11
  • Maqolada ta’lim muassaasalarida jismoniy tarbiya va sport darslarini tashkil etishda e’tibor qaratiladigan jihatlar va mazkur jihatlarning jismoniy tarbiya sifati hamda samaradorligini oshirishdagi zaruriy ahamiyati masalasiga doir fikrlar kcltirilgan.
    Sh Fayzullayev
    341-343
    52   11
  • В древней Греции красота тела и физические качества ставились в один ряд с лучшими нравственными качествами человека. Считалось, что телесно совершенный человек просто не может быть плохим с нравственной точки зрения. И хотя сегодня люди понимают, что внутренняя и внешняя красота не всегда идут рядом, в глубине души большинство из них все же доверяют красоте и продолжают к ней стремиться. По этой причине в колледжах спортивного направления введена новая дисциплина, которая называется «Методы обучения избранным видам спорта». Согласно учебному плану для изучения этого предмета выделяется 165 часов, их которых 80 теоретических и 36 практических часов (всего 116 часов).
    Данное учебное пособие посвящено совершенству физической природы тела и основным методам его достижения. В начале работы проводится экспресс-анализ физической активности и формы. Далее речь идет о кардиотренировке: ходьбе, беге, езде на велосипеде, плавании, тренингах на степперах, эллиптических и гребных тренажерах. Именно с этих упражнений, развивающих в первую очередь сердечную мышцу, специалисты рекомендуют начинать занятия спортом, можно приступать к силовой гимнастике и стретчингу - развитию гибкости.
    Следующая глава посвящена совершенству тела и основным методам его достижения. В ней рассмотрены причины появления избыточного веса, влияние его на здоровье, традиционные и оригинальные способы похудения, приводятся двигательные упражнения для снижения веса. Их суть в активизации обменных процессов в организме при избытке кислорода, содержащегося в воздухе.
    Далее идет глава «Построй свое тело». Ее можно назвать компактным справочником начинающего строителя тела. Здесь отражены многочисленные элементы физического состояния организма - от канонов и экипировки до тренировочных планов и прогрессивных методов накачивания мышц. Здесь же можно найти советы по питанию и о том, как избежать перетренированности и боли в мышцах.
    Следующая глава - это энциклопедия спорта. В ней собраны материалы по истории возникновения и правилам игровых видов спорта, популярных сегодня в мире, боевым единоборствам, начиная с айкидо, каратэ, ушу и заканчивая бойбо, савато и капоэйро.
    Отдельные разделы учебного пособия посвящены всевозможным спортивным правилам, проблеме допинга, профессиональному и любительскому спорту и движению «спорт для всех».
    Учебное пособие предназначено для учащихся спортивных колледжей и колледжей олимпийских резервов, а также студентов факультетов физической культуры высших учебных заведений.

    Орифжон Раупов
    1-171
    69   5
  • Тадқиқот объектлари: тайергарликнинг мусобақа олди босқичида юқори даражали иаратечиларнинг машгугот жараени.
    Ишнинг мақсади: мусобақаолди босқичда юқори малакали каратэчиларнинг тайергарлик тизимини оптималлаштиришининг илмий исботланган йўриқномаларини ишлаб чиқариш ва экспериментал апробациядан ўтказиш.
    Тадқиқот методлари: махсус илми-услубий адабиетлар тахлили, педагогии кузатишлар, педагогии ва назорат синовлари, педагогии тажриба, пульсаметрия, динамометрия. Ишда махсус иш қобилиятини аниқлаш учун М.П.Савчин (1990) томонидан ишлаб чиқилган зарбали динамометр нўлланилди. Математикстатистик тахлил.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: тайергарлиннинг мусобақа олди мезоциил босничидаги асосий воситаларнинг оптимал хажмлари ишлаб чиқилди ва аниқланди; уларнинг спорт натижаларига таъсири аниқланди; махсус иш қобилияти хамда машғулот юни хажми, мазмуни ва тақсимланиши ўртасидаги ўзаро боглинлин анинланди; юнори даражали иаратечиларнинг технин ва таитии модели ишлаб чинилди. Юиори даражали иаратечиларнинг умумий жисмоний тайергарлии ва махсус иш нобилиятининг назорат меъерлари ишлаб чинилди.
    Амалий ахамияти: юнори маланали наратечилар машғулот воситаларининг йўналиши, натталиги ва ноординацион мураннаблигини хисобга олган холда уларнинг оқилона нисбатлари анинланди. Юнори натижалар спортчининг замонавий талабларини хисобга олган холда иаратечиларнинг мусобона олди мезоцикл боскичини тайерлаш технологияси ишлаб чикилди хамда амалиетда тажриба оркали текширилди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадкикот натижалари республика, минтакавий ва халқаро илмий-методик анжуманларда хамда семинарларда маъруза килинди. Ишлаб чикилган амалий тавсиялар Узбекистан каратечилари миллий терма жамоаси ўқув-машгулот жараенига жорий килинди. Жорий қилинганлик самараси каратэ спортчилар махсус иш қобилияти қўрсаткичларининг махорати даражасининг ошиши ва мусобақалардаги муваффақиятли иштироклари билан аникланди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) соҳаси: жисмоний тарбия ва юқори натижалар спорти назарияси ва методикаси.

    Батир Насыров
    1-29
    36   12
  • Тадқиқот объектлари: ёш футболчиларнинг мусобака фаолияти ва ўқув-машғулот жараёни.
    Ишнинг мақсади: кўп йиллик тайёргарлик жараёнида мусобака фаолияти кўрсаткичларини эътиборга олган ҳолда ихтисослаштирилган воситаларни оптималлаштириш йўли билан ёш футболчиларнинг техник тайёргарлиги жараёни самарадорлигини ошириш.
    Тадқиқот методлари: назарий тахдил ва амалий тажрибаларни умумлаштириш, мусобака фаолияти бўйича педагогик кузатув олиб бориш, педагогик тажриба, математик-статистик тахдил.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: 8-14 ёшли футболчиларнинг мусобака фаолияти тўғрисида маълумотлар олинган бўлиб, улар асосида мазкур фаолиятнинг тузилишига оид ёш қонуниятлари аникланди, ёш футболчиларнинг мусобака фаолиятларини акс эттирувчи устувор техник-тактик харакатлар очиб берилди, ёш футболчилар мусобака фаолиятининг белгиланган ёш хусусиятларига таянувчи БЎСМ ва ИОЗБЎСМ учун ўқув-дастурларидаги техник тайёргарликка ажратилган ўкув соатларининг қайта тақсимланиш зарурияти асослаб берилди.
    Амалий ахамияти: мусобака фаолияти тузилишига оид ёш қонуниятлари ҳамда ҳар бир ёш учун устувор бўлган техник усулларнинг эътиборга олинишига асосланган дастлабки ўргатиш ҳамда ўйин техникасини такомиллаштиришга янгича усулий ёндашув самарадорлигида ўз аксини топган.
    Татбиқ этилиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари Тошкент шахар футбол бўйича Давлат ихтисослаштирилган мактаб-интернати ёш футболчиларининг ўкув-машғулот жараёнига татбиқ этилган бўлиб, бу техник-тактик тайёргарлик даражасининг ошишига ёрдам берди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: ёш спортчилар машгулот жараёни назарияси ва услубияти.

    Шавкат Абидов
    1-29
    20   16
  • Тадқиқот объектлари: ЎзДЖТИнинг ўрта масофага югурувчи спортчи-талабаларининг мусобакаолди тайёргарлик босқичи машғулотлари.
    Ишнинг мақсади: ўрта масофага югурувчи спортчи-талабаларни ўқув йили давомида мусобақаларга тайёрлаш дастурини ишлаб чиқиш ва илмий асослаб бериш.
    Тадқиқот методлари: адабиётлар таҳлили; кузатиш, суҳбат ва назорат жисмоний ва функционал тайёргарлик даражасини тест машклари ёрдамида аниқлаш; спорт натижаларини кайд этиш; педагогик тажриба; математик-статистик услублар.
    Олинган натажалар ва уларнинг янгилиги:
    - жисмоний тарбияга ихтисослашган ОЎЮ ва факультетларда таҳсил олувчи 800 м масофага югурувчи талаба-спортчиларни мусобақага тайёрлашда, йиллик машғулотларида ўкув режасида кайд этиладиган турли назарий ва амалий юкламаларни этиборга олмаслик спорт натижасини шаклланишига салбий таъсир кўрсатиши илк бор аниқланди;
    - ушбу вазиятни эътиборга олган ҳолда ўрта масофага югурувчи спортчи-талабаларни мусобакаларга тайёрлаш бўйича амалда қўлланилиб келинаётган дастурни ихтисослашмаган машғулотлар ҳисобига қискартирилган юкламалари ҳажми релаксацион машкларни амалга жорий қилиниши юксак самара билан аниқланди.
    Амалий ахамияти: ихтисослашмаган юкламалар ҳажмини қисқартириш эвазига мазмун ва йўналиш жиҳатидан қайта ишлаб чиқилган йиллик тайёргарлик дастури талаба-спортчиларни мусобакаларга тайёрлаш, тавсия этилаётган ноанъанавий сакраш ва релаксацион машкларни енгил атлетика ихтисослиги бўйича ўтказиладиган машғулотлар жараёнига тадбиқ этиш ўрта масофага югурувчи спортчи-талабаларни янгича илмий услубий ёндошув асосида мусобакаларга самарали тайёрлаш имкониятини оширади.
    Татбиқ этилиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадкиқот материаллари ўрта масофаларга югуришга ихтисослаштиради ЎзДЖТИ талабаларининг ўқув-машғулот жараёнига татбиқ этилган, бу учта татбик этиш далолатномаси билан тасдиқланади.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: жисмоний тарбияга ихтисослашган ОЎЮ факультетларидаги талаба-спортчиларнинг ўқув-машғулот жараёни.

    Мухсинбек Олимов
    1-30
    27   11
  • Тадқиқот объектлари: мелиорация ва сув хўжалиги коллежи ўқувчиларининг КАЖТ бўйича таълим жараёни.
    Ишнинг мақсади: танланган мутахассисликнинг ўзига хос хусусиятларини эътиборга олган ҳолда мелиорация ва сув хўжалиги коллежи ўқувчиларининг касб-амалий жисмоний тайёргарлиги даражасини ошириш дастурини ишлаб чиқиш ва тажрибада асослаш.
    Тадқиқот методлари: илмий-методик адабиётларни тахлил қилиш; анкета сўрови; педагогик кузатувлар; ўқувчиларнинг жисмоний тайёргарлиги даражасини тестлаш; функционал ўлчашлар (пульсометрия, АГ, УТС); педагогик тажриба; математик статистика методлари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: касб-ҳунар коллежи ўқувчиларининг жисмоний тайёргарлиги ва морфофункционал кўрсаткичларининг дастлабки даражаси ҳамда унинг ўқув йиллари бўйича динамикаси аниқланди. 15-18 ёшдаги ўсмир-йигитларнинг УЖТ ва КАЖТ кўрсаткичларини назорат қилинишининг самарали воситаси сифатида шакллантирилган тестлар ва назорат машқлари гуруҳининг амалий аҳамияти илмий исботланди. Коллеж ўқувчиларининг касб-амалий жисмоний тайёргарлиги бўйича дастур ишлаб чикилди ва тажрибада тасдикланди.
    Амалий ахамияти: касб-хунар коллежининг ўқув жараёнига жорий қилинган КАЖТ тажриба гуруҳи ўкувчиларининг ўкув дастуридаги машқларни муваффақиятли эгаллашларига ҳамда ишлаб чикариш амалиёти бошланишидан олдин уларнинг жисмоний тайёргарлик даражасини анча оширишга имкон яратди; амалий жисмоний сифатларни ривожлантиришга, шунунгдек, оммавий спорт турлари элементларини ўзлаштиришга йўналтирилган тайёргарлик машкларини ўкув жараёнида кўллаш самарадорлиги кўрсатилган. Тажриба тадқиқотлари материаллари ҳар хил соҳадаги олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар ўқув юртлари талабалари ва ўқувчилари билан олиб бориладиган маъруза курсларида ҳамда амалий машғулотларда, шунунгдек, малака ошириш факультетлари тингловчилари учун қўлланилиши мумкин.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадкикот натижалари УзДЖТИ «Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси» маъруза курсига ва касб-ҳунар коллежи ўқув жараёнига жорий қилинди. Дис-сертациянинг назарий-методологик ҳолатларидан ва амалий тавсияларидан фойдаланиш коллеж ўқувчиларининг умумий хамда касб-амалий жисмоний тайёргарликлари мухим даражада оширишга имкон берди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: коллеж ўқувчиларининг КАЖТ бўйича таълим жараёни.

    Мухаббат Кдырова
    1-30
    28   14
  • Тадқиқот объектлари: тайсргарликнинг мусобақа олди босқичида юқори даражали каратсчиларнинг машгугот жарасни.
    Ишнннг мақсади: мусобақаолди босқичда юқори малакали каратэчиларнинг тайергарлик тизимини оптималлаштиришининг илмий исботланган йўриқномаларини ишлаб чикариш ва экспсриментал апробациядан ўтказиш.
    Тадқиқот методларн: махсус илми-услубий адабистлар тахлили, псдагогик кузатишлар, педагогик ва назорат синовлари, педагогик тажриба, пульсаметрия, динамометрия. Ишда махсус иш қобилиятини аниқлаш учун М.П.Савчин (1990) томонидан ишлаб чиқилган зарбали динамометр қўлланилди. Математик статистик тахлил.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилигн: тайсргарликнинг мусобақа олди мезоцикл босқичидаги асосий воситаларнинг оптимал хажмлари ишлаб чиқилди ва аниқланди; уларнинг спорт натижаларига таъсири аниқланди; махсус иш қобилияти хамда машғулот юки хажми, мазмуни ва тақсимланиши ўртасидаги ўзаро богликдик аниқланди; юкори даражали каратсчиларнинг техник ва тактик модели ишлаб чиқилди. Юкори даражали каратсчиларнинг умумий жисмоний тайергарлик ва махсус иш қобилиятининг назорат мсъсрлари ишлаб чиқилди.
    Амалий ахамияти: юкори малакали каратсчилар машгулот воситаларининг йўналиши, катталиги ва координацион мураккаблигини хисобга олган холда уларнинг оқилона нисбатлари аникланди. Юкори натижалар спортчининг замонавий талабларини хисобга олган холда каратсчиларнинг мусобока олди мезоцикл босқичини тайерлаш технологияси ишлаб чиқилди хамда амалиетда тажриба оркали тскширилди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари республика, минтақавий ва халқаро илмий-методик анжуманларда хамда ссминарларда маъруза қилинди. Ишлаб чиқилган амалий тавсиялар Узбекистон каратсчилари миллий терма жамоаси ўқув-машгулот жараснига жорий қилинди. Жорий қилинганлик самараси каратэ спортчилар махсус иш қобилияти қўрсаткичларининг махорати даражасининг ошиши ва мусобакалардаги муваффакиятли иштироклари билан аникланди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: жисмоний тарбия ва юкори натижалар спорта назарияси ва методикаси.

    Батыр Насыров
    1-25
    36   14
  • Тадкиқот объектлари: киска масофаларга югуришда ихтисослашувчи II спорт разрядига эга югурувчилар.
    Ишнинг мақсади: биологик хусусиятларни инобатга олган ҳолда индивидуаллаштириш тамойили асосида қисқа ва узок масофага спринт югурувчиларни тайёрлашда қўлланиладиган машғулот юкламалари параметрларини ишлаб чиқиш.
    Тадкикот методлари: илмий ва илмий-методик адабиётлар тахлили, жисмоний сифатлар ва махсус жисмоний тайёргарликни тестлаш; югуриш қадамининг сон кўрсаткичлари тахлили; педагогик тажриба; антропометрия, соматометрия, дерматоглифика методлари; математик статистика методлари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: қисқа ва узок масофага спринт югурувчилар учун машгулот жараёнини ташкил килишнинг оптимал вариантлари аникланди хамда унга янгича ёндашув илмий асослаб берилди. Спринтерлик масофаларида юқори натижа кўрсатилишини таъминловчи аҳамиятли морфологик кўрсаткичлар аникланди. Аник генетик маркерлар, жумладан, юқори даражадаги тезлик сифатлари билан ифодаланган дерматоглифика белгилари аникланди. У мумий тароқлар саноғи (УТС) кўрсаткичлари энг ахборотли белгилар бўлиб, юкори тезлик сифатларига эга шахсларни спортга саралаб олишни ўтказишда ишончли хамда объектив мезон сифатида фойдаланилиши мумкин.
    Амалий аҳамияти: олинган натижалардан амалиётда фойдаланиш қисқа ва узок масофаларга спринтда ихтисослашувчи енгил атлетикачи-ларнинг жисмоний тайёргарлиги воситалари ва методларини танлашда табакалашган ёндашувни амалга ошириш имконини берди; организмнинг биологик хусусиятларини инобатга олган ҳолда машгулот таъсирларини индивидуаллаштиришнинг методик йўллари аникланди.
    Тадбик этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадкикот натижалари халкаро, республика илмий-амалий анжуманларида, семинарлар-да эълон қилинган. Ишлаб чиқилган амалий тавсиялардан республика мусобақалари ва Универсиада катнашчилари бўлган югурувчи енгил атлетикачиларни тайёрлашда фойдаланилмокда.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: спринтер енгил атлетикачиларни табақалаш-тирилган ҳолда тайёрлаш, тадкикот натижалари УзДЖТИ енгил атлетика кафедраси ўқув жараёнига татбик қилинган.

    Баходир Ядгаров
    1-30
    15   11
  • Тадқиқот объектлари: спорт такомиллашуви босқичида исътедодли ёш гимнастиками қизларнинг тайёргарлик тизими.
    Ишнинг максади: 12-13 ёшли гимнастиками қизлар ўкув-тренировка жараёнини режалаштириш бўйича ишлаб чиқилган дастурни тайёргарлик воситаларини мутаносиб тақсимлаш ва микро ва мусобака мезоциклларида уларни педагогик назорат қилиш унумдорлигини илмий асослашдан иборат;
    Тадқиқот методлари: махсус адабиётлар таҳлили; педагогик кузатув; антропометрик кўрсаткичларни аниклаш; педагоик назорат синовлари; педагогик тажриба; математик статистика услублари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилигн: микро ва мусобақа мезоциклида тренировкани тартибли режалаштириш тажриба асосида ишлаб чикилди ва тавсия этилди. Тренировка юкламасининг энг информатив омиллари, уларни боғлиқлиги ва классификацией дастурга хос элементларни ўзлаштириш даражасига уларни ўзаро таъсир этиши аниқланди: ишлаб чи-қилган назорат талаблари ва 12-13 ёшли гимнастиками қизларга мўлжал-ланган МЖТ ва МТТни баҳолаш меъёрлари илмий асосда тасдиқланди.
    Амалий аҳамияти: 12-13 ёшли гимнастиками қизларнинг микро ва мусобақа мезоциклида ўкув тренировка жараёнини бошкариш дастури ишлаб чикилди ва илмий асосланди. Тренировка юкламасининг энг ахамиятли кўрсаткичларини аниклаш технологияси таклиф этилди; назорат меъёрлари, МЖТнинг ёндаштирувчи-ривожлантирувчи воситалари ва БЎОЗМСМлари-нинг такомиллашув боскичларида шугулланувчи ёш гимнастиками кизларга мўлжалланган кўп кураш турлари бўйича МТТликка хос тайёрлов машклари аникланди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқотнинг асосий ҳолатлари ва натижалари Тошкент шаҳрининг БЎОЗМСМидаги ёш қобилиятли гимнастиками қизларнинг микро ва мусобака мезоцикли даврида ўқув тренировка жараёнини ташкил этиш ва бошкариш амалиётида ўз аксини топди. Тренировка амалиётига тадқикот натижаларини тадбиқ этиш ҳақида далолатномалар расмийлаштирилди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: спорт гимнастика бўйича болалар-ўсмирлар спорт назарияси ва амалиёти.

    Галина Хасанова
    1-28
    44   7
  • Тадқиқот обьектлари: соғломлаштириш техиологиясини ташкил этиш, мазмуни, услублари ва мониторинг ўтказиш.
    Ишнинг мақсади: жисмоний тарбия бўйича ўқув жараёнига соғломлаштирувчи технологиясини шакллантиришни амалиётга тадбиқ қилиш ва асослаш.
    Тадқиқот методлари: назарий тахлил, илмий ва илмий методик адабиётларни, антропометрияни, текширувни, педагогик тадқиқотларни умумлаштириш ва тахлил қилиш, математик статистика жихатидан ишлаб чиқиш.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: қиёслаиган педагогик тадқиқотлар иатижасига кўра жисмоний ривожланиш, жисмоний ҳолат, юрак-қон томир тизими, жисмоний тайёргарлик соғликнинг асосий омиллари эканлиги аниқланди. Ушбу омилларни бахолашда қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилди: танаиииг оғирлик индекси, кўкрак қафаси айланаси, тинч холатда томир уриши, артериал кои босими, жисмоний холат даражаси, 100 метрга югуриш, оёқларии турникка кўтариш, турникда айланиш бўйича тестлардан мониторинг ўтказиш учун асосий восита сифатида фойдаланилди. Асоси согломлаштирувчи машғулотлар бўлгаи, асосийси эса жисмоний тайёргарлик тан олинган согломлаштирувчи технологияни шакллантириш асослаб берилган.
    Шугулланувчиларнинг индувидуал хусусиятларини хисобга олиш, талабанинг тайёргарлигиии рейтинг тизими асосида бахолаш аниклаигаи.
    Амалий ахамияти: экспериментал асосланган согломлаштирувчи технологияни қўллаш талабаларни жисмоний тарбия дарсига бўлган қизиқишларини оширади, бўлғуси мутахассисларни жисмоний тайёргарликлариии оширади, уларни соғлом ижод қилишга ўргатади, мехнат фаолиятларига тайёрлайди.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари Республика ва халқаро миқёсда ўтказилган илмий анжуманларда ёритилди. «ТАТУ хабарлари», «Педагогик таълим», «Фан спортга», «Педагогические науки», «Теория и методика физической культуры» журналларида чоп этилди. Ишлаб чиқилган амалий тавсиялар Тошкент давлат иқтисодиёт университетииинг ўқув жараёнида қўлланилди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: талаба ёшларнинг жисмоний тарбия бўйича ўқув жараёни.

    Одилжон Дадабаев
    1-25
    28   14
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бугунги кунда, жисмоний тарбия ва спорт дунё хамжамиятининг энг устувор йўналиш-ларидан бирига айланди. Жахонда болалар-ўсмирлар спорти назарияси ва амалиётида ёш спортчиларни саралаш, ўқув-машғулотларни режалаштириш, психологик, жисмоний, техник-тактик ва функционал тайёргарликда қўллани-ладиган восита ва усулларни амалиётга татбик этиш юзасидан кўплаб илмий-тадқиқот ишлари ўтказилган. Спорт натижаларининг жадал ўсиши мазкур соҳада замон талабларига жавоб берадиган ўқув-машғулотларни ташкиллаш-тиришнинг оптимал тизимини излаб топиш талабини кўймокда.
    Мамлакатимиз мустакилликни қўлга киритган дастлабки кунларданок, жисмоний тарбия ва спортга алоҳида эътибор каратилмокда. Шу ўринда болалар спортининг ўрни хам беқиёсдир. Давлатимиз томонидан берилаётган эътибор миллат генофондини согломлаштириш, ёшларимизни жисмоний тарбия ва спорт турларига жалб килиш, уларнинг келажакда мамлакатимиз шарафини жаҳон ареналарида муносиб ҳимоя қилишга қодир спортчилар бўлиб етишишини таъминламокда. XXXI ёзги Олимпия ўйинларида Ўзбекистон миллий терма жамоаси 207 та жамоалар орасида 21-ўринни, бокс-чиларимиз жамоаси эса фахрли 1-ўринни эгаллаганлиги юқоридаги фикр-мулохазаларнинг тасдигидир.
    Ёш спортчиларнинг ҳаракат тайёргарлигини ривожлантиришда шугулла-нувчиларнинг ёш хусусиятларини инобатга олган холда ўқув-машғулотларни замон талаблари асосида ташкиллаштириш болалар ва ўсмирлар спорта назарияси ва амалиётининг республика ва халқаро миқёсдаги долзарб муаммоларидан бири хисобланади. 11-13 ёшли боксчиларнинг харакат тайёргарлигида қўлланиладиган харакатли ўйинлар табақалаштирилиб, ўйин юкламалари шиддати ва ҳажми меъёрлари аниқланди ҳамда ўкув-машғулотлар жараёнига татбиқ этиш методикаси ишлаб чиқилди. Методиканинг самарадорлиги педагогик тажриба йўли орқали асослаб берилди. Спортчиларнинг тайёргарлик даражасини баҳолашда замонавий ахборот-коммуникацион технологиялардан фойдаланиш илмий-услубий жаҳатдан муҳим ахамиятга эга. “Юкори малакали боксчиларнинг махсус жисмоний тайёргарлигини аниқлаш [СПУДЭРГ-4]” компьютер дастури ишлаб чиқилди. Дастур асосида боксчиларнинг махсус жисмоний тайёргарлиги баҳоланди хамда ўкув-машғулотларга тегишли ўзгартиришлар киритилди. Ўтказилган тадқикотлар натижасида болалар ва ўсмирлар спорти назарияси ва амалиёти мазмуни бойитилиб, кенгайтирилди.
    Узбекистан Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги “Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида”ги ЎРҚ-394-сон Қонуни, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2002 йил 24 октябрдаги “Узбекистан болалар спортини ривожлантириш жамғармасини тузиш тўғрисида”ги ПФ-3154-сон Фармони, 2017 йил 9 мартдаги “Узбекистан спортчиларини 2020 йилда Токио шахрида [Япония] ўтказиладиган ХХХП Олимпия ўйинлари ва XVI Паралимпия ўйинларига тайёрлаш хакида’Ти ПФ-2821-сон Фармони ҳамда мазкур соҳага тегишли бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат килади.
    Тадқиқотнинг мақсади табақалаштирилган ҳаракатли ўйинлардан мақсадли фойдаланган ҳолда 11-13 ёшдаги боксчиларнинг ҳаракат тайёргарлигини ривожлантириш методикасини ишлаб чикиш ва тажрибада асослашдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат.
    бошланғич тайёргарлик босқичида шуғулланувчи 11-13 ёшли боксчиларнинг спорт тўгаракларини ташлаб кетиш сабаблари ва спорт билан шуғулланишга бўлган мотивацияси аникланган;
    ёш боксчиларнинг махсус жисмоний тайёргарлигини аниқлаш дастури ишлаб чиқилди ва бошланғич тайёргарлик босқичида шуғулланувчи ёш боксчиларнинг умумий, махсус жисмоний тайёргарлиги ва жисмоний ривожланишининг ёшга хос динамикаси аникланди;
    харакатли ўйинлар ва бокс спортига хос ҳаракат фаолиятлари биокинематикаси ўзаро такқосланиб, ҳаракатларнинг ўхшашлиги аниқланган;
    бошланғич тайёргарлик боскичида шуғулланувчи ёш боксчиларнинг ҳаракат тайёргарлигида қўлланиладиган ҳаракатли ўйинлар табақалаштирил-ди, ўйинларнинг шиддати ва ҳажми меъёрлари аниқланиб, уларни ўкув-машғулотлар жараёнига татбик этиш методикаси ишлаб чиқилди.
    Хулоса
    Ўтказилган тадқиқотларнинг барча бўлимлари юзасидан олинган материалларни таҳлил қила туриб, қуйидаги хулосалар шаклланди:
    1. Махсус илмий-услубий адабиётлар таҳлили шуни эътироф этишга асос бўла оладики, 11-13 ёшли боксчиларнинг ўкув-машғулот жараёнида харакатли ўйинларнинг мақсадли қўлланилиши уларнинг харакат тайёргарлигини ривожлантириш муаммосини хал этишга имкон яратиб ёш спортчиларнинг базавий техникасини оқилона шакллантиришга ёрдам беради.
    2. Бошланғич тайёргарлик босқичида шуғулланувчи 11-13 ёшли боксчиларнинг спорт тўгаракларини ташлаб кетиш сабаблари ва спорт билан шуғулланишга бўлган мотивацияси аникланди; Унга кўра “спорт турини танлашда адашиш”, “оғир жисмоний юкламалар”, “машғулотлар билан шуғул-ланишга мотивациянинг [қизиқишнинг] мавжуд эмаслиги”, “ўйин машғулот-ларининг камлиги”, “бир хилдаги усуллар”, “кариндошлари ҳамда яқинларининг бокс спорт тури юзасидан етарлича тушунчага эта эмаслиги” ва бошқалар сабаб бўлар экан. Анкета сўрови шуни кўрсатдики, бугунги кунда ёш боксчиларнинг ўқув-машғулот жараёнида ҳаракатли ўйинларга асоссиз кам эътибор қаратилади.
    3. Йиллик тайёргарлик циклида 11-13 ёшли боксчиларнинг умумий ва махсус жисмоний хамда техник тайёргарлиги динамикаси аниқланди;
    - 11-12 ёшлиларда тезлик сифатининг ривожланиши орасида 2,71%га, чакқонлик сифатининг ривожланиши орасида 1,45% га, тезкор-куч сифатининг ривожланиши орасида 13,86% га тенг бўлган фарклар борлиги аниқланди.
    - 12-13 ёшли боксчиларнинг тезлик сифатини ривожланишининг ёшлар орасидаги фарқи 5,74%ни, куч сифатининг ривожланиши 9%ни, чидамлилик сифатининг ривожланишида 3,10%ни ташкил этди. Кўрсаткичлар орасидаги статискит фарклар [р>0,05]га тенг.
    - 11-13 ёшли боксчилар жисмоний тайёргарлигининг ёшга хос динамикаси тадкик килинганда куч сифатининг ривожланишида 36%га, чаққонлик сифатининг ривожланишида 5%га, чидамлилик сифатининг ривожланишида 26%га, тезкор-куч сифатининг ривожанишида 4,90%га тенг бўлган фарклар аниқланди [р>0,05].
    - умумий жисмоний тайёргарликни педагогик тестлаш натижалари шуни кўрсатадики, 11-13 ёшдаги боксчиларда бошлангич спорт тайёргарлиги босқичида куч, чаққонлик, чидамлилик, тезкорлик ва тезкор-куч сифатларида ишончли ўзгаришлар йўқ.
    11-13 ёшли боксчиларнинг техник тайёргарлигида куйидаги фарклар аниқланди:
    11-12-13 ёшли боксчиларнинг қўллар ёрдамида ҳимояланиш ҳаракатлари техникасини бажариш кўникмаси 9%, 12%, 14% “яхши”, 32%, 30%, 33% “коникарли”, 59%, 58%, 53% “кониқасиз” бахоланган. Мазкур холат ёш боксчиларнинг техник тайёргарлигида кўлланилаётган восита ва усулларга ўзгартиришлар киритиш талабини юзага келтиради. Шу билан биргаликда қўллар ва оёқлар ёрдамида ҳимояланиш харакатларининг самарасизлиги уларнинг жисмоний тайёргарлигида хам камчиликлар борлиги билан тушунтирилади.
    4. Видео тасвирлар тахдили натижасида қуйидагилар аниқланган:
    - табақалаштирилган ҳаракатли ўйинлар ва бокс спортига хос харакат фаолиятлари биокинематикаси ўзаро тақкосланиб боксдаги харакатлар билан ҳаракатли ўйинлар харакатларида елка нуктаси харакати траекторияларини бир-бирига ўҳшашлигини кўрсатди.
    - боксчилар жанговар ҳолатда зарба бериш жараёнида, болдирнинг икки уч бошли ва соннинг икки бошли мускуллари фаол харакатда бўлади. Ҳаракатли ўйинларнинг елка билан туртиш харакатини бажаришда хам ўйин иштирокчисининг оёк панжаси, болдирнинг уч ва соннинг икки бошли мушаклари кучи таъсирида фаол харакатда бўлиши аниқланди;
    - ҳаракатли ўйинлардаги елка нуқтасининг ҳаракат траекторияси билан боксчиларда тўғридан ва ёндан зарба бериш вақтидаги елканинг ҳаракат траекторияси бир бирига яқин эканлиги аниқланди.
    5. Ёш боксчиларнинг ҳаракат тайёргарлигида ҳаракатли ўйинларнинг қўлланилиш шиддати ва ҳажми меъёрларини куйидагича белгилаб олинди:
    - тезкор-куч сифатининг ривожлантиришда ўйиндан олдин шуғулланувчи-ларнинг ЮҚТ кўрсаткичи бир дақикада 112±8,12 зарба атрофида, ўйин вақти-да бир дақикада 180±10,2 зарба атрофида, 50-60 сония дам олишдан сўнг 118±9,12 зарба атрофида бўлади;
    - ўйиннинг давом этиш вақти 12-14 сонияни ташкил этади;
    - ўйиннинг такрорлашлар сони 11-12 ёшлиларда -2-3 марта, 13 ёшлиларда -3-4 мартани ташкил этади.
    6. Ишлаб чиқилган методика асосида ҳаракатли ўйинларни ёш боксчиларнинг умумий жисмоний тайёргарлиги учун ажратилган соатларни 21,87%ни, махсус жисмоний тайёргарликнинг 8,33%ни, техник тайёргарлик учун ажратилган соатларнинг 17,33% ни ташкил этди.
    7. Ёш боксчиларнинг ҳаракат тайёргарлигида ўқув-машғулотлар жараёни-га татбиқ этилган ҳаракатли ўйинларнинг самарадорлигини педагогик тажриба йўли билан аникланди;
    -тажриба гуруҳидаги 11-13 ёшли боксчиларнинг чаққонлик сифати ўртача 11,8-13,5% га, тезкор-куч сифати ўртача 15-17% га, куч сифати ўртача 18,5-23,8% га, эгилувчанлик ўртача 41-47% га, чидамлилик ўртача 14-16 %га ўсишига эришилди;
    -тажриба гурухидаги И ёшли боксчиланинг ўнг қўлда ёндан бажарган зарба кучи ўртача 5,85 кг.га, яъни 32,23% га ўсган. Мазкур кўрсаткич назорат гурухи боксчиларида 1,76 кг.га яъни 9,51% га тенг эканлиги аникланди;
    -11 ёшли боксчиларда 8 сония давомида бажарган зарбалар сонининг йиллик ўсиши тажриба гурухида 51,68%га, назорат гуруҳида эса 30,55%га тенг [р<0,001].
    - 12 ёшли боксчиларининг оёклар ёрдамида ҳимояланиш техникасини бажариш кўникмаси тажриба гурухида 37% - “аъло”, 40% - “яхши”, 16% -“қоникарли”, 7% - “қониқарсиз”, назарат гуруҳида эса мос равишда 13% -“аъло”, 21% - “яхши”, 29% - “коникарли”, 37% - “қоникарсиз” бахоланган.
    - гавда харакати ёрдамида химояланиш усулларини И, 12, 13 ёшли боксчиларнинг тажриба гурухида 33-37-44% - “аъло”, 42-40-42% - “яхши”, 18-16-11% - “қониқарли”, 7-7-3% - “коникарсиз” бахоланган. Тажриба гуруҳи спортчиларида назорат гуруҳига нисбатан ўзлаштириш самарадорлигини баҳолаш мезонлари [1,23>1], шунингдек билим даражасини бахолаш мезонлари [1,03>0] юқорироқ бўлди. Тажриба методикасининг ёш боксчиларни техник харакатларга ўргатиш ва уларни такомиллаштириш жараёнига ижобий таъсир кўрсатганлигини тасдиқлайди. 

    Сойиб Тажибаев
    1-52
    32   9
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Дунёнинг барча ривожланган давлатларида спортни ривожлантириш учун йилдан йилга замонавий технологияларни яратиш ва улардан амалиётда фойдаланиб жахон рекордлари янгиланмокда. Айникса спортчиларнинг портлаш кучини ривожлантириш бўйича кўплаб илмий изланишлар олиб борилган. Портлаш кучни ўлчаш ва ривожлантириш бўйича дунёдаги мавжуд методикаларнинг мураккаблиги, ноқулайлиги (чуқурликка сакраш, платформадан юқорига сакраш), улканлиги (плиометрия), мукаммал эмаслиги (боғлаб қўйилган метрли тасма билан сакрашлар), сакраш вактида ўсиб борувчи мақсадли установканинг йўклиги мавжуд методикаларнинг замон талаби даражасида эмаслигини билдиради.
    Жаҳонда портлаш кобилиятини ўлчаш ва ривожлантириш бўйича қуйидаги усуллар мавжуд: белига сантиметр тасмани боғлаб олган ҳолда вертикал сакраш; махсус жихозланган платформадан вертикал сакраш; чуқурликка сакраб чиқиш; плиометрия усули; турли осилган буюмларга вертикал сакраб етиш; шу билан бирга анъанавий машғулотлар хам мавжуд. Шуни айтиш жоизки, ушбу усулларда портлаш кобилиятини жадал ривожлантириш ва унинг спортчилар мусобака фаолиятига ҳамда шахсий омилларига таъсирини ўрганишга дойр махсус ўтказилган тадкиқотларнинг мавжуд эмаслиги; портлаш кобилиятини ривожлантириш масаласи психофизиологик нуқтаи назардан етарлича ўрганилмаганлиги; спортчиларнинг портлаш кобилиятини жадал ривожлантириш бўйича содда, оммабоп юқори самарадорликка эга усулларнинг мавжуд эмаслиги мазкур мавзунинг долзарблигини кайд этади. Юкорида айтилганларни эътиборга олиб, жисмоний тарбия ва хар хил спорт билан шугулланувчиларнинг портлаш кобилиятини ўлчаш ва ривожлантириш учун янги “СПОРК” (спортчиларнинг портлаш кобилиятини ўлчаш ва ривожлантириш) мосламаси яратилди. Махсус ўтказилган тадқикотлар натижасида яратилган мосламанинг самарадорлиги, оммавийлиги, жарохатланишдан мустаснолиги, кам куч ва вақт сарифлаб юкори натижаларга эришиши исботланди.
    Мустақиллигимизнинг дастлабки йилларидан Республикамизда жисмоний тарбия ва спорт соҳасига катта эътибор берилмокда. Мустақиллликка эришгандан то хозирги даврга кадар “Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида”ги Қонунга уч марта ўзгартириш ва кўшимчалари киритилди. Бугунги кунда спортчиларимиз турли спорт мусобақаларида юқори натижаларни қўлга киритиляпти. ушбу натижаларни янада мустахкамлаш учун илмий тадқиқот ишларини кенг тариқада олиб бориш мақсадга мувофиқ. Жумладан юртимизда портлаш кучни ўлчаш ва ривожлантириш учун мавжуд бўлган усулларни замон талаби даражасида яратиш муҳим ахамият касб этади.
    Ўзбекистон Республикасининг “Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида”ги Қонуни 2015 йил. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Кураш миллий спорт турини янада ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида”ги қарори 2017 йил. “Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори 2017 йил, ҳамда мазкур соҳага тегишли бошка меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади тезкор -куч спорт турларида спортчиларнинг портловчи ҳаракат қобилияти шаклланишининг методологии асосларини такомиллаштириш.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    портлаш қобилияти ривожлантириш психофизиологии механизмлари (портлаш қобилияти айнан фаолият жараёнида шаклланиши, унинг кескин ривожланишига мақсадли установками таъсири, мақсадни қабул қилиш, онгли равишда ҳаракатни бошқариш, қайта маълумот олиш, ўсиб борувчи мақсадга нисбатан коррекция этишлар) асосида такомиллаштирилган;
    спортчиларнинг машғулот жараёнида уларнинг ёшига, жинсига ва спорт турларини инобатга олиб ўкув машғулотлар жараёнига портловчи ҳаракат кобилиятни ривожлантириш технологияси ишлаб чиқилган;
    “СПОРК” мосламаси психометрик усулларга кўйилган талабларга мослиги объективлик, комплекслик, динамиклик, тахлилий-синтетик ўрганиш тамойиллари асосида ишлаб чиқилган;
    вертикал сакраш бўйича мусобака жараёнида қўллар симметрик ҳаракат бажариши учун “СПОРК” мосламасининг электрон баҳолаш мезони яратилган.
    Хулосалар
    1. Замонавий спортда портловчан кучни ривожлантириш алоҳида аҳамиятга эга, чунки у барча тезкор - куч спорт турларида кўникма ва малакаларни шакллантиришнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Хорижий ва ватанимиздаги мавжуд адабиётларда портлаш қобилияти “портловчан куч” тушунчаси билан бир хил маънога эга деб ҳисобланади. Шунинг учун адабиётларда портловчан кучни ривожлантириш услублари келтирилади. Бунда, шубҳасиз, спортчиларнинг портлаш кобилияти хам ривожланади. Ушбу услубларнинг қадр-қимматини инкор этмаган холда шуни эътироф этиш жоизки, бу услублардан фойдаланишда нокулайликлар ва камчиликларни айтиб ўтиш лозим. Уларга куйидагиларни киритиш мумкин: машқларни бажариш вақтида шахсий ҳаракатларни онгли равишда бошқаришни таъминловчи мақсадли установканинг йўқлиги; чукурликка сакрашлар вақтида жароҳат олиш мумкинлиги; елкаларда штанга билан сакрашларни бажариш вактида катта юклама кўтариш; қўлланиладиган машклар сони ва шугулланувчилар контингентининг чекланганлиги; залда катта майдонни эгаллаши (плиометрия) ва бошкалар.
    2.Юкоридагиларни инобатга олиб спортчиларнинг портлаш қобилиятини ривожлантириш учун янги “СПОРК” мосламасининг механик ва электрон вариантлари яратилди. Мослама сакрашлар вактида мақсадли установка яратилишига, спортчига ўзининг портлаш қобилиятини назорат килиш ва кескин ривожлантириш имконини беради.
    З.Олиб борилган тадкикотлар асосида яратилган янги технологияни психометрик талабларга жавоб бериши аниқланди. Буларни куйидаги натижалар ифодалайди. Юқори малакали спортчиларда портлаш кобилиятининг ривожланиши спорт турларининг ўзига хос хусусиятлари билан боғлиқ. ҲТСУ лар орасида энг юқори натижани огир атлетикачилар 62±2,4 см., кейин белбогли курашчилар 58±1,02 см. ва эркин курашчилар 57±2см кўрсатдилар. Спорт усталигига номзод ва спорт усталари орасида энг юқори натижа яна огир атлетикачиларда кайд килинди (мос равишда 50,5±2,7 ва 53,3±2,5), бошқа спорт турларида эса ривожланиш диапазони 43.2±2 дан 48±1 см атрофида ўзгариб туради. Ушбу натижалар янги усулга қўйилган куйидаги талабларни: объективлиги, сифатнинг адекватлиги, олинган натижалар педагогик кузатишлар билан мослиги, ишончлилиги ва баркарорлигини исботлайди.
    4. Янги услубнинг прогностик киймати, ёш белбогли курашчилар ўртасидаги мусобақалар натижалари билан тасдиқланади. 42 та беллашувдан 33 тасида портлаш кобилияти кўрсаткичлари юқорироқ бўлган спортчи ғалабага эришди ва фақат 9 та вазиятда тескари холат кузатилди. Технологиянинг барқарорлиги ва ишончлилиги портлаш қобилиятининг ривожланиш динамикасида акс этади. 32 нафар футболчида индивидуал кўрсаткичлар 3 ой давомида дастлабки натижаларга нисбатан ўз чегарасида ривожланиб борди. “СПОРК” мосламасининг самарадорлиги портлаш кобилиятини кескин ривожлантириш учун шарт -шароитлар яратишдан иборат. У оддийлиги, хар хил тоифадаги шуғулланувчиларга кулайлиги билан ажралиб туради, кам куч, қувват ва вакт сарфлаган холда юқори натижаларга эришишга ёрдам беради, ушбу мосламадан фойдаланишда жароҳат олиш эҳтимоли йўқ.
    5. “СПОРК” мосламаси ёрдамида олинган вертикал сакрашдаги кўрсаткичлар спортчи шахсининг портлаш хоссаси эканлиги эксперимент жараёнида аниқланди. Бу тажрибадан олдин ва тажрибадан кейин футболчилар сенсомотор реакциясини ўлчашлар натижасида олинган маълумотлар билан тасдикланади. Тажрибадан сўнг футболчиларнинг сенсомотор оддий реакция вакти юқори қийматларгача қисқарди (Р<0,001).
    Оғир атлетикачиларда (вазни 50кг,55кг,75кг) ва белбоғли курашчиларда (вазни 60кг,81кг,90кг) ҳам аналогии натижалар қайд этилди. Яъни ҳар хил вазнли спортчиларнинг портловчи харакат қобилият кўрсаткичлари спорт турига хослиги (огир атлетикачиларда 54см, белбоғли курашчиларда 59см) бўлиши эксперимент жараёнида намоён бўлди. Шундай қилиб ушбу натижаларни хам портловчи қобилият кўрсаткичлари деб қабул қилса мақсадга мувофиқ. Шу билан бирга айтиб ўтиш жоизки ҳар бир спортчи ўз вазнига нисбатан ҳар хил куч қобилиятига эга.
    6. Портловчи ҳаракат қобилиятни ўстириш учун махсус шароит яратилиши ушбу қобилиятни кескин ривожланишини таъминланиши исботланди. Ёш футболчилар билан ўтказилган эксперимент буни тасдиқлади. Одатий машғулотларда шуғулланадиган спортчилар умумҳисобда 1472 марта депсиниш натижасида мускулнинг реактив кобилияти ўсганлигини таъкидлаган. 12 ҳафта (3 ой мобайнида) чуқурликка (70-100см) сакраб чиқиш машқида ҳаммаси бўлиб 475 марта сакраб, юқоридаги одатий машғулотларда кўрсатган натижаларга эришган. Ушбу ўтказилган эксперимент натижаларида портловчи ҳаракат кобилиятнинг мавжуд эканлигини инкор этиб бўлмайди, чунки эксперимента чуқурликка сакраб чиқиш усули билан портловчи кучнинг катталиги ўлчанган. “СПОРК” мосламаси ёрдамида ўтказилган экспериментда эса ёш футболчиларда шунга ўхшаш натижалар 3 ой мобайнида кўпи билан 155 маротаба вертикал сакраш машқида спортчиларнинг портловчи харакат кобилияти ахамиятли ўсиши кузатилди ва юқори натижаларга эришишда нисбатан кам вақт ва куч сарфланди. Тажриба гуруҳида 3 ой давомида ўсиш 10 см.ни ташкил этди (Р<0,001). Анча кичик ҳажмдаги сакраш машқларидан фойдаланилганда мушаклар реактивлигини ривожлантиришга эришилди. Бу давр ичида назорат гуруҳида ўртача кўрсаткичлар ўзгармади. (49,1-49,1см).
    7. Оғир атлетикачилар билан ўтказилган ва 5 баллик шкала бўйича бахоланадиган анкета саволари шуни кўрсатадики, портлаш қобилиятининг ривожланиши спортчиларнинг нафақат куч тавсифларига, балки шахсий омилларига ҳам таъсир кўрсатади. Буни спортчиларнинг куйидаги жавоблари ҳам тасдиқлайди: “Мен ўзимни енгил ҳис қила бошладим” (92%), “Ўзимга бўлган ишончим ортди”(94%), “Кўтарадиган вазннинг ошганлигини сезяпман”(94%), “Мусобақада кучим ошгандай” (98%), “Оғирлашган штангани кўтарганда менда кўрқув йўқолди” (96%), “Мусобақа жараёнида катта вазн буюриб кўтаришга таваккал қилиш ҳисси кучайди”(100%), “Мусобақа вактида штангани кўтаришга бўлган дикқатимни тўплаш осонлашди”(98%), “Ўз имкониятларимни яхширок тушуна бошладим”(96%).

    Жавлон Иштаев
    1-47
    151   3
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, дунёда 600 миллиондан ортиқ ногирон яшайди. XXI аср бошларига келиб жаҳоннинг ҳар 10-оиласида бундай инсон мавжуд. Статистик маълумотларга кўра, Ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя килиш катламларида 800000 дан ортик ногирон ҳисобда туради. Ривожланган давлатларда аҳолининг ўртача 10 фоизи ногирон саналади. Бу кўрсаткичлар ногирон ва жисмоний имконияти чекланган шахслар билан боглик илмий тадқикотлар ўтказиш, уларнинг ўкув-машғулотларини режалаштиришнинг оптимал тизимини ишлаб чиқиш талабини қўймокда.
    Бугунги кунда жахонда тугма ногиронлар ёки орттирилган ногиронликлар сони хам ортиб, уларни даволашга, йўкотилган функционал имкониятларини кайта тиклашга қаратилган чора-тадбирлар хам турлича кўриниш олмокда. Буларнинг хаммаси ногиронлик муаммосининг кўламдорлигидан дарак беради ва ногирон ва жисмоний имконияти чекланган шахсларга кўмаклашиш ҳамда уларнинг атрофидагиларга таъсир ўтказиш бўйича давлат даражасида комплекс чора-тадбирлар кўришни тақозо қилади. Мазкур заруратдан келиб чикиб, ногирон ва жисмоний имконияти чекланган ўқувчилар тайёргарлик даражасини бахолаб берувчи адаптив жисмоний тарбиянинг кластер дастурининг ишлаб чикилиши ўқитиш самарадорлигини оширишда муҳим ахамият касб этади.
    Мустақиллик йилларида аҳолининг турмуш фаровонлигини ошириш, соғлигини мустаҳкамлаш, жисмоний тарбия ва спортни аҳоли ўртасида оммалаштириш бўйича кўплаб ишлар амалга оширилмокда. Рио-де-Жанейро шаҳрида бўлиб ўтган XV Паралимпия ўйинларида, 160 дан ортиқ давлатларнинг тўрт мингдан зиёд вакиллари ғолиблик учун курашган баҳсда, ўзбекистонлик 32 нафар паралимпиячилар бешта спорт тури бўйича катнашиб, 31 та медални қўлга киритди. Спортчилар сонига нисбатан медаллар жамғариш борасида мамлакатимиз делегацияси 96,8 фоиз натижа билан XV Паралимпия ўйинларида энг яхши кўрсаткични кайд этди. Ўзбекистонда Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги давлатлари ичида биринчилардан бўлиб “Ногиронларнинг ижтимоий ҳимояси ҳакида”ги ногиронларнинг ҳуқуқларини ўз ичига олган ҳукуқий база яратилди. “Ногиронлиги бўлган шахсларни давлат томонидан қўллаб-кувватлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 декабрдаги ПФ-5270-сон Фармони қабул қилинди. Фармонга кўра, замонавий тиббиёт ва илм-фаннинг илғор ютуқлари, диагностика, даволаш ва реабилитациянинг сифат стандартлари асосида юқори малакали мутахассисларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш, соғломлаштириш хусусиятидаги чора-тадбирларни яхшилаш, соглом ва фаол турмуш тарзини олиб бориш маданиятини тарғиб килиш, ногиронлиги бўлган шахсларни давлат томонидан кўллаб-қувватлаш сохасидаги, шу жумладан ногиронликни белгилашнинг самарали мезонларини кўллашга каратилган илмий тадқиқотларни фаоллаштириш вазифаси алоҳида белгилаб қўйилди.
    Ўзбекистон Республикасининг “Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида”ги конун (2015), Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори (2017), “Ногиронлиги бўлган шахсларни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони (2017), Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси” ва бошқа мазкур соҳага тегишли меъёрий-ҳукуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади жисмоний имконияти чекланган ўқувчиларнинг функционал ва жисмоний тайёргарлик кўрсаткичларини ўрганиш асосида организм функцияларини кайта тиклашга каратилган кластер дастурини ишлаб чиқишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
    таянч-ҳаракат аппарати шикастланган ўқувчиларнинг ўзига ҳос хусусиятларини инобатга олган ҳолда фитбол гимнастикаси, мувозанат сақлашни яхшиловчи, қадди-коматни шакллантирувчи машқлар мажмуаси ишлаб чиқилган;
    таянч-ҳаракат аппарати шикастланишларининг турли даражалари учун адаптив жисмоний тарбиянинг тиклашга каратилган кластер дастури ишлаб чиқилган;
    кластер дастури асосида машғулот олиб боришнинг ойлик ва ҳафталик режаси ишлаб чиқилган;
    дастурда таянч-харакат аппарати шикастланган ўқувчиларнинг харакатланиш имкониятлари асосида жисмоний сифатларини баҳолаш механизмлари такомиллаштирилган;
    Хулосалар
    Ўтказилган тадқиқотларимиз барча бўлимларидан олинган маълумотларни таҳлил қилиш натижасида қуйидаги хулосаларни қайд этиш имконини берди:
    1. Махсус илмий-услубий адабиётлар тахдилида кўрсатилишича, жисмоний имконияти чекланган ўқувчиларнинг тиббий, ижтимоий ва касбий реабилитация қилиш оркали фаол ҳаётга, меҳнатга жалб килиш долзарб масала ҳисобланади. Таянч-ҳаракат аъзолари шикастланишлари бўлган шахсларнинг асосий гуруҳини асаб тизимининг оғир касаллиги ташкил этиб, кўпинча ногиронликка олиб келиши адабий манбалардан маълум бўлди.
    2. Тажрибадан олинган маълумотларга асосланиб ишлаб чиқилган кластер дастури жисмоний тарбия машғулотларини ўтказишнинг замонавий талаблар асосида шакллантириб, турли хил юкламаларга организмнинг мослашиш имкониятларини кўрсатди. Тадқиқотда куйидаги натижалар қайд этилди: 
    Таянч-ҳаракат аппарати шикастланган ўқувчиларда организмнинг энергия салоҳиятини баҳолаш учун ўтказилган тсст натижалари, энг аввало, машғулотларда юкламаларни меъёрлаш имкониятини берган бўлса, бошқа тарафдан, ҳаракатланиш имкониятини тавсифлаб берди. Робинсон индекси бўйича баҳолаш натижалари ўғил болаларда тадқикот бошида 10 % ўқувчиларда индекс баҳосига кўра меъёрий натижалар қайд этилган бўлса, тадқиқот якунида бу кўрсаткич 79.6%ни ташкил этди. Қиз болаларда эса бу кўрсаткичлар меъёрий талабларга тадқиқот бошида фақатгина 29.7% ўқувчиларда тўғри келган бўлса, тадқиқот якунида 74.4% ўкувчилар меъёрий талабларга мослиги аниқланди.
    3. Шикастланган бўғимлардаги ҳаракат фаоллигини тадқик қилиш мускул кучи мануал тест синовлари натижалари асосан бош мия фалажи бўлган ўкувчиларда ва қисман таянч-ҳаракат аппарати шикастланган ўқувчиларда кузатилди. Мускул мануал тест синовлари харакат функцияларининг бузилиш даражалари машғулотлар вақтида воситаларни саралаш ва ўтказиш билан боғлик бўлган вазифаларни танлаш имкониятини берди.
    4. Таянч-ҳаракат аппарати шикастланган ўқувчиларда нафас олиш ва юрак-қон томир тизими заҳирасини ўрганиш натижасида куйидаги кўрсаткичлар кайд этилди: ўғил болаларда Скибинск индекси бўйича барча ўқувчиларда индекс баҳосига кўра тадқиқотдан олдин ва кейин меъёрий натижалар кайд этилган бўлса, қиз болаларда эса бу кўрсаткичлар тадқиқотдан олдин меъёрий талабларга тўғри келадиган натижаларнинг йўқлигини кўрсатди. Тадқиқот якунида 40% ўкувчиларда меъёрий натижалар кайд этилиб, колган 60% ўқувчилар юрак-қон томир тизими органлари функционал имкониятларида ижобий ўзгаришлар содир бўлаётганлигини кўрсатди.
    5. Жисмоний юкламаларда юрак иш кобилиятини бахолаш якуний натижалари ампунтант ўқувчиларда ўғил болаларда Руфье индекси бўйича тадқиқот бошида 10 % ўқувчиларда индекс баҳосига кўра яхши натижалар кайд этилган бўлса, тадқиқот якунида 30% ўқувчиларда яхши натижалар кайд этилиб, колган 70% ўкувчиларда хам ижобий ўзгаришлар содир бўлди.
    6. Ампутант ўқувчиларда ўтказилган илмий тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики, тезкорлик сифатини ривожлантиришга қаратилган тест бўйича ўтказилган тадкикот натижалари дастлабки ва якуний натижалар ўртасидаги кўрсаткичлар 2.8 сонияга яхшиланиб, бу ишончлилик даражаси бўйича Р<0,05ни ташкил этди. Чақконлик сифатининг ўсиш кўрсаткичлари дастлабки ва якуний натижалар ўртасидаги ўрта арифметик киймат 2.7 сонияга яхшиланди. Тезкор - куч кобилиятини ўрганиш натижалари дастлабки ва якуний натижалар ўртасидаги кўрсаткичлар 10 смга яхшиланган. Таянч-харакат аппарати шикастланган ўкувчиларда ўтказилган илмий тадкикот натижалари шуни кўрсатадики, тезкорлик сифати якуний натижалари 26%га яхшиланган бўлса, чаққонлик сифати 34.4% га, эгилувчанлик сифати 63.6% га, куч жисмоний сифати 47.3 % га яхшиланди.
    7. Жисмоний сифатларни (айниқса қўл ва оёқларда) ривожлантиришга мақсадли йўналтирилган машғулотлардан сўнг соғлом қўл-оёклар каби касал оёқларда ҳам тезкор сифатларнинг намоён бўлиши кайд килинди. Шуни айтиш лозимки, қўл-оёқлари оғир даражада шикастланган касалларда компенсатор механизмлар тез ривожланганлиги аниқланди. Ҳақиқатан ҳам, тажрибадан кейин теппинг-тест турган ҳолатда ўнг оёкда 9.3 марта, чап оёкда 3.7 марта тезкор ҳаракатлар ортди, ўтирган ҳолатда эса ўнг оёкда 7 мартага, чап оёкда 4.3 марта уришга ортди. Ўрта ва енгил даражали шикастланишлар бўлган гурухдарда тажрибадан кейин тезкор ҳаракатларнинг кўпроқ ортиши қайд қилинди.
    Натижалардан кўриниб турибдики, кластер дастури асосида олиб борилган машғулотларда АЖТ воситалари билан тиклашни ўтказиш натижасида гиперкинезларнинг секин-аста ривожланиш хавфи камайди. БМФ нинг гемипаретик шакли билан касалланган болаларнинг тикланишида тўплардан фойдаланган ҳолда машқ килишга асосланиб ишлаб чиқилган дастур самарали эканлиги аниқланди.
    Шундай қилиб, кайд килиш лозимки, машғулотлар учун танланган машқлар факатгина жисмоний ривожланиш учун хизмат килмасдан, балки юрак иш фаолиятини хам яхшилашни таъминлади. Шуларни ҳисобга олган ҳолда жисмоний имконияти чекланган ўкувчилар билан олиб борилган машгулотлар организм тизимлари ўртасидаги мутаносибликни яхшилаш ва ҳаракатланиш имкониятларини оширишга ижобий таъсир этганлиги аниқланди. Биз томонимиздан ишлаб чиқилган кластер дастури ва унда қўлланилган машқлар организм функционал тизимларига, жисмоний ривожланиш ва такомиллашув жараёнларига ижобий таъсир кўрсатганлигини тасдиқлайди.

    Мехриддин Миржамолов
    1-49
    152   0
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жаҳон миқёсида, замонавий спорт яққол купли рақобат хусусияти билан тавсифланиб, спортчиларнинг жисмоний етуклигини энг баланд чўққиларга олиб чикувчи илмий назарий асосни шакллантиришни энг муҳим вазифа сифатида қўймокда. Ушбу вазифани амалга ошириш юқори даражада наслий асосга эга бўлган спортчининг тиббий-биологик, тиббий психологик белгиларини тадқиқот этиш оркали спорт истикболларини аниқлаш йўналишидаги изланишларни жадалаштирмокда. Бу эса барча спорт турларида натижадорликни ўсиши, спортчиларнинг индивидуал имкониятларини узлуксиз ва мукаммал ўрганиш билан боғлиқ бўлган изланишларнинг назарий ва амалий заруратини исботламокда. Спортда юқори муваффақиятларга эришишда ўта кобилиятли ва истиқболли спортчиларни аниқлаш алоҳида аҳамият касб этади. Жисмоний иш кобилияти, спорт фаолияти хамда спорт турларини танлашга кўпроқ таъсир қилувчи бир катор антропометрия кўрсаткичлар, хусусан, тананинг тотал ўлчамлари, самототип, тана пропорциялари юқори ирсий негизга эгадир. Улар психологик, физиологик ва биокимёвий омиллар билан биргаликда истиқболли спортчиларни аниқлаш имкониятини яратади.
    Спортда муваффақиятга эришиш даражаси ва спорт соҳаси илмини ривожланишининг, ҳамда спорт тиббиёти ва жисмоний тарбиянинг назарий ва амалий тиббий-биологик муаммолари асосини спортда танлов масалалари ташкил этади. Охирги йилларда инсон генини бутунлай аникланиши, ҳозирда бутун дунёда инсон морфологияси ва функционал хусусиятларининг наслдан-наслга ўтиш даражасини аниқлашга йўналтирилган молекуляр генетика усулларга таяниб илмий тадқиқотлар олиб борилмокда. Сўнгги йилларда ушбу йўналишда олиб борилган тадкиқотлар спортда машгулотлар жараёнини индивидуаллаштириш ва оптималлаштириш оркали юқори спорт натижаларига эришиш имкониятини яратмокда хамда спортчиларнинг турли нуфузли мусобақаларда рекорд натижаларини янгилаши билан ўз исботини топмокда.
    Мамлакатимиз аҳоли орасида спорт ҳаракатини тубдан яхшилаш, айникса, спорт танлови жараёни асосини ташкил этадиган, болалар ва ўсмирлар ўртасида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш йўналишида кенг миқёсли чора-тадбирлар комплекси амалга оширилмокда. Ушбу соҳада “Миллий ва дунё даражасида юқори натижаларга эришиш учун спортчиларни танлаш ва тайёрлашнинг тиббий-биологик ва тиббий психологик илмий асосларини яратиш” номли устувор илмий йўналишни шаклантирилиши ва Давлат илмий-техникавий дастурлар рўйҳатига киритилиши спорт тиббиёти соҳасида кенг қамровли ва мақсадли илмий изланишлар олиб бориш имкониятини яратмокда.
    Қатор спорт йўналишларида, жумладан яккакураш спорт турларида, юртимиз нуфузи янада юкорига кўтарилиб, Олимпия ўйинлари ва нуфузли дунё ва континент микёсидаги мусобақаларда юкори натижаларга эришилди.
    Мамлакатимиз спортчиларининг турли спорт соҳаларида эришаётган ютуқлари ва юқори спорт натижаларига эришишга қаратилган чора-тадбирлар спорт тиббиёти соҳасида чуқур назарий ва амалий ахамият касб этадиган илмий-тадкиқотларни ўтказишни ва улар натижаларини спорт амалиётига янада кенгроқ тадбиқ этишни тақазо этмокда.
    Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 9 мартдаги ПК-2821-сон “2020 йил Токио шаҳри (Япония)да бўлиб ўтадиган XXXII ёзги Олимпия ва XVI Паралимпия ўйинларига Узбекистан спортчиларини тайёрлаш тўғрисида”ги, 2017 йил 3 июн ПҚ-3031-сон “Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида’Ти қарорлари ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошка ҳуқуқий-меърий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилган.
    Тадқиқотнинг мақсади спортчи-футболчиларнинг морфологик ва генетик хусусиятларини ва уларни жамоавий ўйин самарадорлиги билан ўзаро ассоциатив боғлиқлигини аниклашдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
    илк бор миллий футбол жамоалари футболчиларда ACTN3, HIF1A ва AMPD1 генлари полиморфизми аллель ва генотип вариантлари билан таъминланганлик даражасиисботланган;
    спорт генлари аллель ва генотип вариантлари билан катор антропометрия ва композицион кўрсатгичлар, ҳамда футболчиларнинг техник-тактик фаоллиги даражаси орасидаги узвий богликлик аникланган;
    ACTN3 генининг R аллель вариантига эга футболчиларХХ генотипга эга футболчилардан фарқли қисқа давомли ўйин жараёнида юқори тактик-техник фаолликни намоён этиши ва бу фаоллик узок муддатли ўйин мобайнида сақланмаслиги аникланган;
    ACTN3 генининг R аллель ва RR генотип вариантларини учраши туб аҳолига мансуб бўлган футболчиларга нисбатан туб аҳолига мансуб бўлмаган футбочиларда, ярим ҳимоячиларга нисбатан хужумчиларда юкори бўлиши тасдиқланган.
    Хулоса
    “Спортчи соматотипи ва унинг спорт генлари билан боғлиқлиги” мавзусидаги диссертация бўйича олиб борилган тадқикотлар натижасида куйидаги хулосалар такдим этилди:
    1. Куч талаб қиладиган спорт турлари (оғир атлетика ва регби) билан шугулланадиган спортчиларда Кетле, Эрисман ва Ливи индекслари кўрсаткичлари, ҳамда организмда мушак ва ёғ микдори юкори бўлиб, оёқ узунлигига нисбатан Мануврие индекси ва танада сув микдори кўрсаткичини қуйи даражада бўлиши, тромполин билан шугулланувчи спортчиларда эса буни акси мавжудлиги кузатилади.
    2. Антропометрия кўрсаткичлари: вазн-бўй ва кўкрак-бўй индекслари, тана ва оёк узунлиги нисбати, тана компонентлари таркиби (мушак-ёг-сув) бўйича футболчилар сакраш, тезлик ва юкори координация харакатлари каби хусусиятларни тақозо этадиган енгил атлетика, триатлон, тромполин ва ўк отиш билан шуғулланувчи спортчилар курсатгичларига мое эканлиги кузатилади.
    3. Футболчиларни R577X ACTN3 тени полиморфизми бўйича генотиплаш уларда RX ва XX генотиплари, С34Т AMPD1 тени полиморфизми бўйича ТТ генотипи, С582Т HIF1A полиморфизми бўйича эса СС генотипи вариангларини учраш даражаси юқори эканлигини кўрсагади.
    4. ACTN3 тени R аллели футболчилар бўй баландлиги ва оёк узунлиги, ҳамда Ливи индекси кўрсатгичлари билан ассоциацияланади, Кетле индекси юқори кўрсатгичлари эса ACTN3 тени X аллели, ҳамда AMPD1 ва HIF1A генларининг СС генотип вариантлари билан ассоциацияланади.
    5. Республика ахамиятига эга футболчилар жамоаси ичида ACTN3 генининг X аллели R аллелига нисбатан кўпроқ аникланади (58,9%), ушбу аллелни учраш частотаси ва RR генотипи туб ахолига мансуб бўлмаган футболчиларда туб ахолига мансуб футбочиларга нисбатан, ярим химоячиларда хужумчиларга нисбатан юқорирок бўлиши кузатилади.
    6. ACTN3 гени R аллелига эга футболчилар XX генотипли футболчиларга нисбатан қисқа муддатли ўйин мобайнида копток учун 2 баробар фаолроқ кўрашадилар ва 3 барабар кўпрок копток узатадилар. Тўлиқ ўйин мобайнида ушбу футбочиларнинг копток учун кўрашиш ва копток узатишлари кўрсатгичлари 4 ва 1,5 баробарга камайса, XX генотипга эга футболчиларда эса, аксинча, копток узатишлар сони 2 бараборга ортади ва ACTN3 гени генотип вариантларидан катъий назар уларнинг тактик-техникавий фаоллашувининг тенглашиши билан копток учун якка кўрашлар сони ўзгармай колиши кузатилади.

    Зафар Мавлянов
    1-45
    1   0
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бугунги кунда, жисмоний тарбия ва спорт дунё хамжамиятининг энг устувор йўналишларидан бирига айланди. Жисмоний тарбия ва спорт маштулоти назарияси ва услубиятининг етакчи олимларининг тадқиқот ишларида спортчиларнинг жисмоний тайёргарлик тизимидаги тезкор-куч машғулотларини унинг жисмоний қобилиятлари билан бир қаторда қарайдилар. Бизнингча, спортчи қизларнинг тезкор-куч сифатларини техник-тактик тайёргарлик давомида интеграциялашган ҳолда такомиллаштириш истиқболли йўналиш ҳисобланади. Йиллик тайёргарлик циклининг турли такомиллашув боскичларида юқори малакали футболчи кизлар билан олиб бориладиган иш жараёнида илмий изланиш айнан шу йўналишда амалга оширилиши керак. Аёллар футболида фаолият юритилаётган мутахассис-ларнинг спортчи кизларнинг тезкор-куч тайёргарлиги даражаси ва уларнинг техник махорати ўртасидаги аник микдорий тавсифларнинг ўзаро боғлиқлигини аниклаш зарурати тўғрисидаги фикрлари етарлича хилма-хилиги билан ажралиб туради.
    Жахонда футбол назарияси ва амалиётида спортчиларни саралаш, ўқув машгулотларни режалаштириш, психологик, жисмоний, техник-тактик ва функционал тайёргарликда қўлланиладиган восита ва усулларни амалиётга тадбиқ этиш юзасидан кўплаб илмий-тадқикот ишлари ўтказилган. Спорт натижаларининг жадал ўсиши мазкур соҳада замон талабларига жавоб берадиган ўкув-машғулотларнинг оптимал тизимини излаб топиш талабини қўймокда.
    Республикамизда истеъдодли ва салохиятли футболчиларни танлаш ва тайёрлашнинг самарали тизимини яратиш, миллий терма жамоалар ва профессионал футбол клублари учун сифатли спорт захирасини шакллантириш муҳим ахамият касб этади1. Футболчиларни тайёрлаш юзасидан ўтказилган тадкикот ишларида мутахасислар шундай нуқтаи назарга таянадиларки, тезкор-куч тайёргарлигини оширишда юқори малакали футболчи кизларни тайёрлашнинг негизли асосларидан бири ҳисобланади. Сўнгги йилларда Ўзбекистонда хотин-қизлар спортини, жумладан аёллар футболини ривожлантиришга катта аҳамият қаратилмокда. Хотин-қизлар билан олиб бориладиган машғулотларнинг ўзига хос хусусиятларига боғлиқ масалалар уларнинг турли хил спорт мусобакаларида илк бор иштирок этган пайтларидан пайдо бўлди. Ватанимиз ва хорижий олимлар, мураббийлар, педагоглар томонидан машгулот жараёнини янада яхшилаш ва спортчи кизларнинг спорт фаолияти натижавийлигини оширишга каратилган кўпгина таклифлар билдирилганлигига карамай, у ёки бу спорт турида хотин-қизлар тайёргарлигининг ўзига хос хусусиятларига деярли эътибор қаратилмаяпти.
    Ўзбекистон Республикасининг 2015 йил 4 сентябрдаги “Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида”ги ЎРҚ-394-сон Қонуни, Ўзбекистон Республикаси Президента ташаббуси ва қўллаб-қувватлаши билан Ўзбекистонда 2017-2021 йиллар учун жисмоний тарбия ва оммавий спортни ривожлантириш дастури тасдиқланди. Шунингдек, 2017 йил 9 мартдаги “Ўзбекистон спортчиларини 2020 йилда Токио шаҳрида (Япония) ўтказиладиган XXXII Олимпия ўйинлари ва Параолимпия ўйинларига тайёрлаш ҳақида’Ти ПФ-2821-сон Фармони, 2018 йил 5 мартдаги “Жисмоний тарбия ва спорт соҳасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5368-сонли Фармони хамда мазкур соҳага тегишли бошка меъёрий-ҳуқуқий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади йиллик циклда юқори малакали футболчи қизларнинг тезкор-куч ва техник тайёргарликларини ривожлантириш методикасини такомиллаштиришдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    йиллик тайёргарлик циклининг турли боскичларида юқори малакали футболчи қизларнинг тезкор-куч тайёргарлик даражаси аниқланди;
    футболчи кизларнинг ўйинлар жараёнидаги техник-тактик ҳаракатларининг намунавий микдорий тавсифлари ишлаб чиқилди;
    тезкор-куч тайёргарлигини ўйин ҳаракатларининг бажарилиш аниқлиги билан ишончли боғликликка эга томонларини такомиллаштириш воситалари ва усуллари илмий-услубий жиҳатдан асослаб берилди;
    футболчи кизларнинг техник-тактик ҳаракатлари кўрсаткичлари ва уларнинг тезкор-куч тайёргарлик даражаси ўртасидаги ўзаро корреляцией боғлиқлик аниқланди;
    юқори малакали футболчи кизларнинг тезкор-куч сифатларини ривожлантириш методи ишлаб чиқилди.
    Хулосалар
    1. Илғор тажриба ва илмий-услубий адабиётлар тахлили шуни кўрсатдики, ҳозирги вақтда юқори малакали футболчи кизларнинг тезкор-куч тайёргарлигини такомиллаштиришнинг илмий асосланган услуби етарлича ишлаб чиқилмаган. Мавжуд ишланмалар фрагментар хусусиятга эга ва малакаси хамда ёш даражаси турли хил бўлган спортчи қизлар билан олиб борилган иш тажрибасини асосан циклик спорт турларида ўрганиш асосида бажарилган. Юқори малакали футболчи кизларни тайёрлаш тизимининг муҳим таркибий кисмларидан бири тезкор-куч тайёргарлик ҳисобланади.
    2. Анкета сўрови натижалари бўйича аниқландики, аксарият, яъни 80%, мутахассисларнинг фикрича, йиллик циклнинг турли босқичларида тезкор-куч тайёргарлиги даражасини аниклаш мақсадга мувофик. ТКТни яхшилаш воситаларига келсак, 76,2% мутахассислар тезкор-куч сифатларини ривожлантириш учун тўпга зарба бериб узокка тепишдан фойдаланиш кам самара беради деб ҳисоблайди. 68,1% мутахассисларнинг эътирофича, бунинг учун юқори стартдан тўп билан югуриш энг самарали машк ҳисобланади. Бирок футболчи кизларнинг ТКТ ва техник-тактик махоратини такомиллаштириш бўйича илмий асосланган тавсиялар етарли эмас.
    3. Юқори малакали футболчи кизларнинг тезкор-куч тайёргарлиги даражасининг киёсий таҳлили шуни аниклашга имкон бердики, тажриба ва назорат гуруҳлари ўртасида педагогик тажриба бошида ишончли статистик фарқлар аниқланмади: 30 метрга югуриш (р>0,05), турган жойидан 15 метрга югуриш (р>0,05), баландликга сакраш (р>0,05), узунликга сакраш (р>0,05), Ро (р>0,05), Fmax (р>0,05), J (р>0,05), Q (р>0,05), G (р>0,05). Тажриба ва назорат гуруҳлари футболчи кизларида жисмоний тайёргарлик тахминан бир хил даражада кайд килинди.
    4. Техник тактик даражаси ва тезкор-куч тайёргарлиги параметрлари ўртасидаги корреляция тахлили куйидаги статистик ўзаро боғлиқликларни аниқлаб берди: “тўпни зарб билан узоққа тепиш” ва Fmax (г=0,732 р<0,01 да, D=64,l%); Ро(г=0,61 р<0,05 да, D=53,3%); ”15 метрга югуриш” ва Q (г=0,746 р<0,05да, D=64,8%);%); ”15 метрга югуриш” ва ПКМК (г=0,754 р<0,01да, D=51,2%), “турган жойдан узунликга сакраш” ва Ро (г=0,712 р<0,01да, D=69%); “Турган жойдан баландлика сакраш“ ва Fmax (г=0,671 р<0,01да, D=61,2%). Куйидаги кийматлар ўртасида кучли статистик боғлиқлик аниқланди. Ро ва Fmax (г=0,760 р<0,01да, D=76,6%); J ва Q (г=0,720 р<0,01да, D=55,4%); Q ва G (г=0,856 р<0,01 да, D=84,7%).
    5. Тажриба усулидан фойдаланиш натижасида футболчи кизларнинг тезкор-куч тайёргарлиги даражаси ошди: “Турган жойдан узунликга сакрашда” -2%, “турган жойдан баландлика сакрашда”-9%, “Турган жойдан 15 метрга югуришда”-5%, “Югуриб туриб 30 м.га югуриш” - 4%, “Узок масофага тўпни тепиш” -7%га.
    Футболчи кизларнинг ўйин ҳаракат фаоллиги ва самарадорлиги тажриба гурухида 33%га ошди, айрим ТТХдар ҳажми ўсди, ноаниқ ҳаракатлар сони -8%га камайди. 30 метрдан узок бўлган масофага тўп оширишлар сони 21% ортди, бунда СК-13%га ўсди, “тўпни олиб кўйишлар сони” 29%га ўсди, СК-12% ошди, “ҳавода тўп учун курашишлар” сони 31%га ортди, СК-17% ошди, “тўпни ён чизикдан ўйинга киритишда” самарадорлик 11 % га ортди.
    6. Юқори малакали футболчи кизлар билан бир йиллик тажриба ишлари юзасидан такдим этилган маълумотлар УДС-3 дан фойдаланган холда спортчи кизларнинг тезкор-куч тайёргарлиги даражасини такомиллаштириш воситалари хамда педагогик назорат килиш усулларини ишлаб чикиш хамда тажрибада асослаш имконини берди. Иш материалларидан амалий фойдаланиш юкори малакали футболчи кизларнинг тезкор-куч ва техник тайёргарлиги даражасини оширишга ёрдам берувчи машғулот воситаларини максадли ва самарали қўллашга имкон яратди.
    7. Педагогик тажриба натижалари тезкор-куч сифатларини ривожлантиришга алоҳида ургу берилган хафталик микроциклларни улардан кейин келувчи жисмоний сифатларни ривожлантиришга йўналтирилган микроцикл билан алмашиб изчилликда қўллашни назарда тутувчи машгулот услуби самарадорлигини тасдиклади.
    Таклиф этилган тажрибавий усуллардан фойдаланиш сонни букувчи мушакларнинг портлаш кучи даражасини 9,9%га ва старт кучини 9,8%га, максимал портлаш кучини 15,1 %га ошириш имконини берди.

    Нодрбек Юсупов
    1-53
    0   0
  • Сегодня во многих научных исследованиях отмечается проблема ухудшение как физического, так и эмоционального, психического здоровья у современной молодёжи, в том числе ввиду критически низкой физической, двигательной активности, в связи с чем формирование достаточного мотивирования, способствующей популяризации у студентов стоматологов не только занятия физической культурой и спортом, но и ведения здорового образа жизни в целом, является одним из способов решения указанной проблемы.
    S Ramazanova, V Qarimov
    50-52
    23   7
  • Ushbu maqolada umumiy o‘rta ta’limda o‘quvchilarning ilmiy-tadqiqot faoliyatini shakllantirish, o‘quvchilarning ilmiy-tadqiqot faoliyatini rejalashtirish va muammolarni hal etish usullarini tanlash mezonlari hamda ularning pedagogik-psixologik xususiyatlari va rivojlanish bosqichlari yoritilgan. Shuningdek, o‘quvchilarning asosiy kompetensiyalari asosida tadqiqotchilik ko‘nikmalarini, tadqiqot ko‘nikmalarini rivojlantirish usullarini, o‘quvchilarning tadqiqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan eksperimental ishlarni ochib beradi.
    Nargiza Narziyeva, Zarif Begimqulov, Feruza Oltiboyeva
    3024-3039
    41   1
  • Ushbu maqolada umumiy o‘rta ta’lim maktablari jismoniy tarbiya fani o‘qituvchilariniing uzluksiz malaka oshirish jarayonini tashkil etish masalalari muhokama qilingan va uni tashkil etish dolzarb vazifa ekanligi bayonqilingan
    Zarif Begimqulov
    10-12
    6   1
  • Mazkur maqolada jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha mutaxassislarning malaka oshirish jaraѐnining o‘ziga xos xususiyatlari baѐn etilgan. Shuningdek, maqolada ijtimoiy-madaniy kompetentlik, malaka oshirish jaraѐnida sport turlari bo‘yicha trener-o‘qituvchining ijtimoiy-madaniy kompetentligini rivojlantirishning dolzarb masalalari ѐritilgan.
    Nargiza Narziyeva
    980-983
    5   0