ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
Д
.
Хабибуллаев
ТДЮУ
“
Фуқаролик
процессуал
ва
хўжалик
процессуал
ҳуқуқи
”
кафедраси
доценти
,
юридик
фанлар
номзоди
ФУҚАРОЛИК
ПРОЦЕССИДА
МУДДАТЛАР
ТУШУНЧАСИ
ВА
УЛАРНИНГ
ТУРЛАРИ
ҲАҚИДА
АЙРИМ
ФИКРЛАР
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
4-
моддасига
кўра
,
фуқаролик
суд
ишларини
юритиш
вазифалари
фуқароларнинг
шахсий
,
сиёсий
,
иқтисодий
ва
ижтимоий
ҳуқуқларини
,
эркинликлари
ва
манфаатларини
,
шунингдек
,
корхоналар
,
муассасалар
,
ташкилотлар
,
жамоат
бирлашмалари
ва
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
ҳуқуқлари
ҳамда
қонун
билан
қўриқланадиган
манфаатларини
ҳимоя
қилиш
мақсадида
фуқаролик
ишларини
тўғри
,
ўз
вақтида
кўриб
чиқиш
ва
ҳал
этишдан
иборатдир
.
Демак
,
фуқаролик
ишларини
ўз
вақтида
кўриш
ҳамда
ҳал
этишда
процессуал
муддатлар
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Бу
борада
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
1999
йил
24
сентябрдаги
“
Фуқаролик
ишларини
судда
кўришга
тайёрлаш
ва
уларни
кўриш
муддатлари
тўғрисида
”
ги
қарорида
ҳам
фуқаролик
ишларини
кўриш
муддатларига
оғишмай
риоя
этишлик
одил
судловни
амалга
оширишда
қонунчиликни
мустаҳкамлашга
,
суд
иштирокчиларининг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишга
қаратилган
муҳим
омиллардан
бири
бўлиб
ҳисобланишига
Ўзбекистон
Республикаси
судларининг
эътибори
қаратилиши
ҳақида
тушунтириш
берилади
1
.
Бироқ
,
статистик
маълумотларга
кўра
,
фуқаролик
ишлари
бўйича
судлар
томонидан
2013
йилда
жами
11.891
та
иш
кўриб
тугатилган
, 1.145.601
та
суд
буйруғи
чиқарилган
. 2014
йилнинг
ўтган
олти
ойида
бу
кўрсаткич
7.151
та
фуқаролик
иши
ва
477.125
та
суд
буйруғини
ташкил
этган
.
Статистик
таҳлиллардан
кўринишича
, 2013
йилда
биринчи
инстанцияда
иш
кўришда
390
та
иш
бўйича
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
131-
моддасида
кўрсатилган
бир
ойлик
муддат
бузилган
бўлса
, 2014
йилнинг
6
ойида
бу
кўрсаткич
398
та
ишни
ташкил
этган
2
.
Юқоридаги
статистик
маълумотлардан
кўриниб
турибдики
,
процессуал
муддатларнинг
бузилишини
йилдан
йилга
ортиб
бориши
ҳам
фуқаролик
суд
ишларини
юритишда
процессуал
муддатларни
илмий
-
назарий
ўрганишни
,
бу
борадаги
фуқаролик
процессуал
қонунчилигини
такомиллаштиришни
тақозо
этмоқда
.
Юридик
адабиётларда
процессуал
муддатлар
тушунчаси
ҳақида
ҳам
фикр
-
мулохазалар
билдирилган
.
Масалан
,
ҳуқуқшунос
олим
Ш
.
Ш
.
Шорахметов
таъкидлашича
,
процессуал
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
“
Фуқаролик
ишларини
судда
кўришга
тайёрлаш
ва
уларни
кўриш
муддатлари
тўғрисида
”
ги
1999
йил
24
сентябрдаги
Қарори
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Ахборотномаси
,
1999, 3-4
сонлар
.
2
Ёдгоров
Х
.
Б
.
Фуқаролик
процессида
муддатлар
ва
унга
риоя
этишнинг
аҳамияти
:
амалдаги
қонунчиликни
янада
такомиллаштиришга
доир
баъзи
таклифлар
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судининг
“
Куч
адолатда
”
газетаси
. 2014
йил
9-15
август
сонлари
.
муддатлар
деб
,
фуқаролик
ишлари
судда
кўриш
ва
ҳал
қилиш
учун
қонун
билан
белгиланган
ёки
суд
томонидан
тайинланган
муддатларга
айтилади
3
.
Э
.
Эгамбердиев
фикрича
,
процессуал
муддатлар
-
бу
бажариладиган
ёки
бажарилиши
керак
бўлган
процессуал
ҳаракатлар
ижроси
учун
қонун
билан
белгиланган
ёки
суд
идораси
томонидан
белгиланган
вақтга
айтилади
4
.
М
.
Мамасиддиқов
фикрича
,
процессуал
муддатлар
деганда
фуқаролик
ишларини
судда
кўриш
ва
ҳал
қилиш
билан
боғлиқ
процессуал
ҳаракатларни
амалга
ошириш
учун
лозим
бўлган
вақт
тушунилади
.
Мазкур
муддатлар
суд
,
ишда
иштирок
этувчи
шахслар
,
шунингдек
айрим
ҳолларда
ишда
иштирок
этмайдиган
шахсларга
нисбатан
ҳам
белгиланади
5
.
М
.
А
.
Викут
процессуал
муддатлар
фуқаролик
суд
ишларини
юритишда
бирон
-
бир
муддат
давомида
процессуал
ҳаракатни
амалга
ошириш
ёки
тугатиш
учун
суд
(
судья
)
ёки
қонун
томонидан
белгиланган
муддат
тушунилади
6
.
Юқоридаги
фикрларга
қўшилган
ҳолда
процессуал
муддатлар
тушунчасига
қуйидагича
таъриф
бериш
мумкин
:
процессуал
муддатлар
–
бу
фуқаролик
ишларини
кўриш
ва
ҳал
қилиш
учун
суд
ва
процессда
иштирок
этувчи
ҳамда
ишда
иштирок
этишга
жалб
қилинмаган
аммо
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ҳақидаги
масала
суд
томонидан
ҳал
этилган
шахслар
томонидан
процессуал
ҳаракатларни
амалга
ошириш
учун
қонун
ёки
суд
томонидан
тайинланган
муддатга
айтилади
.
Юридик
адабиётларда
процессуал
муддатларнинг
турлари
ҳақида
ҳам
ҳуқуқшунос
олимлар
ўз
фикрларини
билдирган
.
Масалан
,
айрим
ҳуқуқшунос
олимлар
процессуал
муддатларни
умумий
ёки
махсус
нормада
белгиланишига
қараб
уларни
умумий
ва
махсус
процессуал
муддатлар
турига
ажратиш
мумкинлиги
ҳақида
фикр
билдиришган
.
7
М
.
А
.
Викут
процессуал
муддатларни
кимга
қаратилганига
қараб
,
қуйидаги
турларга
ажратади
:
1)
суд
(
судья
)
томонидан
амалга
ошириладиган
ҳаракат
учун
белгиланган
муддатлар
;
2)
ишда
иштирок
этувчи
шахслар
учун
белгиланган
муддатлар
;
3)
ишда
иштирок
этмаган
шахслар
ва
ташкилотлар
учун
белгиланган
муддатлар
8
.
Ҳуқуқшунос
олимлар
Ш
.
Ш
.
Шорахметов
,
Э
.
Эгамбердиев
,
М
.
М
.
Мамасиддиқовлар
процессуал
муддатларни
қонун
билан
белгилаб
қўйилган
ҳамда
суд
томонидан
тайинланадиган
процессуал
муддатларга
ажратадилар
9
.
3
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексига
шарҳлар
. –
Тошкент
.:
ТДЮИ
. 2010. -
Б
.306.
4
Эгамбердиев
Э
.
Фуқаролик
ишини
юритишда
процессуал
муддатлар
//
Ж
.
Ҳаёт
ва
қонун
, 1999. 3-
сон
, -
Б
.32.
5
Мамасиддиқов
М
.
М
.
Фуқаролик
процесси
.
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:Baktria press. 2014. –
Б
.194.
6
Викут
М
.
А
.
Гражданский
процесс
России
.
Учебник
2005
Москва
.
Юристь
. 2005. -
С
.87-88.
7
Гражданский
процесс
/
Учебник
.
Отв
.
ред
.
проф
.
В
.
В
.
Ярков
.
-
М
.:
Волтерс
Клувер
, 2004. -
С
. 590.
8
Викут
М
.
А
.
Гражданский
процесс
России
.
Учебник
2005
Москва
.
Юристь
. 2005. –
С
.87-88.
9
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
.
Дарслик
. –
Тошкент
.:
Адолат
. 2001;
Эгамбердиев
Э
.
Фуқаролик
ишини
юритишда
процессуал
муддатлар
. //
Ж
.
Ҳаёт
ва
қонун
, 1999. 3-
сон
, -
Б
.32;
Мамасиддиқов
М
.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
.
Дарслик
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
Бизнинг
фикримизча
,
процессуал
муддатларни
тўлиқ
мазмун
-
моҳиятини
қамраб
олиниши
нуқтаи
назаридан
келиб
чиқиб
,
ким
томонидан
белгиланишига
ҳамда
процессуал
ҳаракатларни
амалга
оширувчи
субъектларига
қараб
турларга
ажратиш
мақсадга
мувофиқ
бўлади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексига
асосан
процессуал
муддатларни
ким
томонидан
белгиланишига
қараб
қуйидаги
турларга
ажратиш
мумкин
:
қонун
билан
белгиланган
процессуал
муддатлар
;
суд
томонидан
тайинланадиган
процессуал
муддатлар
.
Юридик
адабиётларда
ҳам
қонун
билан
белгиланган
процессуал
муддатлар
биринчидан
,
суд
амалга
ошириши
мумкин
бўлган
процессуал
муддатлар
фақат
қонун
билан
белгиланиши
,
икккинчидан
,
мазкур
муддат
хизмат
тусига
эгалиги
,
бошқача
қилиб
айтганда
мазкур
муддатнинг
ўтказиб
юборилиши
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқий
муносабатларга
нисбатан
ҳуқуқий
таъсир
кўрсатмаслиги
,
суд
қонунда
белгилаб
қўйилган
процессуал
ҳаракатларни
амалга
оширишга
мажбур
ҳисобланиши
,
учинчидан
,
мазкур
муддатларни
кечиктиришга
истисно
ҳолатларда
,
қонунда
бевосита
назарда
тутилган
ҳолларда
(
ФПКнинг
131-
моддаси
)
йўл
қўйилиши
таъкидлаб
ўтилади
1
.
Дарҳақиқат
,
қонун
билан
белгиланган
процессуал
муддатлар
суднинг
ҳамда
процессда
иштирок
этувчи
ҳамда
иштирок
этмаган
шахсларнинг
ҳаммаси
учун
умуммажбурий
характерга
эгалиги
,
узайтириш
,
кечиктиришга
йўл
қўйилмаслиги
,
узрли
сабабларга
кўра
ўтказиб
юборилганда
тикланишига
йўл
қўйилиши
каби
хусусиятларига
эга
.
Қонунда
белгиланган
процессуал
муддатларга
мисол
қилиб
,
апелляция
шикоят
бериш
муддати
–
йигирма
кун
,
кассация
шикояти
бериш
муддати
бир
йил
ва
бошқа
белгиланган
муддатларни
келтиришимиз
мумкин
.
Процессуал
муддатлар
қонунда
белгиланмаган
ҳолларда
суд
томонидан
тайинланади
.
Суд
томонидан
тайинланадиган
процессуал
муддатлар
ўзининг
хусусиятлари
билан
қонунда
белгиланган
процессуал
муддатлардан
фарқ
қилади
.
Масалан
,
суд
томонидан
тайинланган
процессуал
муддатларни
узайтиришга
,
кечиктиришга
йўл
қўйилади
.
Қонунда
белгиланган
процессуал
муддатни
узайтиришга
йўл
қўйилмайди
,
фақат
узрли
сабаб
билан
ўтказиб
юборилган
бўлса
,
суд
томонидан
тиклаб
берилиши
мумкин
.
Суд
томонидан
тайинланадиган
процессуал
муддатларга
иш
кўришни
кейинга
қолдириш
,
ариза
,
даъво
ариза
,
шикоят
,
апелляция
,
кассация
шикоятларидаги
камчиликларни
тузатиш
,
давлат
божини
тўлаш
мақсадида
белгиланган
муддатларни
келтиришимиз
мумкин
.
Шунингдек
,
суд
томонидан
тайинланадиган
процессуал
муддатларга
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорларида
ҳам
белгиланган
процессуал
муддатларни
киритишимиз
мумкин
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
1998
йил
19
майдаги
“
Фуқароларнинг
Умумий
қисм
. –
Тошкент
.
ТДЮИ
. 2010. –
Б
.218;
Мамасиддиқов
М
.
М
.
Фуқаролик
процесси
.
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:Baktria
press, 2014. –
Б
.195.
1
Мамасиддиқов
М
.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
.
Дарслик
.
Умумий
қисм
. –
Тошкент
.
ТДЮИ
. 2010. –
Б
.218;
Мамасиддқиов
М
.
М
.
Фуқаролик
процесси
.
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
: Baktria
press, 2014. –
Б
.195.
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
бузадиган
хатти
-
ҳаракатлар
ва
қарорлар
устидан
келтирилган
шикоятларни
судларда
кўриш
амалиёти
тўғрисида
”
ги
Қарорида
кўрсатилишича
,
шикоят
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
умумий
қоидаларига
мувофиқ
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
бузадиган
хатти
-
ҳаракатлар
ва
қарорлар
устидан
судга
шикоят
қилиш
тўғрисида
”
ги
Қонунида
ва
ФПКнинг
27-
бобида
белгиланган
истисно
ва
қўшимчаларни
ҳисобга
олган
ҳолда
,
суд
томонидан
у
берилган
пайтдан
бошлаб
ўн
кунлик
муддат
ичида
кўриб
чиқилиши
лозим
.
Процессуал
муддатларни
процессуал
ҳаракатларни
амалга
оширувчи
субъектларига
қараб
,
қуйидаги
турларга
ажратиш
мумкин
:
суд
(
судья
)
томонидан
амалга
ошириладиган
процессуал
ҳаракатлар
учун
белгиланган
муддатлар
;
фуқаролик
суд
ишларини
юритишда
иштирок
этувчи
шахслар
томонидан
амалга
ошириладиган
процессуал
ҳаракатлар
учун
белгиланган
процессуал
муддатлар
;
ишда
иштирок
этмаган
шахслар
томонидан
амалга
ошириладиган
процессуал
ҳаракатлар
учун
белгиланган
процессуал
муддатлар
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексида
суд
(
судья
)
томонидан
амалга
ошириладиган
процессуал
ҳаракатлар
учун
белгиланган
муддатларнинг
қуйидаги
турлари
белгиланган
:
1)
баённома
юзасидан
билдирилган
ёзма
фикрларни
кўриб
чиқиш
муддати
–
улар
топширилган
кундан
эътиборан
етти
кун
(
ФПКнинг
23-
моддаси
);
2)
суд
топшириғини
бажариш
муддати
–
ўн
беш
кун
(
ФПКнинг
65-
моддаси
);
3)
ишни
судда
кўришга
тайёрлаш
муддати
–
ариза
қабул
қилинган
кундан
бошлаб
ўн
кун
,
алоҳида
ҳолларда
йигирма
кун
(
ФПКнинг
131-
моддаси
);
4)
ишни
судда
кўришнинг
қисқартирилган
муддати
–
биринчи
инстанция
суди
томонидан
судда
кўришга
тайёрлаб
бўлинган
кундан
эътиборан
ўн
кун
,
бошқа
ҳолларда
эса
йигирма
кун
(
ФПКнинг
131-
моддаси
);
5)
ишни
судда
кўришнинг
умумий
муддати
–
фуқаролик
ишлари
судда
кўришга
тайёрлаб
бўлинган
кундан
эътиборан
бир
ой
(
ФПКнинг
131-
моддаси
);
6)
аризани
қабул
қилишни
рад
этиш
муддати
–
ариза
тушган
кундан
эътиборан
ўн
кун
ичида
(
ФПКнинг
153-
моддаси
);
7)
алоҳида
ҳолларда
жуда
мураккаб
ишлар
юзасидан
асослантирилган
ҳал
қилув
қарорини
тайёрлаш
муддати
–
кўпи
билан
уч
кун
(
ФПКнинг
203-
моддаси
);
8)
қўшимча
ҳал
қилув
қарори
чиқариш
муддати
–
ҳал
қилув
қарори
чиқарилган
кундан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
214-
моддаси
);
9)
суд
ҳал
қилув
қарорини
тушунтириб
бериш
тўғрисидаги
аризани
кўриб
чиқиш
муддати
–
тушган
кундан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
215-
моддаси
);
10)
ҳал
қилув
қарори
ижросини
кечиктириш
ёки
уни
бўлиб
-
бўлиб
ижро
этиш
,
ижро
этиш
усули
ва
тартибини
ўзгартириш
тўғрисидаги
аризани
кўриб
чиқиш
муддати
–
у
берилган
кундан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
216-
моддаси
);
11)
ҳал
қилув
қарори
ёки
иш
юритишни
тўхтатиб
туриш
,
тугатиш
ёки
аризани
кўрмай
қолдириш
тўғрисидаги
ажримининг
нусхасини
юбориш
муддати
–
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
ҳал
қилув
қарори
ёхуд
ажрим
чиқарилган
кундан
эътиборан
беш
кун
(
ФПКнинг
223-
моддаси
);
12)
сиртдан
чиқарилган
ҳал
қилув
қарорини
қайта
кўриш
ҳақидаги
аризани
кўриш
муддати
–
ариза
тушган
пайтдан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
232-
моддаси
);
13)
суд
буйруғи
чиқариш
муддати
–
ариза
судга
келиб
тушган
кундан
эътиборан
уч
кун
(
ФПКнинг
238
7
-
моддаси
);
14)
суд
буйруғини
бекор
қилиш
тўғрисидаги
ажримнинг
нусхаларини
тарафларга
юбориш
муддати
–
ажрим
чиқарилганидан
кейин
уч
кун
(
ФПКнинг
238
10
-
моддаси
).
15)
шикоят
бўйича
суднинг
ҳал
қилув
қарорини
тегишли
орган
ёки
мансабдор
шахсга
,
шунингдек
,
фуқарога
юбориш
муддати
–
ҳал
қилув
қарори
қонуний
кучга
кирганидан
кейин
ўн
кун
(
ФПКнинг
271-
моддаси
);
16)
шикоят
бўйича
суднинг
ҳал
қилув
қарори
тегишли
орган
ёки
мансабдор
шахсга
юборилганда
,
суд
ҳал
қилув
қарорининг
ижроси
ҳақида
суд
ва
фуқарога
маълум
қилиш
муддати
–
ҳал
қилув
қарори
олинган
кундан
эътиборан
бир
ой
(
ФПКнинг
271-
моддаси
);
17)
сайлов
комиссиясининг
хатти
-
ҳаракатлари
(
қарорлари
)
устидан
берилган
шикоят
суд
томонидан
шикоят
берилган
кундан
эътиборан
–
уч
кундан
кечиктирмай
кўриб
чиқилиши
,
агар
сайловга
олти
кундан
кам
вақт
қолган
бўлса
,
дарҳол
кўриб
чиқилиши
лозим
(
ФПКнинг
272-
моддаси
);
18)
прокурорнинг
ҳуқуқий
ҳужжатни
ғайриқонуний
деб
топиш
ҳақидаги
аризасини
судда
кўриб
чиқиш
муддати
–
йигирма
кун
(
ФПКнинг
277-
моддаси
);
19)
шахсни
психиатрия
стационарига
ётқизиш
тўғрисидаги
ёки
унинг
стационарда
ётиши
муддатини
узайтириш
тўғрисидаги
аризани
судда
кўриб
чиқиш
муддати
–
ўн
кун
(
ФПКнинг
297
2
-
моддаси
);
20)
апелляция
,
кассация
инстанциясининг
суд
мажлисига
келмаган
ва
ишни
назорат
инстанциясида
кўришда
қатнашмаган
тарафлар
ва
бошқа
шахсларга
ажрим
ва
қарорларнинг
нусхасини
юбориш
муддати
–
улар
чиқарилган
кундан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
319-
моддаси
);
21)
биринчи
инстанция
суди
ҳал
қилув
қарори
устидан
шикоят
бериш
ёки
протест
келтириш
учун
белгиланган
муддат
ўтган
вақтдан
эътиборан
,
ишни
тушган
шикоят
ёки
протест
билан
бирга
апелляция
инстанцияси
судига
юбориш
муддати
–
ўн
кун
(
ФПКнинг
325-
моддаси
);
22)
Қорақалпоғистон
Республикаси
фуқаролик
ишлари
бўйича
Олий
суди
,
фуқаролик
ишлари
бўйича
вилоятлар
ва
Тошкент
шаҳар
судлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳарбий
суди
апелляция
шикояти
ёки
протести
бўйича
тушган
ишни
у
келиб
тушган
кундан
эътиборан
–
йигирма
кундан
кечиктирмай
кўриши
лозим
.
Иш
ўта
мураккаб
бўлган
ёки
бошқа
алоҳида
ҳолларда
тегишли
суднинг
раиси
бу
муддатни
кўпи
билан
яна
ўн
кунга
узайтириши
мумкин
(
ФПКнинг
331-
моддаси
);
23)
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
апелляция
шикояти
ёки
протести
бўйича
тушган
ишни
у
келиб
тушган
кундан
эътиборан
бир
ойдан
кечиктирмай
кўриб
чиқиши
лозим
.
Алоҳида
ҳолларда
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судининг
Раиси
ёки
унинг
ўринбосари
бу
муддатни
кўпи
билан
яна
бир
ойга
кечиктириши
мумкин
(
ФПКнинг
331-
моддаси
);
24)
апелляция
инстанцияси
судининг
ажрими
иш
кўрилганидан
кейин
дарҳол
чиқарилади
.
Алоҳида
ҳолларда
асослантирилган
ажрим
тайёрлаш
кўпи
билан
уч
кунга
кечиктирилиши
мумкин
(
ФПКнинг
342-
моддаси
);
25)
биринчи
инстанция
судининг
кассация
шикояти
ёки
протестини
кассация
инстанциясига
юбориш
муд
-
дати
–
тушган
кундан
эътиборан
йигирма
кун
(
ФПКнинг
348
6
-
моддаси
);
26)
Қорақалпоғистон
Республикаси
фуқаролик
ишлари
бўйича
Олий
суди
,
вилоятлар
ва
Тошкент
шаҳар
судлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Ҳарбий
суди
кассация
шикояти
ёки
протести
бўйича
тушган
ишни
у
келиб
тушган
кундан
эътиборан
бир
ойдан
ке
-
чиктирмай
кўриб
чиқиши
лозим
.
Иш
ўта
мураккаб
бўлган
ёки
бошқа
алоҳида
ҳолларда
тегишли
суднинг
раиси
бу
муддатни
кўпи
билан
яна
йигирма
кунга
узайтириши
мумкин
(
ФПКнинг
348
12
-
моддаси
);
27)
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
кассация
шикояти
ёки
протести
бўйича
тушган
ишни
у
келиб
тушган
кундан
эътиборан
бир
ойдан
кечиктирмай
кўриб
чиқиши
лозим
.
Алоҳида
ҳолларда
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судининг
раиси
ёки
унинг
ўрин
-
босари
бу
муддатни
кўпи
билан
яна
бир
ойга
узайти
-
риши
мумкин
(
ФПКнинг
348
12
-
моддаси
);
28)
протест
келтириш
тўғрисидаги
аризани
кўриб
чиқиш
муддати
–
бир
ой
,
иш
талаб
қилиб
олинадиган
ва
текшириладиган
ҳолларда
икки
ой
(
ФПКнинг
350-
моддаси
);
29)
ижро
варақасини
ижрога
топшириш
муддати
–
суднинг
ҳал
қилув
қарори
,
агар
қонунда
бошқа
муддат
белгиланмаган
бўлса
,
қонуний
кучга
кирган
пайтидан
бошлаб
уч
йил
(
ФПКнинг
377-
моддаси
);
30)
фарзандликка
олиш
тўғрисидаги
ҳал
қилув
қарори
қонуний
кучга
кирган
кундан
бошлаб
кўчирмани
ФҲДЁ
органига
юбориш
муддати
–
уч
кун
(
ФПКнинг
285
6
-
моддаси
);
31)
сил
касаллигига
қарши
кураш
муассасасининг
ихтисослаштирилган
бўлимига
ғайриихтиёрий
тар
-
тибда
ётқизиш
ҳақидаги
ёки
унинг
ушбу
муассасада
ётиши
муддатини
узайтириш
тўғрисидаги
ишни
судда
кўриш
муддати
–
ариза
берилган
кундан
эътиборан
уч
кун
(
ФПКнинг
297
6
-
моддаси
).
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексида
ишда
иштирок
этувчи
шахслар
томонидан
амалга
ошириладиган
процессуал
ҳаракатлар
учун
белгиланган
муддатларнинг
қуйидаги
турлари
белгиланган
:
1)
баённома
юзасидан
ёзма
фикр
билдириш
муддати
–
у
имзоланган
кундан
эътиборан
беш
кун
(
ФПКнинг
23-
моддаси
);
2)
жаримадан
озод
қилиш
ёки
унинг
миқдорини
камайтириш
тўғрисида
илтимос
қилиш
муддати
–
суд
ажримининг
нусхасини
олганидан
кейин
беш
кун
ичида
(
ФПКнинг
124-
моддаси
);
3)
сиртдан
чиқарилган
ҳал
қилув
қарорини
қайта
кўриш
ҳақида
ариза
бериш
муддати
–
ўн
беш
кун
(
ФПКнинг
229-
моддаси
);
4)
суд
буйруғи
устидан
эътироз
билдириш
муддати
–
суд
буйруғи
кўчирма
нусхасини
олган
кундан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
238
9
-
моддаси
);
5)
фуқарога
ўзининг
ҳуқуқлари
ва
эркинликлари
бузилганлиги
маълум
бўлган
кундан
эътиборан
судга
шикоят
билан
мурожаат
қилиш
муддати
-
уч
ой
;
фуқаро
юқори
органдан
,
мансабдор
шахсдан
шикоятини
қаноатлантириш
рад
этилганлиги
тўғрисида
ёзма
маълумот
олган
кундан
эътиборан
–
бир
ой
ёки
фуқаро
ўзининг
шикоятига
ёзма
жавоб
олмаган
бўлса
,
шикоят
берилган
кундан
эътиборан
–
бир
ой
ўтгандан
кейин
(
ФПКнинг
270-
моддаси
);
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
6)
нотариал
ҳаракат
нотўғри
бажарилганлиги
ёки
уни
бажариш
рад
этилганлиги
ҳақида
шикоят
бериш
муддати
–
нотариал
ҳаракат
нотўғри
бажарилганлиги
ёки
бундай
ҳаракатни
бажариш
рад
этилганлиги
аризачига
маълум
бўлган
кундан
эътиборан
йигирма
кун
(
ФПКнинг
273-
моддаси
);
7)
ҳужжатни
сақловчи
ўзининг
ҳужжатга
бўлган
ҳуқуқлари
тўғрисида
ариза
бериш
муддати
–
эълон
чиққан
кундан
эътиборан
уч
ой
(
ФПКнинг
304-
моддаси
);
8)
ҳакамлик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
бекор
қилиш
тўғрисида
ариза
бериш
муддати
–
ушбу
қарорни
олган
кундан
эътиборан
ўттиз
кун
(
ФПКнинг
309
4
-
моддаси
);
9)
ҳакамлик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
мажбурий
ижро
этиш
учун
ижро
варақаси
бериш
тўғрисида
ариза
бериш
муддати
–
ҳакамлик
суди
ҳал
қилув
қарорини
ихтиёрий
ижро
этиш
муддати
тугаган
кундан
эътиборан
олти
ой
(
ФПКнинг
309
10
-
моддаси
);
10)
суднинг
ҳал
қилув
қарори
устидан
апелляция
тартибида
шикоят
(
протест
)
бериш
муддати
–
суд
томонидан
ҳал
қилув
қарори
чиқарилган
кундан
эътиборан
йигирма
кун
(
ФПКнинг
320-
моддаси
);
11)
биринчи
инстанция
судининг
ажрими
устидан
апелляция
тартибида
шикоят
(
протест
)
бериш
муддати
–
суд
томонидан
ажрим
топширилган
кундан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
346-
моддаси
);
12)
кассация
шикояти
(
протести
)
бериш
муддати
–
суднинг
ҳал
қилув
қарори
чиққан
кундан
эътиборан
бир
йил
(
ФПКнинг
348
1
-
моддаси
);
13)
биринчи
инстанция
судининг
ажримлари
устидан
кассация
тартибида
шикоят
бериш
ва
протест
келтириш
муддати
–
ажрим
чиқарилган
кундан
эътиборан
бир
йил
(
ФПКнинг
348
16
-
моддаси
);
14)
назорат
протести
келтириш
тўғрисида
ариза
бериш
муддати
–
суднинг
ҳал
қилув
қарори
қонуний
кучга
кирган
кундан
эътиборан
уч
йил
(
ФПКнинг
350-
моддаси
);
15)
янги
очилган
ҳолатлар
бўйича
ҳал
қилув
қа
p
о
p
и
,
аж
p
им
ёки
қа
p
о
p
ни
қайта
кў
p
иш
учун
ариза
бериш
муддати
–
қайта
кўриш
учун
асос
бўладиган
ҳолатлар
маълум
бўлган
кундан
эътиборан
уч
ой
(
ФПКнинг
364-
моддаси
);
16)
сил
касаллигининг
юқумли
шаклига
чалинган
шахсни
сил
касаллигига
қарши
кураш
муассасасининг
ихтисослаштирилган
бўлимига
ғайриихтиёрий
тартибда
ётқизиш
тўғрисида
ариза
бериш
муддати
–
ушбу
муассаса
тиббий
комиссиясининг
тиббий
текширувдан
ва
(
ёки
)
даволанишдан
бўйин
товлаётган
мазкур
шахсни
ғайриихтиёрий
тартибда
ётқизиш
зарурлиги
ҳақидаги
хулосаси
қабул
қилинган
кундан
эътиборан
бир
сутка
(
ФПКнинг
297
5
-
моддаси
);
17)
жавобгар
дастлабки
даъво
билан
бирга
кўриб
чиқилиши
учун
даъвогарга
нисбатан
қарши
даъво
тақдим
этиш
муддати
–
суд
иш
юзасидан
ҳал
қилув
қарори
чиқаргунига
қадар
(
ФПКнинг
246-
моддаси
);
18)
учинчи
шахсларни
процессга
кириб
келиш
муддати
–
суднинг
ҳал
қилув
қарори
чиққунга
қадар
(
ФПКнинг
44-
моддаси
);
19)
апелляция
,
кассация
,
назорат
протестларини
тўлдириш
,
ўзгартириш
ёки
қайтариб
олиш
муддати
–
суд
мажлиси
бошлангунига
қадар
(
ФПКнинг
329,348
10
,
356-
моддалари
).
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексида
ишда
иштирок
этмаган
шахслар
томонидан
амалга
ошириладиган
процессуал
ҳаракатлар
учун
белгиланган
процессуал
муддатларнинг
қуйидаги
турлари
белгиланган
:
1)
тегишли
органлар
ва
мансабдор
шахслар
хусусий
ажрим
(
қарор
)
юзасидан
ўзлари
кўрган
чоралар
тўғрисида
судга
хабар
бериш
муддати
–
хусусий
ажримнинг
(
қарорнинг
)
нусхаси
олинган
кундан
эътиборан
бир
ой
(
ФПКнинг
19-
моддаси
);
2)
ишда
иштирок
этишга
жалб
қилинмаган
аммо
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ҳақидаги
масала
суд
томонидан
ҳал
этилган
шахсларнинг
апелляция
шикояти
бериш
муддати
–
суднинг
ҳал
қилув
қарор
чиқарилган
кундан
эътиборан
йигирма
кун
(
ФПКнинг
320-
моддаси
);
3)
ишда
иштирок
этишга
жалб
қилинмаган
аммо
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ҳақидаги
масала
суд
томонидан
ҳал
этилган
шахсларнинг
биринчи
инстанция
судининг
ажрими
устидан
апелляция
тартибида
шикоят
(
протест
)
бериш
муддати
–
суд
томонидан
ажрим
топширилган
кундан
эътиборан
ўн
кун
(
ФПКнинг
346-
моддаси
);
4)
ишда
иштирок
этишга
жалб
қилинмаган
аммо
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
ҳақидаги
масала
суд
томонидан
ҳал
этилган
шахсларнинг
кассация
шикояти
бериш
муддати
–
бир
йил
(
ФПКнинг
348
1
-
моддаси
).
Хулоса
қилиб
айтганда
,
процессуал
муддатларнинг
қонунда
белгиланиши
ёки
суд
томонидан
тайинланиши
фуқаролар
ва
ташкилотларнинг
бузилган
ҳуқуқларини
ўз
вақтида
судлар
томонидан
самарали
ҳимоя
қилинишини
амалда
кафолатлайди
.
Аннотация
:
мазкур
мақолада
процессуал
муддатлар
тушунчаси
,
турлари
,
қонун
билан
белгиланган
ҳамда
суд
томонидан
тайинланадиган
процессуал
муддатлар
,
суд
(
судья
)
томонидан
,
фуқаролик
суд
ишларини
юритишда
иштирок
этувчи
шахслар
ҳамда
ишда
иштирок
этмаган
шахслар
томонидан
амалга
ошириладиган
процессуал
ҳаракатлар
учун
белгиланган
процессуал
муддатлар
ҳақида
фикр
-
мулохазалар
билдирилган
.
Калит
сўзлар
:
процессуал
муддат
,
қонун
томонидан
белгиланган
процессуал
муддат
,
суд
томонидан
тайинланадиган
процессуал
муддат
.
Аннотация
:
в
данной
статье
автором
рассуждает
-
ся
понятия
процессуальных
сроков
,
их
виды
,
процес
-
суальные
сроки
,
установленные
законом
и
судом
;
про
-
цессуальные
сроки
для
судов
и
для
лиц
привлеченных
к
участию
в
деле
,
а
также
лиц
,
не
привлечённых
к
уча
-
стию
в
деле
,
осуществляющих
процессуальные
дей
-
ствия
.
Ключевые
слова
:
процессуальные
сроки
;
процес
-
суальные
сроки
,
установленные
законом
;
процессу
-
альные
сроки
,
установленные
судом
.
А
nnotation:
In this article the author considers the
concepts of procedural terms, their types, procedural
terms established by law and court; procedural terms for
courts and the persons who involved and not involved in
the case who accomplished procedural activities.
Ke
у
words:
procedural terms, procedural terms estab-
lished by law, procedural terms established by the court.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2014
№
1-2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
Фойдаланилган
адабиётлар
рўйхати
:
1.
Викут
М
.
А
.
Гражданский
процесс
России
.
Учебник
.
2005. –
Москва
.
Юристь
. 2005.
2.
Гражданский
процесс
/
Учебник
.
Отв
.
ред
.
проф
.
В
.
В
.
Ярков
. –
М
.:
Волтерс
Клувер
, 2004.
3.
Ёдгоров
Х
.
Б
.
Фуқаролик
процессида
муддатлар
ва
унга
риоя
этишнинг
аҳамияти
:
амалдаги
қонунчиликни
янада
такомиллаштиришга
доир
баъзи
таклифлар
//
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судининг
“
Куч
адолатда
”
газетаси
. 2014
йил
9-15
август
сонлари
.
4.
Мамасиддиқов
М
.
М
.
Фуқаролик
процесси
.
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:Baktria press. 2014.
5.
Мамасиддиқов
М
.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
.
Дарслик
.
Умумий
қисм
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2010.
6.
Эгамбердиев
Э
.
Фуқаролик
ишини
юритишда
процессуал
муддатлар
//
Ж
.
Ҳаёт
ва
қонун
, 1999. 3-
сон
. –
Б
.32.
7.
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
.
Дарслик
. –
Тошкент
.:
Адолат
,
2001
8.
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексига
шарҳлар
. –
Тошкент
.:
ТДЮИ
,
2010.
А
.
Д
.
Ахмедов
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
,
юридик
фанлар
номзоди
ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ
НАЗАРИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
Бугунги
кунда
инновацион
фаолият
миллий
иқтисодиётни
модернизация
қилиш
,
ижтимоий
тараққиётнинг
янги
босқичига
ўтиш
шартларидан
бири
сифатида
қаралиб
,
бозор
иқтисодий
муносабатларининг
зарурий
омили
сифатида
эътироф
этилиши
ҳеч
кимга
сир
эмас
.
Хусусан
,
Ўзбекистонда
ҳам
инновациялар
иқтисодий
ва
илмий
тараққиётнинг
муҳим
гаровларидан
бири
бўлиб
,
бу
соҳага
ёшларни
кенг
жалб
қилиш
давлат
сиёсатининг
устувор
йўналиши
бўлиб
қолмоқда
.
Жумладан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И
.
Каримовнинг
таъбирича
,
“
Ҳозирги
кескин
рақобат
шароитида
инновацион
технологиялар
ва
илм
-
фанни
янада
ривожлантириш
,
иқтидорли
ёшларни
илмий
фаолиятга
кенг
жалб
этиш
,
ўз
ижодий
ва
интеллектуал
салоҳиятини
рўёбга
чиқаришлари
учун
уларга
зарур
шарт
-
шароитлар
яратиш
муҳим
аҳамиятга
эга
”
1
.
Айтиш
жоизки
,
инновацион
фаолиятни
ҳуқуқий
тартибга
солишда
,
энг
аввало
,
инновациялар
ўзи
нима
эканлигини
яхшилаб
англаб
олишимиз
зарур
.
Фикримизча
,
инновация
ўз
табиатига
кўра
кўп
жиҳатдан
иқтисодий
категория
характерига
эгалиги
сабабли
,
у
асосан
иқтисодий
фан
доирасида
ўрганилган
.
Иқтисодий
ва
ҳуқуқий
фанларнинг
,
айниқса
фуқаролик
ҳуқуқи
,
ўзаро
боғлиқлигини
инобатга
оладиган
бўлсак
,
инновациянинг
мазкур
фанлар
кесимида
ўрганишнинг
долзарблигини
кўришимиз
мумкин
.
Бугунги
кунда
иқтисодий
фанларда
инновациялар
мустақил
назарияси
вужудга
келган
бўлиб
,
у
мамлакатлар
иқтисодиёти
,
минтақалар
ва
хўжалик
юритувчи
субъектларнинг
илмий
ва
технологик
ривожланиш
жараёнлари
ва
ҳодисаларини
ўрганади
,
инновацион
ўзгаришларни
амалга
ошириш
методологиясини
ўз
ичига
қамраб
олади
.
Шунингдек
,
инновациялар
назарияси
доирасида
қуйидаги
мустақил
йўналишларни
алоҳида
кўрсатиш
мумкин
:
инновацияларни
шакллантириш
;
инновацияларга
қаршилик
кўрсатиш
;
инновациялар
диффузияси
(
уларни
тарқатиш
);
инсоннинг
уларга
мослашиши
ва
уларни
инсон
эҳтиёжларига
мослаштириш
;
инновацион
ташкилотлар
;
инновацион
қарорларни
ишлаб
чиқиш
ва
ҳ
.
к
.
Инновациялар
назариясининг
гносеологик
асосини
кишилик
жамиятини
илмий
ва
технологик
ривожлантириш
қонунлари
ва
қонуниятларини
шакллантирувчи
назариялар
ва
концепциялар
ташкил
этади
.
Инновациялар
ва
инновацион
фаолиятнинг
турли
хил
кўринишларини
тавсифловчи
тушунчалар
илмий
муҳитдан
кейин
кундалик
амалий
муомалага
ҳам
кириб
келди
.
Кундалик
ҳаётда
улар
турли
ва
анча
мавҳум
маъноларда
қўлланилади
,
бу
ерда
ҳатто
инновация
ҳодисаси
ҳамма
учун
тушунарли
,
деган
фикр
ҳам
пайдо
бўлган
.
1
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизни
модернизация
қилиш
йўлини
изчил
давом
эттириш
–
тараққиётимизнинг
муҳим
омилидир
//
