CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
202
ILMIY-TAJRIBA STANSIYASINING SO‘NGI YILLARDAGI STATISTIK
KUZATUVLARI
Alisher Botirov
Toshkent davlat agrar
universiteti Samarqand
filiali
Baxodir Ochilov
Akademik M.Mirzayev
nomli bog‘dorchilik,
uzumchilik va vinochilik
ilmiy tadqiqot institutiga
qarashli Charxin ilmiy-
tajriba stansiyasi
Furqat Hasanov
Akademik M.Mirzayev
nomli bog‘dorchilik,
uzumchilik va vinochilik
ilmiy tadqiqot institutiga
qarashli Charxin ilmiy-
tajriba stansiyasi
ANNOTATSIYA
Bugungi kunda mamlakatimizda ilmiy tadqiqot institutlariga ham alohida e’tibor
berilmoqda. Shu maqsadda ularning bugungi ahvoli va salohiyatini bilish, kelajak
rejasini tuzishning muhim jihati hisoblanadi. Biz bu tadqiqot ishimizda Akademik
M.Mirzayev nomli bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot institutiga
qarashli Charxin ilmiy-tajriba stansiyasining oxirgi uch yilda ko‘chatchilik sohasida
amalga oshirilgan ishlarini statistik tahlil qildik. Qilingan tahlil natijasiga ko‘ra, bu
tajriba stansiyasida asosan uzum ko‘chatlari yetishtirilib bundan tashqari olma, o‘rik,
olxo‘ri va shaftoli ko‘chatlarining ham salmog‘i biroz yuqoriligi kuzatildi. Uzum
ko‘chatlari 2019 yilgiga nisbatan 2021 yilda qisman o‘sganligini kuzatdik. Olma
ko‘chatlarida esa 2020 va 2021 yillarda Fudji, Pink Ledi va Flamingo kabi navlarning
ko‘chatlari ham yetishtiriliayotganli ma’lum bo‘ldi.
Kalit so‘zlar:
Ilmiy-tajriba stansiyasi, Fudji, ko‘chatlar, standart ko‘chatlar.
STATISTICAL OBSERVATIONS OF THE EXPERIMENTAL STATION IN
RECENT YEARS
ABSTRACT
Today, special attention is paid to research institutes in our country. To this end,
knowing their current situation and potential is an important aspect of making a plan for
the future. In this study, we statistically analyzed the work of the Charkhin
Experimental Station of the Research Institute of Horticulture, Viticulture and Enology
named after Academician M. Mirzayev in the field of horticulture over the past three
years. According to the results of the analysis, grape seedlings were grown mainly at
this experimental station, and the share of apple, apricot, plum and peach seedlings was
slightly higher. We have seen a partial increase in grape seedlings in 2021 compared to
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
203
2019. Apple seedlings will be grown in 2020 and 2021, as well as Fuji, Pink Lady and
Flamingo.
Keywords:
Experimental Station, Fuji, seedlings, standard seedlings.
KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi saytidagi keltirilgan manbaga
ko‘ra Akademik Mahmud Mirzayev nomidagi bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik
ilmiy-tadqiqot instituti 1898-yilda Turkiston qishloq xo‘jalik tajriba stansiyasi nomi
bilan tashkil etilib, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 10-fevraldagi
“O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi ilmiy ishlab chiqarish markazi faoliyatini
takomillashtirish to‘g‘risida”gi PQ-2125-sonli qarori bilan qayta tashkil etilgan. Institut
va uning ilmiy-tajriba stansiyalarida 2016-yilda 17 ta loyiha ishlari olib borilgan bo‘lsa
2020-yilda 9 ta loyiha doirasida ilmiy-tadqiqoqt ishlari olib borilgan. Institut va uning
ilmiy-tajriba stansiyalarida meva-uzumning 31 ta turi bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlari
olib boriladi [4 ].
Bugungi kunda malakatimizda yetishtirilayotgan mevalar ichida birinchi o‘rinni
uzum egallasa, olma va o‘riklar keyingi o‘rinlardan joy oladi [2]. Bu ilmiy ishimizda
yuqorida ham keltirib o‘tkanimizdek Akademik M.Mirzayev nomli bog‘dorchilik,
uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot institutiga qarashli Charxin ilmiy-tajriba
stansiyasining yetishtirilayotgan meva ko‘chatlari bo‘yicha so‘z yuritamiz. Unda
uzumning mahalliy navlari yetishtirilayotgan bo‘lsa, olmaning bir qancha chet eldan
keltirilgan navlarining ko‘chatlari ham yetishtirilmoqda. Bunga misol qilib Yanoyada
yaratilgan Fudji navi [1], Avstraliyada yaratilgan Pink Lady navlari [3] hamda
Angliyaning Flamingo nomli olmalarining ko‘chatlari ham yetishtirilmoqda [5].
ASOSIY QISM
Bu qismda biz so‘ngi uch yilda yetishtirilgan jami ko‘chatlar soni va shundan
chiqgan standart ko‘chatlar soni haqida ma’lumot beramiz. Va buning ichida olma
ko‘chatlari yetishtirish bo‘yicha ham qisqacha ma’lumotlar berib o‘tiladi.
Jami yetishtirilgan uzum ko‘chatlari 2019 yilda 110.9 ming donani tashkil etgan
bo‘lsa, shundan 77.6 ming donasi standart ko‘chatlar sifatida qolgan (1-Figura). Bu
ko‘rsatkich olma ko‘chatlarida 105.6 ming dona jami ko‘chatlarni tashkil qilib shu
jumladan standart ko‘chatlar soni 71.5 ming donani tashkil qilgan. Bundan tashqari
yetishtirilgan ko‘chatlar soni olxo‘rida 12.3 ming donani, o‘rikda 10.0 ming donani,
behida 9.3 ming donani tashkil etmoqda.
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
204
1-
Figura.
Ko‘chat yetishtirishda 2019 yilda yetishtirilgan jami va standart
ko‘chatlarni meva turi bo‘yicha taqsimlanishi;
m.d.-ming dona
.
Bu ko‘rsatkich 2020 yilda uzumda biroz yuqori natijani ko‘rsatmoqda (2-Figura).
Masalan, 2020-yilda 250.7 ming dona uzum ko‘chati yetishtrilgan bo‘lib, shundan 176.8
ming donasi standart uzum ko‘chatlari bo‘lgan.
2-
Figura.
Ko‘chat yetishtirishda 2020-yilda, jami va standart ko‘chatlarni meva turi
bo‘yicha taqsimlanishi;
m.d.-ming dona
.
Olma ko‘chatlari 2020-yilda 92.0 ming donani tashkil qilib, shu jumladan
standart ko‘chatlar soni 60.8 ming donani tashkil qilmoqda. Bundan tashqari, olxo‘ri,
o‘rik, behi, shaftoli, gilos, nok ko‘chatlari ham yetishtirilgan bo‘lib ular mos ravishda
26.3, 10.2, 6.1, 5.9, 1.7 va 1.7 ming donani tashkil qilmoqda.
0
20
40
60
80
100
120
Uzum
Olma
Olxo'ri
O'rik
Behi
Nok
Shaftoli
K
o'
chat
soni
, m
.d.
Meva turi
Ko'chat soni , m.d.
Standart ko'chatlar, m.d.
0
50
100
150
200
250
300
Uzum
Olma
Olxo'ri
O'rik
Behi
Shaftoli
Gilos
Nok
Ko'chat soni, m.d.
Meva
turi
Standart ko'chatlar, m.d.
Ko'chat soni, m.d.
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
205
5-
Figura.
Meva
ko‘chatlarining 2021-yilda yetishtirilgan jami va standart
ko‘chatlar bo‘yicha taqsimlanishi;
m.d.-ming dona
.
Jami 111.1 ming dona uzum ko‘chatlari 2021-yilda yetishtirilgan bo‘lib, standart
ko‘chatlar soni 59.2 ming donani tashkil qilmoqda (3-Figura). Bu ko‘rsatkich olma
ko‘chatlarida, 72.3 ming dona jami ko‘chat yetishtirilgan bo‘lsa, standart ko‘chatlar soni
40.3 ming donani tashkil qilgan.
5-
Figura.
Standart ko‘chat chiqimi (%)ni meva turlari va yillar bo‘yicha o‘zgarishi.
0
20
40
60
80
100
120
Uzum
Olma
O'rik
Shaftoli
Olxo'ri
Nok
Behi
Gilos
K
o
'c
h
at
son
i,
m
.d
.
Meva turi
Ko'chat soni, m.d.
Standart ko'chatlar, m.d.
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
Uzum
Olma
O'rik
Shaftoli
Olxo'ri
Nok
Behi
Gilos
Sta
nd
a
rt
k
o
'cha
t
chiqi
m
i,
%
Meva turi
2019-yil
2020-yil
2021-yil
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
206
Standart ko‘chatlar soni, jami ko‘chatlar soniga nisbatan 2019-2020 yillar
uzumda 70.5 % ni ko‘rsatgan bo‘lsa, 2021 yilda 53.3 %ni tashkil qilgan (4-Figura).
Olma ko‘chatlarida standart ko‘chat soni jami ko‘chatlar soniga nisbatan 2019-2020-
yillarda 66.1 %ni tashkil qilgan bo‘lsa 2021 yilda 55.7 %ni tashkil qilmoqda. Bundan
tashqari 2021 yilda jami yetishtirilgan ko‘chatlar soniga nisbatan standart ko‘chatlar
soni behi enga quyi ko‘rsatkichlarda bo‘lgan bo‘lsa, eng yuqori ko‘rsatkich gilos
ko‘chatlarida kuzatilgan.
5-Figura.
Meva ko‘chati ekiladigan maydon (ga) larning meva turi va yillar bo‘yicha
o‘zgarishi
Meva ko‘chatlari ekiladigan maydonlar ko‘pchilik meva ekinlari uchun 2019-
yildan 2021-yilga qarab o‘sib borgan (5-Figura). Ba’zi meva ekinlari uchun esa
o‘zgarmasdan qolgan masalan olma ko‘chatlari maydoni, va olxo‘ri meva ekini
maydoni uchun esa 2021 yilda yer maydoni kamaygan.
Bu tadqiqot ishini qilishdan maqsad Akademik M.Mirzayev nomli bog‘dorchilik,
uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot institutiga qarashli Charxin ilmiy-tajriba
stansiyasining oxirgi uch yillik ko‘rsatkichlari orqali meva ko‘chatlari yetishtirish
bo‘yicha o‘zgarishlarni statistik ma’lumotlar asosida tahlil qilishdan iborat edi. Unga
ko‘ra biz to‘plagan ma’lumotlarni dinamik usulda tahlil qildik. Ma’lumotlar asosida
2019 yilda olma ko‘chatlari soni qolgan yillarga nisbatan yuqori ko‘rsatkichlarni
ko‘rsatgani kuzatuvlar asosida ma’lum bo‘ldi. Uzum ko‘chatlari soni esa 2020-yilda
qolgan yillarga nisbatan ko‘p yetishtirilgani ma’lum bo‘ldi. Bu ko‘rsatkichlar meva
maydonlariga bog‘liq bo‘lmasdan boshqa omillarga bog‘liqligi statistik kuzatuvlar
asosida aniqlandi.
XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak kuzatuvlarimiz davomida shu narsa ma’lum
bo‘ldiki Akademik M.Mirzayev nomli bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy
0
1
2
3
4
5
6
7
Uzum
Olma
O'rik
Shaftoli
Olxo'ri
Nok
Behi
Gilos
M
ay
d
o
n
, ga
Meva turi
2019-yil
2020-yil
2021-yil
CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL
OF SCIENTIFIC RESEARCH
ISSN: 2181-2489
VOLUME 2
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
207
tadqiqot institutiga qarashli Charxin ilmiy-tajriba stansiyasida yetishtirilayotgan
ko‘chatlarni asosini uzum ko‘chatlari tashkil qiladi. Va keyingi o‘rinlarda esa olma,
o‘rik va olxo‘ri ko‘chatlarni yetishtirish tashkil qilmoqda. Bundan tashqari, shaftoli,
olxo‘ri va gilos ko‘chatlari, ko‘chat yetishtirishda jami yetishtirilgan ko‘chat soniga
nisbatan standart ko‘chatlar sonini yuqoriligi bilan ajralib turgani statistik
kuzatuvlarimiz davomida ma’lum bo‘ldi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI (REFERENCES)
1. Botirov, A., & Arakawa, O. (2021). Root Growth Changes in the Winter Planting of
Young ‘Miyabi Fuji’ Apple Trees. International Journal of Horticultural Science and
Technology, 8(3), 227–233.
https://doi.org/10.22059/ijhst.2021.315746.428
2. Botirov Erkinovich, A. Promoting Young Apple Tree Growth after Planting in Water
Limited
Areas
Non-destructive
measurement
for
young
apple
trees.
https://doi.org/10.15113/00015410
3. Cripps, J. E. L., Richards, L. A., & Mairata, A. M. (n.d.). “Pink Lady” Apple.
4. O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jalik vazirligi. (2020) Akademik Mahmud
Mirzayev nomidagi bog‘dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti -
AGRO.UZ
5.
Wikipedia
xalqaro
bepul
ensiklopediya
Flamingo
olmasi
haqida.
https://en.wikipedia.org/wiki/Flamenco_(apple)
