(Doctor a\6orotnomasi, Satnarqand.
2013, № 1
(Вестни^врача, Самарканд
98
KISLORODLI ORGANIK BIRIKMA VINILACETA TNI BI G’
FAZADA YANGICHA KATALITIK SINTEZLASH
SarnMI Bioanorganik, bioorganic va biologic kimyo kafedrasi.
TKTI Toshkent kimyo-texnologiya instituti
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti rahbarligida
iqtisodiy innovasiyalarni rivojlantirish va inqirozga
qarshi kurashish dasturlari negizida iqtisodni isloh qilish,
mahalliy xomashyolar asosida oziq-ovqat. farmasevtika
va
sanoat
ishlab
chiqarish
mahsulotlarini
mahalliylashtirish yotadi. Bu esa tadqiqotchilar oldiga
mahalliy xomashyolar asosida Respublikamiz iqtisodiyoti
uchun zarur mahsulotlarni resustejamkor usullarda ishlab
chiqarish vazifasini qo’yadi.
Asosiy
organik,
neftkimyoviy
sintez
mahsulotlarining va kislorodli organik birikmalarning
orasida muhim o’rinlardan birini vinilasetat egallaydi.
Viniasetat asosan sanoatda asetilen va sirka
kislotadan rux asetati katalizatorligida olinadi. Bunda
katalizatorning o’zagi sifatida faollashtirilgan ko’mirdan
foydalaniladi. MDH da ham bu faollashtirilgan ko’mir
bo’lmaganligi uchun u Italiyaning «Monte-Kantin»
firmasidan keltiriladi.
«Navoiazot» OAJ da yiliga 20 ming tonnadan ziyod
sirka kislota va 30 ming tonna asetilen ishlab
chiqarilmoqda. Kelajakda asetilenning ishlab chiqarish
quvvatini 50 ming tonnadan oshirish rejalashtirilgan.
Respublikamizda
bitta
korxonasida
ishlab
chiqarilayotgan ayni shu ikki sanoat mahsulotlari (sirka
kislota va asetilen) asosida vinilasetat olishni yo’lga
qo’yish mumkin. Respublikaning vinilasetatga bo’lgan
ehtiyoji yiliga 10 ming tonnadan yuqorini tashkii etadi.
Respublikamizda vinil-asetat ishlab chiqarish mavjud
bo’lmaganligi tufayli u hozirgi kunda xorijdan valyuta
evaziga keltirilmoqda.
Vinilaseta asosan sirka kislota va asetilen reaksiyasi
bilan suyuq va bug’ fazada olinadi. Suyuq fazada olish
Vakker jarayonidan iborat bo’lib asetilenni sirka
kislotadan 60-65
u
C da o’tkaziladi. Bu jarayonda
katalizator vazifasini sulfat kislota asetilenni simobli tuzi
qo’llaniladi. Bunda o'ta zaharli bo’lgan simob birikmalari
ishlatiladi. Ikkinchi usulda sirka kislotani vinillash
stasionar yoki katalizatorning ‘‘qaynab’’ qavat hosil
qilish (psevdoojijennyy sloy) usuliga asoslangan. Bu
jarayon 170-270°C da sodir bo’lib katalizator sifatida rux
asetatining faollashtirilgan ko’mirga o’tkazilganligi
ishlatiladi. Jarayonda sirka kislota va asetilenning nisbati
4:10 ni tashkii qiladi.
Mahalliy xomashyo - asetilen va sirka kislota asosida
vinilasetatning ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish.
ularni olish uchun samarali katalizatorlar ishlab chiqarish
eng dolzarb muammolaridan biri bo’libhisoblanadi.
Yuqoridagilarni inobatga olib biz tomondan jarayon
uchun yangi katalitik sistemalar yaratildi. darning
tarkibiga ko’ra turlari quyidagilar:
1.
Zn(CH
2
COO)
2
- 70%, Cd(CH
3
COO)
2
- 20%. Cu(CH,COO)
2
- 10%.
2.
Cd(CH
3
COO)
2
-l 5%. Zn(CH
3
COO)
2
-l 5%, у - Al
2
0
3
-70,0%.
3.
Zn(CH
2
COO)
2
-l 1%, Cd(CH
3
COO)
2
-11%. Bi(CH
3
COO), -1%. y-ALO
3
-77%
4.
CdF
2
- 10%, ZnO - 10%.
у
A1
2
O
3
- 70% (КЦА -1)
5.
ZnO - 10%. у - A1
2
O
3
- 70% (ЦА-1),
Ularda katalitik o’zak sifatida mahalliy xomashyo
bentonit asosida olingan y-Al
2
O
3
dan foydalanildi.
Olingan katalizatorlarning fizik- mexanik tavsifnomalari,
mustahkamligi. regen- erasiyaga uchrash vaqti. termik
barqarorligi va selektivligi sanoat namuna katalizatori
Zn(CH
3
COO)
2
/ Cfaoiiashurganga nisbatan silishtirildi.
Ustunligi aniqlandi.
Sintezlangan katalizatorlar yordamida bug’ fazada
sirka kislota (CFLCOOH) va asetilen (C
2
H
2
) asosida
vinilasetat (CH
3
COOCH=CH
2
) sinteziga harorat (t°),
hajmiy
tezlik.
CH
3
COOH:C
2
H
2
mol
miqdorlari
katalizatorlam- ing tarkibiga ko’ra turlarining ta’siri
o'rganildi.
Katalizatorlarning
\inilasetat
sinteziga
ta’sir
mexanizmiqo’yidagicha:
Cd(OAc)
2
+ AcOH
—►
H[Cd(OAc)
3
] + C,H
2
—►
H[Cd(OAc)
3
(C
2
H
2
)]
H[Cd(OAc)
2
(CH = CHOAc)]
H[Cd(OAc)
3
]
H[Cd(OAc)
3
(C
2
H
2
)]
H[Cd(OAc)
2
(Cl I = CHOAc)]
Cd(OAc)
2
+ CH
2
= CHOAc
Jarayonda asetilenning hajmiy tezligi 200 1 . soaf'da
vinilasetat unumi 88% bo’lishi, t = 170- 180°C da
optimal bo’lishi va CH
3
COOH:C
2
H
2
mol nisbatlari 1
: 5-
6
bo’lishi aniqlandi.
Musultnonov N.X.,
Ikromov A.,
Sovetov Q.T.
Doctor aj(6orotnoiuasi, Samarqancf
2013, № 1
Фестнш^врача, Самарканд
99
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki olin- gan
katalizatorlarning tarkibiga ko’ra turlari t = 170 - 180°C da
samarali bo’lib, vinilasetat hosil bo’lishini 85 - 86% ga
yetkazadi. Sanoat namuna katalizatoriga nisbatan CjH?
konversiyasini 1,3 marotaba oshiradi. Zn(CH
3
COO)
2
/
CfeoUashiuiigan ga nisbatan mexanik mustahkamligi mahalliy
xo-
Adabiyotlar
1..
H.X. Мусулмонов, H.C. Тангяриков, А. Икрамов. Разработка и исследование свойств новых катали-
тических систем для синтеза винилацетата. // Кимёвий технология. Назорат ва бошкарув журнали. 2009 й. №3. 5-
9- бетлар. 2. Н.Х.Мусулмонов. А.Икрамов. Х.И.Кодиров. Роль ацетатов при синтезе винилацетата. // Узбекистон
кимё журнали. 2010 й. №1, 22-26 бетлар. 3. Батыров Б.Б., Пак В.В., Тен А.В., Икрамов А., Мусулмонов Н.Х.
Каталитический парофазный синтез винилацетата винилированием уксусной кислоты.
И
Кимё ва кимёвий
технология журнали. 2010 й. №2. 30-34 бетлар.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ КОРРЕКТОРОВ
ПУРИНОВОГО ОБМЕНА У БОЛЬНЫХ ИБС С ГИ-
ПЕРУРИКЕМИЕЙ
Кафедра терапии по подготовке ВОП №2 (зав. - проф. Хаитова
Н.М.) и Самаркандский филиал (директор - проф. Ахмедов Ю.М.)
РНЦЭМП
Актуальность проблемы.
Сердечнососудистые
заболевания (ССЗ), в частности ишемическая болезнь
сердца (ИБС) по- прежнему остаются ведущей
причиной инвалидизации и смертности во всем мире
[1,2,11]. По данным мировой статистики, распростра-
ненность ИБС достигла 2-4 % . В последние годы в
современных рекомендациях по профилактике ССЗ
уделяегся большое внимание выявлению и коррекции
факторов риска, оценки вероятности развития
осложнений и прогнозу ССЗ [7,9]. Значительное
место в этой проблеме занимают факторы риска -
нарушение
липидного
обмена,
инсулинорезистентность, тромбогенные факторы,
избыточная масса тела и гиперурикемия (ГУ). У
больных с ГУ риск развития острого инфаркта
миокарда (ОИМ) и смертность от него возрастает в
1,5-2,0 раза, развитие ИБС в 2,2-3 раза выше, чем у
больных с метаболическим синдромом (МС). Ряд
исследователей, в связи с этим, рассматривают ГУ
как самостоятельный предиктор и патогенетический
фактор развития ИБС и ОИМ [10,12].
Цель исследования.
Оптимизация лечения
больных ишемической болезнью сердца с бес-
симптомной гиперурикемией путем обоснованного
назначения в комплекс интенсивной терапии
препарата Гепа-Мерц.
Материалы и методы.
В обследование были
влючены 129 больных ИБС в возрасте 46.4±3,49 лет,
в том числе 24 пациентов стабильной стенокардией
(СС) и 105 - СС с бессимптомной гиперурикемией
(БГУ). Условиями проведения исследований у
больных СС были: ранее перенесенные НС, наличие
приступов в грудной клетке в покое и при физической
нагрузке, переходящие изменения интервала ST-T на
ЭКГ вне болевого приступа без подъема сегмента ST
и свежих зубцов Q. В группы обследования не
включали больных ИМ, застойной сердечной
недостаточностью (II Б- III стадии по Стражеско-
Василенко, III- IY ФК по NYHA), сахарным диабетом
(тип I),острыми и хроническими заболеваниями
печени, почек, легких, желудка и кишечника,
тяжелой стадией АГ, анемией (НЬ ниже 90-100 г/л),
нарушениями
мозгового
кровообращения,
обменными нарушениями.
В протокол обследования включали опре-
деление в крови и моче МК урикозоперокси- дантным
методом, глюкозы натощак, креатинина, мочевины.
Одновременно оценивали функцию печени по
показателям в крови ACT, АЛТ, прямого и непрямого
билирубина, щелочной фосфотазы, общего белка,
тимоловой пробы, гемоглобина.
Результаты и обсуждение.
Можно полагать, что
выявленные дисметаболические нарушения в печени
и почках связаны с процессами расстройств в
эндотелии сосудов. Механизмы поражения органов у
больных с БГУ до конца не изучены, однако доказано,
что важную роль в нарушении структуры и функции
сердечно-сосудистой системы, печени, почках играет
дисфункция эндотелия. Все это
mashyolardan olinishi bilan ajralib turadi. Olingan
vinilasetatni polimerlab polivinilasetat olish mumkin.
Polivinilasetat asosida hozirda Gni- lasetat olish
mumkinarb mamlakatlarida elastikligi yuqori bonilasetat
olish mumkinlgan suniy qon tomirlar tayyorlanmoqda.
Мухамадиева 3. У., Хайдарова Д.Д,,
Хасанжонова Ф. О., Юсупов Ш. Ш.,
Данияров Н.Э., Юсупова Ф.Ш.,
Касимова Б. С.