S H A R Q M A S H ’ A L I
45
Ушбу
мисолда
барча
рукнлар
"
ﻦﻠﻌﻓ
"
(
фаълун
)
кўринишида
.
Хулоса
қилиб
айтадиган
бўлсак
,
мутадо
-
рик
баҳри
арузга
доир
асарларда
турли
хил
номланган
.
Баъзи
асарларда
Халил
ибн
Аҳ
-
мад
сингари
бу
баҳрни
баҳрлар
қаторига
қў
-
шишмаган
.
Лекин
ҳозирги
араб
аруз
-
шунослигида
аруз
баҳрлари
сони
мутадорик
баҳри
билан
ўн
олтита
деб
юритилмоқда
.
СУРИЯ
АДАБИЁТИДА
ВАЛИД
ИХЛОСИЙНИНГ
ЎРНИ
ДЖАЛИЛОВА
ГЎЗАЛ
Ўқитувчи
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Ушбу
мақола
Валид
Ихлосийнинг
Сурия
адабиётида
тутган
ўрнига
бағишланган
бўлиб
,
унда
Валид
Ихлосийнинг
адабий
фаолияти
ва
ижодининг
шаклланиш
омиллари
ҳақида
сўз
боради
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
реализм
,
модернизм
,
экзистенциализм
,
услуб
,
жанр
,
ҳикоя
,
роман
,
Будда
,
рамз
,
символизм
.
Аннотация
.
Эта
статья
посвящена
роли
Валида
Ихласа
в
литературе
Сирии
.
В
ней
говорится
о
литературной
деятельности
Валида
Ихласи
и
факторах
,
повлиявших
на
развитие
его
творчества
.
Опорные
слова
и
выражения
:
реализм
,
модернизм
,
экзистенциализм
,
стиль
,
жанр
,
рассказ
,
ро
-
ман
,
Будда
,
символ
,
символизм
.
Abstract:
This article is devoted to the role of Walid Ikhlasi in the literature of Syria, which refers to
the literary works of Walid Ikhlasi and the factors developed his creative work.
Keywords and expressions:
realism, modernism, existentialism, style, genre, story, novel, Buddha,
symbol, symbolism.
ХХ
асрнинг
1960
йилларида
Миср
,
Су
-
рия
ва
бошқа
баъзи
араб
мамлакатларда
кес
-
кин
сиёсий
-
ижтимоий
ўзгаришлар
билан
боғлиқ
адабий
-
маданий
ҳаётдаги
ўзгаришлар
юзага
келди
.
Шарқ
адабиёти
ривожида
ян
-
гича
онг
ва
эстетик
дунёқараш
алоҳида
аҳа
-
миятга
эгадир
.
Янги
даврда
турли
хил
мада
-
ниятлар
ва
қадриятлар
орасидаги
ўзаро
ал
-
машув
авж
олди
,
яъни
Ғарб
адабиёти
Шарқ
адабиётига
ва
аксинча
,
Шарқнинг
Ғарб
ада
-
биётига
бўлган
таъсири
кучайди
.
Сурияда
1960
йилларда
бир
гуруҳ
ёзув
-
чилар
майдонга
чиқдиларки
,
уларнинг
ижо
-
дида
онгли
равишда
реализмга
қарши
исён
сезила
бошлади
.
Бу
йилларда
кузатилган
реализмдан
чекиниш
ўзининг
сиёсий
сабаб
-
лари
,
ижтимоий
илдизлари
,
маданий
омил
-
ларига
ҳам
эга
эди
.
Мамлакатдаги
мураккаб
сиёсий
ҳолат
,
турли
мафкуралар
орасидаги
кураш
,
асрлар
оша
давом
этиб
келаётган
исломий
ва
феодал
анъаналар
,
Исроил
билан
бўлган
урушдаги
мағлубият
алами
,
мамлакат
ҳудудининг
бир
қисми
босиб
олиниши
–
буларнинг
барчаси
мамлакатда
реалистик
адабиётнинг
ривожланиши
учун
ноқулай
шароитни
вужудга
келтирди
1
.
Сурия
адабиётини
механик
тарзда
реа
-
листик
ва
модернистикка
ажратиш
қийин
.
Аксар
ҳолларда
ёзувчилар
ижодида
ҳам
реа
-
листик
,
ҳам
модернистик
тамойиллар
ёнма
-
1
Акбарова
М
.
Ҳ
.
Янги
давр
араб
адабиёти
. –
Т
., 2009.
115–116-
бетлар
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
46
ён
мавжуд
бўлиб
,
ўзаро
тўқнашади
ва
кура
-
шади
.
Ёзувчилар
ижодида
ҳаётнинг
мурак
-
каб
,
зиддиятли
масалалари
ҳар
хил
индии
-
видуал
услуб
ва
жанрлар
орқали
ўз
ифода
-
сини
топади
.
ХХ
аср
иккинчи
ярмида
Сурия
-
да
ижод
қилган
Жўрж
Салим
,
Закария
Тамер
,
Валид
Ихлосий
,
Ғада
ас
-
Самман
,
Мустафо
ал
-
Ҳаллож
,
Ҳаний
ар
-
Раҳиб
каби
ёзувчилар
Ғарб
модернизми
вакиллари
сингари
ўз
асарларида
кўпроқ
инсоннинг
ички
моҳиятини
,
экзистен
-
циализм
фалсафаси
муаммоларини
талқин
эт
-
гани
ҳолда
неореалистик
тарзда
акс
эттир
-
дилар
.
Ушбу
ижодкорлар
тўлақонли
модер
-
низмда
эмас
,
балки
модернизм
билан
реализм
-
ни
уйғунлаштирган
ҳолда
ижод
қилганлар
.
Гарчи
суриялик
ёзувчилар
Ғарбнинг
модер
-
низм
оқими
вакиллари
ижодидан
таъсирлан
-
ган
бўлсалар
-
да
,
ўз
асарларида
миллийлик
,
диний
дунёқараш
,
шарқона
қадриятлар
ва
адабий
меросга
содиқликни
сақлаб
қолганлар
.
Миллий
адабиётдаги
бу
каби
ўзига
хослик
хусусиятларнинг
мослашиш
жараёни
бўлиб
,
“
модернизм
”, “
экзистенциализм
”
ва
бошқа
замонавий
ижодий
йўналиш
ҳамда
оқимлар
Шарқ
адабиётида
,
Сурия
адабиётида
ўзига
хос
шаклда
намоён
бўлган
1
.
Араб
оламидаги
ёзувчилар
орасида
Валид
Ихлосий
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
У
ўзи
-
нинг
асарлари
билан
нафақат
араб
оламида
,
балки
бошқа
мамлакатларда
ҳам
маълум
ва
машҳур
,
ўз
ўрнига
эга
бўлган
адибдир
.
Валид
Ихлосий
1935
йили
Искандария
шаҳрида
таваллуд
топди
.
Унинг
отаси
ХХ
аср
-
нинг
1920–1930
йилларидаги
Озодлик
ҳарака
-
ти
ташкилотининг
раҳнамоси
бўлган
.
В
.
Ихло
-
сийнинг
ижодий
йўлида
ота
-
онасининг
таъси
-
ри
каттадир
.
Бошланғич
таълимни
Халаб
мак
-
табида
,
сўнгра
Мисрдаги
Александрия
уни
-
верситети
қошидаги
коллежда
қишлоқ
хўжа
-
лиги
бўйича
диплом
олиш
учун
бакалаврлик
-
да
таълим
олди
(1958).
Ўзининг
иш
фаолия
-
тини
Халаб
иқтисод
Департаментида
бошлади
ва
Халаб
университетининг
қишлоқ
хўжалиги
факультетида
ўқитувчи
бўлиб
ишлади
.
У
Су
-
1
Муҳиддинова
Д
.
З
.
Жўрж
Салим
ҳикояларида
бади
-
ий
тафаккур
эволюцияси
.
Дис
. …
фил
.
фан
.
номзоди
.
–
Т
., 2008. 30–31-
бетлар
.
рия
парламенти
аъзоси
бўлган
. (1999–2002)
2
.
Валид
Ихлосий
қайси
соҳада
фаолият
кўрса
-
тишидан
қатъи
назар
,
ўзининг
ишига
масъули
-
ятли
,
ўзгача
меҳр
билан
ёндашади
.
У
Миллий
театр
деб
ном
олган
Халаб
халқ
театри
ва
ки
-
ноклубининг
яратилишига
катта
ҳисса
қўшди
.
Шунингдек
,
у
Халабдаги
қишлоқ
хўжалиги
ишлаб
чиқариши
инженерлар
бирлашмаси
-
нинг
президенти
эди
. 1970
йилга
келиб
Араб
Ёзувчилар
уюшмасининг
бошлиғи
этиб
сай
-
ланди
, 1996
йилда
уюшмани
тарк
этди
.
У
“
Адабий
муҳит
”, “
Театр
ҳаёти
”, “
Билим
”
жур
-
налларининг
иштирокчисидир
.
Унинг
даст
-
лабки
ижодий
иши
1951
йили
“
тарих
”
варақа
-
ларида
чоп
этилди
.
У
қисқа
ҳикоялар
,
роман
,
ва
драмалар
ёзиш
билан
бир
қаторда
илмий
изланишларни
ва
журналистик
фаолиятни
ҳам
олиб
борган
. “
Мен
адабиёт
ва
университетлар
-
даги
илмий
изланишлар
ҳақида
қалам
тебра
-
тардим
ва
улардан
бири
1983
йили
Нью
-
Йорк
университетига
тақдим
этилган
диссертациям
эди
”, –
дейди
Валид
Ихлосий
.
Унинг
адабий
намуналари
кўплаб
тилларга
,
хусусан
,
инглиз
,
француз
,
немис
,
итальян
,
голланд
,
арман
,
рус
,
югослав
ва
поляк
тилларига
таржима
қилинган
.
У
адабиёт
ва
маданият
ҳақида
кўплаб
маъру
-
залар
ўқир
ва
бир
қатор
семинар
,
конференция
ва
фестиваллар
иштирокчиси
эди
.
У
кўплаб
асарларини
халаб
халқининг
ҳаёти
билан
боғлиқ
равишда
олиб
борди
3
.
Валид
Ихло
-
сийнинг
кўплаб
ҳикоялари
халаб
халқининг
француз
босқинчиларига
қарши
кураши
,
шунингдек
,
иқтисодий
,
ижтимоий
-
сиёсий
ва
маданий
жабҳаларда
бутун
араб
халқи
учун
муаммо
бўлган
Фаластин
муаммосига
қаратил
-
ган
.
Машҳур
адабий
танқидчи
Умар
Даккок
Валид
Ихлосийнинг
“
Қисқа
саёҳатлар
вақти
”
номли
тўплами
хусусида
шундай
деган
эди
:
“
Бу
тўплам
Фаластин
муаммосига
қаратилган
тўпламлардан
биридир
.
Ва
унда
Фаластин
халқининг
миллий
-
озодлик
ҳаракати
ёрқин
намоён
бўлган
”.
2
Сурия
ёзувчилар
уюшмаси
.
Валид
Ихлосий
. –
Дамашқ
, 1971. 14–15-
бетлар
.
3
Сурия
адиблари
.
Валид
Ихлосий
. –
Дамашқ
, 1967–
1973. 149–150-
бетлар
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
47
Унинг
қаламига
мансуб
асарлар
қуйида
-
гилар
:
1.
“
Тарих
” (
Байрут
, 1963);
2.
“
Тинчлик
:
олдин
ва
ҳозир
”
қиссаси
(
Дамашқ
, 1964);
3.
“
Қуруқ
денгиз
қиши
”
романи
(
Бай
-
рут
, 1965);
4.
“
Тўзонли
тонгдаги
қон
”
ҳикоялар
тўплами
(
Байрут
, 1968);
5.
“
Жозибали
хонимнинг
герби
”
романи
(
Дамашқ
, 1969);
6.
“
Қисқа
фурсатдаги
миграциялар
”
ҳи
-
коялар
тўплами
(
Дамашқ
, 1970);
7.
“
Ифлослик
”
ҳикоялар
тўплами
(
Бай
-
рут
, 1971);
8.
“
Золанинг
ўкинчи
”
романи
(
Байрут
,
1975);
9.
“
Йўл
”
номли
ёзувчилар
уюшмаси
ҳа
-
қидаги
пьесаси
(
Дамашқ
, 1976);
10.
“
Қишлоқдаги
демократик
кеча
” (
Да
-
машқ
, 1979);
11.
“
Қора
ўтлар
”
ҳикоялар
тўплами
(
Да
-
машқ
, 1980);
12.
“
Қушларнинг
ўлими
учун
” (
Дамашқ
,
1981);
13.
“
Ҳой
,
ҳой
…
дарахтлар
…”
ҳикоялар
тўплами
(
Ливия
, 1981)
Валид
ихлосийнинг
аксарият
ҳикоялари
-
даги
воқеалар
ёпиқ
жойларда
содир
бўлади
ва
улардаги
воқеалар
жараёнида
асар
қаҳ
-
рамонларининг
ички
оламини
очиб
беришга
ҳаракат
қилинади
.
Унинг
“
Тўрт
девор
”
ном
-
ли
ҳикоясида
фалсафий
қарашлари
акс
эт
-
тирилган
.
Бу
ҳикояда
у
ўз
шахсиятининг
адабий
зиндондан
халос
бўлмагани
ва
бўла
олмаётгани
ҳақида
ҳикоя
қилади
. “
Ғариблар
замини
”
ҳикоясида
ёзувчи
воқеалари
қўр
-
қинчли
туш
,
ҳақиқат
ва
ёлғон
аралашган
олам
ичида
содир
бўлади
.
Воқеалар
ривожи
натижасида
ёзувчи
ҳақиқатни
ёлғонга
ва
аянчли
тушларни
ҳақиқатга
яқинлаштиради
.
“
Уларнинг
қандай
тушлар
кўришини
би
-
ласанми
?”
ҳикоясининг
сюжети
инсонга
,
унинг
жамиятдаги
ўрни
ва
жамият
ривожи
-
даги
саъй
-
ҳаракатлари
ва
инсоннинг
ички
олами
,
маънавияти
акс
эттирилган
.
Унинг
“
Қора
ўт
-
ўланлар
”
1
ҳикояси
янги
йўналишда
ёзилган
бўлиб
,
ҳикоя
ижтимоий
-
сиёсий
мавзуларни
қамраб
олган
.
Асарда
ёзувчи
ҳикоячи
образида
гавдаланади
.
Ёзув
-
чининг
ушбу
ҳикояда
маҳорати
шундан
ибо
-
ратки
,
биргина
табиат
ҳодисасини
кузата
ту
-
риб
бутун
ҳикояни
гавдалантирган
.
Боғдаги
яшнаб
турган
ўт
-
ўланларни
ватан
тимсоли
деб
оладиган
бўлсак
,
ундаги
ҳашаротлар
аҳолидир
.
У
икки
инсон
(
яъни
,
Атика
ва
Исом
)
нинг
муҳаббати
орқали
ватанпарвар
-
лик
туйғуларини
,
халқда
кечаётган
жараён
,
урушнинг
қандай
оқибатларга
олиб
келгани
,
Фаластиннинг
урушдан
олдинги
ҳолати
-
ю
,
ундан
сўнг
вайронага
айланганини
очиб
берган
.
Уларнинг
бир
-
бирига
бўлган
муҳаббати
илоҳийлаштирилади
,
негаки
,
уларнинг
бир
-
бирига
бўлган
муҳаббатида
халқига
,
ватанига
бўлган
садоқат
ва
ватанпарварлик
туйғулари
уфуриб
туради
.
Адиб
Исомни
капалакка
,
Атикани
чумолига
қиёслайди
.
Капалак
қурбон
бўлиб
,
табиатга
ранг
бераётган
бир
пайтда
чумолилар
мустаҳкам
,
сабот
билан
туришарди
.
Ҳа
,
у
ҳақиқатан
ҳам
,
йиқилаётган
ва
яна
тезда
ўрмалаб
чиқишга
уринаётган
чумолидир
.
Будда
эса
ёниб
тугаган
капалак
.
Ҳа
,
ва
-
танининг
равнақи
,
халқининг
фаровонлиги
йўлида
жон
берган
капалак
.
Исомни
яқин
-
лари
“
Будда
”
деб
ҳам
аташади
.
Негаки
,
ун
-
дан
Будданинг
сифатлари
–
вазминлик
,
ва
-
танпарварлик
,
инсонийлик
уфуриб
турарди
.
Уни
ҳеч
ким
курашга
боришга
ундамайди
,
у
ўзининг
ватанпарварлиги
туфайли
бахтли
ҳаёти
ва
севган
ёрини
қолдириб
,
кураш
томон
йўл
олади
.
Ҳикоя
сўнгида
ўт
-
ўланлар
ёниб
кулга
айланади
.
Бу
эса
урушнинг
мағ
-
лубият
билан
тугагани
ва
ватаннинг
вайро
-
нага
айланганини
англатади
.
1977
йили
Дамашқда
нашр
этилган
“
Шиллиқ
қуртнинг
ўлими
”
2
ҳикояси
асосий
қаҳрамоннинг
ўлими
билан
бошланади
ва
унинг
кундалигини
ўқиш
,
унда
ёзилган
во
-
қеалар
орқали
ўлимининг
сабаби
очиб
бери
-
лади
.
Ҳикоянинг
боши
ва
охири
йўқ
,
фақат
-
1
Валид
Ихлосий
.
Қора
ўт
-
ўланлар
.
Ҳикоялар
. –
Дамашқ
, 1980. 7-
б
.
2
Валид
Ихлосий
.
Шиллиқ
қуртнинг
ўлими
.
Узун
ҳикоялар
. –
Дамашқ
, 1978.
S H A R Q M A S H ’ A L I
48
гина
воқеалар
ривожи
шиддатли
тус
олган
.
Ушбу
ҳикояда
инсоннинг
яшаши
абсурд
деб
топишида
,
ёлғизликдан
чиқишга
нажот
топол
-
масликда
,
одамлар
ўртасида
ўзаро
тушуниш
воситалари
йўқолганда
экзистенциализм
йўна
-
лишини
кўришимиз
мумкин
.
Одамзотни
бу
дунёда
ғариблиги
,
яккалиги
,
узилганлигида
ўз
ифодасини
топди
.
Ҳикоянинг
бош
қаҳрамони
ўзининг
ички
олами
билан
ташқи
оламдан
узилган
.
У
ўзининг
муаммоларига
,
синовларга
бардош
бера
олмай
ўзини
ўзи
ўлдиради
.
Унинг
дунё
билан
бўлган
кураши
ички
психологик
курашида
аск
этади
. “
Шиллиқ
қуртнинг
ўлими
”
ҳикоясида
инсоннинг
бутун
ҳаёти
бир
лаҳзада
йўққа
чиқиши
мумкинлиги
,
энди
бахтга
эришдим
деб
ўйлаганда
,
тақ
-
дирнинг
кутилмаган
зарбасига
дучор
бўлиши
ҳақида
ёзилган
.
Унинг
мавзусига
эътибор
қаратадиган
бўлсак
,
шиллиқ
қурт
беозор
,
кучсиз
мавжудот
.
У
ўзининг
уясига
яришин
-
ган
ҳолатда
ўзини
хавфсиз
деб
ўйласа
-
да
,
қаттиқ
шамолнинг
ўзи
ҳам
уни
ердан
йўқ
қилиб
юбориши
мумкин
.
Хулоса
ўрнида
шуни
айтиш
жоизки
,
Ва
-
лид
Ихлосий
серқирра
ижодкордир
.
У
рам
-
зий
образларни
шунчалик
кенг
ишлатадики
,
ҳар
бир
ўқувчи
унинг
асарини
ўз
нуқтаи
на
-
заридан
келиб
чиқиб
талқин
қилиши
мум
-
кин
.
Ғарбнинг
модернизм
оқими
вакиллари
ижодидан
таъсирланган
бўлса
-
да
,
ўз
асар
-
ларида
миллийликка
,
диний
дунёқарашга
,
шарқона
қадриятларга
,
адабий
меросларга
содиқликни
сақлаб
қолган
.
ФОЛЬКЛОР
ЮГО
-
ВОСТОЧНОЙ
АЗИИ
АБДУГАНИЕВА
НАСИБА
Соискатель
,
ТашГИВ
Аннотация
.
В
статье
дан
краткий
обзор
фольклора
народов
Индонезии
.
Раскрыт
разнообраз
-
ный
и
богатый
художественный
мир
Нусантры
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Индонезия
,
фольклор
,
миф
,
сказка
,
символы
,
жанр
,
культурный
фон
.
Аннотация
.
Мақолада
Индонезия
халқларининг
фольклори
ҳақида
қисқача
маълумот
берилган
.
Нусатранинг
ранг
-
баранг
ва
бой
бадиий
дунёси
акс
эттирилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Индонезия
,
фольклор
,
афсона
,
эртак
,
белгилар
,
жанр
,
маданий
фон
.
Abstract.
The article has a brief overview of the folklore of the people of Indonesia. Revealed diversed
and rich artistic world of Nusantra.
Keywords and expressions:
Indonesia, folklore, myth, fairy tale, characters, genre, cultural background.
Юго
-
Восточная
Азия
–
один
из
древней
-
ших
культурных
регионов
Востока
,
к
кото
-
рому
как
нельзя
лучше
приложимы
слова
,
ставшие
государственным
девизом
Индоне
-
зии
: «
единство
в
многообразии
».
Средне
-
вековая
культура
и
ее
важнейшая
часть
–
словесность
народов
Бирмы
,
Таиланда
,
Лао
-
са
,
Вьетнама
,
Малайзии
,
Индонезии
–
это
мир
многообразный
,
многокрасочный
и
в
то
же
время
цельный
.
Он
объединен
расовой
и
языковой
близостью
его
создателей
,
их
изначальным
сродством
,
проявляющимся
во
всех
сферах
духовной
и
материальной
жиз
-
ни
,
сходством
и
тесным
переплетением
их
исторических
судеб
,
а
потому
–
множеством
традиций
,
составляющих
глубинную
основу
многоликой
цивилизации
,
позволяющих
увидеть
в
их
многоликости
нечто
общее
1
.
1
Лихачев
Д
.
С
.
Поэтика
древнерусской
литературы
. –
М
., 1979. –
С
. 353.
