S H A R Q M A S H ’ A L I
58
ТАРЖИМАШУНОСЛИК
“ЎТКАН КУНЛАР” РОМАНИНИНГ ТУРКЧА
ТАРЖИМАСИДА МИЛЛИЙЛИКНИНГ АКС ЭТИШИ
ҲАМИДОВ ХАЙРУЛЛА
PhD, ТДШИ
Аннотация.
Абдулла Қодирийнинг салкам бир асрдан бери маҳаллий ва хорижлик ўзбек ада-
биёти ихлосмандлари эътиборини тортиб келаётган асарлари дунёнинг ўнлаб тилларига, жумла-
дан, турк тилига ҳам ўгирилган. Ушбу мақолада адибнинг “Ўткан кунлар” (“Ötgen Künler (Geçmiş
Günler)”) романининг туркча матни таҳлилга тортилиб, ундаги чуқур миллийликнинг таржимада
қай даражада акс эттирилгани хусусида сўз юритилади. Қиёс нуқтаи назаридан айрим ўринларда
русча таржимасига ҳам мурожаат қилинади. Турк таржимонининг аслият тилидаги сўзларнинг
маъно нозикликлари, халқнинг маданияти, миллий ўзига хосликларини қанчалик илғаганлигига баҳо
берилади. Илгари сурилган таклиф ва мулоҳазалар, чиқарилган хулосаларда роман таржимасининг
ютуқли жиҳатлари билан бир қаторда айрим мунозарали жиҳатлари ҳам алоҳида таъкидланади.
Маълумки, асарнинг миллий ўзгачалигини намоён этувчи унсурларнинг бадиий таржимада
берилиши билан боғлиқ муаммолар талайгина. Ўзбек реалиялари галереяси деб аташ мумкин бўлган
“Ўткан кунлар”ни ўгиришда таржимон муаллифга тенг қобилият ва истеъдодга эга бўлиши керак
эди. Аммо бунга эришиш осон кечмайди. Буни, асосан, тилнинг миллийликни ўзида мужассам этган
луғат таркиби – ўзбек халқининг моддий-ижтимоий ҳаёти, миллий урф-одат ва анъаналари, маъна-
вияти, дунёқарашини акс эттирган хос сўзлар таржимаси мисолида яққол кўриш мумкин. Чунки хос
сўз (реалия)ларни қайта яратиш таржимондан алоҳида ёндашувни талаб этади. Уларни асардаги
мингларча сўз орасидан алоҳида ажратиб олиш ва оддий йўл билан бошқа тилга ўгириш мумкин
эмас. Шунга қарамай, ўзбек ва турк тилларининг айни тил оиласига мансублиги, кўпчилик хос сўз-
ларнинг келиб чиқиш нуқтаи назаридан иккала тилда бир хил шаклга эга бўлиши асарни ўгиришда
ижодкор учун қулайлик туғдирганлиги рост. Бироқ, шунга қарамай, турк таржимони бундай
сўзларнинг сохта эквивалент бўлиб чиқмаслигига алоҳида эътибор бериши, сўзларнинг этимоло-
гиясини чуқур ўрганиши лозим эди. Мақолада қўйилган масаланинг ана шу жиҳатига урғу берилади.
Таянч сўз ва иборалар:
бадиий таржима, таржимон, реалия, Абдулла Қодирий, “Ўткан
кунлар” романи, ўзбек тили, турк тили, қаҳрамон, образ.
Аннотация.
Произведения Абдуллы Кадыри, которые в течение почти ста лет привлекают
внимание местных и зарубежных читателей, интересующихся узбекской литературой, переведены
на десятки языков мира, в том числе и на турецкий язык. В данной статье проанализирован
перевод на турецкий язык романа «Минувшие дни» («Ўткан кунлар» – «Ötgen Künler (Geçmiş
Günler)»). В ней речь идет о степени воссоздания национального своеобразия оригинала в переводе.
С точки зрения сравнения автор в ходе работы также обращается к русскому переводу романа
«Минувшие дни». В статье автор даёт свою оценку работе турецкого переводчика, который
должен был глубоко понять тонкости смысла каждого слова оригинала, культуру и национальную
самобытность узбекского народа. Выдвинутые предложения и выводы, сделанные в ходе иссле-
дования автор показыывает не только достижения переводчика, но и указывает на некоторые
спорные моменты в переводе романа выдающегося узбекского писателя.
Как известно, в переводоведении очень много вопросов, связанных с передачей элементов,
отражающих национальное своеобразие оригинала в художественном переводе. При переводе
романа «Минувшие дни», который можно с уверенностью назвать галереей узбекских реалий,
S H A R Q M A S H ’ A L I
59
создатель должен был обладать тем же талантом и способностями, что и автор. Однако
достигнуть это задача не из легких. Это можно увидеть в примере переводов национальных реа-
лий, которые отражают национальную самобытность, культуру и социальную жизнь, традиции и
обычаи, духовность и мировоззрение узбекского народа. Ведь, перевод реалий требует от пере-
водчика особого подхода. Выделить такие слова среди тысяч слов и просто перевести на другой
язык невозможно. Тем не менее, тот факт, что узбекский и турецкий языки принадлежат к одной
языковой семье, и что многие слова имеют одинаковую форму и значение в обоих языках, позволили
переводчику без труда переводить текст. Однако, несмотря на это, турецкий переводчик должен
был обратить особое внимание на тот факт, что такие слова не были ложными эквивалентами, и
должен был глубоко изучить этимологию таких слов. В данной статье особо подчеркивается и
этот аспект поставленного вопроса.
Опорные слова и выражения:
художественный перевод, переводчик, реалия, Абдулла Кадыри,
роман «Минувшие дни», узбекский язык, турецкий язык, герой, образ.
Abstract.
The works of Abdullah Kadiri, who have attracted the attention of local and foreign readers
interested in Uzbek literature for nearly hundred years, have been translated into dozens of world
languages, including Turkish. This article analyzes the Turkish translation of the novel “Days gone by”
(“O‘tkan Kunlar” – “Ötgen Künler (Geçmiş Günler)”). It deals with the degree of recreation of the
national identity of the original in translation. From the point of view of comparison, the author also turns
to the Russian translation of the novel “Days gone by”. In the article, the author gives his assessment of the
work of the Turkish translator, who had to deeply understand the subtleties of the meaning of each word of
the original, the culture and national identity of the Uzbek people. The author’s proposals and conclusions
made during the study show not only the achievements of the translator, but also indicate some
controversial points in the translation of the novel by an outstanding Uzbek writer.
As it is known, in translation studies there are a lot of questions related to the transfer of elements reflecting
the national indentity of the original in literary translation. When translating the novel “Days gone by”, which
can be called with confidence the gallery of Uzbek national specific words, the translator should have the same
talent and abilities as the author. However, its achieving is not an easy task. This can be seen in the example of
translations of national specifications that reflect the national identity, culture and social life, traditions and
customs, spirituality and worldview of the Uzbek people. After all, the translation of national specific words
requires a special approach from the translator. It is impossible to single out such words among thousands of
words and simply translate into another language. However, the fact that the Uzbek and Turkish languages
belong to the same language family, and that many words have the same form and meaning in both languages,
allowed the translator to translate the text without difficulty. However, despite this, the Turkish translator had to
pay special attention to the fact that such words were not false equivalents, and had to study in depth the
etymology of such words. This article emphasizes this aspect of the question.
Keywords and expressions:
artistic translation, translator, reality, Abdullah Kadiri, the novel “Days
gone by”, the Uzbek language, the Turkish language, hero, image.
Кириш
. ХХ аср ўзбек адабиётининг
атоқли намояндаси, таниқли адиб Абдулла
Қодирийнинг асарлари салкам юз йилдан
бери нафақат ўзбек китобхонлари, балки ду-
нёнинг кўпгина мамлакатларидаги ўзбек
адабиёти ихлосмандларининг ҳам эътибо-
рини тортиб келади. Бунда адиб асарлари
таржималарининг савияси, таржимонлар
маҳорати, аслият ва таржима тилини билиш
даражаси муҳим омил ҳисобланади. Буни
адиб асарлари таржималари таҳлил этилган
илмий ишлардан ҳам англаб олиш мумкин.
Дарҳақиқат, мустақиллик йилларида хо-
рижда, жумладан, Туркияда ҳам ўзбек ада-
биётига қизиқиш янада кучайди. Ўзбек ада-
биёти намояндаларининг асарлари таржима
қилиниб, турк китобхонларига армуғон
этилди. Жумладан, А. Қодирийнинг “Ўткан
кунлар”, Ойбекнинг “Навоий” романлари,
А. Қаҳҳор ҳикоялари, П. Қодировнинг “Юл-
S H A R Q M A S H ’ A L I
60
дузли тунлар”, О. Ёқубовнинг “Улуғбек
хазинаси”, “Кўҳна дунё” романлари, “Адо-
лат манзили” қиссаси ва ҳикоялари, Х. Тўх-
табоевнинг “Сариқ девни миниб”, Ў. Ҳоши-
мовнинг “Дунёнинг ишлари” қиссалари,
С. Аҳмад ҳикоялари, М. Юсуф шеърлари ва
достонлари, турк тилига ўгирилиб, китобхон-
ларга тортиқ қилинди. Булар орасида А. Қоди-
рийнинг “Ўткан кунлар”
1
(“Ötgen Künler
(Geçmiş Günler)”
2
), О. Ёқубовнинг “Адолат
манзили”
3
(“Adalet Menzili”
4
), Ў. Ҳошимов-
нинг “Дунёнинг ишлари”
5
(“Dünyanın İşleri”
6
)
асарлари алоҳида ўрин эгаллайди.
Сўнгги йилларда туркча бадиий асарлар-
ни ўзбек тилига таржима қилиш ишлари
янада жадаллашди. Бунда ўзбек таржимон-
ларининг ҳиссаси катта. Бироқ, ўзбек ада-
биёти намуналарининг туркча таржимаси
хусусида бундай дейиш қийин. Нашр
этилган таржималардаги камчилик ва нуқ-
сонларга келинса, айрим таржимонларнинг
бадиий таржимага жиддий ижод деб эмас,
зарурият деб қарагани аён бўлади. Чунки
айрим таржимонлар китобхонларни ўзбек
ёзувчиларининг асарлари билан таништи-
ришни асосий мақсад қилиб, таржима-
ларнинг сифати, миллийликнинг таржимада
сақланиши масаласини кейинги ўринга қўй-
ган кўринадилар. Бунинг асосий сабаби турк
таржимонларининг аслият тилидаги сўзлар-
нинг маъно нозикликлари, халқнинг мада-
нияти, миллий ўзига хосликлари, урф-
одатларини чуқур билмасликларидир. Бу
тўғрида тадқиқотчилар ўз фикрларини баён
1
Qodiriy A., O‘tkan kunlar, roman, “Sharq” Nashriyot-
matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati. – Т.:
2012. – 384 b.
2
Kadiri A., Ötgen Künler (Geçmiş Günler), Roman,
Türkiye Türkçesi D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları. –
İstanbul, 2005. – 403 s.
3
Ёқубов Одил, Адолат манзили, роман. – Т., 1996. – 168 б.
4
Yakuboğlu Adil, Adalet Menzili, Tűrkçesi D. Ahsen
Batur, Selenge Yayınları. – İstanbul, 2005. – 213 s.
5
Hoshimov O‘., “Dunyoning ishlari” – T., 2005. – 208 b.
6
Haşimov Ötkir, Dünyanın İşleri, Türkiye Türkçesine Çeviren:
Mahir Ünlü, Bilgeoğuz Yayınevi. – İstanbul, Mart, 2014.
этишган ва илмий мунозаралар давом эт-
моқда. Ана шу масалани ёритиш мақсадида
тайёрланган мазкур тадқиқотда илгари су-
рилган таклиф ва мулоҳазалар, назарий ху-
лосалар ўзбек адабиёти намуналарининг турк
тилига таржимаси таҳлилларига асосланади.
“Ўткан кунлар” романининг туркча тар-
жимаси хусусида.
Ушбу тадқиқотда Абдулла
Қодирийнинг “Ўткан кунлар” романининг
1958 йилдаги нашри
7
ва 2012 йилда лотин
алифбосидаги янги қайта нашри
8
ҳамда
асарнинг 1958 йилда Л. Бать и В. Смирновалар
томонидан рус тилига ағдарилиб, нашр
қилинган илк таржимаси
9
, 2009 йилда Муҳам-
маднодир Сафаров томонидан қайтадан рус
тилига таржима қилиниб, 2012 йилда нашр
этилган янги таржимаси
10
, 2005 йилда турк
тилига ўгирилиб, Истанбулда нашр этилган
таржимаси
11
кўриб чиқилди.
Миллий адабиётларнинг бебаҳо бойлиги-
га айланган “Ўткан кунлар” романи таржи-
маларининг ютуқли жиҳатларини санаб
адоғига етиш қийин. Аммо биз ушбу мақо-
лада асарнинг турк тилига таниқли ижодкор
Аҳсан Батур томонидан амалга оширилган
таржимаси ва унинг айрим мунозарали
жиҳатларига эътибор қаратамиз.
Роман турк тилида нашр этилгандан сўнг
тадқиқотчилар роман ҳақида ўз фикрларини
бирин-кетин билдира бошладилар. Масалан,
“Турк сўли” (Türk Solu, sayı: 261.30.11.2009)
7
Қодирий А. Ўтган кунлар, С.Азимов таҳрири остида (Сўзбоши
И.Султонники) – Тошкент: Ўздавнашр, 1958, -378 бет.
8
Qodiriy A., O‘tkan kunlar, roman, “Sharq” Nashriyot-
matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati. – Т.,
2012. – 384 b.
9
Кадыри А., Минувшие дни, роман / Пер. с узб.
Л.Бать и В.Смирновой / под ред. С.Евгенова. Пер. на
русский яз. Сверен изд. узб. Текста Р.Камиловым.
Ташкент: Гос. Изд-во худ. Лит., 1958. – 373 с.
10
Кадыри А., Минувшие дни, роман / Пер. с узб.
Мухаммаднодира Сафарова, Главная редакция
издательско-полиграфической
акционерной
компании “Sharq”, Ташкент, 2009. 432 с.
11
Kadiri A., Ötgen Künler (Geçmiş Günler), Roman,
Türkiye Türkçesi D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları. –
İstanbul, 2005. – 403 s.
S H A R Q M A S H ’ A L I
61
деб номланган нашрда “Ўткан кунлар ва
Абдулла Қодирий” (“Geçmiş Günler” romanı
ve Abdullah Kadiri”
1
) номли мақола чоп
этилди. Унда муаллиф “Роман (“Ўткан кун-
лар” – Ҳ.Х) модерн даврнинг бир севги
достонидир. Унда ишқ-муҳаббат билан бир
қаторда оила муносабатлари, оила тазйиқ-
лари, кундошлик муаммоси, эркак билан
аёлнинг тенг ҳуқуқлилиги, рашк каби энг
долзарб маиший ва ижтимоий мавзуларга
замонавий нуқтаи назар билдирилади”
2
– деб
ёзади ва “Ўткан кунлар”нинг собиқ иттифоқ
давридаги нашрларига айрим нарсалар
кирмай қолганлиги ва балки ўша сўзлари
учун адиб қатл қилинган бўлиши мумкин-
лигини таъкидлайди. Мақола муаллифи яна
шундай ёзади: “Ўткан кунлар”нинг лирик
жиҳати жуда кучли. Отабек ва Кумушнинг
муҳаббати бутун халқни ларзага солади. Бу
ишқ-муҳаббат қайсидир маънода миллий
руҳнинг тамали сифатида қабул қилинади ва
“Ўткан кунлар” бир кураш романига айла-
нади. Шекспирнинг “Ромео ва Жульетта”,
“Отелло” асарларидан қолишмайдиган ўткир
асар – “Ўткан кунлар”ни севиб, баъзан эса
йиғлаб, кўз ёши тўкиб, баъзан бир ҳаёт
сабоғи сифатида ўқигандим. Асарнинг бош
қаҳрамони Кумуш ўз отаси ва турмуш
ўртоғини ўлимдан қутқариш учун тинмай
уринган, далил-исботлар тўплаб юксак ма-
қомларга мурожаат қилиб, уларнинг ҳаётла-
рини сақлаб қолишга муваффақ бўлган
зукко, юксак маданиятли, ўқимишли ўзбек
аёли образидир. Аммо қайнонасининг иста-
ги билан олинган кундошига қарши чиқмай-
ди. Хизматкор Ҳасаналига ёши ва тажри-
баси, оиласига бўлган садоқатли хизмати
учун кўрсатган ҳурмат-эҳтироми эса миллий
маданиятимизнинг акс этиши, ҳаммамиз
учун бир сабоқ эди. Тошкентдаги ички
низолар, Марғилондаги сарой интригалари
ва маҳкамалар эса XIX–XX асрларда
1
www.edebi.net
2
www.edebi.net
Туркистондаги сиёсий-ижтимоий вазият-
нинг рамзий саҳналари эди”
3
. Турк олими-
нинг ушбу сўзларидан ўзбек романининг
турк китобхони қалбидан қанчалик чуқур
ўрин олгани, бунинг асосий воситаси бадиий
таржима эканлигига амин бўламиз.
“Ўткан кунлар” романининг туркча
таржимасида миллийликнинг хос сўзлар
воситасида берилиши.
Ҳар қандай асар-
нинг миллий ўзгачалигини намоён этувчи
унсурлардан бири хос сўз (реалия)лардир.
Уларнинг бадиий таржимада берилиши
билан боғлиқ муаммолар ҳали тўла ечимини
топмаган. Хусусан, ўзбек адабиёти намуна-
ларини хорижий тилларга таржима қилиш
жараёнида бундай сўзларнинг берилиш
масаласи долзарб бўлиб қолмоқда. Ушбу
тадқиқотда янги “Аср ошган асарлар” ва
“ХХ аср ўзбек романи” туркумларига кирган
энг сара асарлардан бири, ўзбек насрининг
ёрқин намунаси, Абдулла Қодирийнинг за-
мон синовларига дош берган “Ўткан кунлар”
романининг асосий манба сифатида олини-
ши бежиз эмас. Чунки ХХ асрда яратилган
ўзбек адабиёти намуналарининг ҳеч бирида
миллий хос сўзлар бунчалик йирик ҳажм ва
қамровда қўлланилмаган. Таъбир жоиз бўл-
са, мазкур романни “ўзбек реалиялари гале-
реяси” деб аташ мумкин.
А. Қодирийнинг инсон психологияси-
нинг илғаш қийин бўлган ўта нозик жи-
ҳатлари, ҳаёт, инсон қалбидаги энг нозик
туйғуларни чуқур ҳис этган ҳолда, сўз воси-
тасида ифодалай олувчи санъаткор эканлиги
ҳақли равишда эътироф этилган. Унинг аба-
дий жонли образлари, асардаги жумлалар-
нинг оҳанги, ҳаётбахшлиги ўзбек тилининг
қудратини намоён этган бўлса, бу нарса
таржимонлар ишини қийинлаштирган. Чун-
ки Қодирий таржимони асарни тўлақонли
қайта яратиш учун муаллифга тенг қобилият
ва истеъдодга эга бўлиши керак эди. Ҳатто,
аслият тилини мукаммал билиш, муаллиф
3
www.edebi.net
S H A R Q M A S H ’ A L I
62
мансуб бўлган халқнинг миллий ўзгачалиги,
урф-одатларидан яхши хабардорлик ҳам
таржиманинг мукаммал бўлишига кафолат
бўла олмайди. Бунга асар таржимасини
тадқиқ этар экан, кўп бора амин бўлдик.
Хос сўзлар таҳлилига киришишдан олдин
олимларнинг ушбу сўзларга берган таъриф-
ларига тўхталиб ўтиш керак. Чунончи,
таржимашунос олим Қ. Мусаев хос сўзларга
“Халқлар турмуш тушунчаларини англатади-
ган лисоний воситалар хос сўзлар дейилади.
Муайян бир халқ, миллат ва элатга хос
тушунча, нарса ва ҳодисаларни акс эттира-
диган лисоний воситалар бадиий асарнинг
миллий хусусиятини белгилайдиган асосий
воситалардан ҳисобланади”
1
дея таъриф бе-
ради. Дарҳақиқат, хос сўз (реалия)лар тар-
жимондан алоҳида ёндашувни талаб этади.
Уларни асардаги мингларча сўз орасидан
алоҳида ажратиб олиш ва оддий йўл билан
бошқа тилга ўгириш мумкин эмас.
“Ўткан кунлар” романи қаҳрамонлари-
нинг исмлари, унвон ва тахаллуслар (Юсуф-
бек ҳожи, Мирзакарим қутидор, Ўзбек ойим,
Нигор ойим, Зиё шоҳичи, бек-ака, табиб,
бача), жўғрофий хос сўзлар, макон-жой ном-
лари (Эски Жўва, Бекларбеги, карвонсарой,
меҳмонхона, ҳужра, зиндон), этнографик ва
маиший реалиялар, миллий либос, тақинчоқ-
ларнинг номлари, уй-жой, жиҳоз, идиш-
товоқ, таом ва ичимлик номлари (сарпа, сан-
дал, дастурхон, қумғон, пиёла, кўрпача,
ичиги) ва бошқа шунга ўхшаш тушунчалар
(қорачопонлар, қипчоқлар) Қодирий асари-
нинг миллий ўзгачалигини намоён этади.
Чунки реалиялар ҳар доим табиий сўз яра-
тувчилиги йўли билан юзага келган, асосан,
халқ маиший турмуши билан чамбарчас
боғлиқ халқона сўзлардир.
Хос сўзларнинг туркча таржимада қанча-
лик ишончли акс этганлигига эътибор
қаратамиз:
Юсуфбек ҳожи – Hacı Yusufbey,
1
Мусаев Қ., Таржима назарияси асослари, дарслик, Т.:
Ўзбекистон Республикаси ФА “Фан” нашриёти, 2005. –Б. 89.
Мирзакарим қутидор – Mirza Kerim kutudâr,
Ўзбек ойим – Özbek Ayım (Özbek Hanım),
Эски Жўва – Eski Cova, Бекларбеги – Beyler-
beyi, карвонсарой – kervansaray, чопон –
çapan, чимилдиқ – çimildik
2
, қорачопон(лар) –
Kara Çapan
каби. Бундай сўз ва тушунчалар
ўзбек тилига хос реалиялар бўлишдан таш-
қари, улардан кўпчилигининг турк тилидаги
муқобиллари келиб чиқиш нуқтаи назаридан
иккала тилда бир хил шаклга эга. Бунинг
асосий сабаби эса ўзбек ва турк тилларининг
айни тил оиласига мансублигидир.
Фонетик ва морфологик жиҳатдан тур-
кий сўз эканлиги сезилиб турган
“чимилдиқ”
сўзи қатнашган қуйидаги ўзбекча жумла ва
унинг туркча таржимасини таҳлил қилиб
кўрайлик:
“Офтоб ойимни юпатиш учун
ўткан-кеткандан ва бошқа йиғлаб эрга
теккан қизларнинг чимилдиқда йигит билан
апоқ-чапоқ бўлишиб кетканларидан ҳикоя
қилди”
[Қ, 2012, 52]. Таржимаси:
“Aftab
Ayım’ı teselli etmek için geçmiş günlerde
önceleri ağlayıp sızlayan kızların çimildikte
oğlanla buluştuktan sonra gönüllerinin oldu-
ğunu anlattı”
[K, 2005, 59]. Ўзбекча
“чимил-
диқ”
сўзи туркча таржима матнида ҳаволага
туширилиб,
“zifaf çadırı”
(никоҳ чодири) дея
изоҳланган. Ҳолбуки, туркларда никоҳ ўқил-
ган хонанинг келин-куёв тўшаги солинган ва
парда (чимилдиқ) тутилган қисми
“gerdek”
дейилади.
“Zifaf çadırı”
бирикмаси таркиби-
даги
“zifaf”
сўзининг луғавий маъноси “ни-
коҳ”дир
(zifaf gecesi
ёки
leylei zifaf –
никоҳ
кечаси) [TS, 1998]. Ушбу сўзнинг яна бир
синоними
hacle, haclegâh
дир (
haclegâhe gir-
mek – чимилдиққа кирмоқ
). Шу боис туркча
таржимада ушбу сўзни
“gerdek”
3
деб ўги-
риш мақсадга мувофиқ бўларди.
Энди қуйидаги парчага эътибор қаратамиз:
2
Турк тилининг сингармонизм қонунига кўра ушбу
сўзни
çimildik
эмас,
çımıldık
шаклида бериш мақсадга
мувофиқ бўлар эди.
3
Турк тилининг изоҳли луғатида
gerdek
сўзига
қуйидагича изоҳ берилади: “келин-куёв учун махсус
бўлма, хона; келиннинг хонаси, никоҳ хонаси”.
S H A R Q M A S H ’ A L I
63
– Мен сенга айтиб қўяй, Кумуш, – деди
турар экан қутидор Офтоб ойимға, – бу
кунга бир меҳмон айткан эдим. Чўрингни
чиқариб, меҳмонхонани тозалат. Анови янги
қоплаған кўрпаларингни бер, танчага ўшани
ёпсин. Катта гиламни ҳам чиқар, уйингда
меваларинг бор эдими? – Бор. – Бор бўлса
яхши. Бироздан сўнг эт олиб киргузарман,
варақи пишириб қўйингиз
[Қ, 2012, 29].
Ушбу диалогда қутидор Офтоб ойимга
қизларининг исмини айтиб – “Кумуш” дея
мурожаат қилганини кўрамиз. Фикримизни
давом эттиришдан олдин парчанинг турк ти-
лига қилинган таржимасига эътибор берамиз:
– Ben sana sonra anlatırım, Gümüş! – dedi
babası Aftab Ayım’a bakarak. – Bugün bir
misafirimiz olacak. Hizmetçiyi göderip misafir-
haneyi temizlet. O yeni kapladığın minderleri
ver, tenceye onları yaysın. Büyük halıyı da
çıkar! Evde meyve var mı? – Var! – Mesele yok.
Biraz sonra ben et alıp gönderirim. Samsa
pişirin!
[K, 2005, 35-36]
.
Қутидор (Мирзакарим), ойим (Офтоб),
чўри, кўрпа, танча, варақи
каби бир нечта хос
сўз қўлланган мазкур диалогда таржимон
ўзбекларда эрнинг хотинини бош фарзанди
(бу ерда: Кумуш) номи билан чақиришига
эътибор бермаган. Шунингдек,
kutudâr
ўрнига
ҳам нимагадир
“babası”
(“отаси”) сўзини
ноўрин қўллаган. Ёки,
(Офтоб) “ойим” –
(Aftab) Ayım
деб (кўп ўринларда
“Aftab
Hanım”
деб) берилган. Аслида,
“Aftab Hanım”
маъқул эди, чунки ўзбекча
“ayım”
сўзи бир
“алдоқчи сўз” сифатида турк китобхонини
чалғитиши мумкин
(ay – ой
).
Шунингдек, таржимада
“танча”
сўзи
“tence”
деб берилиб, ўзбекча хос сўз сақлаб
қолинган. Бироқ,
“кўрпа”
сўзи
“minder”
деб
ўгирилган. Ҳолбуки,
“кўрпа”
нинг туркчаси
“yorgan”
дир.
“Minder”
деганда турк тилида
ҳар қандай
матрац
тури, баъзи ҳолларда
кўрпача
англашилади. Бир жиҳатдан олиб
қараганда,
кўрпа
ҳам,
minder
ҳам қўлланиш
мақсади деярли бир хил буюмлар (кўрпа-
тўшак) бўлса-да, таржимон
“кўрпа”
ни бир
хос сўз сифатида таржима қилмасдан қол-
дириб, ҳаволада изоҳласа ёки, ҳеч бўлма-
ганда,
yorgan
деб ўгирса, мақсадга мувофиқ
бўлар эди. Турк китобхони
“minder”
деганда
ўзбеклар танчага соладиган катта
“кўрпа”
ни
эмас,
“матрас”
ни тушунади. Бундан ташқа-
ри, “меҳмонхона”ни
“misafir odası”
деб,
“варақи”
ни
“samsa”
деб эмас,
“börek”
деб
бергани маъқул эди. Чунки туркчада
“вара-
қи”
,
“samsa”
сўзлари йўқ. Туркларда бундай
турдаги пишириқлар умумий қилиб
“börek”
дейилади (ўзбек тилининг шеваларида қўл-
ланилаётган “барак” сўзи ҳозирги турк
тилидаги
“börek”
сўзи билан келиб чиқиш
жиҳатидан бир хил бўлиши мумкин: “тухум
барак”, “қўтир барак”, “ялпиз барак” каби).
Ҳатто, ҳозирги рус тилидаги “чебурек” сўзи
ҳам бир пишириқ тури бўлганлиги билан
туркча
“börek”
сўзи билан айни манбага оид
бўлиши эҳтимолдан холи эмас.
Шу ўринда таржимашунос Қ. Мусаевнинг
“...таржима амалиётида ҳанузгача йўл қўйиб
келинаётган хато ва камчиликларнинг кўпчи-
лиги таржимада миллий хусусиятни тиклаш
билан боғлиқ бўлиб, бу масала ҳанузгача ҳам
назарий, ҳам амалий жиҳатдан қониқарли
даражада ҳал қилинган эмас” – деган сўзла-
рини унутмаслик керак
1
.
“Ўз-ўзидан маъ-
лумки, муайян халқ турмуш тарзини ифода
этадиган сўзларгина бундай тушунчаларга
эга бўлмаган халқлар тилларига бетаржима –
аслиятдаги шаклида ўтказилади, шу тариқа
таржимада муаллиф матнининг миллий бўё-
ғи адекват талқин этилади. Масалан,
тахмон,
хуржун, палов, кетмон, паранжи, супа
каби
ўзбеклар турмуш тарзигагина хос ифода
воситаларини бундай тушунчаларни англата-
диган лисоний бирликларга эга бўлмаган
инглиз ва рус халқлари тилларига қилинган
ўгирмаларда айнан (бетаржима) келтириш ас-
лиятнинг миллий хусусиятини сақлаб қолиш
1
Мусаев Қ., Таржима назарияси асослари, дарслик,
Т.: Ўзбекистон Республикаси ФА “Фан” нашриёти,
2005. – Б. 90.
S H A R Q M A S H ’ A L I
64
билан бирга, таржима тиллари луғат таркиби
кенгайиши учун замин яратиш имкониятини
беради”
1
. Демак, ўзбек адабиёти намунала-
рини турк тилига ўгириш жараёнида хос
сўзларнинг таржима матнида сақлаб қоли-
ниши туркча жонли нутқда қўлланилмай
қолган кўпгина сўзларнинг қайта тикланиши
ва замонавий тил луғат бойлигининг янада
бойишига замин бўлади. Олимнинг “муайян
халқ турмуш тарзини ифода этадиган сўзлар-
гина бундай тушунчаларга эга бўлмаган
халқлар тилларига бетаржима – аслиятдаги
шаклида ўтказилади” деган сўзлари инобатга
олинса, юқорида келтирилган парчада қўл-
ланилган
“меҳмонхона”
сўзини
“misafir
odası”
деб,
“кўрпа”
сўзини эса “yorgan” деб
ўгириш тўғри бўларди.
Аниқ тушунча, предмет ёки ҳодисани
ифодаловчи термин ва реалиялар муайян
тарихий давр билан чегараланган бир маъно-
ли, синонимликдан маҳрум, кўпинча, халқа-
ро лексикага оид сўзлар сифатида бир-
бирига жуда ўхшаса-да, улар орасида кескин
фарқ борлиги англашилиб туради. С. Влахов
ва С. Флоринлар бу хусусда шундай дей-
дилар: “Реалиялар ҳар доим муайян бир
халқ, яъни ўша тилда сўзловчи кишиларга
тегишли бўлади. Бошқа тилларга “меҳмон”
сифатида кириб боради. Баъзан бир кунлик,
баъзан эса бир йиллик меҳмон… Аммо
айрим ҳолларда шунчалик жойлашиб, ўрна-
шиб кетадики, ўзи кирган тилни ё бойитади
ёки у тилни “ифлослантириб”, мустаҳкам
ўрнашиб қолиши мумкин”
2
.
Турк таржимони персонажларнинг лақаб-
ларини бериш масаласига ҳам жиддий ёнда-
шади. Масалан:
“Яқиндагина Мусулмон Чў-
лоқнинг базими шу Азиз бачча билан қизир
эди...”
[Қ, 2012, 14] жумласидаги “чўлоқ”
сўзи (лақаб) хос сўз сифатида берилган:
“Şu
1
Ўша манба. – Б. 95.
2
Влахов С., Флорин С. (Болгария), Непереводимые в
переводе (реалии), статья, Мастерство перевода,
1969. Сборник шестой, Советский писатель. –Москва,
1970. 592 с., с.434.
yakınlara kadar çolak Müsülman’ın bezmi fıtıl
Aziz ile iyi uyuşuyordu…”
[K, 2005, 20].
Таржимон “çolak” сўзини
Müsülman
исмидан
олдин қўйган ва персонажнинг бир сифати
(нуқсони) ўлароқ талқин қилган. Агар бу
сўзга ҳаволада изоҳ берилса, тўғри иш
тутилган бўлар эди. Чунки ҳозирги турк
тилида “çolak” сўзи “оёғи чўлоқ” маъносида
эмас, “қўли майиб” маъносига эга.
Бадиий таржимада, хусусан, ўзаро яқин
тиллар орасида таржима амалга оширилаёт-
ганда, хос сўзларнинг сохта эквивалент
бўлиб чиқмаслигига алоҳида эътибор бериш
керак:
“Тошкент
беги
ёнида мушовир сифа-
ти билан турадилар”
[Қ, 2012, 14]. Ушбу
жумла турк тилига жуда ишончли ўгирил-
ган. Жумладаги
бек
хос сўзи туркча матнда
bey
шаклида тўғри берилган
(“Taşkent
bey
inin yanında müşavir olarak görev yapıyor-
lar”
[K, 2005, 19]). Аммо “бек” ва “ҳоким”
(Азизбекнинг унвони) реалияларини ўгириш
чоғида айрим ўринларда етарли эътибор
берилмаганини ҳам кўриш мумкин. Маса-
лан:
“
Ҳоким
ингиз жуда золим эмиш, бу тўғ-
ри сўзми?”
[Қ, 2012, 14]
– “
Bey
iniz çok
zalimmiş, doğru mu?”
[K, 2005, 20]. Ёки, яна
бир мисол:
“Азизбек бу кунда Тошкандга
ҳоким
дир?”
[Қ, 2012, 14] –
“Şu günlerde Taş-
kent’in
hâkim
i Azizbey midir?”
[K, 2005, 20].
Таржимон биринчи ҳолатда
“ҳоким”
сўзини
“bey”
шаклида ўгириб, аслиятдаги
тушунчани тўғри ифодалай олган, аммо
кейинги жумлада
“ҳоким”
сўзини
“hâkim”
шаклида берган. Ҳолбуки, ҳозирги туркчада
“hâkim”
сўзи “қози” (судья) маъносида қўл-
ланади. “Шаҳар ҳокими” ҳозирги туркчада
“vali”
дейилади [TS, 1998]. Бу ерда таржи-
мон сохта эквивалентга дуч келган.
Бундан ташқари, турк таржимони баъзи
ўринларда сўзларнинг тарихий хусусият-
ларига унчалик эътибор қилмаган. Буни тар-
жима матнида учрайдиган
“sempatik”
(S.12),
“atmosfer”
(S.14),
“gram”
(S.16),
“despot”,
“diktatör”
(S.20; 24; 40),
“salyangoz”
(S.23),
“normal”
(S.40),
“blüz”
(S.60),
“parfüm”
S H A R Q M A S H ’ A L I
65
(S.60),
“rol”
(S.63) каби ҳозирги замон турк
тилида истеъмолда бўлган европача сўзлар-
нинг қўлланганлигида кўриш мумкин. Маса-
лан,
“Зиё ака ўйлаб қолди. Қизиқ гап, деб
бир-икки қайта нос отиб олди. Бу орада
Ҳасанали бошдан-оёқ ҳикояни сўзлаб чиқди”
[Қ, 2012, 40] жумласини турк тилида
“İpekçi
Ziya, bir süre kendi kendine düşündü ve
“enteresan bir iş!” diyerek konuyu enine
boyuna ölçüp biçti
[K, 2005, 46] шаклида
берар экан, Зиё ипакчининг XIX асрда
“ente-
resan bir iş!”
деб ўйланиб қолиши мумкин
эмас эди, чунки “
enteresan
” сўзи туркча
нутқда сўнгги йилларда пайдо бўлган. Қо-
лаверса, таржимон Зиё ипакчининг “
бир-
икки қайта нос отиб олган
”лигига ҳам
эътибор бермаган кўринади.
Бунга ўхшаш ҳолатга Зайнаб Кумушни
заҳарлаганда чақирилган табиб муолажаси
саҳнасида ҳам дуч келиш мумкин:
“Бор! –
деди Отабек ва боя онаси кўрсаткан жой-
дан косани олиб, табиб қўлиға берди. Табиб
косадан бармоғиға бир оз элашдириб ялади
ва даррав туфлаб ташлади: – Заҳар ичиб-
ти!..”
[K, 2005, 376]. Ушбу жумла турк
тилида
“Arttı! – dedi Atabey ve biraz önce
anasının gösterdiği yerdeki kâseyi alıp doktora
uzattı. Doktor kâseden parmak ucuyla az bir şey
alıp dilinin ucuna götürdü ve hemen tükürüp
geri çıkarttı: – Zehir içmiş!..”
[K, 2005, 398]
шаклида ўгирилган. Таржимон ўз тилида
“tabip”, “hekim”
сингари муқобиллари бўл-
ган “табиб” сўзи ўрнига замонавий
“doktor”
сўзини қўллаган.
Аҳсан Батур ўзбек халқининг ўзига хос-
лигини ифодалаш усулларидан бири бўлган
миллий таомлар номини таржимада сақлаган
ҳолда, аслиятнинг миллий бўёғини ўз тилида
қайта яратишга муваффақ бўлган:
“Кечадан
бери ичига иссиғ киргани йўқ. Зайнабка
айтай сутлик атала қилиб берсин, – деди”
[Қ, 2012, 374].
Таржимаси:
Akşamdan beri bir
lokma sıcak bir şey düşmedi midesine. Zeynep’e
söyleyeyim atala hazırlayıp getirsin, – dedi
[K,
2005, 395]
.
Ўзбекча “атала” сўзи туркча
таржимада хос сўз сифатида берилган, лекин
ҳаволага олиниб, изоҳланмаган, эндигина
кўзи ёриган аёлларга бериладиган “атала”
таомининг ўзига хослиги таъкидланмаган.
Жумланинг русчага қилинган таржимаси
билан қиёсланса, бу ерда вазият сал бош-
қача:
Со вчерашнего дня, – сказала Узбек-
аим, – ничего горячего в рот не брала. Пой-
ду, скажу Зайнаб, чтобы сварила молочную
аталу
[К, 2009, 409]. Ўзбекча “атала” сўзи
русча таржимада ҳаволага олиниб, қуйида-
гича изоҳланган:
“мучная похлебка, болтуш-
ка. Издавна её специально готовят для
рожницы. Считается, что атала обволаки-
вает ткани матки и способствует ее ско-
рейшему сокращению и заживлению, а
также придает силы молодой матери”
.
Таржимон ушбу сўзни “мучная похлебка”
ёки “болтушка” деб бериши мумкин эди. У
ҳолда аталанинг ўзига хослиги таъкидлан-
май, русларнинг оддий “суп”и (шўрваси)га
айланиб қолган бўлар эди.
Либос номлари – хос сўз сифатида
. Тар-
жимада реалия сифатида намоён бўлувчи
сўзлардан яна бир гуруҳи кийим-кечак
номларидир. Таржимон аслият тилида сўз-
ловчи халқнинг ўзига хос либос ва пойафзал
турларини яхши билиши ва уларни ўгириш-
да пухта бўлиши керак. Масалан, турк
тилида ўзбекча “чопон” сўзига мос, унинг
ўрнини тўла боса оладиган сўз қўлланил-
майди:
“Кўйнакчан эгнига чопонини ёпиниб,
ўрнидан турди, ҳужрадан чиқиб, Отабек
даричаси остиға яна келиб ўлтурди”
[Қ,
2012, 23]. Турк таржимони “чопон”ни бир
хос сўз сифатида таржимада сақлаган
(çapan):
Sırtında sadece bir gömlek vardı.
Çapanını sırtına giyip ayağa kalktı ve yine
Atabey’in odasının penceresi altına oturdu
[K,
2005, 29]. “Çapan” сўзи романда кўп маро-
таба қўлланилади:
“Мен буларни сиз қора
чопон фуқаром томонидан ўч учун ўлдир-
дим..
.” [Қ, 2012, 23]. Таржимаси:
“Ben,
bunları siz Kara Çapan halkımın intikamını
almak için öldürdüm!..”
[K, 2005, 41]. Аҳсан
S H A R Q M A S H ’ A L I
66
Батур
“çapan”
(чопон) сўзини алоҳида олиб,
унинг ўзбекларда қандай либос эканини
изоҳламайди, бироқ китобнинг сўнгги саҳи-
фаларида
“Kara Çapan” (“қорачопонлар”)
ўзбекларга берилган ном, дея изоҳ беради.
Ҳозирги турк китобхони контекстга кўра
“çapan”
нинг нима эканлигини тахмин қил-
са-да, бу либос ҳақида етарли тасаввурга эга
эмас. Асл туркий ҳисобланган
“çapan”
ва
“don”
сўзларининг “келиб чиқиш нуқтаи
назаридан олимлар диққатини ўзига жалб
қилиб келаётган муҳим хос сўзлар”
1
экан-
лигини таъкидлаган Ш. Усмонова “чопон”
сўзининг туркий тилларда устки кийим,
“тўн”нинг эса “олтой даврларида ички
кийим, қадимги туркий тилда кийим, эски
туркий тилда кийим, кўйлак маъносида,
ҳозирги замон туркий тилларининг аксария-
тида
“ton”
нинг “уст кийим тури”, ҳозирги
турк тилида “ички кийим”, “калта иштон”,
баъзан “калта шим” ва “шалвар” маъносида
қўлланилаётганига алоҳида урғу беради
2
.
Шу ўринда Ў. Ҳошимовнинг “Дунёнинг
ишлари” қиссаси ва унинг туркча таржима-
сида ҳам “чопон” сўзи учрашига эътибор
қаратмоқчимиз:
“Бизниям бошимизда ўзимиз-
га яраша ташвиш бор, – чопонли киши болага
имо қилди”
[HO‘, 119]. Туркча таржимаси:
“Çopanlı adam çocuğu göstererek: – Bizim de
kendi derdimiz var, – dedi”
[HÖ, 129].
Таржимон “чопон” сўзини
“çоpan”
деб ўгирар
экан (А. Батур таржималарида турк тили
фонетикасига уйғун шаклда
“çapan”
деб
берилади), хос сўзга изоҳ бермайди. Шу-
нингдек, “тўн” сўзи иштирок этган
“Беқасам
тўнли киши ойим билан қуюқ сўрашди”
[HO‘,
104] жумласини ҳам
“Pardösülü adam annemle
samimi, uzun uzadıya hal hatır sordu”
[HÖ, 115]
шаклида таржима қилиб, “беқасам тўн”ни
плашга айлантириб қўяди (мазмуни:
Плаш
кийган одам ойим билан самимий, узоқ ҳол-
аҳвол сўрашди)
.
1
Усмонова Ш., Олтой тилларида муштарак маиший
лексика. – Т.: ЎзР ФА “Фан” нашриёти, 2010. – Б. 125-126.
2
Ўша манба. – Б. 129.
“Ўткан кунлар”даги маиший реалиялар,
уй жиҳозлари номлари орасида кўп учрай-
диган яна бир туркий хос сўз “сандал”
бўлиб, ушбу сўз ўзининг мураккаб келиб
чиқиши билан таржимашуносларнинг диққа-
тини жалб этиб келган
3
. Таржимон
“сандал”
(“танча”) сўзини туркча таржимада
“tence”
деб берса-да, баъзи ўринларда
“пастак
диван”
маъносидаги
“makat”
сўзи восита-
сида ўгиради:
“Кумушбиби онаси билан
бибисининг уйдан чиқишлари ила бошини
сандалнинг кўрпасига буркаб, ётиб олди”
[Қ,
2012, 49]. Таржимаси:
“Gümüş Bibi annesi ile
ninesinin dışarı çıktığını görünce başını
makatın yastığına koyup uzandı”
[K, 2005, 57].
Бу билан асл жумла рангсизлашади
(“боши-
ни сандалнинг кўрпасига буркаб”
бирикмаси
туркчада
“бошини диваннинг ёстиғига қў-
йиб”
деб берилади). Бу ерда ҳам ўзбек
халқининг маиший турмушига хос реалия-
лардан бири ҳисобланган
“сандал”
ва унинг
шевадаги
“танча”
шаклини Ў. Ҳошимов
асари туркча таржимасида қўлланилган шак-
ли билан қиёслашимиз мумкин:
“Еттинчи
лампанинг пилиги пасайтириб қўйилган, уй
ичини танчадан чиққан кўмир ҳиди, лампа-
мой ҳиди тутган…”
[HO‘, 13]. Турк
таржимони Моҳир Унлу “танча”ни “yer
sobası” (ер печкаси) деб ўгиради:
“Yedi
numara gaz lambasının fitili kısılmış, evin içini
yer sobasından çıkan kömür kokusuyla, lam-
badaki gaz yağının kokusu sarmıştı…
[HÖ, 24].
Ёки:
“Қиш кечалари сандалга тиқилиб
ётарканман, ялинаман”
[HO‘, 24] жумла-
сининг таржимаси: “
Kış geceleri yer sobasına
gözlerimi dikip yatarken anneme yalvarıyor-
dum”
[HÖ, 23] шаклида берилган. Бундан
ташқари, М. Унлу баъзи ўринларда ишга
ижодий ёндашмоқчи бўлиб, “танча” сўзи
қўлланган гапни изоҳли таржима қилади:
“Танчага оёқ тиққан билан бефойда...”
[HO‘, 83]
(“Evin toprak tabanındaki sandal
dediğimiz kömür yaktığımız yer de işe yara-
3
Ўша манба. – Б. 90-91.
S H A R Q M A S H ’ A L I
67
mıyordu”
[HÖ, 24]). Туркча таржиманинг
мазмуни тахминан шундай:
“Уйнинг тупроқ
полидаги сандал деганимиз кўмир ёқила-
диган (чуқур) жойнинг ҳам ҳеч қандай
фойдаси йўқ эди”
.
Хулоса
. Хос сўзлар, Қ. Мусаевнинг фик-
рига кўра, “миллийлик хусусиятини ҳам
ўзида мужассам этган тилнинг луғат таркиби
ўзи мансуб бўлган тил жамоасининг моддий-
ижтимоий ҳаётини, чунончи, миллий урф-
одат ва анъаналарини, географик тасавву-
рини, маънавияти, дунёқараши, диний эъти-
қоди, ахлоқий меъёрларини, тафаккур йўна-
лишини моддий акс эттиради”
1
.
Таржимашунос олим Н. К. Гарбовский хос
сўзларга “аслият тили маданиятида мавжуд
бўлиб, таржима тили маданиятида учрамай-
диган сўзлар” дея таъриф берар экан, “Мос-
лаштириш (адаптация) – хос сўзларни ўги-
ришнинг ягона йўли эмаслиги, таржима ама-
лиётида хос сўзларни ўгиришнинг бошқа
трансформация усуллари ҳам мавжуд бўлиб,
бундай сўзларни мослаштириш (адаптация)
усулида ўгириш бошқа маданият ҳақидаги
тасаввурларнинг ғализлашувига ҳам олиб кели-
ши мумкинлиги”ни алоҳида таъкидлайди
2
.
Реалиялар, қандай бўлмасин, китобхон
томонидан бу сўзни ўраб турган контекст
ичида қабул қилинмоғи керак. Шу ўринда,
машҳур “реалиячи” олимлар: С. Влахов ва
С. Флоринларнинг қуйидаги сўзларини кел-
тиришни маъқул топдик: “Реалия – юксак
санъат асарига тенг, моҳирона ясалган мо-
зайка ичидаги энг ёрқин, энг қимматбаҳо
тошча сингари қабул қилиниши, англаниши
керак. Албатта, бу тошчанинг порлоқлиги ва
ўзгачалиги алоҳида кўзга ташланмаса, фақат
бутун асарга ўзига хос миллийлик, ҳаққо-
нийлик бахш этиб турса, нур устига аъло
нур бўлади. Таржимон маҳоратига келинса,
1
Мусаев Қ., Таржима назарияси асослари, дарслик,
Т.: Ўзбекистон Республикаси ФА “Фан” нашриёти,
2005. – Б. 89.
2
Гарбовский Н. К., Теория перевода. –Т.: Изда-
тельство Московского университета, 2007. – С. 483.
у ҳам аслият муаллифи сингари, ўз она
тилининг яратувчиси ҳисобланади. Шу би-
лан бир қаторда, у ҳам ўз тилининг соф ва
бой бўлиши учун масъулдир. Бундай шараф
ва масъулият реалиялар билан иш кўрадиган
таржимон ишида ҳам рағбат, ҳам тўғаноқ
бўлишини истардик”
3
.
Хулоса қилиб айтганда, аслиятдаги мил-
лий хос сўзларнинг таржимада қайта ярати-
лиши ҳар доим таржимашуносликнинг муам-
моли масалаларидан бўлиб келган ва бу давом
этмоқда. Шу билан бирга, ушбу сўзлар таржи-
монларни турли йўллардан боришга, яъни
бирининг хос сўзни таржима қилишга, бош-
қасининг эса сўзни транслитерация йўли би-
лан бериб, ҳаволада изоҳлашга мажбур қил-
ган. Шундан келиб чиқиб, миллий хос сўзлар
таржимасини жиддий муаммо сифатида баҳо-
лаш ва бу соҳадаги илмий тадқиқотларни
давом эттириш керак бўлади.
3
Влахов С., Флорин С. (Болгария), Непереводимые в
переводе (реалии), статья, Мастерство перевода, 1969.
Сборник шестой, Советский писатель. – Москва, 1970. -
592 с., с.456.
