Хорижий филология
№1, 2020 йил
45
НЕМИС ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИДА ТЕОНИМЛАР АСОСИДА ШАКЛЛАНГАН
ИДИОМАТИК ҚЎШМА СЎЗЛАР
Мирсанов Бобомурод Муҳаммадиевич,
ТошДИУ Самарқанд филиали катта ўқитувчиси
ф.ф.ф.д. (PhD)
Калит сўзлар:
номлаш, тафаккур, қиёслаш, таснифлаш, абстракциялаш, анализ,
синтез, ассоциация, психология, теонимлар, политеизм, монотеизм.
Табиатда мавжуд ўсимликлар ва
ҳайвонот дунёси ҳам ғоят хилма-хил ва
ранг-баранг, шу билан бирга сон-саноқсиз.
Ўсимликлар
дунёси
ва
ҳайвонот
дунёсидаги бу хилма-хилликни инсон ҳали
тўлиқ ўрганиб адоғига етган эмас. Бу
жараён ҳали ҳам давом этмоқда ва кейин
ҳам
давом
этади.
Бунинг
устига,
табиатдаги
мавжуд
ўсимликлар
ва
жонзотлар тузилишида, феъл – атворида,
шакл-шамойилида бир-бирига ўхшаш,
айни пайтда бир-бирини такрорламайдиган
ноўхшаш, фарқли жиҳат ва белги –
хусусиятлар бор. Инсон уларни ўрганиб
бориш жараёнида уларнинг ўзига хос,
ўзига мос номлар ҳам топиши зарур. Бу
номлар
инсоннинг
зарур
пайтда
информация алмашуви учун, зарур пайтда
тафаккур
қилиши
учун
моддий
борлиқнинг вакили сифатида ғоявий асос
вазифасини ўтайди. Тилнинг тафаккур
билан боғлиқ жиҳати ҳам шунда кўринади.
Номлаш жараёни ҳам инсон учун
ўзига хос тафаккур жараёни ва ижод
жараёни сифатида қаралиши лозим. Бунда
номлаш жараёнининг билиш жараёни
билан боғлиқ жараён эканлиги кўринади.
Чунки номлаш жараёнида ҳам инсонга хос
қиёслаш,
таснифлаш,
абстракциялаш,
анализ, синтез ва бошқа тафаккур
операциялари
бажарилади.
Буларсиз
борлиқни
ташкил
этувчи
нарса-
ҳодисаларга ўзига хос ва ўзига мос ном
бериб бўлмайди.
Хўп, номлаш жараёни тафаккур
операциялари билан зич боғлиқ экан, бу
ҳол иккиламчи номлашда қандай намоён
бўлади? Мазкур саволга жавоб ҳам
тафаккурнинг ўзидан қидириб топилади.
Бизнингча,
бу
саволга
жавоб
ҳам
тафаккурнинг кенг амал қиладиган тури –
ассоциатив тафаккурдан олинади.
Аввало, ассоциациянинг психоло-
гиядаги талқинини кўрайлик:
Ассоциация
(психологияда) —
муайян шароитда психологик ҳосилалар
орасида
пайдо
бўладиган
алоқа.
Ассоциация инсон онгидаги аввалги
турмуш
тажрибалари
билан
белгиланадиган тасаввурлар боғланиши,
шу боғланишлар туфайли онгда пайдо
бўлган муайян тасаввурлар ўхшашлик,
ёндошлик
ва
қарама-қаршилик
белгиларига кўра, шунга боғлиқ бўлган
бошқа тасаввурларни ҳосил қилади.
Ассоциация ўтмиш тажрибаси асосида
пайдо бўлиб, нарса ва воқеаларнинг
объектив алоқаларини акс эттиради. Бир
руҳий
жараённинг
намоён
бўлиши
ассоциация туфайли иккинчи (аввалгиси
билан боғлиқ бўлган) руҳий жараённи
вужудга келтиради (5,1; 436).
Der Mönchsfisch
(Chromis chromis)
werden 13 Zentimeter lang, bei einer
Rumpfhöhe von 2,1 bis 2,5 Zentimeter. Der
Rumpf ist von auffallend großen, dunkel
umrandeten
Schuppen
bedeckt,
ausgewachsenen
Tiere
sind
blau.
davon neun bis elf weiche, die Afterflosse
zwei Hart- und neun bis elf Weichstrahlen.
Ihre Schwanzflosse ist tief gegabelt. [27].
Der Mönchsfisch
Chromis chromis
wird umgangssprachlich oft als Mittelmeer-
Mönchsfisch bezeichnet [14].
Қалдирғоч, зубарь, роҳиба (Ласточка,
зубарь, Монашка)
(Сhromis chromis) —
рифсимонлар оиласининг бир тури ... Усти
Хорижий филология
№1, 2020 йил
46
сувўтлар билан қопланган тошлар орасида
яшайди. Бўйи 10 смча, усти қора –
жигарранг, қорни кумушранг. Тўмтоқбош,
катта кўзли, кичик оғизли балиқ...
Иқтисодий аҳамияти йўқ [4; 109], [13;269].
Балиқнинг
қалдирғоч,
зубарь,
роҳиба
дейилишини асослайдиган ишора
йўқ. XXII жадвалдаги расмдан ҳам далил
топиш қийин.
Эҳтимол, унинг усти сув ўтлар
билан қопланган тошлар орасида яширин
ҳаёт кечириши роҳибаларни узлатда умр
ўтказиши билан қиёсланиши асосида
юзага келган бўлса, ажаб эмас.
Die
Fadenflosser
(Polynemidae),
auch
Fingerfische
genannt,
sind
Die
ca.
in
tropischen und sub-tropischen Regionen
weltweit im flachen küstennahen Meer und
im
, immer über sandigen und
schlammigen Weichböden. Einige Arten
wandern auch in Flüsse ein. Fünf Arten leben
ausschließlich im Süßwasser
[15].
Polynemus paradiseus
. Ein wirklich
ungewöhnlicher Fisch ist gerade Gast in
unserer Anlage: Polynemus paradiseus. Zwei
Arten der Gattung Polynemus haben 7
Strahlen in der ersten Rückenflosse (die
meisten anderen 8), nämlich P. paradiseus,
den Linné bereits 1758 beschrieb und der von
Myers 1936 beschriebene P. hornadayi [16].
Жаннати
бармоқсузгич
(Пальцепер
райский)
(Polynemus
paradiseus)
– кефалнамолар туркумининг
бир тури... Бўйи 23 смча, тангачалари
йирик, осон кўчади. Кўкрак сузгичининг
бир – биридан ажралиб турадиган 7 та
шуъласи бўйидан икки баробар узун. Улар
туйғу органи вазифасини бажариб, лойқа
сувда овқат излаб топишга ёрдам беради...
Ҳиндистонда овланади [4; 148-149].
Ном диний тасаввурлар маҳсули,
табиатдан қиёс топилмаган балиққа
жаннатдагина бўлиши мумкин деган
тасаввур сингдирилган.
Die
Teufelsrochen
(
Mobulidae
) sind
Salzwasserfische aus der Ordnung der
Stechrochenartigen (Myliobatiformes) [17].
Teufelsrochen
, Mantarochen, Mobuli
13
Arten,
die
neuerdings
oft
als
Unterfamilie Mobulinae den
Adlerrochen
(Myliobatidae) zugeordnet werden; leben im
Gegensatz zu den meisten anderen Rochen im
freien Wasser tropischer und subtropischer
Meere und ernähren sich von
Schwarmfischen. Haben ein sehr breites, mit
mehreren Reihen kleiner, spitzer Zähne
bewehrtes Maul, 2 vor den Kopf ragende,
lappenartige Fortsätze („Teufelshörner“) der
Brustflossen, die das Einströmen des
Planktons trichterartig unterstützen, eine
kleine Rückenflosse, meist einen kleinen,
gesägten
Schwanzstachel
und
keine
Schwanzflosse [18].
Денгиз иблислари,
шохли лаппак
балиқлар, манталар (Рогачевые, Дьяволы
морские, Мантовые) (Mobulidae)
– лаппак
балиқлар туркумининг бир оиласи. Очиқ
океанда, сув остида яшайди. Бу оиланинг
вакиллари
ҳозирги
замон
лаппак
балиқларининг
энг
йирикларидир.
Жумладан, денгиз иблиси ёки манта
лаппагининг кенглиги 6,5 метрча, ўзининг
оғирлиги 1,5 – 2 тоннача келади. Кўкрак
сузгичи қийиқ, хипчин шаклидаги думи
калта,
бошидаги
сузгичи
яхши
ривожланган, икки томонидан худди
шохга ўхшаб олдинга чиқиб туради [4;
161].
Энциклопедик тавсифда номнинг
мотивлашувига ишора берувчи аниқ
маълумот келтирилмаган. Эҳтимол, бу
номнинг
берилишига
бошидаги
сузгичининг шох шаклига ўхшаб кетиши
билан боғлиқдир.
Der
Seeteufel
(
Lophius piscatorius
),
auch
Anglerfisch
oder
Lotte
genannt, ist ein
. Er lebt
im
der
, aber auch bei den
, in der
, der
. Er hält sich in Tiefen
von 20 bis 1000 Metern auf.
Seeteufel haben
einen abgeflachten, schuppenlosen Körper
und einen extrem großen, breiten und
abgeflachten Kopf mit einem riesigen, mit
kräftigen Zähnen besetzten Maul. Sie können
maximal zwei Meter lang und über 50 kg
Хорижий филология
№1, 2020 йил
47
schwer werden, erreichen jedoch nur selten
Längen von einem Meter
[19].
Seeteufel
(
Lophius
piscatorius)
Der
Seeteufel
ist ein gefürchteter Raubfisch.
Er wird auch
Anglerfisch
,
Lotte
oder
Baudroie
genannt. Verbreitung/Vorkommen:
Seeteufel sind am häufigsten im Nordatlantik
und im Mittelmeer zu finden. Merkmale:
Seine Körperform ist plump und stark
abgeplattet. Der Seeteufel besitzt einen
breiten, abgeflachten Kopf mit einem großen
Maul und nach oben gerichteten Augen. Der
vordere Teil der Rückenflosse ist aufgelöst zu
einzelenen
Stacheln,
der
hintere
als
Flossenstrahlen.
Der
erste
Strahl
der
Rückenflosse ist zu einem angelähnlichen
Organ umgewandelt mit dem die Beute
angelockt wird. Sind die Opfer in Reichweite,
schnappt er mit seinem riesigen Maul zu.
Seeteufel werden bis zu 2 m lang und über 50
kg schwer. Einige bezeichnen den Seeteufel
als einen der hässlichsten Fische des Meeres
überhaupt [20].
Денгиз шайтони,
қармоқчи
(Черт
морской, Удильщик) (Lophius piscatorius) –
қармоқчисимонлар оиласидан. Европа
қирғоқларида – Қора денгиздан Баренц
денгизигача тарқалган. 200 метргача
чуқурликда яшайди, кам ҳаракат қилади.
Бўйи 2 метрча, оғирлиги 20 килограммдан
ортиқ. Қиёфаси денгиз шайтони деган
номига яраша: лаппак боши танасининг
катта қисмини ташкил этади, баҳайбат
оғзидаги икки қатор якка-дукка тишлари
узун ва ўткирдир. Ҳимоя ранги ва
танасининг атрофидаги майда шокиллари
туфайли
кўзга
ташланмайди,
фақат
бошидаги қармоғи қимирлаб туради,
холос. Бирон ўлжа бу қармоқни чувалчанг
деб билиб, яқинлашиб келганда, у
баҳайбат оғзини катта очиб, ўлжани бир
лаҳзада ютиб юборади [4; 224 ].
Балиққа бундай ном берилиши ҳам
диний тасаввурлар билан боғланади.
Шайтоннинг
инсонни
тўғри
йўлдан
оздириш учун айёрлик ишлатилиши
балиқнинг ўз ғаниматини маҳв этиши учун
айёрлик ишлатилишига қиёсан берилган.
Der
Imperator-Kaiserfisch
(Pomacanthus
imperator),
auf
Englisch
"Emperor
angelfish"
oder
"Imperial
angelfish", ist ein Meeresfisch aus der Familie
der Kaiserfische (Pomacanthidae) und der
Gattung
Eigentliche
Kaiserfische
(Pomacanthus). Die wichtigsten Merkmale
des Imperator-Kaiserfisches: sein Körperbau
ist hochrückig und seitlich abgeflacht; am
unteren Kiemenrand sitzt ein kräftiger und
nach hinten gerichteter Dorn (dieser Dorn
unterscheidet diese Fischfamilie von den
ansonsten recht ähnlichen Falterfischen);
juvenile (junge) Exemplare sind dunkelblau
gefärbt. Der komplette Körper einschließlich
Kopf ist mit weißen und hell-bläulichen,
konzentrisch geformten Ringen bedeckt;
adulte
(erwachsener)
Exemplare
zeigen
abwechselnd gelbe und blaue, horizontale
Streife auf den Körperflanken; Über die
Augen zieht sich eine breite, tiefschwarze
Augenbinde, die bläulich eingesäumt ist. Der
restliche Kopf ist bläulich-weiß; die Kehle
und die Region um die Brust- und
Bauchflossen
sind
schwarz;
seine
Rückenflosse ist gelblich gefärbt und zeigt ein
feines,
bläuliches
Linienmuster,
die
Schwanzflosse orange-gelb, die Afterflosse ist
schwarz mit blauen Streifen, die Brustflossen
gräulich transparent, die Bauchflossen
gelblich-orange [21].
Фаришта балиқ (Рыба - ангел)
(Pomacanthus
imperator)
–
қилтишсимонлар оиласига мансуб, маржон
оролларида якка ҳолда ҳаёт кечиради.
Бўйи 60 сантиметрча. Ранги ўзгарувчан ва
жуда
чиройли,
чавоғининг
ранги
катталарникидан тамомила фарқ этади. Бу
балиқлар овланади, гўшти мазали [4; 162].
Фаришта ҳақида муайян тасаввур
бериш учун қуйидаги изоҳни келтириб
ўтамиз:
Фаришта
— Ислом ва бошқа баъзи
динларда худонинг амрини бажарувчи
ғайритабиий
мавжудот;
малак
(фаришталар сон-саноқсиз бўлиб, ҳар бири
маълум вазифани бажаради) [6, IV; 329 ].
Бу балиқнинг номи нега фаришта
балиқ деб аталиши номаълум. Эҳтимол,
рангининг
ўзгарувчан
ва
чиройлилигидадир.
Der Meerengel
(Squatina squatina),
auch als Gemeiner Engelhai bezeichnet, ist
ein bodenbewohnender Hai, der an der
Хорижий филология
№1, 2020 йил
48
europäischen
Atlantikküste
und
im
Mittelmeer
vorkommt.
Die
wichtigsten
Merkmale des Meerengel: wie bei anderen
Engelhaien ist auch der Rumpf des Meerengel
stark abgeflacht; seine Brustflossen sind sehr
breit; seine Gestalt erinnert eher an einen
langen
Rochen;
seine
hinteren
Brustflossenenden
sind
stark
gerundet;
Meerengel haben 2 Rückenflossen, die sich
auf dem Schwanzstiel befinden; sie besitzen
keine Afterflosse; ihre 1. Rückenflosse setzt
hinter den freien Enden der Bauchflossen an;
der untere Lobus ihrer Schwanzflosse ist
länger als der obere; ihr Körper hat eine
einheitliche Grundfärbung ohne auffällige
Zeichnungen; ihre Sauglöcher sind mehr als
1,5 Augendurchmesser von den Augen
entfernt; sie besitzen ein endständiges Maul;
ihre äußeren Nasenöffnungen sind mit
einfachen Barteln versehen. Die hinteren sind
verästelt; entlang ihrer Rückenmittellinie und
über ihren Augen können sich kleine Dornen
befinden [22 ].
Денгиз
фариштаси
(Ангел
морской) (Squatina squatina) –
“акулалар
туркумининг бир тури, скватинасимонлар
ёки денгиз фаришталари оиласига мансуб.
Барча океан ва денгизларнинг суви илиқ
минтақаларида ва суптропик районларида
тарқалган. Саёзроқ ерларда, сув остида
яшайди, кўпинча қумга кўмилиб ётади,
унинг бўйи 2,5 метр, оғирлиги 72
килограммгача.
Денгиз
фариштасининг
танаси
лаппак,
тумшуғи
тўмтоқ.
Кўкрак
сузгичлари
қанот
каби
кенг
ва
катталигидан унга “фаришта” деган ном
берилган” [4;37-38]. Акулани денгиз
фариштаси номига эга бўлиши маълум
даражада изоҳланган. Эҳтимол, диний
тасаввурга кўра, инсоннинг савоб ва
гуноҳларини
ҳисоблаб
берувчи
фаришталардан бирининг ўнг елкага,
бирининг чап елкага қўниб туриши билан
боғланса унинг қанотлари борлиги билан
ҳам асосланиши ҳам мумкин.
Vampirfledermäuse
,
Vampire
[von vampir-],
Echte
Vampire,
Desmodontidae, systematisch den Blattnasen
nahestehende Familie der Fledermäuse des
tropischen und subtropischen Mittel- und
Südamerika mit den 3 Arten Desmodus
rotundus (Gemeiner Vampir), Diphylla
ecaudata (Kleiner Blutsauger) und Diaemus
youngi.
Vampire
sind
nachtaktive Nahrungsspezialisten,
die
mit
messerscharfen Schneidezähnen die Haut
schlafender warmblütiger Wirbeltiere (in der
Regel
unbemerkt)
anritzen
und
das
ausfließende Blut mit der Zunge auflecken.
Vampire sind demnach keine Blutsauger! Das
Aufsuchen eines „Opfers“ und einer
geeigneten Bißstelle geschieht u.a. durch
Wahrnehmung von Infrarotstrahlen (Infrarot)
mit Hilfe des typischen Nasenaufsatzes (vgl.
Abb.). Während der Nahrungsaufnahme
registrieren
und
Mechanorezeptoren im Nasenaufsatz die
Bewegungen des Opfers, um gegebenenfalls
eine rasche Flucht zu ermöglichen. Die
Gefährlichkeit des Bisses für das Opfer liegt
in
möglichen
Wundinfektionen
und
Übertragung
von
Krankheiten
(z.B.
Pferdeseuche, Tollwut). Aus diesem Grund
und weil oft auch Haus- oder Weidetiere die
„Blutspender“
sind,
werden
Vampire
bekämpft. Fälschlich auch als Vampire
bezeichnet
werden
die
Falsche
Vampirfledermaus (Vampyrum spectrum),
die
Blütenvampire
(Unterfamilie
Phyllonycterinae) und die Fruchtvampire
(Unterfamilie
Stenoderminae).
Sie
alle
ernähren sich nicht von Blut und gehören zu
einer
anderen
Fledermaus-Familie,
zu
den Blattnasen. Großblattnasen; Fledermäuse
[23 ].
Арвоҳшапалаклар,
вампирлар
–
кўршапалаклар туркумининг бир уруғи бу
уруғнинг типик вакилларидан бири катта
арвоҳшапалак ёки вампир. Амазонка
ҳавзасида
кенг
тарқалган
бўлиб,
ҳашаротхўр кўршапалаклар ичида энг
катталариданди. Гавдасининг узунлиги 16
см, қанотининг ёйилгандаги кенглиги 70
смдир у ҳашаротлар ва мевалар билан
овқатланади,
унинг
ҳақида,
у
ҳайвонларнинг қонини сўради, деган гап
ва унга берилган ном нотўғридир [2; 27 ].
Айрим манбаларда бу жониворнинг
тавсифида юқоридаги маълумотларга зид
жиҳатлар мавжуд. Хусусан, Ўзбекистон
Миллий Энциклопедиясининг 2-жилдида
Хорижий филология
№1, 2020 йил
49
қуйидагиларни ўқиймиз: “Фақат иссиқ
қонли
ҳайвонлар
(сут
эмизувчилар,
қушлар) қони билан озиқланади, одамга
ҳам ҳужум қилиши мумкин” [5;2,379].
Бу зиддиятли жиҳатни ҳал қилиш
зоологларнинг
ишидир.
Бизни
қизиқтирадиган жиҳат – бу сут эмизувчи
ҳайвоннинг номи нега арвоҳ билан
боғланади? Буни ойдинлаштириш учун
изоҳли луғатдан асос қидирамиз:
Die
Schwärmer
(Sphingidae)
Die
wissenschaftliche
Bezeichnung
für diese
Schmetterlingsfamilie
geht
auf René
Réaumur zurück, der die Bezeichnung
Sphingidae
prägte.
Er nannte diese
Familie so, weil die Raupen des Ligusterschw
ärmers
(Sphinx ligustri) wie
auch andere
Schwärmerraupen in ihrer
Abwehrstellung
mit aufgerichtetem Oberkörper der Sphinx
Linné übernahm dan
n diesen Namen auch für die Gattung Sphinx
[25].
Der
Totenkopfschwärmer
(Acherontia atropos) ist ein Schmetter-
ling
aus
der Familie der
(Sphingidae),
dessen
Hauptverbreitungsgebiet die Tropen Afrikas
sind. Er kommt auch im äußersten Süden
Europas
vor,
von
wo
aus
er
als Wanderfalter nach Mittel- und Nordeuropa
fliegt. Die Art ist gemeinsam mit ihren beiden
Verwandten aus der Gattung Acherontia
innerhalb der Schwärmer einzigartig, da sie
durch einen Mechanismus in der Mundhöhle
pfeifende Geräusche erzeugen kann. Auch die
Lebensweise der Falter, sich von Honig zu
ernähren
und
dafür
in Bienenstöcke
einzudringen, ist sehr ungewöhnlich [24].
Арвоҳ капалаклар
,
бражниклар
(Sphingidae)
— капалаклар оиласига
мансуб. Ёйилган қанотларининг уз. 2 — 20
см дан ошади, танаси йўғон, сигарасимон,
қанотлари калта ва ингичка, кучли
мускуллар билан таъминланган. Хартуми
узун, айрим тропик вакиллариники 25 см
дан ортади. Арвоҳ капалаклар шом
пайтида жуда фаол уча бошлаганлиги
туфайли уларга арвоҳ номи берилган.
Ўзбекистонда 20 тури тарқалган [5;1,397].
Изоҳли луғат бу капалакнинг
изоҳига яна ҳам ойдинлик киритади.
Арвоҳ капалак
одатда, кечаси
чироқ ёруғига келадиган йирик қўнғир
капалак (ўлган кишининг руҳи ўз уйига
гўё шу капалак суратида келармиш)
[6;1,94].
Шайтон маймун
– маймунлар
туркумининг бир тури. Кенг бурунли
маймунлар кенжа туркумининг маймунлар
оиласига киради [2; 204].
Бу маймуннинг тулки деган номи
ҳам бор, бу унинг думининг тулкининг
думида
бароқлиги
билан
боғлиқ.
Энциклопедик тавсифда шайтон маймун
дейилишининг сабаби очиб берилмаган.
Номнинг мотивлашуви номаълум.
Paradiesvögel
[von
Paradisaeidae
, Familie der Singvögel mit 42
urwaldbewohnenden Arten auf Neuguinea,
den Molukken und in Nordaustralien; staren-
bis
krähengroß;
nahe
verwandt
mit
den Laubenvögeln. Männchen (manche nur
zur Brutzeit) mit buntem glänzendem
Gefieder und bizarren langen Schwanzfedern,
die sie bei eindrucksvollen Balzspielen (Balz)
an ausgewählten Balzplätzen aufgerichtet zur
Schau tragen; Weibchen und Jungvögel
unscheinbar
gefärbt.
Der
Königsparadiesvogel (
Cicinnurus
regius;
Australien I) ist mit 16 cm Länge der kleinste,
aber der am weitesten verbreitete und einer
der
schönsten
Paradiesvögel.
Der
Flaggenparadiesvogel oder Wimpelträger
(Pteridophora
alberti)
trägt
seinen
wissenschaftlichen
Namen
nach
dem
sächsischen König Albert, wie überhaupt
Herrschernamen
in
dieser
Vogelfamilie
beliebt bei der Namengebung der Arten
waren. Das Männchen trägt am Kopf 2
horizontal gehaltene, bis zu 50 cm lange
Schmuckfedern,
die
aus
gelappten,
plastikartigen Plättchen mit braunschwarzen
Unter- und perlblauen Oberseiten bestehen,
hinter den Augen ansetzen und an Fähnchen
erinnern.
Der
Göttervogel
(Paradisaea
raggiana)
, auch Raggiparadiesvogel genannt,
gehört
mit
weiteren
6
Arten
zur
Gattung
Paradisaea
,
wobei
diese
Art
zuweilen mit
Paradisaea apoda
(
Paradisea
apoda;
ö vgl. Abb. ) zusammengefaßt wurde.
Mit
hauptsächlich
roter
und
gelber
Körperbefiederung sowie Grün im Kopf- und
Хорижий филология
№1, 2020 йил
50
Kehlbereich wirken sie ausgesprochen bunt.
Die Männchen stellen an gemeinsamen
Balzplätzen ihre Schönheit zur Schau und
schütteln ihre seitlichen Schmuckfedern
(Vogelfeder) über dem Rücken; dabei lassen
sie verschiedenartige Lautäußerungen hören
[26].
Жаннат
қушлари
–
чумчуқсимонлар
туркумининг
бир
оиласидир. Тузилиши жиҳатдан кўпроқ
қарғасимонларга ўхшайди. 100 тача тури
бор. Австралия ва унга яқин оролларда
тарқалган
жаннат
қушлари
ҳозирги
замондаги
қушлар
ичида
энг
чиройлигидир, хусусан, эркакларининг
патлари ранг-баранг ҳам чиройли бўлади.
Учиш
олдидан
сийрак
баргли
дарахтларнинг
шохига
гала
бўлиб,
йиғилишиб ҳар хил ҳаракатлар ва
товушлар орқали урғочини ўзларига жалб
этишга интиладилар [1;78].
Инсон
бу қушларни номлаш
асносида
табиатдан
ўхшашини
тополмаган,
шунинг
учун
жаннат
қушлари
деб ном берган.
Хуллас, теонимлар политеизм ва
монотеизмнинг ҳосиласи ўлароқ пайдо
бўлган бўлса ҳам, улар материализм
томонидан инкор этилган бўлса ҳам,
инсоният тарихида муҳим роль ўйнаган
тушунчаларнинг
номларидир.
Улар
бугунги
кунда
айрим
фанлар
тушунчаларининг
номи
сифатида
иккиламчи фаолиятини давом эттирмоқда.
Адабиётлар
1. Зоҳидов Т.З. Зоология энциклопедияси. Қушлар. ЎзФА нашриёти: – Тошкент, 1957. –
127 б.
2. Зоҳидов Т.З. Зоология энциклопедияси (Сутэмизувчилар). ЎзФА нашриёти: –
Тошкент, 1960 . – 223 б.
3. Зоҳидов Т.З. Зоология энциклопедияси. Амфибия ва рептилиялар (газандалар). –
Тошкент: Фан. 1969 . – 225 б.
4. Зоҳидов Т.З. Зоология энциклопедияси (Балиқлар ва тубан хордалилар). – Тошкент:
Фан. 1979. – 276 б.
5. Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси, ўн икки томлик. – Тошкент: “Ўзбекистон
миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2006.
6. Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 5 жилдли. –Тошкент, 2006–2008.
7. Русча – ўзбекча луғат. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси. Тошкент –
1983.
8. Немецко-русский словар. Под редакцей А.А.Лепинга и Н.П.Страховой. 80000 слов.
Государственной Издателство иностранных и националных словарей. – Москва. 1962.
9. Русско-немецкий словар. Под редакцей А.А.Лепинга, Н.П.Страховой, К.Лейна и
Р.Эккерта. около 53000 слов. Издателство “Русский язык”. – Москва. 1976.
10. Odil Rahmonov, Ro’zi Rahmonova. Deutsch-Usbekisches Wörterbuch. 18000 so’z va
iboralar. Akademnashr. – Toshkent. 2017.
11. Маматов Н. Ўзбек тилидаги ҳозирги қўшма сўзлар луғати. – Т.: «Fan va
texnologiya», 2019, 368 бет.
12. Theodor C.H.Cole. Wörterbuch der Tiernamen: Latein-Deutsch-Englisch Deutsch-Latein-
Englisch. Springer-Verlag. Berlin, Heidelberg. 2000. 100 S. 973 S.
13. Касумян А.О., Павлов Д.С., Стайное поведение рыб. М.: Товарищество научных
изданий КМК.2018. 274 с.
https://www.meerwasser-lexikon.de/tiere/2535_Chromis_chromis.htm
https://de.wikipedia.org/wiki/Fadenflosser
https://www.aquariumglaser.de/fischarchiv/polynemus-paradiseus/
https://www.fischlexikon.eu/fischlexikon/biologie/familie.php.familie=Mobulidae
https://www.spektrum.de/lexikon/biologie/teufelsrochen/66102
https://de.wikipedia.org/wiki/Seeteufel
20.
http://fischlexikon.alentejo4you.com/Box/Lophius_piscatorius.html
Хорижий филология
№1, 2020 йил
51
21.https://www.fischlexikon.eu/fischlexikon/fische-suchen. php.fisch_id
22. https://www.fischlexikon.eu/fischlexikon/fische-suchen.php.fisch_id
23.
https://www.spektrum.de/lexikon/biologie/vampire/68979
https://de.wikipedia.org/wiki/Totenkopfschw%C3%A4rmer
https://dewiki.academic.ru/dic.nsf/dewiki/1310665#sel=43:1,43:12
https://www.spektrum.de/lexikon/biologie/paradiesvoegel/49338
https://www.biologie-seite.de/Biologie/M%C3%B6nchsfisch
Мирсанов Б. Идиоматические сложные слова, образованные в немецком и
узбекском языках на основе теонимов.
В этой статье рассматриваются сложные слова,
которые были сформированы на основе теонимов, их мотивация на основе
энциклопедических словарей.
Mirsanov B. Idiomatic compound words formed in German and Uzbek based on theonyms.
This article discusses compound words that were formed on the basis of theonyms, and their
motivation on the basis of encyclopedic dictionaries.
