Представление стиля переводчика при помощи презентации дискурса

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
121-126
50
5
Поделиться
Холикова, Н. (2020). Представление стиля переводчика при помощи презентации дискурса. Иностранная филология: язык, литература, образование, (2 (75), 121–126. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/foreign_philology/article/view/1465
Нозима Холикова, Бухарский государственный университет

 I ступень базовой докторантуры

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В этой статье анализируется стиль автора и стиль переводчика, представляя в переводе «Safe Money» Джеймса Хедли Чейза. Модели и шкалы китайских лингвистов и переводчиков Leich, Semino и Short были эффективно использованы в их анализе

Похожие статьи


background image

Хорижий филология  

№2, 2020 йил 

 

 

121 

 

TARJIMADA DISKURS TAQDIMOTI YORDAMIDA TARJIMON USLUBI KO’RINISHI 

 

Xolikova Nozima Nematilloyevna, 

Buxoro davlat universiteti I bosqich tayanch doktoranti 

 

Kalit so’zlar:

 detektiv, tarjimashunoslik, uslub, yozma nutq bayoni, nutq bayoni, fikr bayoni, 

diskurs taqdimoti, romanshunoslik.  
 

Tarjimonning 

uslubi 

bu 

manba 

matnidan  qat’iy  nazar  ongsiz  ravishda  o’z 
tilining 

xususiyatlaridan 

foydalanishi 

natijasidir.  Tarjima  jarayonida  tarjimonning 
uslubini 

o’rganishda 

manba 

matnidagi, 

tilidagi 

muayyan 

til 

ko’rsatmalaridan 

foydalanishda 

maqsadli 

strategiyalardan, 

ya’ni  bu  ularning  barcha  tarjimalarida 
izchillikni  ko’rsatadi.  Ushbu  maqolada  biz 
J.H.Cheyz 

asarlarining 

To’lqin 

Alimov 

hamda  Fathulla  Namozov  tomonidan  qilin 
tarjimalarini  tadqiq  qilamiz.  Bunda  biz 
tarjimonning  uslubini  aniqlashga  diskurs 
taqdimotiga e’tiborimizni qaratamiz.  

Kirish.

  Tarjima  jarayonini  o’rganar 

ekanmiz,  odatda  uslub  manba  matniga  yoki 
manba  matnidagi  muallifni  nazarda  tutamiz. 
Dastavval  tarjima  jarayonida   

"Sadoqat"  yoki 

"sodiqlik"  tarjimalarni  baholashda  asosiy 

konseptual  vositalardan  biri  sifatida  qabul 
qilinadi.

 

  

 

Uslubshunoslik  nuqtayi  nazaridan, 

tarjima  jarayonida  tarjimonning  o’z  uslubiga 
ega  bo’lishi  mumkin  emas.  Chunki  asar 
muallifi  tarjimon  emas.  Asliyatdan  tarjima 
asarda  ayrim  uslubiy  ta’sirlarning  o’tishi    bu 
tarjima  jarayonining  samarali  yo’llaridan 
biridir. 

Keyinchalik 

esa 

tilshunoslikda 

“ekvivalentlik”  terminining  asosiy  mezonlari 
paydo bo’ldi. Lekin baribir muallif uslubining 
ham  tarjima  saqlanishi  bu  muttarjimning 
mahoratini 

belgilaydi. 

Bu 

borada 

esa 

tarjimonning  vazifasi  shunchaki  muallif 
uslubiga  taqlid  qilishlikni  taqozo  etadi.  Yana 
shuni  ta’kidlash  joizki,  tarjimonning  o’ziga 
xosligi  shundaki,  u  o’zining  ijtimoiy  hayoti 
ta’siri ostida bo’lishidir.  

 

Asosiy qism. Statistikaga asoslangan uslub 

Jeyms Hedli Cheyz asarlari va uning tarjimalari: (1-Jadval) 

 

Asar  

Tarjima asar 

Muttarjim 

Nashr davri 

Vulture  is  a  patient 
bird 

Quzg’un sabrli qush  To’lqin Alimov 

Toshkent-
“O’zbekiston”. 2012. 

Coffin  from  Hong 
Kong 

Gonkongdan  kelgan 
tobut 

To’lqin Alimov 

Toshkent-
“O’zbekiston”. 2012. 

Come easy go easy 

Seyfdagi pullar 

Fathulla Namozov 

Toshkent-  “Yangi  asr 
avlodi”. 2013. 

Lady  -  Here's  Your 
Wreath 

Sirli xonim 

Fathulla Namozov 

Toshkent- 
“O’zbekiston”. 2016. 

 

Tarjimaning 

diskurs 

bayonida 

mutarjimning  uslubi  aks  ettirilar  ekan,  bunda 
biz Cheyz asarlari va uning tarjimalarini tahlil 
qilamiz.  Cheyz  asarlarining  T.Alimov  hamda 
F.Namozov  tomonidan  tarjimalarini  tahlil 
qilish 

davomida 

tarjimonning 

uslubini 

aniqlash mumkin. Diskursiv tarjimada o’zbek 
romanlari 

noaniqlik 

asosan 

shaxs 

olmoshlarining  tarjimasida  uchraydi.:    “you-

sen/siz”  and  “I-men,”  va  ularning  boshqa 
shakllari:    “you’re,”  “you’ll,”  “you’d,” 
“you’ve,”  “I’m,”  “I’ll,”  “I’ve,”  “I’d,”  va 
xokazo.  Shunga  ko’ra,  ular  shaxs  olmoshlari 
va  xabar  maylini  o’z  ichiga  oladi,  va 
qolganlari 

ikki 

guruhga 

klassifikatsiya 

qilinadi:  Yozma  va  fikr  bayoni.    (YB/FB) 
(jadval  2-jadvalga  berilgan  xabar  mayli 
o’rniga, rivoyatchining yozma bayoni (RYB), 


background image

Хорижий филология  

№2, 2020 йил 

 

 

122 

shu  bilan  birga  bosh  qahramonning  erkin 
ko’chma fikr (EKFB), bunda, agar xabar gap 
tushurib  qoldirilganda  yoki  ko’chirilganda  2-
jadvalda  ko’rsatilgan  bosh  qahramonning 
monologi  shu  bilan  birga,  uning  o’zi  uchun 
belgilangan  nutqidir.  Ushbu  klsssifikatsiyaga 

ko’ra, 

noaniq 

diskurs 

tarjimasi 

ikki 

tarjimonning  jumlalar  darajasiga  asosan 
olinganligi bilan shakllanadi va shaxs, zamon, 
diskurs  taqdimoti  shakli  sifatida  tahlil 
qilingan.  

 

Noaniq diskurs taqdimotining ikki turi Cheyzning Seyfdagi pullar asarida.  

2-jadval Two (my own translations in English) 

 

Diskurs 
taqdimotining 
noaniq shakli 

Misollar 

Kategoriyalari 

Subkategoriyalar 

Xarakteristika 

Yozma  va  fikr 
bayoni (YB/FB) 

1) 

night 

demands  more 
care  and  skill 
than 

daytime. 

Naturally 

one 

can  earn  more 
money. 

Yozma 

bayoni 

(YB) 

Rivoyatchining 
bayoni (RB) 

Xabar 

mayli 

bilan 

 

2) 

If 

the 

rickshaw 

is 

somehow 
damaged, 

of 

course  it  has  to 
be  paid.  That 
bothers 

him 

more,  just  like 
adding 

fuel 

to the flames.) 

Fikr bayoni (FB)  Erkin 

ko’chma 

fikr 
bayoni(EKFB) 
Erkin 
o’zlashtirma  fikr 
bayoni (EO’FB) 

3) 

(But, 

he 

realized 

soon 

that  pulling  a 
rickshaw  is  an 
easier  way  to 
earn 

money; 

the  income  by 
doing 

other 

hard  work  is 
limited;  pulling 

rickshaw 

offers one more 
changes 

and 

opportunities. 
One 

doesn’t 

know when and 
where  he  will 
get  more  pay 
than 

he 

has 

desired .) 

Yozma bayoni 

Rivoyatchining 
bayoni (RB) 

Xabar  mayli  siz, 
birdan 

sodir 

bo’ladigan 

4) (He began to  Fikr bayoni 

Erkin 


background image

Хорижий филология  

№2, 2020 йил 

 

 

123 

chew  over  the 
words:  for  such 
a  compliment, 
he  should  have 
helped  out  the 
shaved-head 
young 

man; 

besides, 

two 

dollars 

is 

quite a sum and 
not  something 
you  can  pick 
up every day .) 

o’zlashtirma  fikr 
bayoni (EO’FB) 

Yozma  va  fikr 
bayoni (YB/FB) 

5)  (Besides,  he 
had  his  own 
ideas: 

more 

care  and  less 
rush 

should 

lead 

to 

no 

trouble .) 

Yozma 

bayoni 

(YB) 

Erkin 

ko’chma 

fikr 

bayoni 

(EKFB) 

Birdan 

xabar 

mayli bilan 

Erkin 
o’zlashtirma  fikr 
bayoni (EO’FB) 

 

6) 

(Suddenly, 

[he] 

thought, 

if he could earn 
ten cents  a day, 
he  could  have 
one 

hundred 

dollars 

in 

thousand  days. 

thousand 

days !) 

Fikr bayoni (FB)  Erkin 

ko’chma 

fikr 

bayoni 

(EKFB) 
Erkin 
o’zlashtirma  fikr 
bayoni (EO’FB) 

7)  (…As  long 
as  he  worked 
hard, 

there 

would 

be 

endless  money 
for  him  to  earn 
and 

endless 

food 
and  clothes  for 
him to enjoy.) 

Yozma bayoni 

Erkin 

ko’chma 

fikr 

bayoni 

(EKFB) 

Xabar  maylisiz, 
lekin 

o’zlik 

olmoshlari bilan 

Erkin 
o’zlashtirma  fikr 
bayoni (EO’FB) 


background image

Хорижий филология  

№2, 2020 йил 

 

 

124 

8)  (It  seems 
that  a  man  is 
nothing  at  all. 
He is just like a 
bird.  Once  you 
try 

to 

feed 

yourself, you’re 
bound  to  end 
up in a trap .) 

Fikr bayoni 

Erkin 

ko’chma 

fikr 

bayoni 

(EKFB) 

Erkin 
o’zlashtirma  fikr 
bayoni (EO’FB) 

 

Tarjimon uslubining diskurs taqdimoti 

tarjimasida  namoyon  bo’lishining  turli  xil 
modellari 

mavjuddir. 

Fe’lning 

zamon 

shakllari,  shaxs  olmoshlari,  so’z  turkumlari, 
yozma  va  fikr  bayonlari  o’zbek  tilidagi 
romanlar  ingliz  tilidagi  bilan  yoki  aksinchasi 
bilan  mos  kelmaydi.  Ingliz  romanlarining 
o’zbek  tilidagi  tarjimalari  orasidagi  farqlar 
mutarjimlarga 

hamon 

qiyinchilik 

tug’dirmoqda.  

Uslublarni  tahlil  qilar  ekanmiz,  bu 

borada  Xitoy  olimi  Liech  va  Shortning 
diskurs taqdimoti  analizlaridan foydalanamiz, 
ular  ushbu  tahlilni  fikr  va  nutq  bayoni 
shkalasiga  bo’lib  o’rganadilar.  Biz  esa  ushbu 
jadvallardan  Cheyz  asarlarini  tahlil  qilishda 

foydalandik.  (3-4-jadvallarda  berilgan)  Leich 
va  Short  aytadilarki:  “Nutq  va  fikr  taqdimoti 
rejimlari rasman juda o’xshashdir, lekin shuni 
yodda  tutish  joizki,  xarakter  fikrining  bayoni 
hattoki  juda  tez  o’zlashtirma  shaklda  ham 
to’liq  sun’iydir.”  (1981:  337).    Boshqa  so’z 
bilan  aytganda,  ikki  kategoriya  o’xshash 
shakllarni  namoyish  etsalarda,  fikr  bayoni  bu 
qahramonning ongida sodir bo’ladigan so’zdir 
va  u  hech  qachon  fizik  holat  bo’lolmaydi, 
faqatgina 

rivoyatchining 

birir 

narsaga 

ishontirishidir.    Bu  borada  qo’shtirnoq 
ichidagi misollar * 4-jadvaldagi fikr bayonini 
variantlar misolida ko’rish uchun.  

 

 

(3-jadval fikr va nutq kategoriyalari Leich va Short jadvali) 

 

Nutq bayoni

 

(NB)

 

Rivoyatchining 
nutqiy 
harakati 
bayoni(RNHB)

 

O’zlashtirma 
nutq

 

(O’N)

 

Erkin 
o’zlashtirma 
nutq

 

(EN)

 

Ko’chma 
nutq

 

(KN)

 

Erkin 
ko’chma nutq

 

(EKN)

 

Fikr bayoni

 

(FB)

 

Rivoyatchining 
fikriy bayoni

 

(RFB)

 

O’zlashtirma 
fikr (O’F)

 

Erkin 
o’zlashtirma 
fikr(EF)

 

Ko’chma fikr

 

(KF)

 

Erkin 
ko’chma 
fikr(EKF)

 

 

Fikr va nutq bayoni kategoriyalariga misollar – 4-jadval (Leich va Short jadvali) 

 

Turlar 

Nutq bayoni  

Fikr bayoni 

KN/KF 

He said, “I’ll come back here 
to  see  you  again  tomorrow” 
He wondered, “Does she still 
love me?”  

He said, “I’ll come back here 
to  see  you  again  tomorrow” 
He wondered, “Does she still 
love me?”  

O’N/O’F 

He  said,  he  would  return 
there 

to 

see 

her 

again  the  following  day 

He  said,  he  would  return 
there 

to 

see 

her 

again  the  following  day 


background image

Хорижий филология  

№2, 2020 йил 

 

 

125 

He wondered if she still loved 
him  

He wondered if she still loved 
him  

EKN/EKF 

He said I’ll come back here to 
see  you  again  tomorrow 
*(He wondered, does she still 
love  me?)  “I’ll  come  back 
here 

to 

see 

you 

again 

tomorrow”  *(“Does  she  still 
love  me?”)  I’ll  come  back 
here 

to 

see 

you 

again 

tomorrow  Does  she  still  love 
me?  

He said I’ll come back here to 
see you again tomorrow *(He 
wondered,  does  she  still 
love  me?)  “I’ll  come  back 
here 

to 

see 

you 

again 

tomorrow”  *(“Does  she  still 
love  me?”)  I’ll  come  back 
here 

to 

see 

you 

again 

tomorrow  Does  she  still  love 
me?  

EN/EF 

He  promised  to  return  He 
wondered  about  her  love  He 
promised  to  visit  her  again 
for him  

He  promised  to  return  He 
wondered  about  her  love  He 
promised  to  visit  her  again 
for him  

RNHB/RFB 

He  would  return  there  to  see 
her  again  the  following  day 
Did  she  still  love  him?  He 
would  return  there  to  see  her 
again  tomorrow  *(Did  she 
still  love  him?  He  wondered) 
He would come back there to 
see her again tomorrow  

He  would  return  there  to  see 
her  again  the  following  day 
Did  she  still  love  him?  He 
would  return  there  to  see  her 
again  tomorrow  *(Did  she 
still  love  him?  He  wondered) 
He would come back there to 
see her again tomorrow  

 

4-jadvalda keltirilgan misollarga ko’ra 

nutq  va  fikr  bayoni  orasidagi  asosiy  farqlar 
ingliz  tilida  xabar  maylidagi  fe’llarning 
ishlatilishidan  iboratdir.  Oldingisi  aytdi-
turidagi  xabar  yo’llovchi  hamda  uni  qabul 
qiluvchining  bog’liqligidagi  fe’llar  bilan 
xarakterlanadi, keyingisi esa  fikr-o’y sifatida 
ishlatiladigan 

fe’llar, 

bular 

asosan 

qahramonning  monologi  yoki  o’zi  bilan  o’zi 
gapirish 

nutqidir. 

Bularning 

barchasini 

mukammallashtiruvchi    narsa  bu  xabar  mayli 
yoki  zaruriy  kontekst  tushirilib  qoldirilganda 
yoki 

ma’no 

ko’chirilganda 

birini 

ikkinchisidan  farqlash  qiyin  bo’ladi.  Shunga 
o’xshash rasmiy jihatlarning tanqisligi tufayli 
tarjima  romanidagi  gaplarning  qiymatini 
baholash  qiyin.  Holbuki,  ba’zi  hollarda 
asarlardagi 

xarakterlar 

monologi 

fikr 

monologi  nutq  bayoni  sifatida  ham  qabul 
qilinishi mumkin.  

Bu  ikki    kategoriyalar  kitobxonga 

turlicha  ta’sir  o’tkazishi  mumkin.:  EN 
qahramon  va  kitobxon  orasidagi  masofani 
saqlashida,  EF  qarama-qarshi  ta’sirga  ega,  u 
kitobxonni  qahramonning  ongigacha  olib 
boradi.    Qo’shimcha  qilib,  4-jadvalda  shuni 

ko’rish  mumkinki,  xabar  maylidan  fikrlarni 
aylantirganimizda,  ya’ni  EKN  va  EN  qisman 
EKF  va  EF  ga  shaklan  juda  o’xshashdir. 
Shunday qilib, ingliz va o’zbek tilidagi asarlar 
diskurs  taqdimoti  kategoriyasida  noaniqliklar 
shulardan iboratdir.  

Tarjima 

jarayonidagi 

romanlarni 

tadqiq  qilar  ekanmiz,  Leich  va  Shortning 
diskurs  taqdimotidagi  modeliga  Semino  va 
Short  yana  qo’shimcha  kategoriyalarni 
qo’shadilar:  yozma  nutq  bayoni  singari  va 
uning  yangi  shkalasini  yaratadilar.  Yangi 
model  kategoriyalari  yozma  bayoni  parallel 
ravishda nutq  va fikr bayoni  bilan boradi.  Bu 
borada, 

Semino 

va 

Short 

diskurs 

taqdimotining 

barcha 

kategoriyalariga 

quyidagicha xulosaga keldilar: 

1. NB juda tez uchraydi, FB esa YBdan 

ko’ra ko’proq; 

2.  barcha  subkategoriyalarda  NB,  EKN 

va  O’N  birgalikda  tez-tez  uchraydi,  EN  esa 
ikkinchi darajada; 

3. 

YN 

va 

RYNBning 

barcha 

subkategoriyalari tez-tez uchraydi; 

4.  FBning  barcha  subkategoriyalari  IB, 

EFdan  keyin  KF  va  EKF  juda  kam 


background image

Хорижий филология  

№2, 2020 йил 

 

 

126 

uchraydigan.

  Bular  shuni 

ko’rsatadiki  ingliz 

tilidagi  asarlarda  nutq  va  fikr  bayoni  yozma 

bayondan ko’ra ko’proq uchraydi.  

 

Quyida ularning 5-jadvalini ko’rishingiz mumkin. 

 
Kategoriyalar 

O’ziga xos qisqartma shakllari 

Nutq 
bayoni(NB) 

RO 

RNBH 

O’N 

EN 

KN 

EKN 

Fikr  bayoni 
(FB) 

IB 

RFBH 

O’F 

EF 

KF 

EKF 

Yozma  nutq 
bayoni 
(YNB) 

RY 

RYBH 

O’Y 

EY 

KY 

EKY 

 

RO-Rivoyat  qiluvchining  ovozli  bayoni,  RNBH-  rivoyatchining  nutqni  bayon  qilish 

harakati,  IB-  ichki  fikr  bayoni,  RFBH-  rivoyatchining  fikrni  bayon  qilish  harakati,    RY- 
rivoyatchining yozma nutq bayoni,  RYBH-rivoyatchining yozma nutq bayoni harakati.  
 

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 

 

1.

 

Boase-Beier, Jean. 2006. Stylistic approaches to translation

.

 Manchester: St. Jerome. 

2.

 

Newmark, Peter. 1981. Approaches to translation

.

 Oxford: Pergamon Press. 

3.

 

Leech, Geffrey, and Mick Short. 1981. Style in fiction: A linguistic introduction to 

English fictional

 

prose

.

 London: Longman. 

4.

 

Leech, Geffrey, and Mick Short. 1981. Style in fiction: A linguistic introduction to 

English fictionalprose. London: Longman.

 

5.

 

Semino,  Elena,  and  Mick  Short.  2004.  Corpus  stylistics:  Speech,  writing  and  thought 

presentation

 

in a corpus of English writing. London: Routledge. 

6.

 

Chase J.H. Come easy-Go easy.-Granada:”Watfa books”, 1960.-P.80. 

7.

 

Cheyz J.H. Seyfdagi pullar. Tarjima asar.-T.:”Yangi asr avlodi”,2011 .-224b. 

 

 

Xolikova  N.

 

Appearance  of  traslators'  style  with  the  help  of  discourse  presentation  in 

translation

.  This  article  analyzes  the  author's  style  and  the  translator's  style  by  presenting  the 

English  detective  novelist  James  Hedley  Chase's  "Safe  Money"  (Discount)  in  translation.  The 
models  and  scales  of  Chinese  linguists  and  translators  Leich,  Semino  and  Short  were  effectively 
used in their analysis. 
 

Холикова Н. Представление стиля переводчика при помощи презентации дискурса

В этой статье анализируется стиль автора и стиль переводчика, представляя в переводе 
«Safe Money» Джеймса Хедли Чейза. Модели и шкалы китайских лингвистов и переводчиков 
Leich, Semino и Short были эффективно использованы в их анализе. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Библиографические ссылки

Boase-Beier, Jean. 2006. Stylistic approaches to translation. Manchester: St. Jerome.

Newmark, Peter. 1981. Approaches to translation. Oxford: Pergamon Press.

Leech, Geffrey, and Mick Short. 1981. Style in fiction: A linguistic introduction to English fictional prose. London: Longman.

Leech, Geffrey, and Mick Short. 1981. Style in fiction: A linguistic introduction to English fictionalprose. London: Longman.

Semino, Elena, and Mick Short. 2004. Corpus stylistics: Speech, writing and thought presentation in a corpus of English writing. London: Routledge.

Chase J.H. Come easy-Go easy.-Granada:”Watfa books”, 1960.-P.80.

Cheyz J.H. Seyfdagi pullar. Tarjima asar.-T.:”Yangi asr avlodi”,2011 .-224b.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов