Хорижий филология.
№4, 2017 йил
54
ТАРЖИМАДА РОМАНТИК ДУНЁ ПОЭТИКАСИНИНГ
ҚАЙТА ЯРАТИЛИШИ
Кенжаев Аваз,
СамДЧТИ таянч докторантура (PhD)1-босқич докторанти
Калит сўзлар:
таржима, романтизм, романтик дунѐ, поэтика, байронона поэма,
мутаржим, қайта яратиш, мисра, аслият, озодлик, инсоннинг руҳий қарамлиги, ѐввойи
табиат.
Кўплаб рус шоирлари Андре Шенье,
С.Кольридж,
В.Гюгонинг
романтизм
руҳида ѐзилган асарлари ва байронизмнинг
эрксевар ғоялари билан В.А.Жуковский
ҳамда
А.С.Пушкин
ижоди
орқали
танишганликлари каби ўзбек шоирлари
ҳам илк бора Пушкин романтик поэмалари
таъсирида
европа
романтизмидан
баҳраманд бўлдилар.
Б.В.Томашевский
шундай
ѐзади:
«Пушкиннинг
жануб
достонлари
таъсирида рус адабиѐтида байронона
поэма жанри пайдо бўлди, шу билан бирга
мазкур достонларнинг Байрон ижодига
боғлиқлик даражаси кўпчилик ҳолларда
улардаги
мавжуд
бўлган
байронона
ўзлашмалар ҳиссаси билан белгиланади.
Узоқ вақт рус байронизми инглиз тилидаги
асл нусхадан келиб чиқмаган ҳолда
фавқулодда
Пушкин
ўзлаштирган
романтик
поэтика
унсурлари
билан
озиқланди».
Аммо тез орада шу нарса маълум
бўлдики бу таққослаш Байрон ва Пушкин
ижодида катта фарқ борлигини очиб
ташлади. Аввал бошданоқ Пушкин
устозига нисбатан ички қаршилик ва
кураш ҳисси билан Байрон мактабига
боғланган
эди.
Айниқса,
уларнинг
асарларидаги ўша биз билган ташқи
ўхшашликлар бу асарларнинг бадиий
моҳияти ҳамда услубида ўзгача кўриниб
турувчи фарқ борлигини кўрсатиб берди.
Пушкин йўли Байроннинг романтик
субъективизмидан
унинг
кейинги
асарларида кузатиладиган мукаммал холис
реалистик
маҳоратга
олиб
келди.
Пушкиннинг эпик жанрдаги, аввало,
«Полтава» ҳамда «Евгений Онегин»
асарлари
ва
Байроннинг
шоирлик
сифатига
берилган
танқидий
фикр-
мулоҳазалари бунга далилдир.
Б.В.Томашевскийнинг
фикрини
тасдиқлаб
рус
романтизмининг
тадқиқотчиларидан
бири
Е.А.Маймин
шундай ѐзади: «Русий ва байронона руҳи
билан ажралиб турувчи «Эда» поэмаси
муаллифи,
Баратынский,
шубҳасиз,
«Кавказ
асири»
ҳамда
«Боқчасарой
фонтани» поэмалари таъсирида ижод
қилди. Кейинчалик Пушкиннинг жануб
поэмалари, энг аввало, «Кавказ асири»
таъсирида
Лермонтовнинг
нафақат
ўсмирлик
даврида
ѐзилган,
балки
кейинчалик кўплаб поэмалари яратилди».
XIX
асрнинг
20-йилларида
Европанинг барча адабий жанрларида
байронизм даврнинг илғор кишилари ақли
ҳамда юракларини уйғотадиган нафақат
жўшқин
адабий,
балки
ижтимоий
воқеликлардан бирига айланди. Бу хусусда
Пушкиннинг дўсти, унинг шеърияти
ихлосмандларидан
бири
П.Вяземский
шундай
ѐзади:
«Афтидан,
бизнинг
замонамизда романистлар В.Скотт каби,
шоирлар Байрон каби ижод қилишлари
шартдек туюлади. Истеъдод қанчалик асл
ва буюк бўлмасин фаолият соҳаси ҳамда
танланган йўли маълум восита ва вазиятга
қараб
уларнинг
ихтиѐридадир».
П.Вяземский жаҳон шеъриятини четлаб
ўтишни истовчи баъзи танқидчиларнинг
сохта ватанпарварлигига жавобан шундай
дейди: «Бизга тажриба, бағишловлар
керак: биз учун йўқотишлар эмас, балки
тўхтаб қолиш, бир жойда қотиб қолиш
хавфлидир». Шу маънода у «Кавказ асири»
поэмасини камолот чўққисига чиққан асар
деб ҳисобламаса-да қизғин кутиб олди.
«Мазкур асарнинг мазмуни жуда оддий,
балки
ғоят
табиий
–
деб
ѐзади
П.Вяземский, - ўқувчи учун унинг баѐн
услуби жуда қизиқарли, аммо таъсири
унчалик
эмас.
Муаллиф
поэманинг
Хорижий филология.
№4, 2017 йил
55
драматик қисмига кўпроқ тўқималар илова
қилганида у янада мукаммалроқ ҳамда
қизиқарлироқ бўлар эди».
Ўзаро чуқур ҳурматга асосланган пок
ва беғубор дўстликни мадҳ этиш романтик
поэманинг ўзига хос хусусиятларидан
бири ҳисобланади. Пушкиннинг илк
романтик поэмаси –«Кавказ асири» ,
шоирнинг энг яқин дўстларидан бири
Н.Н.Раевскийга бағишланади.Поэманинг
бағишлов қисмида дўстига қарата Пушкин
шундай ѐзади:
Тебе я посвятил изгнанной лиры
пенье
И вдохновенный свой досуг.
Когда я погибал, безвинный,
безотрадный,
И шепот клеветы внимал со всех
сторон,
Когда кинжал измены хладный,
Когда любви тяжелый сон
Меня терзали и мертвили,
Я близ тебя ещѐ спокойство
находил;
Я сердцем отдыхал – друг друга мы
любили:
И бури надо мной свирепость
утомили,
Я в мирной пристани богов
благословил.
Поэма
муаллифининг
дўстлик
туйғуларини барча нозик ранглари-ю
жилоларини
мутаржим
томонидан
таржимада моҳирона қайта тикланганлиги
ғоят муҳим маъно касб этади. Ўзбек лирик
шоири Ҳамид Олимжон рус шеърияти
даҳосининг романтик ҳис-туйғуларига
эҳтиром ила ѐндашиб бу сатрларни ўз она
тилида мафтункор янграшига муваффақ
бўлди:
Бағишладим сенга қувғин сознинг
сасини
Ва илҳомда ширин ўтган
дамларимни мен.
Мен бегуноҳ, қайғу ичра бўларкан
ҳалок,
Чор атрофда кезар экан ғийбат ва
бўҳтон,
Хиѐнатнинг ханжарлари дилни
этиб чок,
Муҳаббатнинг оғир туши мени
беомон
Ҳалокатга судраб қийнаб сўраганда
жон,
Мен ѐнингда ором топиб яшардим
бедод;
Биз дўст эдик – топиб қалбим
сендан тасалло:
Узоқлашар эди бошда қутурган
бало,
Этдим нажот соҳилида
тангриларни ѐд.
Манбалардан маълумки, Раевскийлар
оиласи билан буюк шоирнинг борди-келди
ришталари
жуда
самимий
эди.
Раевскийлар унга ҳамиша хайрихоҳлик ва
меҳрибонлик билан муносабатда бўлар
ҳамда оғир дамларда қўллаб-қувватлар
эдилар. Раевскийларнинг кичкина қизи
Мария Николаевнанинг гўзаллиги-ю ақлу
одоби Пушкинни жозибадор асарлар
яратишга илҳомлантирарди. Шоирнинг энг
сара шеърларидан кўпгинаси («Не пой
красавица
при
мне»,
«На
холмах
Грузии…», «Редеет облаков летучая
гряда», «Буря» ва бошқалар) унинг номи
билан боғлиқ. Н.Н.Раевский ва унинг
синглиси билан бўлган бу самимий
дўстлик
шоир
ҳаѐтининг
сўнгги
дамларигача давом этди ва чуқур маънавий
илдизларга
эга
эди.
Кавказ
асири
поэмасининг бағишлов қисмида Пушкин
кўтаринки руҳдаги сатрларда дўсти билан
фахрланиш туйғуларини ифода этади:
Мы в жизни розно шли: в объятиях
покоя
Едва, едва расцвел и вслед отца-
героя
В поля кровавые, под тучи вражьих
стрел,
Младенец избранный, ты гордо
полетел.
Ана шу бандда мавжуд бўлган ҳар
бир сўзнинг нозик маънолари ўзбекча
таржимада тўлалигича сақланганлигини
кўришимиз мумкин. Шу билан бирга
бутун банднинг ва айниқса «мы в жизни
розно шли» жумласининг мазмуни бир
қадар кучайтирилади; айнан шу нарса «в
объятиях
покоя»
жумласида
ҳам
кузатилади.
Хорижий филология.
№4, 2017 йил
56
Ҳар хил йўллар билан кетдик бу
ҳаѐтда,
Сен фароғат қучоғида сал топиб
камол,
Яшнадинг-ку – ботир отанг изидан
дарҳол
Ёв ўқининг булутлари остида
парвоз
Эта кирдинг қон чўллари ичра, эй
шоввоз,
Сен орзулар вафодори ва азиз
қурбон...
Аслият
маъносининг
нозик
оҳангларининг қайта яратилиши, банднинг
ҳар бир деталининг мукаммаллиги, ҳамда
она тилининг поэтик равшанлиги ва
маънодорлиги ўзбек ўқувчисини ҳайратда
қолдиради. Айниқса, «орзулар вафодори»
жумласининг
маъноси
жуда
яхши
берилган. Агар ушбу ифода бошқа ҳолатда
қўлланганда эди, у нотабиий манзара касб
этар эди. Бу сатрда эса «орзулар
вафодори» ибораси чуқур маъно касб
этади: ватандошлари катта умид ва
ишончлар боғлаган кимса уни оқлаши
зарур, лекин, афсус бундай ишончлар
оқланмайди. Бу ерда орзулар вафодори –
таржимон томонидан жуда мос ўгирилган
нодир эпитетдир.
Мечты знакомые, знакомые
страданья
И тайный глас души моей
сатрларининг таржимаси эса (Ҳамда
менинг бу руҳимнинг сир тўла зори) ўзбек
тилида жозибадор жаранглайди ва ғамгин
кўнгилнинг туганмас қайғусини ѐрқин
ифода этади.
Табиат ва инсон қалбининг сирли
дунѐсини
очиб
бериш
–романтик
шеъриятнинг, умуман бутун романтизм
адабиѐтининг қонуниятларидан биридир.
Шу
маънода
А.Шенье,
Шатобриан,
Кольридж, Шелли, Байрон ва Китслар
ўзларининг
романтизм
жанридаги
асарлари билан романтик ижодкорларнинг
кўплаб авлодларини илҳомлантирувчилари
бўлиб келдилар.
С.Т.Кольридж («Поэма о старом
моряке»,
«Кубла
хан»),
И.В.Гѐте
(«Фауст»нинг II қисми), А.Мцкевич
(«Дзяды»,
«Свитезянка»),
В.А.Жуковскийларнинг
(«Варвик»,
«Адельстан», «Замок Смальгольм») лирик
балладаларидаги романтик ҳиссиѐтларнинг
сирли дунѐси Пушкиннинг романтик
шеъриятига ҳам самарали таъсир кўрсатди.
«Жуковскийнинг балладалари Гѐте ,
Шиллер, Вальтер Скотт, Саути, Уланда ва
Бюргернинг сюжетлари асосида ѐзилган…
, – деб ѐзади Е.А.Маймин. – Улар мардлик
ва инсон қадр-қимматини, юксак севги
ҳамда севгига содиқликни, шоирлару
шеъриятни
мадҳ
этиб
кўкларга
кўтарадилар.Уларнинг бари у ѐки бу йўл
билан гўзаллик ва эзгуликка ишонтириб
инсонларни
эзгу
мақсадлар
сари
етаклайдилар».
Ғалати ва ажойиб, сирли табиат
манзарасига нафақат Байрон мурожаат
қилди.
Француз
романтиги
Шатобрианнинг ѐш Гюго ғоят завқланиб
мафтун бўлган «Рене» ва «Аталу» сини,
Вальтер Скоттнинг шотланд поэмаларини,
Кольриджнинг «Кристабель» ва «Кубла
Хан»ини ѐдга оламиз. Ҳатто Байрон
романтизмдан
узоқлашиб
танқидий
реализмга яқинроқ бўлган «Чайльд
Гарольд» асарида ѐввойи табиат тасвиру
таърифига муносиб баҳо берганлигининг
шоҳиди бўламиз.
Бу ҳақда В.Жирмунский шундай
ѐзади: ««Чайльд Гарольд»да ѐввойи
табиатни, қалин ўрмонларни, қор билан
қопланган баланд қояли тоғларни, тик ва
чуқур жарликларни, денгиз қояларидан
шовуллаб қуйилаѐтган сувларни ҳамда
гўзал Испания ѐки албан тоғликлари халқи
ҳаѐтининг рангдор, ѐрқин манзарасини
шоирнинг ва у ўйлаб топган ўхшаш образ
кўнгил кечинмаларига ҳамоҳанг бўлган
ҳолат каби тасвирлаб Байрон ўз асрининг
бадиий услубига хос ижод қилди ва шу
билан бирга кўнгиллар ҳокимига айланди,
яъни жозибадор ғайритабиий поэтика
адабий
байронизмнинг
доимий
белгиларидан бири деб ҳисоблаган кўплаб
шоир ҳамда ўқувчилар учун илҳом манбаи
бўлди. Албатта, шу маънода Пушкин
нафақат Байрон асарларидан завқланиб
илҳом олди: ундан олдин ижод қилган
шоирлардан ўрганди, уни романтик санъат
деб аталмиш бадиий муҳит, ўша давр
Хорижий филология.
№4, 2017 йил
57
услуби,
унинг
ўзгарувчанлиги-ю
илҳомлари тарбиялади».
Ҳамид Олимжон поэмани таржима
қилар экан унда тасвирланган ѐввойи
табиат манзарасини ўз она тилида қайта
тиклашга катта эътибор қаратди.1937 йил
А.С.Пушкин вафотига юз йил тўлиши
муносабати
билан
иқтидорли
ўзбек
шоирларидан бир гуруҳи деярли бир йил
давомида Чимѐн тоғларида яшаб, у ерда
адиб асарларининг таржималари билан
шуғулландилар
ва
якунида
шоир
танланган асарларининг тўрт жилдлигини
нашрга
ўзбек
тилида
тайѐрладилар.
Табиийки, Чимѐннинг тоғли манзараси,
мағрур тик қоялари, илон изи йўллари ва
шарқироқ дарѐси шоир-таржимонларнинг
романтик кайфиятига бирмунча кўтаринки
руҳ
бағишлади.
Ҳамид
Олимжон
томонидан ўгирилган «Кавказ асири»
поэмасида, айниқса, тоғли манзаранинг
романтик тасвири шоирона руҳда аслиятга
яқин тикланган. Шоир-таржимон Ҳамид
Олимжон
«Кавказ
асири»
поэмаси
муқаддимаси романтик руҳини айнан
сақлаб,
мисраларнинг
вазнига
риоя
қилмаса-да
тоғликларнинг
қизғин
суҳбатини эркин баѐн услубида беришга
муваффақ бўлади:
Давра қуриб бўсағаларда,
Лақиллашар бир талай черкас,
Кавказнинг эр ўғилларига
Бўлмиш эди бу кун мавзу баҳс:
Жанглардаги таҳлика, ғавғо,
Арғумоқ от, ҳаѐт ва жўшқин
Ҳирс кечирган ишрат ва савдо,
Мозийдаги даҳшатли босқин
Қишлоқларки, талонда буткул
Яксон бўлган, ѐниб бўлган кул,
Алдов билан кун кўрган виждон,
Жинояткор маккор улуғлар,
Қиличидан тирқираган қон,
Сўз бўлади бари ҳақида
Ва шаҳло кўз асира дилбар,
Ҳикояга монанддир жуда.
Жимжитликда ўтарди суҳбат
Ой сузарди тун туманида...
Айнан шундай романтик руҳият
Ҳ.Олимжон қаламига мансуб «Семурғ ѐки
Паризод ва Бунѐд» поэмасида ҳам ўз
ифодасини топганининг гувоҳи бўламиз.
Юқорида келтирилган парчада «Кавказ
асири» поэмасининг аслиятида бўлмаган
қуйидаги мисралар таржимон ижодига
мансуб:
Мозийдаги даҳшатли босқин,
Қишлоқларки талонда буткул,
Яксон бўлган, ѐниб бўлган кул,
Алдов билан кун кўрган виждон,
Жинояткор маккор улуғлар,
Қиличидан тирқираган қон...
Бу мисраларнинг шунчалик аслият
руҳиятига мос келиши ҳайратланарлики,
ҳатто Пушкин поэмасида тасвирланган
табиат
манзарасини
ўзбек
тилида
юқоридаги мисраларсиз тасаввур этиб
бўлмайди. Сабаби,олдимизда поэманинг
оддий механик таржимасини эмас, балки
ҳақиқий санъаткор шоир томонидан
таржима қилинган, аслият поэтикасини
айнан сақланган нусхасини кўрамиз. Буюк
рус шоири А.С.Пушкин ҳам ўзининг
айрим поэтик таржималарида, айниқса,
жанубий
славянларнинг
романтик
шеърларида
шу
каби
усуллардан
фойдаланган. Европа романтикларидан
фарқли ўлароқ, Пушкиннинг романтик
поэмаларида ўта фантастик кўринишлар
учрамайди ( «Руслан ва Людмила» , «Поп
ва унинг хизматкори Балда ҳақида эртак» ,
«Шоҳ Салтан ҳақида, унинг азамат ва
шавкатли ўғли баҳодир князь Гвидон
салтанзода ҳам сулув шоҳқиз оққуш
ҳақида
эртак»
достонлари
бундан
мустасно.)
Шунга
қарамай,
унинг
реалистик
шеъриятга
яқин
бўлган
романтик
поэмаларида
табиат
ва
қаҳрамоннинг маънавий кечинмаларида
кўпгина сирли воқелик кузатилади.
Бундай
сирлилик
ва
ажиблик
ҳолатлари ―Кавказ асири‖ поэмасининг
бошидан то охирига қадар матнда сезилиб
туради.Бағишловнинг ўзида ҳам сирлилик
мавжуд:
…где рыскает в горах
воинственный разбой
И дикий гений вдохновенья
Таится в тишине глухой?
Ты здесь найдѐшь воспоминанья,
Быть может, милых сердцу дней,
Противуречия страстей,
Хорижий филология.
№4, 2017 йил
58
Мечты знакомые, знакомые
страданья
И тайный глас души моей
.
Мазкур сатрларнинг ўзбек тилидаги
таржимасида
мутаржим
бир
қадар
эркинликларга йўл қўяди:
У тоғларки, қароқчилар
санқир,сақлар жон
Ва илҳомнинг у ѐввойи асов даҳоси
Сукунатнинг қучоғида топмишдир
макон!
Бу ерда сўзларнинг ранг-баранглиги
ўз қиѐфасини бир қадар ўзгартиради.
Пушкинда
«Где
рыскает
в
горах
воинственный разбой», Ҳ.Олимжонда «У
тоғларки, қароқчилар санқир, сақлар жон».
Бу ерда таржимон мисраларнинг поэтик,
ифодали жарангини бир оз пасайтиради.
Ҳатто
тиниш
белгилари
баъзида
мисраларнинг
маъносини
ўзгартириб
юборади.
Пушкинда
учинчи
мисра
охирида сўроқ белгиси бор, Ҳамид
Олимжонда эса – ундов. Тўғри, Пушкинда
ҳам сўзларнинг тизими сўроқ белгисини
талаб қилмайди, лекин бу белгида нимадир
акс этган. У орқали айнан ѐввойи табиат
шоирни улуғ ижодга илҳомлантирувчи
умид ифодаланади. Таржимада эса бундай
сўроқни билдириб турувчи нозик фарқ
кўзга ташланмайди. Лекин Ҳ.Олимжонда
куплетнинг
охирида
сирлилик
ва
охиригача айтмаганликни кучайтирувчи
поэтик рангларнинг барча жиҳатлари
алоҳида жилоланиб туради:
Балки, юрак учун ошно севимли
дамлар,
Хуш кунларнинг топилажак бунда
асари
Ва ҳирсларнинг зид, беомон ором-
озори
Учрар таниш ўй-хаѐллар, ошно
ситамлар
Хамда менинг бу руҳимнинг сир
тўла зори
.
Бу
мисраларда
фақатгина
«ҳирсларнинг» деган сўз уйғунликни
бузиб турибди. Бу сўз ҳам поэтик
бўлмаган,
балки
қўпол,
жангари
ҳиссиѐтларни
англатади.
Бу
ерда
«эҳтироснинг» деган сўз ишлатилганда
эди, янада ўринлироқ бўлар (арабчадан
олинган бу иккала сўзнинг маъноси бир-
бирига яқин бўлса ҳам) эди.
Озодлик – романтикларнинг байроғи
ва унинг муқаддас меҳроби учун улар
барча азиз нарсасини, ҳатто ҳаѐтини
беришга тайѐрдирлар. Масалан, инглиз
романтик
шоири
Байроннинг
барча
асарларида озодлик мадҳи уфуриб туради.
У барча мазлум халқларнинг озодлиги
учун курашди ва ўз ҳаѐтини шу йўлга
тикди. Масалан, Пушкиннинг «Погасло
дневное светило» шеъри таҳлилида тилга
олинган Байрон билан унинг алоқасига
урғу берган Е.А.Маймин бу алоқа
Пушкиннинг бошқа асарларидаги каби
алоҳида оҳангларда, поэтик фикрнинг
ўхшаш оқимида эмас, балки эрксевар
пафоснинг умумлигида намоѐн бўлишини
таъкидлайди. Озодлик ва эрксеварлик
мавзуси
нафақат
«Погасло
дневное
светило» элегиясида, балки Пушкиннинг
барча романтик лирикасида асосий ўрин
тутувчи мавзулардан ҳисобланади. Бу
ҳолат Пушкин томонидан турли: шахсий,
поэтик ва бевосита инсоний, озодлик
орзуси, унга бўлган иштиѐқли эҳтиѐж,
сиѐсий,
ижтимоий-психологик
ва
фалсафий
муносабатлар
замирида
ѐритилади. Рылеевдан фарқли равишда
Пушкиннинг эрксевар лирикаси Пушкин
учун шу мавзу билан боғлиқ бўлган асосий
муаммолардан бири – инсоннинг руҳий
қарамлиги муаммосидир. «Кавказ асири»
поэмасининг қаҳрамони, эркидан айрилган
рус кишиси, шоирнинг ўзига руҳан яқин. У
ҳам Пушкин каби Ватанидан айрилган,
Россияга элтувчи йўлга термулади:
… где пламенную младость
Он гордо начал без забот;
Где первую познал он радость,
Где много милого любил,
Где обнял грозное страданье,
Где бурной жизнью погубил
Надежду, радость и желанье
И лучших дней воспоминанье
В увядшем сердце заключил
.
Поэма
қаҳрамони
фалсафасини
тушуниб етган таржимон ҳаѐтдан бахт ва
қониқиш
топмаган,
аристократлар
доирасидан чиққан кишининг мустақил
Хорижий филология.
№4, 2017 йил
59
образи хусусиятларини таржимада қайта
тиклайди:
Шўх ѐшлигин унда бахтиѐр
Ва беташвиш бошлаганди ул;
У илк шодлик беролган диѐр,
Унда севган бор назокатни,
Изтиробдан кўкси бўлган чок,
Бутун истак, армон, шодликни
Саѐқ турмуш этмишдир ҳалок.
У хуш кунлар эсдаликларин
Синиқ қалбга кўммишдир барин.
Поэмадаги
айнан
шу
элегик
мисралар, уларнинг жўшқинлиги ҳамда
теранлиги шоир замондошларининг қизғин
баҳсларига учради. Пушкиннинг бундай
«хасисона» мисралари образнинг тўла
шаклланишини беради. Кейинчалик буни
биз
Лермонтовнинг
«Замонамиз
қаҳрамони» асаридаги Печорин образида
янада юксалтирилганлигини кўрамиз.
Таржиманинг
айниқса
қуйидаги
мисралари муваффақиятли ўгирилган:
Унда севган бор назокатни,
Изтиробдан кўкси бўлган чок...
Бу ерда аслиятдаги каби атиги бир
нечтагина сўз бутун ҳаѐтни ифодалайди.
Албатта, бу ҳаѐт ҳақидаги бадиий тасвир
эмас, балки у ҳақда бор-йўғи бир тўмтоқ
ҳикоя.Ҳаѐтдан қониқмаган ―ортиқча‖ одам
фаолиятининг
барча
кўринишларини
кейинчалик Пушкин ―Евгений Онегин‖
романида бадиий тасвирлаб берди. Лекин
«Кавказ асири» поэмаси қаҳрамонининг
юксак орзуси бор, у зодагонлар таомилини
инкор этиб, озодликни ҳамда адолатли
ҳаѐтни қўмсайди:
Людей и свет изведал он
И знал неверной жизни цену.
В сердцах друзей нашед измену,
В мечтах любви безумный сон,
Наскуча жертвой быть привычной
Давно презренной суеты,
И неприязни двуязычной ,
И простодушной клеветы,
Отступник света, друг природы,
Покинул он родной предел
И в край далѐкий полетел
С весѐлым призраком свободы.
Қаҳрамоннинг бундай аниқ ва лўнда
биографик тавсифи Байрон шеъриятида
ҳам
ўз
аксини
топган.
Академик
В.М.Жирмунскийнинг ѐзишича: «Ҳаѐтга
ишончини
йўқотган
қаҳрамонни
тасвирлаш
Пушкиннинг
илк
тажрибаларидан
ҳисобланган
«Кавказ
асири» поэмасидаги асирнинг биографик
тавсифида Байрон ижоди билан ғалати
ўхшашликлар мавжуд. Атрофдаги одамлар
билан содда, ишонувчанлик муносабати,
кейинчалик инсоннинг маънавий ғурурига
ишончни йўқотиш билан алмашиниб,
йигитлик эҳтироси орқасидан келган совуқ
ҳис-туйғулар
«Корсар»
ва
«Чарльд
Гарольд»даги
қаҳрамонни
асирнинг
биографик
иқрорлари
билан
яқинлаштиради,
биографик
реминисценциянинг
композицион
функцияси,
яъни
Байрон
«Шарқ
поэмалари» ва Пушкиннинг «Кавказ
поэмалари» ўртасидаги алоқага урғу
беради».(Таржима бизники. А.К.)
Адабиѐтлар:
1. Томашевский Б.В. Пушкин. Кн.2-я. М. –Л., 1961, с.368.
2. Маймин Е.А. О русском романтизме. - М., 1975, с. 75.
3. Жирмунский В.М. Байрон и Пушкин. - Л., 1978,с.169.
4. «Пушкинист». «Пушкинские произведения на узбекском языке». //газ. «Қизил
Ўзбекистон», 1936, 28 ноябрь.
5.Хамид Алимджан «Привет, Пушкин!» // Журн. «Литературный Узбекистан», 1937,
кн. – 1. – Ташкент: Госиздат, с. 57-58.
6.Иззат Султанов. «Пушкин и узбекская литература». // газ. «Правда Востока», 1949. 5
июня.
7. Пушкин А.С. Полное собрание сочинений. – Москва: Издательство «Правда». 1954.
С.35.
8. Пушкин А.С. Танланган асарлар . 2 -том. - Тошкент . 1949. б 268.
Хорижий филология.
№4, 2017 йил
60
Кенжаев А.Л. Воссоздание поэтики романтического мира в переводе.
В данной
статье рассматривается поэтическое воссоздание романтического мира поэмы
А.С.Пушкина «Кавказский пленник» в переводе Хамида Алимджана на узбекский язык. В ней
анализируется перевод некоторых строф поэмы с точки зрения еѐ идейного содержания.
Kenjaev A.L. Recreation of the romantic world of poetics in translation.
This article
researches romantic world of poetics on the material of the poem “Caucasian prisoner” by A.S.
Pushkin in translation into Uzbek done by H.Alimdjan. Translation of some stanzas of the poem is
analyzed from the point of its ideal content.
