Uzbekistan: Language and Culture 2024/1(2)
81
ISSN 2181-922X 81
—
97
MUMTOZ ADABIYOT TARIXI
Poetik mazmun yangilanishida
individual ijodiy tafakkurning o‘rni
(Tavallo adabiy merosi misolida)
Dildora Raxmonova
1
Abstrakt
Ushbu maqolada poetik shakl va mazmun munosabati, individual
ijodiy tafakkur haqidagi qarashlar tahlili o‘rin olgan. Poetik mazmun
tushunchasi har bir ijodkorning o‘ziga xosligini belgilab beruvchi asosiy
tendensiyalardan ekanligi Tavallo ijodi misolida yoritib beriladi. Tavallo
ijodida ham mumtoz poetik obrazlar: gul, bulbul; zamondosh ijodkorlari
kabi Vatan, ilm-ma’rifat masalalari badiiylikni ta’minlashga xizmat qilgan
bo‘lsa ham, individual ijodiy tafakkur orqali ularni yangilay oldi. An’anaviy
obrazlarga yangi ma’no yuklash asnosida mazmuniy novatorlikka
erishgan Tavallo adabiy merosi muayyan tasniflarga turkumlangan holda
maqolada keng tahlil etiladi.
Kalit so‘zlar:
Tavallo, jadid adabiyoti, millat, obraz, shakl, poetik
mazmun, shakl va mazmun munosabati, individual ijodiy tafakkur, Turkis-
ton, milliy matbuot, Ovrupo.
KIRISH
Ijodkorning individual ijod mahsuli umumiy ijodiy
jarayonning tarkibiy qismi bo‘lib, ko‘p jihatlari bilan uzviylik kasb
etadi. Ya’ni hech bir badiiy asar an’anaviy tafakkur zaminidan uzilgan
holda vujudga kelmaydi: “Ijoddagi yangilik individual dunyoqarash,
yondashuv, mahorat, tayyorgarlik (psixologik omillar)ga ega bo‘lish,
usullar, uslub tanlash, talqin yaratish va badiiy shakllar ijod qilish
– ijodiy o‘zlikning namoyon bo‘lishidir. Shunday xususiyatlarga ega
bo‘lgan san’atkor nimani ijro qilmasin, uni o‘z ovozi toniga moslaydi
– individuallashtira oladi. Bu xossalar individual ijodiy tafakkurni
aks ettiradi va poetik ijodda mazmun yangilanishiga asos yaratadi.
1
Raxmonova Dildora Mirzakarimovna
– filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori
(PhD), Toshkent davlat yuridik universiteti.
E-mail:
dildorarahmonovatsul@gmail.com
ORCID ID:
0000-0002-2410-6075
Iqtibos uchun:
Raxmonova, D. 2024. "
Poetik mazmun yangilanishida individual
ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy merosi misolida)".
O‘zbekiston: til va
madaniyat 1(2):
81-97.
82
Dildora RAXMONOVA
Ijodkorning individual ijod mahsuli umumiy ijodiy jarayonning
tarkibiy qismi bo‘lib, ko‘p jihatlari bilan uzviylik kasb etadi. Ya’ni
hech bir badiiy asar an’anaviy tafakkur zaminidan uzilgan holda
vujudga kelmaydi” [Hojiyeva 2019, 33].
Adabiyotshunos Q.Yo‘ldoshev shakl va mazmun masalasini
quyidagicha izohlaydi: “Adabiy asarning mazmuni uning mohiyati,
shaklini esa mohiyatning namoyon bo‘lish tarzi sifatida ham
tushuntirish mumkin. Boshqacha aytganda, mazmun – ijodkorning
ochun haqidagi o‘ylari, voqelikdagi biror hodisaga fikriy va hissiy
munosabati. Shakl esa ana shu munosabatning ifodalanish tizimi va
yo‘sinidir. Bundan ham jo‘nroq ifodalansa: mazmun – bu yozuvchining
nima degani bo‘lsa, shakl uning qanday deganidir” [Yo‘ldoshev
2016, 123]. Ayni fikrlardan kelib chiqib aytish mumkinki, mavzu
umumiylik, mazmun esa xususiylik xususiyatiga ega. Ya’ni Vatan,
muhabbat, sadoqat va xiyonat, yaxshilik va yomonlik, oq va qora kabi
tushunchalar adabiyotning bosh va o‘lmas mavzusi bo‘lsa, ijodkorning
dunyoqarashi orqali ayni shu mavzularning yangi hayotni boshlashi
uning mazmunidir. Mavzu butun adabiyotga tegishli bo‘lgani holda,
mazmun muallifga tegishli bo‘lgan individual xususiyatdir. Faqatgina
chinakam iste’dodlargina mazmuniy yangilik yaratishga qodirdir.
Qolganlar esa barcha ijod etgan mavzularda, barcha aytgan fikrlarni
takrorlovchilardir xolos. Aslini olib qaraganda har bir davrning,
ijtimoiy muhitning eng dolzarb mavzusi mavjud bo‘lgani holda,
iste’dodlar ayni shu mavzularning mazmunini davr ehtiyoji, ijtimoiy
muhit talabi va eng avvalo, o‘z dunyoqarashidan kelib chiqqan holda
yangilaydi. Shu ma’noda jadid adabiyotining bosh mavzusi vatan,
millat, hurriyat bo‘lgani holda, jadid shoirlari ayni shu mavzularga
betakror, badiiylik jihatidan mukammal va pishiq mazmun yuklay
oldilar. Zero, mazmun ijodkorning dunyoqarashi, tafakkuri mahsuli
o‘laroq paydo bo‘ladi. Ya’ni “She’rdagi davr tushunchasi ijtimoiy-
siyosiy voqelik bilan bog‘liqlikdagi inson hayoti bilan belgilanadi.
She’riyat insoniyat uchun yaratilar ekan, shoir uchun davr miqyosi
zamondoshlari hayoti, inson taqdiri bilan xarakterlanadi; insonning
bugungi hayoti, tushuncha va tafakkuri bilan uzviy bog‘liqlikda
namoyon bo‘ladi” [Rahimjonov 1979, 8-9]. Shu jihatdan poetik
mazmun tushunchasi har bir ijodkorning o‘ziga xosligini belgilab
beruvchi tendensiyadir. Uning olamdan anglagan ma’nolarini
ijodiy prizmasidan qanday o‘tkazib, qanday ifodalashi o‘z-o‘zidan
mazmunni shakllantiradi.
Bu borada adabiyotshunoslikda doimiy bahs mavjud.
Xususan, “yunon dramaturgi Sofokl buyuk zamondoshi Evripid
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
83
ijodidan o‘z ijodining farqini bunday deb izohlagan: “Men odamlarni
ular qanday bo‘lishi lozim bo‘lsa, shunday tasvir etaman, u esa
odamlarni aslida qanday bo‘lsalar shunday tasvir etadi” [Sulton
1986, 367]. V.G. Belinskiy ham ijodkorlarni ijodiy xususiyatlariga
ko‘ra hayotni qanday bo‘lsa, shunday tasvirlaydiganlar va hayot
qanaqa bo‘lishi lozim bo‘lsa, shunday tasvirlaydiganlarga ajratadi
[Sulton 1986, 367]. V. Xalizev ham bu borada ikkiga ajratish tarafdori:
anglam fenomeni sifatida va tasavvurning hissiy (ko‘rish va eshitish
vositasida) gavdalanishi orqali [Xalizev 1999, 10].
Y.M. Lotman esa poetik mazmunning yangilanishiga
munosabat bildirib: “Novatorlik har doim ham yangilik kashf etish
emas, balki u an’anaga alohida e’tibor bilan qarash va ayni paytda
xotirada uni tiklash hamda u bilan o‘xshash bo‘lmaslik” ekanligini
ta’kidlaydi [Lotman 1972, 130]. Olimning fikrlariga qo‘shilgan holda
aytishimiz mumkinki, poetik mazmun yangilanishi uchun ijodkor
dastlab o‘ziga qadar mavjud tajriba va bilimlardan xabardor bo‘lishi
va ularni qayta ijodiy o‘zlashtirishi, mukammallashtirishi lozim.
Chunki yaratilayotgan obraz, badiiy tasvir vositalari yangilikmi
yoki boshqalarning takrorimi? Buni bilish uchun ijodkor o‘ziga
qadar ijod qilganlarning poetik mahoratidan xabardor bo‘lishi
kerak. G‘ildirak ikki marta kashf etilmagani kabi, adabiyotda
ham ayni mavzuga bir xil yondashuv asnosida bir xil mazmun
yaratilishi hech bir badiiy kashfiyot va natijani bermaydi.
Har bir ijodkorda o‘zi mansub bo‘lgan davrning ta’siri yaqqol
kuzatiladi. Chunki zamoni, muammolari, o‘y-tashvishi bir bo‘lgan
chog‘da ijodkorlar bir-birlarinikiga o‘xshash obrazlar yaratishi
mumkin, biroq haqiqiy iste’dod uning ifoda yo‘sinini mazmunan
betakror etgan holda boshqalarnikidan ajratib tasvirlay oladi.
ASOSIY QISM
Tavallo ijodida ham mumtoz poetik obrazlar: gul, bulbul;
zamondosh ijodkorlari kabi Vatan, ilm-ma’rifat masalalari badiiylikni
ta’minlashga xizmat qilgan bo‘lsa ham, individual ijodiy tafakkur
orqali ularni yangilay oldi. Ayrim asarlarida millatning mavjud
holatini to‘g‘ridan-to‘g‘ri tasvirlasa, ayrim asarlarida yuksalish orzu-
umidlarini ijodiga singdirdi. Mumtoz adabiyotda oshiqlik timsoli
sifatida ta’riflanadigan bulbul jadid adabiyotiga kelib, tamomila
yangi qiyofa kasb eta boshladi, bu obrazning mazmun-mohiyati
tubdan yangilandi, obraz mazmunining yangilanishi she’riyatdagi
mazmuniy yangilikning daragi edi deyish mumkin. Jumladan, Elbek
shunday yozadi:
84
Dildora RAXMONOVA
Tinmay tun-kun gul shoxida sayrab turg‘on mungli qush,
Ayt-chi, sening sayrashingni gul ham biroz sezarmi?
Ayni shu kabi obrazlarga yangi ma’no yuklash asnosida maz-
muniy novatorlikka intilish Tavallo ijodining asosini tashkil etadi.
Tavallo she’riyatidagi mazmuniy evrilish asosan to‘rt yo‘nalishda
namoyon bo‘ladi. Ayni shu jihatlarga ko‘ra uning adabiy merosi
umumiy mazmun-mohiyatini quyidagicha tasniflash mumkin:
1)
milliy;
2) diniy-ma’rifiy;
3) ilm-ma’rifat mavzusi;
4) ijtimoiy.
Milliy
mavzudagi she’rlar Tavallo adabiy merosining asosini
tashkil qiladi. Millat ravnaqi, ilmga intilish, Vatan hayotining
yaxshilanishi u uchun asosiy maqsad edi. U “Mumtoz poetikada
o‘zni ko‘rsatish kerakmi yoki davr ijodkorlardan kutayotgan
jasoratga qo‘l urish kerakmi?” tanlovida ikkilanmadi. Vaholanki,
uning mumtoz adabiyot an’analari yo‘lida yaxshigina toblangan
uslubi bor edi:
Bahor o‘ldi, ochildi g‘unchalar, g‘uncha dahonim, kel,
Muattar aylabon kulbamni bir yo‘l bo‘stonim, kel,
Nisor aylay yo‘lungga, jismim ichra naqdi jonim, kel,
Sabohatlik nigorim, mahvashi nomehribonim, kel,
Ravon azmi safar qil, lutf ila sarvi ravonim, kel.
Birgina ushbu muxammasdan ko‘rinadiki, “Ilmi sanoye’”da
Tavalloning o‘ziga xos iqtidori bo‘lgan. Biroq unga bu boradagi shon-
sharafdan ko‘ra, millatning taqdiri muhimroq edi. Hamza kabi “qora
elimizni tushunnvina o‘ng‘ay”, Cho‘lpon kabi “xalq turmushini yengil-
lik tarafiga” yurgizish uchun “qishloq tilida ko‘broq yozib anglatish”ga
bel bog‘ladi. “Yoz milliy tinmay aslo, qo‘y, tashla oshiqona” [Tavallo
1916, 3] tarzidagi xulosasi esa Mirmuhsin Shermuhammedov fikri
bilan ham o‘xshash. U nafaqat o‘zi, balki boshqa safdoshlari ham
millat hayotini ro‘y-rost bayon etuvchi asarlar yozishini, shu orqali
ularga to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatishi mumkinligini bayon qiladi. “Savqi
taraqqiy” sarlavhali g‘azalida bu fikrni yanada ochiqroq ifodalaydi.
Millatdoshlarni g‘aflat uyqusidan uyg‘onishga, jaholat chodiridan
chiqishga chorlaydi. Millat g‘amini yemoq “palov, sho‘rbo ham
norin” tanovulidan ming karra totliroq ekanligini, choyxonadagi
choyxo‘rlikdan maktabdagi urfon chashmasidan totmoq afzalligini
she’rga soladi. Zamondan boxabarlik istasang, she’r o‘qi degan
xulosaga keladi. Chunki u yashayotgan davr ijodkorlari she’rga yangi
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
85
vazifalar yuklagan, bu xalqning ijtimoiy hayotida yaqqol ko‘zga
tashlanayotgan edi:
Zamondin voqif o‘lmoq istasang nazmi Tavalloni
O‘qi, millat, bo‘lursan boxabar olamni korindan.
Millat hayotining har bir sahnasi: maktab, ilm-ma’rifat,
gazeta-jurnal uchun qizg‘anilgan pullarning to‘y-maishat uchun
sarflanishi sahnalari deysizmi, zamondan, taraqqiydan ortda
qolishmi – hamma-hammasini birma-bir yangicha qarashlar va
ohorli mazmun bilan she’rga soldi:
Hamisha bir juvon ko‘rgonda yuz maktabni tark aylab,
Chunon biz o‘rgulub, xo‘b irshayub, parvonamiz, yo rab.
“Sadoyi Farg‘ona” gazetasining 1915-yil 15-may, 121-sonida
“Vujudimdan bir rijo” sarlavhasi ostida ham chop etilgan
muxammasda esa qat’iyat bilan millatga xizmat etish shartini bayon
qiladi. Uning uchun bu dunyoda borlikning sharti, tiriklik nafi –
xalqqa xizmat qilmoqda ekanini yuksak badiiyat va poetik novatorlik
bilan o‘ziga xos tarzda ifoda etadi:
Ey qo‘lum, pul tutma hargiz millatga yordamlashmasang,
Bo‘lma xushnud, ey dilim, millat g‘amin g‘amlashmasang.
Ravshan o‘lma, ey ko‘zum, yoshing to‘kub namlashmasang,
Fikrim, ochilma, agar she’ring yozib xamlashmasang.
Chiq ichimdan, jonim, ey san, manga hamdamlashmasang.
“She’rlarim bilan xalqni g‘aflatdan bedor qilolmasam,
Yaratganga qanday yuzlanaman?” degan xavotir mudom uni qiynab
keladi. Bu xavotirlar esa, afsuski, asossiz emas. Chunki zamona
odamlari “millati mahv o‘lsa” parvo qilmaydigan, “sho‘rbo, palov,
norin” berib, “so‘ngra ikki yelkasiga tefsalar” ham ori kelmaydigan,
indamas gung holiga kelib bo‘lgan...
Bu ko‘rguliklar yechimi ilmu ma’rifatda ekanligini yaxshi
anglagan shoir zamondoshlariga nasihat qiladi, farzandlar kamoli
uchun mablag‘ tikmoqqa chorlaydi, “qorong‘u dilni yoritguvchi”,
“maqsudg‘a yetkazguvchi” vosita ilm ekanligiga ishontirmoqchi
bo‘ladi:
Hushing o‘lsa, do‘stlar, aldanma boylar molig‘a,
Boqmag‘il turlik libosa, boq aning a’molig‘a,
Necha ta’lim aylayur, atfolining akmolig‘a,
Abru nayson demag‘il, gulshanda gul ahvolig‘a,
Qatrayi boron emasdir, diydayi giryonidir.
86
Dildora RAXMONOVA
Shoir ijodiga chuqurroq nazar tashlash asnosida uning
lirikasida ayni bir mavzuga emas, baki har bir mavzuga murojaatda
novatorlik kuzatiladi. Bu holat Tavallo davrida, umuman, jadid
adabiyoti davrida mazmuniy yangilanish pishib yetila boshlaganini
ko‘rsatadi. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, “O‘zbek she’riyati
tarixidagi yangilanishlar jarayoni kuzatilsa, XX asr davomida keskin
o‘zgarishlar ro‘y berganligi ma’lum bo‘ladi” [Mullaxo‘jayeva 2019,
84]. Zero, bu davrning talabi faqat va faqat yangilikka, taraqqiyga
intilish edi. Tavallo ijodida ham ayni shunday – millat taraqqiysi
uchun xizmat qiluvchi, qaysidir ma’noda yechimi eng muhim bo‘lgan
mavzular yetakchilik qiladi. Jumladan, millat taraqqiysi uchun eng
muhim bo‘lgan tahsili ilm farzida qiz-o‘g‘ilga ajratmaslikka, xotin-
qizlarni ham ma’rifatli qilishga chorlaydi:
Farz bizlarga, ilm izlarga,
Arz sizlarga, bizni otalar.
“Maktabdur rahbar, ilm erur gavhar”,
Dedi Payg‘ambar ko‘b hadislarda.
O‘qusun Qur’on, har musulmon,
Yashasun urfon, yashasun millat.
Ilmsizlik butun insoniyat uchun eng ulkan fojia ekanini
ta’kidlagani holda, ilmsizlik sabablari va fojialarini “Baxtsiz millat”,
“Savdogar tilindan”, “Kel, ey millat...” murabba’ va muxammaslarida,
“Nijniy yarmarkasidagi yangi ashula”, “Bir sho‘ring qurg‘ur...” kabi
hajviy g‘azallarida yaqqol tasvirlaydi. Xususan, “Dunyo ketishiga bir
nazar” g‘azalida shunday savol qo‘yadi:
O‘ylangiz insof edub, bormi jahonda biz kabi?
Borcha millatlar arosinda taraqqiyda qoloq?
Ayni shu o‘rinda aytish mumkinki: “Millatni moddiy va
ma’naviy tanazzuldan faqat ilm-ma’rifat asrab qolishiga ishonch
jadidlar faoliyatining negizini tashkil etadi. Har bir insonni
uyg‘oqlikka, ilm olishga, axloqiy poklikka, ma’nan yuksalishga, turli
bid’at va xurofotlardan, tuban axloqiy qusurlardan xalos bo‘lishga
da’vat ularning turli janr va mavzularda yozgan asarlarida yaqqol
sezilib turadi” [Karimov 2002, 54].
Shoir mana shu qoloqlikka tortayotgan illatlarga qarshi
tinimsiz kurashishda o‘zida kuch topaveradi. Uning uchun millat
sha’ni, taraqqiyot tomon yo‘l turganda na g‘urur va na obro‘ birlamchi
emas:
Dedim: “Millat uchun o‘ldursa ham yozmoqni qo‘ymasman”,
Alar dedi: “Tavallo, sanda hech bir or yo‘x, yo‘x, yo‘x”.
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
87
Bu sinovlarning nihoyasi, bu zulmatning yakuni bormi degan
savollarga javobni “Oh-u hasrat” she’rida topgandek bo‘lamiz. Unda
yurtga, millatga muhabbat tuyg‘ulari so‘zlar shodasida terilib,
qog‘ozga tushadi, millat dardida yaratilgan har satri tavof etishga
arzigulik qiymat qozonadi:
Ey Xudo, ber bizingdek bedavolarga davo,
Qildi millat ko‘kragini ta’na tirnoqi yaro.
Shu ikki satrdayoq shoir ko‘pgina vositalardan unumli
foydalana olgan: birinchi satrda “bizingdek” so‘zi ishlatilmoqda.
Shoir yaratganga iltijo qilar ekan, uning rahmatiga sazovor
bo‘lishga umid bog‘laydi. Bu umidning asosini “Uning o‘ziniki”
ekanligini ta’kidlovchi “-ing” qo‘shimchasini qo‘llash orqali beradi
va mazmunning o‘ziga xos ifodasiga erishadi. Ya’ni millat hech bir
zulmat ko‘chasini chetlab o‘tmadi, illatlar botqog‘iga tobora botib
bordi, biroq Yaratganga isyon etmadi, undan begona bo‘lmadi.
“Sendan yuz o‘girmadik” degan ifoda ham singdirila olgan mazkur
satrda. Ta’naning o‘tkir va jirkanch tirnoqlari to‘g‘ridan-to‘g‘ri
millatning yuragini, ko‘ksini nishonga olgan. Tirnayverib-tirnay-
verib yara hosil qilgach, unga bir zum esa-da tinchlik bermaydi.
Endi bu millatning na halovati, na tirikligi bor. Axir ko‘ksi birovning
ayovsiz qo‘llariga tutqizilganlar qanday omon qolishi mumkin?
Buning birgina yo‘li bor: Ollohning o‘zi to‘g‘ri yo‘lga hidoyat etishi.
“Baxtsiz millat” muxammasida ham ayni g‘oya davom
ettiriladi:
Qilib joy qarg‘a-quzg‘un burgutu lochin uyosig‘a,
Ko‘ring, yo‘lotmayur o‘z mulkini, bas o‘z egosig‘a.
Solur zulmat, yoronlar, partavi olam ziyosig‘a,
Qilingizlar duokim, yetmasunlar muddaosig‘a,
Xudoyo, saqlagil bechorai millatni tuhmatdin...
Shoir o‘z zamonidagi ijtimoiy-siyosiy vaziyatni obrazlilik
orqali shunday ifodalaydiki, majoz haqiqatga libos bo‘lib,
mazmunning sirliligi va salmoqdorligiga hissa qo‘shdi. 1918-yilda
yaratilgan mazkur asar orqali kimlar nazarda tutilmoqda? Turkiston
boshidagi, haqiqiy burgut-u lochindek mard va jasur erlar o‘lkasidagi
“qarg‘a-quzg‘un”lar kimlar? Ular qanday “jasorat” bilan burgut
uyasiga kirib borishdi? Shu kabi savollarga shoir turkistonliklarning
tarqoqligi, birlasha olmasligi sabab bo‘lmoqda hammasiga deya
javob berishdan o‘zini tiyadi. Natijada, o‘quvchi so‘zlar ortidagi sirni
o‘zi “anglaydi”. Burgutni mudroq bosgan taqdirdagina, hushyorlikni
qo‘ldan boy bergandagina, o‘laksaxo‘r quzg‘unlar uning ustida
88
Dildora RAXMONOVA
aylana boshlaydi. U o‘z xatosini anglab yetganda, allaqachon bir gala
quzg‘unlar qurshovida qolgan bo‘ladi. Atrofdagi qondoshlari unga
ko‘mak qo‘lini cho‘zishmasa, hech bir harakatdan naf yo‘q, taqdiri
nomunosib o‘lim bilan yakun topadi. Bu ramziylik Turkistonning
ayni paytdagi haqqoniy tasviri edi.
Tavalloning millat, milliyat haqida yonib bitganlarini
shunchaki o‘qib bo‘lmaydi. Qo‘lidagi qalami gohida jamiyatdagi
illatlarga qarshi ko‘tarilgan qamchiga aylanadi. “Umuman, jadidchilik
mohiyati hayotning o‘zidagi muammolar qadar boy va rang-barang.
Uning markazida istiqlol uchun kurash g‘oyasi turardi. Bu – o‘z
yeriga, eliga, diliga, diniga, tiliga o‘zi egalik qilish, buning uchun esa
uyg‘onish, yuksalish, rivojlanish kerak degan fikr edi” [Mamatqulova
2002, 62].
Tavallo mavzularni ba’zan xitob, gohida nido kabi badiiy
jihatlardan foydalangan holda yanada rang-barang va o‘ziga xos qilib
shakllantiradi. O‘ziga moslik darajasi bilan zamondoshlari orasida
ajralib turdi. Xalqini jaholatdan qochishga, ilm olishga chorlagani
holda, O‘zining kamtarona nazm gulshaniga taklif etib, qalam kuchi
ila xolisona xizmat etgan, “oh millat, top taraqqiy deb to‘kub ko‘zlarga
xun” deya fig‘on chekib, yurak-bag‘ri millatining farovonligi yo‘lida
qon bo‘lgan, qardoshlari ko‘ngliga dovul misoli o‘tkir so‘zlari ila kira
olgan, she’rlarida yurt dardida yonib, “Ey qarindosh, uxlamangiz, biz
kutarmiz sizdin ish” deya xitob qiladi. U hech bir yurt odamlaridan
aql-zakovati bilan kam bo‘lmagan xalqini bid’at va xurofotdan ilm-u
ma’rifatni ajrata bilishga undaydi.
Tavallo ijodiy tafakkuri rivojlanishida xalq og‘zaki ijodining
ham o‘ziga xos ta’siri bo‘lgan. Qarg‘ishlar-u alqov (olqish)lardan
she’rlarida unumli foydalana oldi, shu jihat ham she’rlarining
xalqchillashuviga ijobiy ta’sir qildi:
“To‘g‘ri yurgil, bo‘lmasa, sinsun
ayog‘, bo‘lg‘il cho‘loq”, “Ajab tashvishlara o‘lding sabab olamda,
girmon, o‘l, Xusumatdor o‘lmay, sen bu kun yer birla yakson o‘l”,
“Bilmading qadrimni deb, go‘r ichra tanbeh bermagil”
kabi satrlarni
uning ijodida uchratish mumkin. Bu kabi qo‘llanishlarni, ayniqsa,
uning hajviyotida ko‘p uchratamiz.
N.V. Gogolning
“Agar kulgi
shunchalik qudratli bo‘lib, undan qo‘rqar ekanlar, demak, kulgini
bekordan bekorga sarf qilish kerak emas. Men bilgan barcha yomon
narsalarni bir joyga yig‘ishga va hammasi ustidan bira to‘la kulishga
qasd qildim”, – deb yozganiga qiyosan, ehtimolki, Tavallo imzosining
“Mag‘zava”, “Muxbircha” va boshqacha atalishlarga aylanishiga
ijtimoiy hayotdagi o‘zgarishlar sabab bo‘lganini ko‘rish mumkin.
“Xalq ommasining mustamlakachilik zulmi va zulmatidan xira
89
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
tortgan ko‘zlarini ochish, uni so‘nggi asrlarda o‘z qa’riga tortgan
qoloqlik muhitidan xalos etish uchun, avvalo, o‘zi kechirayotgan
turmushning ayanchli manzaralarini, o‘zining nochor ahvolini,
el-u yurtni chirmab tashlagan jaholat va nodonlik pechaklarini
unga yaqqol ko‘rsatish lozim edi. Buni yaxshi tushungan Tavallo
birinchi navbatda hajviy lirika imkoniyatidan foydalanishni o‘ziga
maqsad qilib oldi. Mumtoz adabiyotdagi hajv san’ati an’analaridan
yangi tarixiy-madaniy sharoitda mahorat bilan foydalanish va
davom ettirish san’atini mukammal egalladi”
[Karimov 2008,
89].
Tavallo lirikasidagi hajviyot mavzularning rang-barangligi
jihatidan alohidalikka ega va uning
adabiy merosidagi salmoqli o‘rin
egallagan hajviyotni mavzu jihatidan quyidagicha guruhlash
mumkin:
1. Ijtimoiy hayot voqealari tasvirlangan she’rlar (“Nijniy
yarmarkasida yangi ashulalar”, “Sharq maktabida imtihon”, “O‘ktabr
ashulasi”, “Bu ham bir ashula” kabi).
2. Xotin-qizlar ahvoli, huquqlari ko‘rsatilgan hajviy she’rlar
(“Mazluma qizlar ashulasi”, “Mayligamu?”, “Xotin-qizlar fig‘oni” kabi).
3. Hayotdagi salbiy illatlar tasvirlangan hajviy she’rlar
(“Hozirgi pivoxona ashulasi”, “Restoran”, “Hofizlar tilidan”, “Gul
yuzingni”, “Mushtum kupleti” kabi).
4. Matbuotning ijtimoiy hayotdagi ahamiyatini ko‘rsatuvchi
she’rlar (“Mendan non savat”, “Qalam”, “Izhori tashakkur”, “Yaqinda
ja-ja-jakdir” kabi).
5. Din ahli tanqidi, ahvoli berilgan hajviy she’rlar (“Ro‘zada
mashg‘ulotim”, “Tegirmon navbati bilan”, “Yanvar to‘poloniga
bag‘ishlab” kabi).
Tavalloning ijtimoiy hayot voqealari tasvirlangan hajviy
she’rlarda davr hodisalariga faol munosabat kuzatiladi. Turkiston
uchun butunlay yangilik bo‘lgan hodisalar haqida yozadi. “Nijniy
yarmarkasida yangi ashula” hajviyasi g‘azal janrida yozilgan bo‘lib,
unda Nijniy Novgorod yarmarkasidagi o‘zbek savdogarlarining
achinarli ahvoli kulgi tig‘iga “qadaladi”. Savdo-sotiq maqsadida
borgan o‘zbeklar (musulmonlar!)ning bulvarlarda qolib ketgani
va ularga qilingan qo‘pol muomalalar hajviy usulda yoritib beriladi:
Fattoyini sudrashib, bulvarida mudrashib,
Soch-u soqolin qoshib, sarsona tong otquncha.
“O‘ktabr ashulasi” deb nomlangan she’rida esa Oktyabr
voqealari sababi bilan kambag‘allarning ozod bo‘lgani, boylarning
achinarli ahvoli tasvirlanadi:
90
Dildora RAXMONOVA
Yoshlar uyushmasi chollar sho‘ridir!
Firqa uning qo‘riqchisi qo‘ridir!
Boylar qo‘ydir, qizil askar bo‘ridir!
Endi yurti xalq sho‘rosi so‘raydir.
Berib tursak o‘zga darmon O‘ktabr.
Mazkur she’rda shoir Oktyabrni madh etgandek bo‘ladi.
Biroq chuqurroq mulohaza yuritilib, so‘zlarda yashiringan ma’noni
izlashga astoydil bel bog‘lansa, ijodkorning jasorat bilan qilgan
o‘xshatishlariga qoyil qolmay iloj yo‘q. Zero, bu davrda hamma ham
qonli siyosatini dunyo sahnida yoyayotgan tuzumning asl qiyofasini
ochib tashlashga botina olmasdi. Buyuk hodisa hisoblangan Oktyabr
inqilobi g‘alabasiga bag‘ishlangan she’rning aynan hajviy usulda
yozilganligi biroz g‘ayritabiiydek. Dastlab o‘quvchida muallif
Oktyabr voqealariga xayrixohdek tasavvur uyg‘onadi. Uning
“men”idagi mazkur voqealarga qarshilik sinchiklab kuzatilsa, ko‘zga
tashlanadi. “Boylar qo‘ydir, qizil askar bo‘ridir” satrida bu fikr
aniqroq yuzaga chiqadi. Chunki shu paytga qadar adabiyotda “qo‘y”
chorasizlik, ojizlik, “bo‘ri” esa qonxo‘rlik, zolimlik obrazi sifatida
gavdalantirilgan. Oktyabrning umri bu yurtda uzoq cho‘zilmasligini
orzu qiladi, hatto bunga ishonadi ham. Shuning uchun bo‘lsa kerak:
Xayr endi, bo‘lg‘il omon, O‘ktabr!
deya she’rni yakunlaydi.
Tavallo xotin-qizlar ahvoli, ularning haq-huquqlari
ko‘rsatilgan she’rlarida turli-tuman qabohatlarni yuksak insoniy
ideallar nuqtayi nazaridan hajviyalar vositasida fosh etadi. Masalan,
uning “Mazluma qizlar ashulasi” muxammasida xotin-qizlarning
fojiaviy ahvoli tasvirlanadi. Shoirning mahorati shundaki, mazkur
tasvirni xotin-qizlarning o‘z tilidan mohirlik bilan bera oladi. Nafrat,
jirkanish hislarini bunday zaharxandali qarg‘ishlarga joylash ayollar
nutqiga xos hodisadir. Shoir buni yaxshi ilg‘aydi:
Qiz olg‘on qo‘shxotin ustiga chollarga ajal kelsun,
Oqarg‘on sochlari, pahmoq soqolllarg‘a ajal kelsun,
Oqizg‘on yoshimiz, hardamxayollarg‘a ajal kelsun,
Topilib umri, darz o‘lg‘on sapollarg‘a ajal kelsun,
Semirgan cho‘chqadek, ul qora mollarg‘a ajal kelsun.
Tavalloning
hajviy
she’rlari
muxammas,
murabba’,
musaddas, g‘azal, masnaviy janrida yozilgan. Uning she’rlari eski
she’r tizimida bitilgan bo‘lsa-da, undagi ruh va mazmun butunlay
yangidir. Uning she’riyatidagi yana bir ta’kidlash lozim bo‘lgan
jihat – badiiy jihatdan pishiqlikdir. U an’anadan foydalangan holda,
mazmunan go‘zal hajviyalar yarata oladi. “Mayligamu?” g‘azali
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
91
Almaiy she’riga nazira bo‘lib, shoir yuksak mahorat bilan xotin-
qizlar haq-huquqlarining to‘la tiklanmaganini va hamma narsalar
qog‘ozdagi gaplar ekanini ko‘rsatib beradi. Hajviy g‘azal targ‘ib
qiluvchi inson va ayol o‘rtasidagi savol-javob, dialog asosiga qurilgan
bo‘lib, “Mushtum”ning munosabati bilan yakunlanadi.
Hayotdagi salbiy illatlar tasvirlangan hajviy she’rlarda shoir
muayyan illat va uni yuzaga keltirgan shart-sharoitni qoralabgina
qolmay, balki keskin fosh etadi hamda uning barham topishi
zarurligini ko‘rsatadi. Masalan: “Hozirgi pivoxona ashulasi”da
ruslarning Turkistonga kirib kelishi bilan ular hayotidagi
ichkilikbozlik, fohishabozlik illatlarini qoralaydi.
Tavallo qahramon illatlarini o‘z tilidan berish orqali ham
hajviyalarining mazmunan betakrorligiga erisha oladi. “Izhori
tashakkur”, “Ro‘zada mashg‘uliyatim”, “Hofizlar tilidan” she’rlari
ayni shunday usulda yaratilgan bo‘lib, mazmunan betakrorlikni
saqlagani holda zabardast ijodkorlar an’anasini munosib davom
ettira olgani namoyon bo‘ladi.
Shoir hajviyotda ironiya va kinoya usullariga keng tayangan
holda mazmunning kuchayishiga erishadi. Masalan, “Muborakbod”
she’rida ironiya usulida tashqi shakl ichki mazmunga zid holda
tasvirlangan:
Yanchilgan o‘zbek, endi hokimiyat muborak,
Ur, bir-biringni chayna, hokimiyat muborak,
Tut qo‘lga katta cho‘qmor, balki bichog‘u kaltak,
Ur, bir-biringni o‘ldir, bu sizga bo‘lsun ermak,
Yanchilgan o‘zbek, endi hokimiyat muborak.
Amma-xolasi havodor!..
Shoir hajviy she’rlaridagi kinoyaga boy nutq tasvirlana-
yotgan narsa-hodisaning, shaxsning mohiyatini ochishga yordam
bergan. Bunda muallifning ularga munosabati oydinlashgan.
Yuqoridagi kinoyaviy she’rlarda biz Tavalloning Oktyabrni madh
etishidan maqsad nima ekanligini bilib olamiz. Xuddi shu kinoya
o‘quvchi ko‘z o‘ngida Tavalloning sho‘rolar hokimiyati va uning
siyosatiga salbiy munosabatda ekanligini, ularni kulgi yo‘li bilan
qoralashga, fosh etishga intilganini aniq ravshan anglatadi.
Tavalloning hajviy she’rlarida forsiy izofa, arabiy so‘zlar, ruscha so‘z
va iboralar, fransuzcha so‘zlar, turkcha-tatarcha qoliplardan keng
foydalanadi. Davrning illatlarini ko‘rsatishda qahramon tilidan
vulgar va jargon so‘zlarni ham ishlatgan.
Davr va kelajakning tutash nuqtasi topilgan quyidagi she’rga
ham e’tibor qaratadigan bo‘lsak, Tavallo she’riyatining konsepsiyasi
92
Dildora RAXMONOVA
aniq namoyon bo‘ladi:
Yer yuzini “shoir” bosib ketajakdir,
Har kishiga bir bosh “shoir” tegajakdir.
Ul shoirlar bir miriga to‘rt yuz grom,
Bir nafasda she’r yozib berajakdir...
Shoirlik – taqdirdir. Bu taqdirni faqat yashash mumkin.
Uni tirikchilikning quliga aylantirish mumkin emas. Bu ishga qo‘l
urganlarning kelajagi bo‘lmaydi, ularning o‘zlari-da tizgan satrlari
yanglig‘ zamon chig‘irig‘idan chetga surilib qolaverishadi. Shoirlik
taqdir qilinmaganlarda na she’r ilhomi va na iste’dod bo‘ladi. “Yengil
kulgi” uyg‘otadigan bu she’r orqali muallif nima demoqchi? O‘z
zamonida odatga aylanayozgan holat haqida bayon etyaptimi yoki
kelajakka bashorat qilyaptimi? Bizningcha, har ikki javob ham to‘g‘ri.
Chunki o‘sha davrdayoq mavjud illat — she’rsozlik, nazmparastlik
bugungi kunga ham xos. Eng oddiy fikrlarni-da she’r qilib aytishga
ishtiyoq hamma zamonlarda ham mavjud edi. Bundaylarga ijodning
ilohiy tortiq ekanligini tushuntirish befoyda, ular har narsani
moddiylikda ko‘rishadi. She’rga “solingan” so‘zlar majmuyi bilan
iste’dod tilidan to‘kilgan satrlarning farqiga so‘zni his qiladigan har
bir inson yeta oladi.
“Munojot” nomli g‘azalida esa yangicha obrazlar orqali fikr
uyg‘otishga, yangi mohiyatni anglatishga harakat qiladi: gimnoz
(gimnaziya)ni choyxonaga, kitobni bedonaga qarshilantirish orqali
yangicha fikriy yangilikni beradi:
Nedan gimnozdan ortiq bo‘ldi bizga bilmadim hargiz,
Hamon yoshlarg‘a to‘lg‘on bu bizi choyxonamiz, yo rab.
G‘azalda taraqqiy etgan millatlarning har bir muvaffaqiyat
omili yaqqol tasvirlanadi. Shoir ayblovni boshqalarga malomat
shaklida emas, o‘zimizga qaratadi. Bu bilan har qanday holatda
bo‘lmasin, millatning yaxshi-yu o‘kinchli holatida ham u bilan birga
ekanligiga ishora beradi. G‘aflat uyqusiga qonmayotganligimiz,
boshqalar qo‘ynida kitob bilan maktabga yo‘l olsa, biz choponimiz
ichiga bedana solib, urishtirishga otlanganimiz, juvonlarga
ishqibozlik ortidan ilmga sarflanishi shart bo‘lgan fursatni qo‘ldan
berayotganimiz, bu ahvolda, ota-onalarimizni keksalik chog‘larida
xor etishimizni, bu kabi tuban ketishimizni “O‘zing ko‘rib turibsan”,
deya zorlanadi. Tavallo “Munojot”ining xulosasi shu tarzda
tugallanadi: mana shu ahvoldagi xalqqa o‘zing rahm ayla, “aqldan
begona”larni o‘zing isloh et.
Tavallo adabiy merosida munojot turkumidagi bu kabi
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
93
she’rlar 8 tani tashkil etsa, undan to‘rttasiga shoirning o‘zi “Munojot”
deb sarlavha qo‘yadi. Bu esa uning asarlari mohiyatiga diniy motivlar
begona emasligini ko‘rsatadi. N.Jabborov ta’kidlaganidek, “Munojot
– o‘z mohiyatidan ogoh insonning Yaratganga iltijosi. Undan boshqa
hech kimning huzurida aytmaydigan iqrornomasi” [Jabborov 2004,
129] ekan, millatning chin holidan ogoh Tavallo kabi ziyolilar
Yaratgandan ilm-u ma’rifatga moyillikni iltijo qilishlari eng to‘g‘ri
yo‘l edi.
Ayni mavzu jihatidan XX asr boshida ijod qilgan shoirlar bir-
birini takrorlagandek bo‘ladi. Abdulla Qodiriy millatning ahvolini
bayon eta turib:
Ko‘r bizing ahvolimiz, g‘aflatda qanday yotamiz,
Joyi kelgan chog‘ida vijdonni pulga sotamiz,
desa, Abdulla Avloniy:
Yotursan tobakay g‘aflat quchog‘inda, uyon millat
Jaholat jomasin ustingdan irg‘it tur, zamon millat,
deya
harakat qilmoqqa chorlaydi.
Tavallo “Musaddas vijdonlilara” asarida:
Dunyoni qoplasa suvlar, sani parvoying yo‘qdur,
Qayg‘u millat yemading, osh-nona qorning to‘qdur,
Bo‘yla yotsang, kelajak xavfu xatarlar cho‘qdur,
She’r mazmuni – Tavalloda “alif”lar o‘qdur,
Bormu olamda bizimdek hama eldin qolg‘on,
O‘zi nodon, ko‘zi qon, ko‘kragi g‘amg‘a to‘lg‘on,
deya millatning ahvolini tasvirlaydi. “Nega faqat yomon
holatlardan so‘z ochasan?” degan savolga Tavallo mana shu
musaddasida vijdonini sabab qilib ko‘rsatadi. Bu o‘rinda she’rda
ko‘tarilgan masalalar bir menga emas, millat uchun vijdoni kuygan
har bir insonga oiddir degan ta’kid o‘ziga xos tarzda aks etadi:
Yozmas erdim muni man qo‘ymadi hargiz vijdon
Dedi: yoz millat uchun, millata jonlar qurbon.
Tavallo xoh g‘azal, xoh muxammas – barcha janrlarda
mazmuniy yukka alohida e’tibor qaratadi. D. Quronovga ko‘ra,
“misra va bandlarga bo‘linganlik lirik asarning bamisoli “tashrif
qog‘ozi”, shuning o‘ziyoq zavqli o‘quvchida muayyan estetik kutuvni
– she’r otliq mo‘jiza bilan uchrashish hayajonini hosil qiladi va u
beixtiyor maromga solib o‘qishni boshlaydi. Boshlaboq marom va
so‘zlar ma’nosi qo‘shilishidan ohangni topadi, ohang ma’nolarni bir-
biriga payvandlab mazmunga aylantiradi”, – deb yozadi [Quronov
94
Dildora RAXMONOVA
2018, 220]. Ayni shu fikrlar tasdig‘i Tavallo she’riyatida o‘zining
poetik aksini topadi. Jumladan, misralarda ham, musammatlarning
bandli shakllarida ham shoirning mazmunan novatorlikka intilishi
aks etadi. Jumladan, uning quyidagi misralariga e’tibor qaratadigan
bo‘lsak, chaqiriq, da’vat mazmuni yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Qalam olg‘onda qo‘lum, yosh ko‘zumdin tomadur,
Tushaman qancha xayola, boqaman tong otadur,
Muni millat bolasi bilmayin uxlab yotadur,
Yana g‘amga qolaman, kim muni deb uyg‘otadur,
Turing emdi siza derman, hama el bo‘ldi ravon,
Yetdi maqsad uyina qolmadi munda karvon.
“Hama el”ning maqsad karvoni manzilga yetib bo‘lgunga
qadar ahli Vatan, millat bolasi nima bilan band edi? Qachongacha bu
hol bardavom bo‘ladi? Hol shu bo‘lsa, kelajak qanday kechadi? Ne
qilmoq kerak? Shoir qo‘liga har gal qalam olganda mana shu savolga
javob izlaydi. Millat ro‘zg‘orini chirkinlashtirayotgan, zalolatga
yetaklayotgan har illatni qalamga oladi. Ayni shu mazmun boshqa
she’rlarda ham davom etadi. Jumladan, “Hasb-u hol” masnaviysida
shunday yozadi:
Garangmu etdi amomang, eshitmayur qulog‘ing,
Ko‘tarma foyda yo‘q, yarmisini yirtib sot.
Obrazlar tashiyotgan ma’no-mazmun mohiyatiga ko‘ra tahlil
qilsak, bu misralarda amoma (salla) faqatgina o‘z ma’nosida emas,
dunyoni teran anglashga xalal berayotgan odatlar, olamga teranroq
boqishga to‘siq bo‘layotgan illatlar ramzi ham bo‘lib kelayotganini
anglaymiz.
XULOSA
Ko‘rinib turganidek, Tavallo she’riyatida mazmunning
yangilanishi bosqichma-bosqich rivojlanib borgani holda, mazmuniy
yangilanish obrazlar, janrlar, shakllar vositasida amalga oshadi. O‘z
millatining taraqqiy topish holatida G‘arbdan ortda qolayotgani,
ma’rifatni boshqa xalqlar egallab, o‘z millatining jaholat botqog‘ida
qolayotgani shoirni chuqur qayg‘uga soladi. Zero, “Sharq va G‘arb
madaniyati qiyosiga yuksak umuminsoniy mezonlar asosida
yondashish, masalaning tub mohiyatidan, ildizidan kelib chiqib fikr
yuritish, Vatan va millat manfaati nuqtayi nazaridan baholash –
mutafakkir jadidlar ma’naviy-axloqiy ta’limotining bosh xususiyati”
[Jabborov 2017, 11] bo‘lgani bois Tavallo she’riyatida ham nihoyatda
yuksak mavqe’ egallaydi. Uning she’riyati yangilanib borayotgan
lirikaning mukammal qiyofasi yaralishida muhim o‘rinni egallashi
bilan xarakterlidir.
ADABIYOTLAR
Жабборов, Нурбой. 2017. Фитрат ижодида Шарқ ва Ғарб маданияти
талқини. // “Истиқлол ва Фитрат” мавзусидаги анъанавий
республика илмий-амалий анжумани материаллари.
Бухоро.
Жабборов, Нурбой. 2004. Фурқатнинг хориждаги ҳаёти ва ижодий
мероси: манбалари, матний тадқиқи, поэтикаси. Филол.
фан. доктори... дис. Тошкент.
Йўлдошев, Қозоқбой. 2016. Бадиий таҳлил асослари. Камалак.
Тошкент.
Каримов, Баҳодир. 2002. Қодирий ва маънавият. Тошкент.
Каримов, Наим. 2008. ХХ аср адабиёти манзаралари. O‘zbekiston.
Тошкент.
Лотман, Юрий. 1972. Анализ поетического текста. Просвещение.
Ленинград.
Маматқулова, Наргис. 2002. Адабиёт ва маърифатпарварлик.
Тошкент.
Муллахўжаева, Раъно. 2019. Тафаккур янгиланиши. Муҳаррир.
Тошкент. Раҳимжонов, Нўъмон. 1979. Давр ва ўзбек
лирикаси. Фан. Тошкент.
Султон, Иззат. 1986. Адабиёт назарияси. Ўқитувчи. Тошкент.
Хализев, Валентин. 1999. Теория литературы. Высшая школа. Москва.
Қуронов, Дилмурод. 2018. Адабиёт назарияси асослари. Академнашр.
Тошкент.
Ҳожиева, Шаҳло. 2019. Чўлпон шеъриятида поэтик тафакккурнинг
янгиланиш тамойиллари. Филол. фан. бўй. фал. доктори
... дис.Қарши.
Pardaev, K. (2019). MUKIMI’S SOURCE OF LYRICS AND COMPARATIVE
ANALYSIS.
ANGLISTICUM. Journal of the Association-Institute
for English Language and American Studies
,
8
(10), 78-85.
Pardaev, K. (2021). Interpretation of historical events in the work of
Mukimi.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary
Research Journal
,
11
(4), 278-283.
Amonov, S. (2019). Khamza Poetry: Sources And Text Research.
Philology
Matters
,
2019
(3), 14-20.
Амонов, Ш. Н. (2017). О» НАЦИОНАЛЬНЫХ СТИХАХ» ХАМЗЫ И ЕГО
ИЗДАНИИ. In
ФИЛОЛОГИЯ ФӘНЕ: ТАРИХЫ, ХӘҘЕРГЕҺЕ,
КИЛӘСӘГЕ
(pp. 92-95).
Jabborov, N. (2023). ABDULLA QADIRI’S SKILL OF DESCRIBING THE
NATIONAL SPIRIT. The American Journal of Applied sciences,
5(04), 61-73.
95
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
The role of individual creative thinking in the
update of poetic content (in the example of the
literary heritage of Tavallo)
Dildora Rakhmonova
1
Abstract
This article contains an analysis of views on the relationship
between poetic form and content, individual creative thinking. The concept
of poetic content is one of the main trends that determine the uniqueness
of each artist. Classical poetic images in Tavallo’s work: flower, nightingale;
Vatan, like contemporary artists, was able to renew them through individual
creative thinking, even if the issues of science and enlightenment served to
ensure artistry. The literary heritage of Tavallo, who achieved substantive
innovation in giving a new meaning to traditional images, is broadly
analyzed in the article, categorized into specific classifications.
Keywords:
Tavallo, contemporary literature, nation, image, form,
poetic content, relationship between form and content, individual creative
thinking, Turkestan, national press, Europe.
References
Jabborov, Nurboy. 2017. Fitrat ijodida Sharq va G‘arb madaniyati talqini.
// “Istiqlol va Fitrat” mavzusidagi an’anaviy respublika ilmiy-
amaliy anjumani materiallari. Buxoro.
Jabborov, Nurboy. 2004. Furqatning xorijdagi hayoti va ijodiy merosi:
manbalari, matniy tadqiqi, poetikasi. Filol. fan. doktori... dis.
Toshkent.
Yo‘ldoshev, Qozoqboy. 2016. Badiiy tahlil asoslari. Kamalak. Toshkent.
Karimov, Bahodir. 2002. Qodiriy va ma’naviyat. Toshkent.
Karimov, Naim. 2008. XX asr adabiyoti manzaralari. O‘zbekiston. Toshkent.
Lotman, Yuriy. 1972. Analiz poeticheskogo teksta. Prosveщenie. Lenin
-
grad.
Mamatqulova, Nargis. 2002. Adabiyot va ma’rifatparvarlik. Toshkent.
Mullaxo‘jaeva, Ra’no. 2019. Tafakkur yangilanishi. Muharrir. Toshkent. Ra-
himjonov, No‘mon. 1979. Davr va o‘zbek lirikasi. Fan. Toshkent.
Sulton, Izzat. 1986. Adabiyot nazariyasi. O‘qituvchi. Toshkent.
1
Rakhmonova Dildora Mirzakarimovna
– Doctor of Philosophy (PhD) in Philology,
Tashkent State University of Law.
E-mail:
dildorarahmonovatsul@gmail.com
ORCID ID:
0000-0002-2410-6075
For citation:
Rakhmonova, D. 2024. The Role of Individual Creative Thinking in
the Update of Poetic Content (in the Example of the Literary Heritage of Tavallo)
Uzbekistan: Language and Culture. 1(2):
81-97.
96
Dildora RAXMONOVA
Xalizev, Valentin. 1999. Teoriya literaturi. Visshaya shkola. Moskva.
Quronov, Dilmurod. 2018. Adabiyot nazariyasi asoslari. Akademnashr.
Toshkent.
Hojiyeva, Shahlo. 2019. Cho‘lpon she’riyatida poetik tafakkkurning
yangilanish tamoyillari. Filol. fan. bo‘y. fal. doktori ... dis.Qarshi.
Pardaev, K. (2019). MUKIMI’S SOURCE OF LYRICS AND COMPARATIVE
ANALYSIS.
ANGLISTICUM. Journal of the Association-Institute
for English Language and American Studies
,
8
(10), 78-85.
Pardaev, K. (2021). Interpretation of historical events in the work of
Mukimi.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary
Research Journal
,
11
(4), 278-283.
Amonov, S. (2019). Khamza Poetry: Sources And Text Research.
Philology
Matters
,
2019
(3), 14-20.
Амонов, Ш. Н. (2017). О» НАЦИОНАЛЬНЫХ СТИХАХ» ХАМЗЫ И ЕГО
ИЗДАНИИ. In
ФИЛОЛОГИЯ ФӘНЕ: ТАРИХЫ, ХӘҘЕРГЕҺЕ,
КИЛӘСӘГЕ
(pp. 92-95).
Jabborov, N. (2023). ABDULLA QADIRI’S SKILL OF DESCRIBING THE
NATIONAL SPIRIT. The American Journal of Applied sciences,
5(04), 61-73.
97
Poetik mazmun yangilanishida individual ijodiy tafakkurning o‘rni (Tavallo adabiy
merosi misolida)
