SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
92
лигатура
ҳам
киради
.
Буларнинг
натижаси
матнда
учраган
кўпгина
ибора
ҳамда
бирикмалар
,
баъзи
жумлалар
маъносининг
қайта
ўгирилишига
ва
изоҳланишига
олиб
келди
.
Жумладан
,
ўн
саккизинчи
бўлимнинг
талқини
тубдан
ўзгарди
.
ҲАСАНОВА
ШАФОАТ
Филология
фанлари
номзоди
,
ЎзР
ФА
Алишер
Навоий
номли
Давлат
адабиёт
музейи
Хиромий
“
Тўтинома
”
сининг
қиёсий
таҳлили
Аннотация
.
Мақолада
шу
кунга
қадар
махсус
тадқиқот
объекти
бўлмаган
Хиромий
-
нинг
“
Тўтинома
”
асари
биринчи
марта
Нахшабий
ва
бошқа
ижодкорлар
асарлари
билан
қиёсий
ўрганилиб
,
муаллифнинг
ижодий
ютуқларини
кўрсатиш
билан
бир
қаторда
,
салафлари
асарларидан
қанчалик
фойдаланганлиги
ва
адабий
анъана
қонуниятларига
нечоғлик
риоя
этгани
ҳам
очиб
берилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Тўтинома
,
Нахшабий
,
Хиромий
,
Хайдарбахш
,
Латифий
,
ҳикоя
,
сюжет
,
манба
,
қиёсий
таҳлил
,
асар
,
қолипловчи
ҳикоя
,
анъана
.
Аннотация
.
В
данной
статье
впервые
проведен
сравнительный
анализ
произведения
Хирами
«
Тутинамэ
»
с
произведениями
Нахшаби
и
других
авторов
,
которое
до
сего
времени
не
было
объектом
специального
научного
исследования
.
В
статье
раскрываются
твор
-
ческие
достижения
автора
,
их
использование
современниками
,
а
также
следование
литетурно
-
художественным
традициям
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Тутинаме
,
Нахшаби
,
Хирами
,
Хайдарбахш
,
Латифи
,
рассказ
,
сюжет
,
источник
,
сравнительный
анализ
,
произведение
,
рассказ
рамка
,
традиция
.
Summary.
The article traces the work "Tutiname" by Hirami, which has not been yet the
object of scientific research. For the first time it was studied comparatively the works of
Nakhshabi and writings of other authors. Besides, here is defined the creative achievements of
Hirami and disclosed those creative moments, which he borrowed from his predecessors and how
he adhered to the canons of literary traditions.
Keywords and expressions:
Tutinamah, Nakhshabi, Khirami, Khaydarbakhsh, Latifi, story,
plot, source, comparative analysis, work, story frame, tradition.
Ўзбек
мумтоз
адабиёти
тараққиётида
адабий
таъсир
ва
адабий
алоқалар
муҳим
ўрин
эгаллайди
.
Бир
-
бирига
уйғун
оғзаки
ва
ёзма
ёдгорликлар
,
анъанавий
муштарак
сюжетларнинг
мавжудлиги
қадимданоқ
Яқин
ва
Ўрта
Шарқ
халқлари
адабиётига
хос
бўлган
ҳодисадир
.
Ҳикоя
ва
қиссачилик
адабий
анъанаси
шу
адабий
ҳодиса
билан
алоқадор
ҳолда
,
унинг
ажралмас
қисми
сифатида
майдонга
келди
.
Ижодкорлар
асарлари
асосига
киритилган
сюжетлар
Шарқ
халқлари
оғзаки
ижодида
кўп
учровчи
эртак
ва
қиссалар
мазмунига
сингдирилганлиги
билан
анча
машҳурдир
.
Кузатишлар
шуни
кўрсатадики
,
бир
ижодкорнинг
асари
турли
кўринишларда
талай
халқлар
оғзаки
ижодиётида
мавжуддир
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
93
Турли
элларда
,
турли
тилларда
,
ҳар
хил
вариантларда
жаҳон
кезган
бу
эртаклар
аксар
бир
-
бирини
баъзи
ўзгаришлар
билан
такрорлайди
.
“
Тўтинома
”
мавзуига
бағишланган
достонларни
бир
бутун
ҳолатда
ҳар
бир
ижодкорнинг
тарихий
,
ижтимоий
ва
эстетик
қарашлари
асосида
ўрганиш
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Чунончи
,
бу
ишни
амалга
оширишда
,
бир
томондан
,
қатор
ижодкорлар
асарларининг
манбаларини
аниқлаш
,
сюжет
ва
образ
-
ларидаги
ўхшаш
ва
умумий
томонларини
ўрганиш
,
иккинчи
томондан
,
достон
-
ларнинг
ғоявий
-
бадиий
йўналиши
ва
композицион
тузилишидаги
фарқларни
тадқиқ
этиб
,
ҳар
бир
шоирнинг
ғоявий
-
эстетик
қарашлари
ва
бадиий
маҳора
-
тини
аниқлаш
,
қолаверса
,
Хиромийнинг
анънавий
“
Тўтинома
”
нависликдаги
ўрнини
белгилаш
зарур
.
Турли
муаллифларга
мансуб
бўлган
«
Тўтинома
»
нинг
қиёсий
таҳлили
анъана
ва
ижодийлик
масалалари
билан
боғлиқ
айрим
томонларни
равшан
-
лаштиришда
ҳам
муҳимдир
.
Ушбу
қиёсий
текшириш
Нахшабий
,
Хайдар
-
бахш
,
Латифий
,
Асирий
ва
Мирзабобо
достонларининг
ўзаро
таъсир
доира
-
сини
ёритиш
билан
бир
қаторда
“
Тўтинома
”
ларнинг
ўхшаш
ва
фарқли
то
-
монларини
ҳам
аниқлашга
ёрдам
беради
.
Нахшабий
1
ва
Хиромий
2
“
Тўтинома
”
лари
қиёсланганда
Хиромий
ўз
достонида
ҳамд
ва
наътдан
сўнг
кириш
қисмини
“
Оғози
достони
“
Тўтинома
”
деб
ажратиб
,
унда
Маймун
билан
Хўжаста
ҳақидаги
қолипловчи
ҳикояни
баён
қилгани
ва
асарнинг
бо
-
шиданоқ
ўзига
хос
композицион
услубни
қўллаганига
гувоҳ
бўламиз
.
Шу
боис
,
Хиромийда
Нахшабийники
сингари
қолипловчи
ҳикоя
биринчи
кеча
айтилмайди
.
Унда
биринчи
кечада
тўтининг
Хўжастага
“
Тожир
тўтиси
ва
унинг
хотини
ҳақидаги
ҳикоя
”
алоҳида
тарзда
қолипловчи
ҳикоядан
ажра
-
тиб
баён
қилинади
.
Нахшабийда
эса
,
биринчи
кечанинг
ўзидаёқ
қолипловчи
ҳикоя
ва
тожир
тўтиси
ва
унинг
хотини
ҳақидаги
ҳикоя
бирин
-
кетин
кел
-
тирилади
.
Бу
эса
Хиромий
қўллаган
услуб
бадиият
жиҳатидан
анча
ўйланган
ва
композиция
жиҳатидан
ҳам
пухта
эканлигини
кўрсатади
.
Чунки
Нахша
-
бий
бу
ўринда
қолипловчи
ҳикояда
тўтининг
Хўжастага
айтган
ҳикоясини
ҳикоялар
силсиласидан
ажратмаган
ҳолда
баён
этган
.
Натижада
бу
услуб
қолипловчи
ҳикоя
ичида
ҳикоя
баён
қилиш
тарзида
амалга
оширилган
.
Шу
ўринда
Алишер
Навоийнинг
“
Саббаи
сайёр
”
достонида
ҳикояларни
баён
қилишда
қўллаган
услубини
эслатиб
ўтиш
диққатга
сазовордир
.
Маълумки
, “
Саббаи
сайёр
”
достонида
ҳам
Баҳром
билан
Дилором
ҳақи
-
даги
афсона
етти
ҳикоянинг
узвий
қисмига
айлантирилиб
,
қолипловчи
ҳикоя
севги
ҳақидаги
асарнинг
ажралмас
қисмига
айлантирилган
.
Навоий
Баҳром
билан
Дилоромни
ов
вақтидаги
можаро
туфайли
ажралишганларидан
кейин
уларнинг
1
Зийа
ад
-
дин
Нахшаби
.
Книга
попугая
.
Перевод
с
персидского
Е
.
Э
.
Бертельса
.
Подготовка
к
изданию
,
предисловие
и
примечания
Д
.
Е
.
Бертельса
. –
М
.: «
Наука
», 1982. –
С
. 347;
Тўтинома
. –
Т
.:
Ўздавлат
бадиий
адабиёт
нашриёти
, 1962.
2
Мулло
Қурбон
Хиромий
.
Тўтинома
.
Нашрга
тайёрловчи
:
Ш
.
Ҳасанова
,
Алишер
Навоий
номидаги
Ўзбекистон
Миллий
кутубхонаси
нашриёти
, 2008. 314-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
94
учрашувини
етти
ҳикояни
баён
этганидан
сўнг
амалга
оширади
.
Хиромий
достонини
ўрганар
эканмиз
,
у
ҳам
Навоийнинг
бадиий
услубини
моҳирона
қўллаганлигининг
шоҳиди
бўламиз
.
Хиромий
ҳам
Навоий
сингари
аввал
қолипловчи
ҳикояни
баён
этади
,
бош
қаҳрамон
Маймун
Хўжастани
қол
-
дириб
,
сафарга
кетганидан
сўнггина
ҳикояларни
баён
қилишга
ўтади
.
Ҳикоялар
якунлангач
эса
,
Нахшабийникидан
фарқли
ўлароқ
, 51-
кеча
ҳикоя
-
сини
52-
кечага
боғлаб
,
унда
Маймуннинг
сафардан
қайтиб
келиш
манза
-
расини
ҳикоялар
тизимига
сингдириб
юборади
ва
асарнинг
бир
бутунлигини
таъминлайди
.
Натижада
,
агар
Нахшабий
асаридаги
қолипловчи
ҳикоя
билан
эртаклар
бир
-
биридан
ажратиб
олинса
,
улар
икки
мустақил
асардай
бўлиб
қолаверади
.
Бундай
ҳолатни
Латифий
,
Қодирий
,
Хайдарбахш
асарларига
нисбатан
ҳам
айтиш
мумкин
.
Демак
,
Хиромий
ўз
даврининг
истеъдодли
шоири
сифатида
Навоий
ижодини
пухта
ўрганиб
,
унинг
илғор
анъана
-
ларидан
маълум
даражада
озуқа
олган
ва
ўз
асарларига
сингдириб
борган
,
дейиш
мумкин
.
Асарларнинг
қиёсидан
шу
нарса
яққол
кўзга
ташланиб
турадики
,
Хиромий
Нахшабийдан
олган
ҳикояларнинг
асосий
сюжет
чизиқларини
сақ
-
лаб
қолган
,
лекин
уларни
бадиий
баён
қилишда
ўзининг
эстетик
қараш
-
ларига
мослаб
ўзига
хос
йўлни
тутишга
ҳаракат
қилади
.
Масалан
,
иккинчи
кеча
айтилган
“
Табаристон
подшоси
ва
унинг
ҳаёти
шарпаси
учун
ўз
ўғлини
фидо
қилишга
тайёр
бўлган
сарбоз
ҳикояси
”
ни
қиёслашнинг
ўзиёқ
мазкур
фикримизнинг
тўғрилигига
далил
бўла
олади
.
Бу
ҳикоянинг
бошланишида
ҳар
икки
ижодкор
қуёшнинг
ботиши
ва
ойнинг
кўтарилиш
манзарасини
гўзал
ўхшатишлар
,
ўзига
хос
бадиий
бўёқ
-
лар
орқали
ифодалаб
берадилар
.
Нахшабий
қуёшнинг
завол
топишини
дунё
бўйлаб
кезиб
юрувчи
Искандарнинг
мағриб
зимистонига
чўмганлигига
ўхшатса
,
Хиромий
ҳам
Искандар
сўзини
“
паноҳ
”
маъносида
қўллаб
,
қуёш
-
нинг
жиловланиб
,
Мағриб
заминидан
макон
топганлигини
ўзига
хос
бадиий
услубда
ифодалайди
.
Нахшабий
ойни
юлдузлар
саркардасига
ўхшатса
,
Хиромий
уни
ёрнинг
жамолига
ва
унинг
оқ
пардасини
машриққа
ёйилиб
,
зуҳур
этишига
қиёс
этади
.
Мана
шу
образли
ифодалар
билан
боғланган
ҳолда
Хиромий
тавсифи
бўйича
Хўжаста
севгилиси
ҳузурига
бормоқ
учун
“
тамоми
нозу
оламга
эътироз
билан
тўти
қошиға
рухсату
ижозат
учун
”
кириб
келади
.
Нахшабий
қаҳрамони
эса
“
нозу
карашмаю
таннозлик
пардалари
”
орқасидан
тўти
ҳузурига
рухсат
учун
қадам
ранжида
қилади
.
Ҳар
иккала
асарда
Хўжастанинг
ишқ
ўтида
ёнаётган
ҳолати
ўзига
хос
бадиий
ифодалар
билан
баён
этилади
.
Нахшабий
бу
ҳолатни
бир
тўртлик
орқали
ифодалаган
бўлса
,
Хиромий
Хўжастанинг
ёр
васлига
эришиш
йўлидаги
севги
ҳароратини
қуйидаги
мисралар
орқали
ёритади
:
Турфа
ўт
кўнглума
ёнар
пинҳон
,
Дудидиндур
манга
қаронғу
жаҳон
.
Қолмади
ақлу
хуше
сабру
қарор
,
Мендин
этти
бори
бу
навъ
фирор
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
95
Сен
агар
тутмасанг
қўлумни
манинг
,
Ким
қилур
рост
қўлумни
манинг
.
Буйла
ҳолатга
бермасанг
ёри
,
Кимға
айлай
бу
дардим
изҳори
.
Рухсат
этсанг
они
сори
борайин
,
Бу
кеча
они
ҳолини
сўрайин
. (9
а
саҳифа
)
Шу
тариқа
дастлабки
кеча
“
Тожир
тўтиси
ва
унинг
хотини
”
ҳақидаги
ҳикоя
,
иккинчи
кеча
эса
, “
Табаристон
шоҳи
поспони
ҳақидаги
ривоят
”
баён
этилади
.
Бу
ҳикояларда
ҳар
иккала
асар
сюжетида
унча
фарқ
бўлмаса
-
да
,
лекин
уни
ёритишда
қўлланилган
бадиий
услубларда
ўзига
хослик
яққол
кўзга
ташланиб
туради
.
Иккинчи
кеча
айтилган
ҳар
иккала
ҳикояда
ҳам
сарбоз
шоҳ
ҳаётининг
шарпаси
учун
ўз
фарзандини
фидо
қилмоқ
орқали
ўзининг
шоҳга
бўлган
садоқатини
намойиш
қилади
ва
бунинг
эвазига
шоҳ
уни
катта
мукофот
билан
тақдирлайди
.
Ҳикоялардаги
фарқ
айрим
лавҳалардагина
кўзга
ташланади
.
Нахшабий
қаҳрамони
илгари
Хўжанд
ҳокими
сарбози
бўлган
,
ўз
қадрини
ҳоким
олдида
тополмаган
сарбоз
уни
тарк
этиб
,
Ҳиндистон
подшоҳи
ҳузурига
келади
.
Хиромийда
ҳам
сарбоз
мазкур
сабаб
билан
Ҳиндистон
подшоҳи
ҳузурига
хизматга
келади
,
лекин
унда
сарбознинг
қаердан
келганлиги
ҳақида
маълумот
келтирилмайди
.
Хиромий
сарбози
Ҳиндистон
подшоҳи
ҳарамини
қўриқлайди
,
Нахшабийда
эса
,
у
бошқалар
қатори
сарой
посбонидир
.
Хиромийда
ҳикоя
якуни
сарбознинг
подшоҳ
томонидан
вазирлик
даражасига
кўтарилиши
ва
молу
дунёсининг
ярмини
бериши
билан
тугаса
,
Нахшабийда
подшоҳ
уни
ўзига
ворис
этиб
,
бор
молу
дунёсини
унга
бағишлайди
.
Нахшабий
ва
Хиромий
асарларидаги
учинчи
кечадан
то
тўққизинчи
кечагача
айтилган
ҳикояларнинг
асосий
мазмуни
бир
-
бирига
яқин
,
улардаги
фарқ
айрим
деталлардагина
кўзга
ташланади
.
Нахшабий
ва
Хиромий
асарлари
аксарият
ҳолларда
ҳикоялар
тартиби
ва
уларни
мукаммал
баён
этиш
услублари
билан
бир
-
бирларига
яқин
.
Ҳар
ҳолда
Нахшабий
асарида
келтирилган
деярли
барча
ҳикоялар
Хиромий
асарида
ўзининг
бадиий
ифодасини
топган
.
Хусусан
,
Хиромий
асарида
тўққизинчи
кечагача
баён
этилган
ҳикоялар
тартиби
Нахшабийники
билан
айнан
монанд
.
Кейинги
ҳикоялар
ҳам
орада
баъзан
бир
,
баъзан
икки
кеча
фарқи
билан
келтирилган
.
Ҳикоялар
тартибидаги
бундай
фарқларни
шу
билан
изоҳлаш
керакки
,
Хиромий
ўз
асари
таркибига
янги
ҳикоялар
ва
икки
-
уч
ўринда
Хайдарбахш
достонидаги
ҳикоялардан
фойдаланиб
,
уларни
ўз
асарига
киритган
.
Шундай
ҳикоялар
сирасига
Хиромийнинг
ўн
иккинчи
кечада
(
Хайдарбахшда
ўн
саккизинчи
кеча
баён
этилган
)
тўрт
ўғрининг
бир
кишининг
жавоҳирларини
ўғирлаганликлари
ва
буни
шоҳнинг
доно
қизи
фош
қилганлиги
,
Банорас
шаҳзодасининг
хотини
ва
унинг
бир
айғир
қашқир
туфайли
шарманда
бўлишдан
қутулиб
қолганлиги
(
Хиромийда
ўн
бешинчи
,
Хайдарбахшда
ўн
иккинчи
кеча
ҳикояси
)
ёки
шоҳ
Мухлиснинг
бақани
илоннинг
домидан
қутқариб
қолганлиги
ва
яхшилигига
яхшилик
қайт
-
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
96
ганлиги
ҳақидаги
(
Хиромийда
ўн
еттинчи
кеча
ҳикояси
,
Хайдарбахшда
йигирма
учинчи
кеча
ҳикояси
)
ҳикояларни
киритиш
мумкин
.
Ўз
навбатида
,
Нахшабий
асаридаги
мусиқанинг
вужудга
келиши
,
мусиқа
асбобларининг
хосияти
ва
уларнинг
ихтиро
қилиниши
(
ўн
тўққизинчи
кеча
ҳикояси
),
Банорас
шаҳзодаси
,
унинг
гўзал
хотини
ва
унинг
бир
йигитга
ошиқ
бўлиб
қолганлиги
(
йигирма
биринчи
кеча
ҳикояси
),
Арслон
ва
тўрт
вазир
(
йигирма
иккинчи
кеча
ҳикояси
),
шунингдек
,
ўн
биринчи
,
ўн
иккинчи
кечалар
айтилган
ҳикоялар
Хиромий
достонидан
ўрин
олмаган
.
Нахшабий
,
Хиромий
асарларини
Латифий
1
“
Тўтинома
”
си
мундарижаси
билан
солиштириб
чиқилса
,
Латифий
асарларидаги
ҳикояларнинг
деярли
барчаси
Хиромий
ҳикоялари
билан
ҳам
мазмун
ҳам
ҳикоялар
баёни
тартибига
кўра
бир
хил
.
Фақат
Латифий
достонидаги
ўн
тўртинчи
кеча
ҳикояси
,
яъни
“
Илми
мусиқанинг
кайфияти
”
сарлавҳали
ҳикоя
,
Нахшабийнинг
ўн
еттинчи
кеча
ҳикоясидан
олинган
,
Хиромий
достонида
бу
ҳикоя
йўқ
.
Шу
боис
Латифий
билан
Хиромий
достонларидаги
ҳикоялар
тартиби
бир
рақамга
камайиб
борган
.
Бу
ҳол
қирқ
тўққизинчи
кечагача
давом
этади
.
Қирқ
тўққизинчи
кеча
“
Зироат
билан
шуғулланувчи
уч
ака
-
ука
ҳақидаги
ҳикоя
”
Латифий
томонидан
ижод
қилинган
ёки
бошқа
манба
асосида
қайта
яра
-
тилган
.
Шу
боис
,
бу
ҳикоя
ҳам
Нахшабий
,
Хиромий
ва
бошқа
“
Тўтинома
”
асарларини
яратган
ижодкорлар
достонларидан
ўрин
олмаган
.
Хиромийда
кейинги
эллигинчи
ва
эллик
биринчи
кеча
ҳикоялари
рақамлари
тартиби
яна
Латифийники
билан
монанд
равишда
давом
эттирилган
.
Аксарият
ҳикоялар
Нахшабий
асаридан
олинган
.
Уларнинг
баъзилари
Хайдарбахш
достонидан
,
айримларини
эса
Хиромий
бошқа
манбалар
ассо
-
сида
қайта
яратган
.
Масалан
,
тўрт
ўғрининг
бир
киши
жавоҳирини
ўғир
-
лагани
ва
шоҳнинг
доно
қизи
уларни
фош
қилгани
ўн
иккинчи
кеча
ҳикояси
,
Банорас
шаҳзодасининг
хотини
ва
унинг
бир
айғир
қашқир
туфайли
шар
-
манда
бўлишдан
қутулиб
қолганлиги
ҳақидаги
ўн
бешинчи
кеча
,
Шоҳ
Мухлиснинг
бақани
илоннинг
домидан
қутқариб
қолиб
,
яхшилигига
яхши
-
лик
қайтганлиги
ҳақидаги
ўн
еттинчи
кеча
,
Барахман
ва
йўлбарс
,
барах
-
маннинг
очкўзлиги
ва
кийик
билан
оҳунинг
уни
қутқариб
қолишгани
ҳақидаги
йигирманчи
кеча
,
аҳмоқ
тожир
,
бевафо
хотини
ва
унинг
эрига
кўрсатган
ҳийласи
ҳақидаги
ўттиз
саккизинчи
кеча
ҳикоялари
Хайдарбахш
асаридан
олинган
ва
улар
қайта
бадиий
жиҳатдан
ишланган
.
Хиромий
достонидаги
шоҳ
ва
илон
,
илоннинг
ношукрлиги
ва
унинг
ҳалок
бўлганлиги
ҳақидаги
қирқ
тўртинчи
кеча
ҳикояси
Нахшабийда
қирқ
бешинчи
кечада
айтилган
ҳикоядан
олинган
,
лекин
унинг
давоми
бўлган
хоразмлик
Абдулмаликнинг
туши
,
тушнинг
рўёбга
чиқиб
,
сартарош
билан
катта
бойликка
эга
бўлганликлари
,
сартарошнинг
хасислиги
туфайли
жазо
топганлиги
ҳақи
-
1
Абу
Райҳон
Беруний
номидаги
Шарқ
қўлёзмалари
маркази
Ҳ
.
Сулаймонов
номидаги
қўлёзмалар
фондида
3229
рақам
остида
сақланаётган
Латифий
“
Тўтинома
”
си
қўлёзма
нусхаси
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
97
даги
ҳикоя
Нахшабийда
ҳам
,
Хайдарбахшда
ҳам
келтирилмаган
.
Бу
ҳикоя
Хиромий
томонидан
бошқа
манбалар
асосида
ижод
қилинган
.
Шуни
ҳам
алоҳида
таъкидлаб
ўтиш
керакки
,
Хиромий
,
Нахшабий
,
Хайбарбахш
ҳикоя
-
ларига
мурожаат
қилар
экан
,
уларнинг
сюжети
,
услуби
ва
тасвир
доирасига
тўлиқ
эргашмайди
,
балки
ижодкор
сифатида
янги
фикр
,
ўзига
хос
қаҳрамонлар
силсиласи
,
бадиий
тасвир
воситалари
ва
янги
хулосалар
ясашга
ҳаракат
қилади
.
Хиромий
ҳикояларида
қаҳрамонларнинг
ички
дунёси
ва
ташқи
қиё
-
фасидаги
ижобий
ҳамда
салбий
хусусиятларини
лирик
кечинмалар
орқали
образли
ёритиш
асар
яратишдан
кўзланган
марказий
йўналишни
ташкил
этади
ва
қўлланган
бадиий
воситалар
асар
бош
қаҳрамонларининг
ўзига
хос
характерини
очиб
беришга
хизмат
қилади
.
Хиромий
салафларининг
ҳикояларига
мурожаат
қилар
экан
,
гоҳо
улар
-
нинг
сюжет
чизиқларига
тўла
риоя
қилиш
билан
бирга
айрим
муҳим
лав
-
ҳаларни
баён
қилишда
янги
иборалар
,
тамоман
янги
бадиий
услублар
қўллайдики
,
бу
омиллар
ижодкор
асарининг
ўзига
хослиги
ва
бадиий
қий
-
матини
белгилаб
беришга
хизмат
қилади
.
Хиромий
достонидаги
ўзига
хослик
у
яшаган
тарихий
муҳит
билан
чамбарчас
боғлиқдир
.
Шу
боис
ҳам
бу
сюжетнинг
даврлар
ўтиши
билан
янги
инкишофи
у
ёки
бу
халқнинг
шу
сюжетга
бўлган
интилиши
ва
талаби
оқибатида
юзага
келган
,
десак
янглишмаган
бўламиз
.
Бу
ўринда
тарихий
-
ижтимоий
шароит
билан
бирга
маданий
алоқалар
таъсири
ҳам
муҳим
омил
бўлиб
хизмат
қилган
.
