Калабади Бухари и его труд «Ат-Таарруф»

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

42

Рошане

»

выражение

: «

мы

недавно

сделались

таджиками

»

1

(

то

есть

мы

приняли

ислам

–

М

.

А

.).

В

своей

ссылке

к

статье

Акбар

Турсон

пишет

,

что

он

восполь

-

зовался

историографией

Байхаки

,

которая

была

переиздана

в

Иране

1945

году

.

Но

,

к

сожалению

,

нет

конкретных

ссылок

на

это

издание

,

нет

названия

издания

и

страниц

,

где

исследователь

прочитал

приведенную

им

цитату

.

Однако

,

в

свободном

доступе

есть

достаточно

русскоязычных

и

англоязычных

изданий

произведений

Байхаки

2

.

Итак

,

обобщая

вышеизложенное

,

можно

сделать

следующие

выводы

:

Во

-

первых

,

анализ

работ

наших

коллег

из

соседних

стран

показал

нам

множество

неполиткорректных

и

отдаленных

из

реалий

материалов

.

И

ра

-

зумно

было

бы

все

эти

данные

пересмотреть

,

но

на

этот

раз

уже

всесторон

-

не

,

а

не

односторонне

.

И

мы

ожидаем

,

что

итог

этого

пересмотра

будет

положительным

и

объективным

,

и

этот

материал

в

будущем

наполнит

ко

-

пилку

знаний

о

Средней

Азии

.

Во

-

вторых

,

мы

не

преследуем

цель

угнетения

или

унижения

,

напротив

,

мы

стараемся

воссоздать

все

,

что

есть

как

культурную

историю

братских

народов

Средней

Азии

.

И

показать

миру

историю

наших

народов

как

це

-

лостную

,

но

с

некоторыми

особенностями

каждого

народа

.

Следовательно

,

как

можно

быстрее

остановить

эту

словесную

борьбу

за

истинного

предка

или

за

причисление

каких

-

либо

ученых

тому

или

иному

народу

.

РАҲИМОВ

КОМИЛЖОН

Катта

илмий

ходим

,

ЎзР

ФА

Шарқшунослик

институти

Калободий

Бухорий

ва

унинг

“

Ат

-

Таъарруф

”

асари

Аннотация

.

Х

асрда

Бухорода

яшаб

,

ижод

қилган

Калободий

Бухорийнинг

ҳаёт

йўли

ва

асарлари

ҳалигача

тизимли

тарзда

кенг

ва

чуқур

ўрганилмаган

.

Шунга

кўра

ушбу

мақолада

ўрта

асрлар

манбаларига

таянган

ҳолда

,

Калободийнинг

тўлиқ

исми

,

таваллуд

ва

вафот

саналари

,

дафн

этилган

жойи

,

ўрганган

фанлари

,

устоз

-

лари

,

шогирдлари

,

фаолият

кўрсатган

соҳалари

ва

яратган

асарлари

тўғрисида

нисбатан

аниқ

ва

тўлиқ

маълумотлар

беришга

ҳаракат

қилинади

.

Таянч

сўз

ва

иборалар

:

Калободий

, “

Ат

-

Таъарруф

”,

тасаввуф

,

сўфий

,

ҳадис

,

фиқҳ

,

калом

.

1

Бартольд

В

.

В

.

Таджики

.

Исторический

очерк

.

Сочинения

.

Т

. 2.

Ч

. 1. –

М

., 1963. –

С

. 458–459.

2

Абу

-

л

-

Фазл

Бейхаки

.

История

Мас

'

уда

/

Перевод

А

.

К

.

Арендса

. –

Т

.:

Издательство

АН

УзССР

, 1962;

Абу

-

л

-

Фазл

Байхаки

.

История

Масуда

(1030–1041) /

Пер

.

с

перс

.,

введение

,

комментарии

и

приложения

А

.

К

.

Арендса

. 2-

е

изд

. –

М

.:

Наука

, 1969. (

Памятники

пись

-

менности

Востока

); Bayhak

ī

/ Naficy, S // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. – Leiden: E. J. Brill,

1960–2005

и

др

.

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

43

Аннотация

.

До

сих

пор

широко

и

глубоко

не

изучены

на

комплексной

и

систем

-

ной

основе

жизненный

путь

и

произведения

Калабади

Бухари

,

жившем

и

творив

-

шем

в

Х

веке

в

Бухаре

.

Исходя

из

этого

,

в

данной

статье

предпринята

попытка

привести

более

точные

и

подробные

сведения

о

Калабади

:

его

рождении

и

смерти

,

месте

захоренения

,

науках

,

изученных

им

,

его

учителях

и

учениках

,

сферах

дея

-

тельности

и

произведениях

,

созданных

ученым

.

Опорные

слова

и

выражения

:

Калабади

, «

Ат

-

Таъарруф

»,

суфизм

,

суфи

,

хадис

,

исламское

право

,

калам

.

Abstract.

The lifestyle and works of Kalabadi Bukhari, who lived and worked in

Bukhara in the X century, have not yet been studied extensively and systematically.
Accordingly, this article focuses on medieval sources, providing accurate and complete
information about Kalobodi’s full name, date of birth and death, place of burial, subjects
learned, mentors, students, fields of activity and works he created.

Keywords and expressions:

Kalabadi, at-Ta'arruf, tasawwuf, sufi, hadith, fikh, kalam.

Тафсир

,

ҳадис

,

фиқҳ

,

калом

,

фалсафа

ва

тасаввуф

соҳаларининг

йирик

олими

Абу

Бакр

Муҳаммад

ибн

Абу

Исҳоқ

Иброҳим

Калободий

Бухорий

(

ваф

. 995

й

.)

ва

унинг

асарлари

тўғрисида

кўплаб

адабиётларда

турли

дара

-

жадаги

маълумотлар

бериб

ўтилган

,

ҳатто

айрим

тадқиқотчилар

томонидан

Калободий

ва

унинг

ижоди

,

жумладан

,

унинг

ҳадис

ва

тасаввуфга

оид

“

Баҳр

ал

-

фавойид

” (“

Фойдалар

денгизи

”)

ҳамда

тасаввуф

ва

каломга

оид

“

Ат

-

Таъарруф

ли

-

мазҳаб

аҳл

ат

-

тасаввуф

” (“

Тасаввуф

аҳли

йўлини

таништи

-

риш

”)

1

асарлари

борасида

алоҳида

тадқиқотлар

амалга

оширилган

бўлса

-

да

,

ҳалигача

унинг

ҳаёти

ва

ижоди

тизимли

тарзда

кенг

ва

чуқур

ўрганилган

деб

бўлмайди

.

Зеро

,

биринчидан

,

турли

тадқиқотчилар

асарларида

Калободий

-

нинг

асарларига

турлича

ёндашув

кузатилса

,

иккинчидан

,

ҳалигача

ўрта

осиёлик

ушбу

олимнинг

ҳаёт

йўли

аниқ

ўрганилмаган

бўлиб

,

бу

тўғрида

турлича

,

баъзида

бир

-

бирига

зид

маълумотлар

келтирилади

.

Турли

манбаларда

ҳамда

Калободий

асарларининг

турли

қўлёзма

нусха

-

ларида

унинг

тўлиқ

номи

айрим

фарқланишлар

билан

келтирилади

.

Жум

-

ладан

,

барча

манбаларда

унинг

куняси

Абу

Бакр

ва

исми

Муҳаммад

шаклида

келтирилган

бўлиб

2

,

у

суннийлик

йўналишининг

ҳанафий

мазҳабида

бўлган

-

лиги

сабабли

унинг

исмига

Ҳанафий

нисбаси

қўшиб

айтилган

3

.

Бироқ

Кало

-

бодий

отасининг

номи

турли

манбаларда

Иброҳим

4

ва

Исҳоқ

1

кўринишлари

-

1

Бундан

кейин

қисқача

“

Ат

-

Таъарруф

”.

2

Абу

Бакр

Муҳаммад

бин

Иброҳим

ал

-

Калободий

.

Баҳр

ул

-

фавойид

ал

-

машҳур

би

-

маоний

ал

-

ахбор

(

араб

тилида

) /

Камолиддин

Закий

томонидан

нашрга

тайёрланган

/ 5-

жилд

. –

Қоҳира

, 1429/2008. 295-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Баҳр

ал

-

фавойид

”).

3

Баҳр

ал

-

фавойид

. 1-

ж

. 15–17-

б

.

4

Ҳожи

Халифа

.

Кашф

уз

-

зунун

(

араб

тилида

). 1-

жилд

. –

Байрут

, 1410/1990. 105-

б

.;

(

Бундан

кейин

қисқача

“

Кашф

уз

-

зунун

”);

Ўша

асар

. 1-

ж

. 419-

б

.;

Хайриддин

аз

-

Зириклий

.

Ал

-

Аълом

(

араб

тилида

). 5-

жилд

. –

Байрут

, 1999. 295-

б

.; (

Бундан

кейин

қисқача

“

Ал

-

Аълом

”);

Умар

Ризо

Каҳҳола

.

Муъжам

ал

-

муаллифин

(

араб

тилида

). 8-

ж

. –

Байрут

:

Дор

ал

-

иҳё

, 212-

б

. (

Бун

-

дан

кейин

қисқача

“

Муъжам

ул

-

муаллифин

”);

Ўша

асар

. 8-

ж

. 222-

б

.

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

44

да

учрайди

.

Араб

тарихчиси

Хатиб

Бағдодий

(1002–1072)

Калободийнинг

отасининг

исмини

Иброҳим

ва

бобосининг

исмини

Исҳоқ

(

яъни

Муҳаммад

ибн

Иброҳим

ибн

Исҳоқ

)

шаклида

2

,

француз

шарқшуноси

Э

.

Блоше

,

немис

шарқшуноси

К

.

Броккелман

ва

турк

шарқшуноси

Ф

.

Сезгинлар

эса

,

аксинча

,

отасининг

исмини

Исҳоқ

ва

бобосининг

исмини

Иброҳим

(

яъни

Муҳаммад

ибн

Исҳоқ

ибн

Иброҳим

)

кўринишида

эслатишган

3

.

Абдулкарим

Самъоний

(1113–1167)

уни

Абу

Бакр

ибн

Абу

Исҳоқ

шаклида

келтиради

4

.

Бундан

таш

-

қари

,

айрим

манбалар

ҳам

уни

Абу

Бакр

Муҳаммад

ибн

Абу

Исҳоқ

Иброҳим

ибн

Яъқуб

шаклида

эслатишган

5

.

Калободийнинг

“

Баҳр

ал

-

фавойид

” (“

Фой

-

далар

денгизи

”)

асарини

нашрга

тайёрлаган

мисрлик

тадқиқотчи

Камолид

-

дин

Зириклий

шулардан

келиб

чиққан

ҳолда

,

унинг

отасининг

исми

Ибро

-

ҳим

,

куняси

эса

Абу

Исҳоқ

бўлиб

, “

Абу

”

сўзининг

айрим

қўлёзма

нусхалар

-

ни

кўчиришда

тушиб

қолган

бўлиши

мумкинлигини

эҳтимол

тутади

6

.

Турли

манбалар

ва

адабиётларда

Калободийнинг

куняси

,

исми

ва

отаси

-

нинг

исмидан

сўнг

унинг

боболари

исми

–

Яъқуб

ибн

Юсуф

ибн

Касир

ибн

Ҳотам

ибн

Абдураҳмон

ҳам

эслатилади

7

.

Калободий

нисбаси

манбалар

ва

адабиётларда

уч

кўринишда

келтирил

-

ган

бўлиб

,

араб

тилидаги

манбалар

ва

адабиётлар

,

жумладан

,

Калободий

асарларининг

ўзида

Калобозий

(

ىذﺎﺑﻼآ

)

8

,

форсий

ва

туркий

тиллардаги

ман

-

балар

ва

адабиётлар

,

жумладан

, “

Ат

-

Таъарруф

”

асарига

шарҳ

сифатида

ёзил

-

ган

“

Шарҳ

ат

-

Таъарруф

”,

шунингдек

,

Алишер

Навоийнинг

туркий

тилда

ёзилган

“

Насойим

ул

-

муҳаббат

”

асарида

Калободий

(

ىدﺎﺑﻼآ

)

9

шаклида

учрай

-

1

Зайниддин

Қосим

бин

Қутлубуғо

ал

-

Ҳанафий

.

Тож

ат

-

тарожим

фи

ман

саннафа

мин

ал

-

ҳанафия

(

араб

тилида

) /

Иброҳим

Солиҳ

таҳрири

остида

/ 1-

жилд

. –

Байрут

, 1412/1992. 302-

б

.

2

Аҳмад

бин

Али

ал

-

Хатиб

ал

-

Бағдодий

.

Тариху

Бағдод

(

араб

тилида

) /

Мустафо

Абдулқодир

Ато

томонидан

нашрга

тайёрланган

/ 2-

жилд

. –

Байрут

, 1417/1997. 307-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Тариху

Бағдод

”).

3

Catalo

г

ue des manuscrits persans de la bibliotheque nationale. Pab. E. Blochet. Tome premier.

N08 1–720. – Paris: Imprimerie Nationale, 1905. – P. 52;

Brockelmann C.

Leschichte der arabi-

schen Litteratur.

Erster Supplementband. – Leiden: E. J. Brill, 1937. –

Р

. 360;

Sez

г

in F.

Leschichte

des arabischen Schrifttums. Band 1. – Leiden: E. J. Brill, 1967. –

Р

. 668.

4

Абу

Саъд

Абдулкарим

бин

Муҳаммад

ибн

Мансур

ат

-

Тамимий

ас

-

Самъоний

.

Ал

-

Ансоб

.

(

араб

тилида

). [

Сўзбоши

ва

иловалар

муаллифи

Абдуллоҳ

Умар

ал

-

Борудий

.

Маданий

тад

-

қиқотлар

маркази

] 5-

жилд

. –

Байрут

:

Дор

ул

-

жинон

, 1408/1988. 289-

б

. (

Бундан

кейин

қис

-

қача

“

Ал

-

Ансоб

”).

5

Абу

Иброҳим

Исмоил

бин

Муҳаммад

ал

-

Мустамлий

ал

-

Бухорий

.

Шарҳ

ат

-

Таъарруф

ли

-

мазҳаб

ат

-

тасаввуф

(

форс

тилида

). 5

рубълик

.

Муҳаммад

Равшан

томонидан

нашрга

тайёр

-

ланган

. 1-

рубъ

.

Муҳаррир

сўзбошиси

. –

Теҳрон

:

Асотир

, 1984–1987. 33-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Шарҳ

ат

-

Таъарруф

”);

Кашф

аз

-

зунун

. 6-

ж

. 54-

б

.

6

Баҳр

ал

-

фавойид

. 1-

ж

. 14-

б

.

7

Go

̈

ktas

̧

Vahit.

Hicrî IV. As

ı

r Buhârâ'da Tasavvuf Kelâbâzî Örne

ğ

i. Meydan Yay

ı

nc

ı

l

ı

k. –

İ

stan-

bul, 2008. – S. 39.

8

Қаранг

:

Ат

-

Таъарруф

;

Баҳр

ул

-

фавойид

.

9

Қаранг

:

Шарҳ

ат

-

Таъарруф

;

Нуриддин

Абдураҳмон

Жомий

.

Нафаҳот

ул

-

унс

мин

ҳазарот

ал

-

қудс

(

форс

тилида

) [

Таҳрир

,

сўзбоши

ва

иловалар

муаллифи

Маҳмуд

Обидий

]. –

Теҳрон

:

Эттелоот

,

2007. 157-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Нафаҳот

ул

-

унс

”);

Алишер

Навоий

.

Насойим

ул

-

муҳаббат

.

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

45

ди

.

Шу

сабабли

ҳам

ҳозирги

замон

Россия

ва

Ғарб

шарқшунослари

асар

-

ларида

ушбу

нисба

асосан

Калобозий

(

Калабази

, Kalabazi, Kelabazi)

1

ва

Ка

-

лободий

(

Калабади

, Kalabadi, Kalabadhi)

2

кўринишларида

келтирилади

.

Ҳо

-

зирги

замон

ўзбек

шарқшунослари

асарларида

Калободийни

Гулободий

кў

-

ринишида

эслатиш

ҳам

учрайди

3

.

Турк

тадқиқотчиси

Карапинар

ҳам

Кало

-

бодий

нисбасини

Гулободий

тарзида

қўллашни

таклиф

этган

4

.

Бироқ

,

биз

замонамизга

қадар

яратилган

форсий

ва

туркий

манбаларда

унинг

“

Калободий

”

кўринишида

эслатиб

келинганлигини

,

ушбу

нисбанинг

арабча

“

Калобозий

”

варианти

эса

асли

“

Калободий

”

шаклида

бўлган

нисбанинг

арабча

талаффузга

мослаштирилган

шакли

эканлигини

инобатга

олган

ҳолда

,

олимнинг

нисбаси

сифатида

“

Калободий

”

вариантини

қўллашни

тўғри

деб

ҳисоблаймиз

.

Буларнинг

барчаси

Калободийнинг

тўлиқ

исми

Абу

Бакр

Муҳаммад

ибн

Абу

Исҳоқ

Иброҳим

ибн

Яъқуб

ибн

Юсуф

ибн

Касир

ибн

Ҳотам

ибн

Абдураҳмон

ал

-

Калободий

ал

-

Бухорий

ал

-

Ҳанафий

ас

-

Суфий

бўлганлиги

тўғрисида

гапиришимизга

асос

бўла

олади

.

Тафсир

,

ҳадис

,

фиқҳ

,

калом

ва

тасаввуф

соҳаларида

етук

олим

бўлган

Калободий

ўз

даврида

“

Тож

ул

-

ислом

” (“

Ислом

тожи

”)

5

, “

Дарбони

Бухоро

”

(“

Бухоро

дарвозабони

”)

6

, “

Қутб

ул

-

авлиё

” (“

Валийлар

қутби

”), “

Шайх

ул

-

олам

” (“

Олам

шайхи

”)

7

ва

“

Имом

ул

-

усулий

”

8

(“

Фиқҳ

асослари

имоми

”)

ла

-

қаблари

билан

ҳам

машҳур

бўлган

.

Бундан

ташқари

,

Калободий

турли

ман

-

Мукаммал

асарлар

тўплами

.

Йигирма

томлик

.

Т

. 17 /

Нашрга

тайёровчилар

:

С

.

Ғаниева

,

М

.

Мирза

-

аҳмедова

.

Арабча

ва

форсча

матнларни

таржима

қилиб

,

нашрга

тайёрловчи

ва

масъул

муҳаррир

:

С

.

Рафиддинов

. –

Т

.:

Фан

, 2001. 108-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Насойим

ул

-

муҳаббат

”).

1

Насыров

И

.

Р

.

Основания

исламского

мистицизма

(

генезис

и

эволюция

). –

М

.:

Языки

славянских

культур

, 2009;

Кныш

А

.

Д

.

Мусульманский

мистицизм

.

Краткая

история

/

Пер

.

с

англ

.

М

.

Г

.

Романов

. –

СПб

.:

Издательство

ДИЛЯ

, 2004;

Arberry A. J.

Kelabazi. IA Ist, 1977.

Vol. VI. – P. 538;

Шиммель

Аннемари

.

Мир

исламского

мистицизма

/

Пер

.

с

англ

.

Н

.

И

.

При

-

гариной

,

А

.

С

.

Раппопорт

. 2-

е

изд

.,

испр

.

и

доп

. –

М

.:

ООО

Садра

, 2012. –

С

. 95.

2

Акимушкин

О

.

Ф

.

Ал

-

Калабади

//

Ислам

.

Энциклопедический

словарь

. –

М

.:

Наука

, 1991. –

С

. 128; Catalo

г

ue des manuscrits persans de la bibliotheque nationale. Pab. E. Blochet. – P. 52;

Brockelmann C.

Leschichte der arabischen Litteratur. Erster Supplementband.

–

S. 360;

Sez

г

in F.

Leschichte des

arabischen Schrifttums. – S. 668;

Nwyia P.

А

l-Kalabadhi. The Encyclopedia of Islam. – Leiden,

1978. Vol. IV. – P. 467.

3

Бу

тўғрида

қаранг

:

Бухорий

С

.

С

.

Уч

авлиё

. –

Бухоро

:

Бухоро

, 2000. 4-

б

.;

Комилов

Н

.

Қимматли

манба

// “

Тасаввуф

сарчашмаси

”

китоби

сўзбошисида

. –

Т

.:

Ғафур

Ғулом

, 2002.

3–8-

б

.;

Бухорий

С

.

С

.

Икки

юз

етмиш

етти

пир

. –

Бухоро

:

Бухоро

, 2006. 40, 59, 61–64, 75-

б

.

4

Қаранг

:

Fikret Karapinar.

Ebu Bakr Muhammad b. Ebu Ishak Ibrahim b. Ya`kub b. Yusuf b.

Kesir b. Hatim b. Abdurrahman el-Lulabadi (v.380/990)nin Ma`ni`l-ahbar adli eserinin ilk seksen

vara

г

`inin tahkik ve tahrici. – Konya, 1999.

5

Кашф

аз

-

зунун

. 1-

жилд

. 53-

б

.;

Муҳаммад

Жаъфар

Каттоний

.

Ар

-

Рисола

ал

-

Мустатрафа

(

араб

тилида

). –

Карачи

, 1379/1960. 86-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Ар

-

Рисола

ал

-

Мустатра

-

фа

);

Муъжам

ул

-

муаллифин

. 8-

ж

. 222-

б

.

6

Шарҳ

ат

-

Таъарруф

. 1-

р

.

Муҳаррир

сўзбошиси

. 4-

б

.

7

Муин

ул

-

фуқаро

,

Аҳмад

бин

Маҳмуд

.

Тарихи

Муллозода

дар

зикри

мазороти

Бухоро

(

форс

ти

-

лида

) /

Сўзбоши

,

таҳрир

,

изоҳлар

ва

иловалар

муаллифи

Аҳмад

Гулчин

Маоний

. –

Теҳрон

:

Эрон

-

шунослик

тадқиқотлари

маркази

, 1370/1991. 66-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

Тарихи

Муллозода

).

8

Аҳмад

бин

Муҳаммад

Аднарвий

.

Табақот

ул

-

муфассирин

(

араб

тилида

) /

Сулаймон

бин

Солиҳ

ал

-

Хазий

томонидан

нашрга

тайёрланган

/ 1-

жилд

. –

Мадина

, 1417/1997. 85-

б

. (

Бун

-

дан

кейин

қисқача

Табақот

ул

-

муфассирин

).

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

46

баларда

“

Имом

”, “

Муҳаддис

”, “

Ҳофиз

”, “

Зоҳид

”, “

Сўфий

”, “

Ориф

”, “

Шайх

”

каби

турли

хил

унвонлар

билан

ҳам

тилга

олинади

1

.

Калободий

Бухоро

шаҳридаги

Калобод

маҳалласида

дунёга

келган

2

.

Ка

-

лобод

маҳалласи

ундан

етишиб

чиққан

ва

ислом

оламида

донг

таратган

буюк

олимлар

билан

машҳур

бўлиб

3

,

Абу

Абдуллоҳ

Муҳаммад

ибн

Аҳмад

ал

-

Калободий

ал

-

Луълуъий

(

ваф

. 936),

Абу

Муҳаммад

Абдуллоҳ

ибн

Му

-

ҳаммад

ал

-

Калободий

ас

-

Субадмуний

(873–952)

4

,

Абу

Саҳл

Абдулкарим

ибн

Абдураҳмон

ал

-

Калободий

ал

-

Бухорий

(XI

а

.)

5

,

Абулқосим

Убайдуллоҳ

ибн

Муҳаммад

ал

-

Бухорий

ал

-

Калободий

(

Х

а

.),

Абу

Муҳаммад

Абдуллоҳ

ибн

Муҳаммад

ал

-

Миждуний

ал

-

Муаззин

(

Х

а

.)

6

,

Абу

Наср

Аҳмад

ибн

Муҳам

-

мад

Калободий

(935–1008)

7

,

Абулқосим

Али

ибн

Аҳмад

ал

-

Калободийлар

(XII

а

.)

8

шулар

жумласидандирлар

.

Калобод

аслида

Гулобод

(

دﺎﺑﻼﮔ

)

топонимининг

арабчалашган

кўриниши

бў

-

либ

,

араб

алифбосида

“

г

”

товушини

ифодалайдиган

ҳарф

бўлмаганлиги

сабабли

бу

ном

Калобод

(

دﺎﺑﻼک

)

шаклида

ёзилган

9

.

Шундан

келиб

чиққан

ҳолда

,

ҳозирги

замон

ўзбек

шарқшунослари

Калободийни

Гулободий

деб

ҳам

эслатишади

10

.

Тарихий

манбаларда

Калободийнинг

таваллуд

санаси

тўғрисида

бирор

-

бир

маълумот

учрамаганлиги

сабабли

тадқиқотчилар

бу

тўғрида

бир

неча

тахмин

билдирганлар

.

Жумладан

,

немис

шарқшуноси

В

.

Маделунг

ва

турк

тадқиқотчиси

Б

.

Саклан

Калободийнинг

устози

Абу

Наср

ар

-

Рашодийнинг

320/930

йилда

вафот

этганлигини

ҳисобга

олиб

,

Калободийнинг

ҳеч

бўлма

-

ганда

320/930

йилда

туғилган

бўлиши

мумкинлиги

тўғрисида

тахмин

қи

-

лишган

бўлса

11

,

бошқа

бир

турк

олими

Ф

.

Карапинар

“

Маоний

ал

-

ахбор

”

асарида

Калободийдан

нақл

қилинган

бир

ривоят

тўғрисидаги

маълумотга

таянган

ҳолда

,

Калободийнинг

ҳеч

бўлмаганда

305/917

йили

туғилган

бўлиши

мумкинлигини

айтган

12

.

1

Қаранг

:

Шарҳ

ат

-

Таъарруф

;

Нафаҳот

ул

-

унс

. 157-

б

.;

Насойим

ул

-

муҳаббат

. 108-

б

.;

Kelabazi. Ma’ani’l-ahbar / Suleymanie, Carullah,

№

995, 3a.;

Тарихи

Муллозода

. 66-

б

.

2

Ар

-

Рисола

ал

-

Мустатрафа

. 86-

б

.;

Ал

-

Аълом

. 295-

б

.;

Бухорий

С

.

С

.

Уч

авлиё

. 4-

б

.;

Бухорий

С

.

С

.

Икки

юз

етмиш

етти

пир

. 61-

б

.

3

Абу

Исҳоқ

Иброҳим

ибн

Али

Шерозий

.

Табақот

ул

-

фуқаҳо

(

араб

тилида

) /

Эҳсон

Аббос

томонидан

нашрга

тайёрланган

/ 1-

жилд

. –

Байрут

:

Дор

ур

-

роид

, 1401/1980. 213-

б

.;

Бухорий

С

.

С

.

Уч

авлиё

. 4-

б

.;

Бухорий

С

.

С

.

Икки

юз

етмиш

етти

пир

. 61-

б

.

4

Ал

-

Ансоб

. 3-

ж

. 213-

б

.

5

Ўша

асар

. 2-

ж

. 141, 405-

б

.

6

Ал

-

Ансоб

. 5-

ж

. 202-

б

.

7

Ўша

асар

. 2-

ж

. 90-

б

.;

Имом

Абу

Абдуллоҳ

Шамсиддин

Муҳаммад

ибн

Аҳмад

ибн

Усмон

Заҳабий

.

Сияру

аъламин

нубало

(

Машҳур

даҳолар

сийрати

) [

Арабчадан

Азизхўжа

Иноятов

таржимаси

]. –

Т

.:

Шарқ

, 2015. 264–266-

б

.

8

Ал

-

Ансоб

. 2-

ж

. 329-

б

.

9

Намозов

Б

.

Абу

Бакр

Калободий

тасаввуфий

қарашларининг

фалсафий

асослари

. –

Т

.:

Фан

, 2009. 16-

б

.

10

Бу

тўғрида

қаранг

:

Бухорий

С

.

С

.

Уч

авлиё

. 4-

б

.;

Комилов

Н

.

Қимматли

манба

. 3–8-

б

.;

Бухорий

С

.

С

.

Икки

юз

етмиш

етти

пир

. 40, 59, 61–64, 75-

б

.

11

Madelun

г

W.

Abu Bakr Kalabadi / Encyclopedia of Islam. V. 1. – P. 262–263;

Saklan Bilal.

Ebubekir

Muhammed el-Kelâbâzî ve Meânil Ahbar. Yay

ı

nlanmam

ı

ş

Çal

ı

ş

ma. – Konya, 1991. – S. 10.

12

Karap

ı

nar Fikret.

Ebû Bekr Muhammed b. Ebî

İ

shâk

İ

brahim b. Ya’kub b. Yusuf b. Kesir b.

Hâtim b. Abdirrahman el-

Г

ülâbâdî (ö.380/990)’nin Ma’âni’l-Ahbâr Adl

ı

Eserinin

İ

lk Seksen

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

47

Калободий

бошланғич

таълимни

ўзи

туғилиб

ўсган

жойда

олган

бўлиши

мумкин

.

Шундан

сўнг

у

ўша

замонда

кенг

тарқалган

диний

ва

дунёвий

илм

-

ларни

ўрганишга

киришган

.

Калободий

фиқҳ

ва

ҳадис

соҳаларида

саксон

тўрт

олимни

ўзига

устоз

деб

билган

1

бўлиб

,

Аҳмад

ибн

Наср

Нишопурий

,

Муҳам

-

мад

ибн

Абдуллоҳ

ибн

Юсуф

Нишопурий

,

Муҳаммад

ибн

Али

ибн

Ҳусайн

Ҳофиз

Исфаройиний

,

Муҳаммад

ибн

Фазл

Бухорий

Куморий

2

,

Абу

Наср

ар

-

Рашодий

,

Муҳаммад

ал

-

Бағдодий

ва

Абу

Бакр

Муҳаммад

ибн

Маҳруя

3

шулар

жумласидан

бўлишган

.

Шунингдек

,

Абу

Ҳафс

ас

-

Сағир

ал

-

Бухорий

калом

ил

-

мида

,

Муҳаммад

ибн

Аҳмад

ибн

Иброҳим

Форисий

4

ҳамда

Мансур

Ҳаллож

-

нинг

шогирдларидан

бўлган

Абулқосим

Форис

ибн

Исо

Бағдодийлар

5

эса

та

-

саввуф

илмида

Калободийнинг

устозлари

бўлишган

.

Самъоний

берган

маълу

-

мотга

кўра

,

Калободий

бухоролик

муҳаддис

ва

мутасаввиф

Абулқосим

Восил

ибн

Ҳамза

ас

-

Суфий

ал

-

Хунбунийдан

ҳам

таълим

олган

6

.

Абу

Бакр

Калободий

маълум

муддат

давомида

қозилик

лавозимида

ҳам

фаолият

кўрсатган

7

.

Аммо

Калободийнинг

асосий

фаолияти

ўзи

ўрганган

илм

соҳаларида

,

хусусан

,

ҳадис

,

фиқҳ

ва

тасаввуф

борасида

тадқиқотлар

олиб

бориш

ва

фундаментал

асарлар

ёзиш

билан

боғлиқ

бўлган

.

Шуни

ҳам

эслатиб

ўтиш

лозимки

,

Калободий

тасаввуф

тарихи

ва

таълимотини

чуқур

ўрганган

бўлса

-

да

,

ўзи

бевосита

сўфийлик

йўлига

кирмаган

,

балки

тасав

-

вуфга

тадқиқотчи

нуқтаи

назаридан

ёндашиб

8

,

тасаввуфга

оид

илк

ва

энг

машҳур

тизимли

асарлардан

бирини

ёзган

9

.

Калободий

илмий

фаолиятнинг

ўзи

билан

шуғулланиб

қолмасдан

,

кўп

-

лаб

шогирдлар

ҳам

етиштирган

.

Калободийнинг

бевосита

шогирдларидан

бўлган

ва

унинг

тасаввуфга

оид

асарига

шарҳ

ёзган

Мустамлий

Бухорий

-

дан

10

ташқари

Абу

Наср

Аҳмад

ибн

Али

Моймарғий

(

Х

аср

)

11

,

Абу

Бакр

Аҳмад

ибн

Али

ибн

Муҳаммад

Исфаҳоний

(

Х

аср

)

12

ва

Абу

Тоҳир

Иброҳим

ибн

Аҳмад

ал

-

Мустамлий

ал

-

Бухорий

ат

-

Табиб

(X–XI

асрлар

)

13

кабилар

ҳам

Абу

Бакр

Калободийнинг

энг

машҳур

шогирдларидан

ҳисобланишади

.

Vara

ğ

ı

-n

ı

n Tahkik ve Tahrîci, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bas

ı

lmam

ı

ş

Yüksek

Li-sans Tezi. – Konya, 1999. – S. 57, 110.

1

Баҳр

ул

-

фавойид

. 1-

ж

. 17-

б

.

2

Ўша

асар

. 1-

ж

. 17, 20-

б

.

3

Saklan Bilal.

Ebubekir Muhammed el-Kelâbâzî ve Meânil Ahbar. – S. 8.

4

Абу

Абдураҳмон

ас

-

Суламий

.

Табақот

ус

-

суфия

(

араб

тилида

). 1-

ж

. –

Ҳалаб

, 1406/1986. 379-

б

.

5

Нафаҳот

ул

-

унс

. 157-

б

.

6

Ал

-

Ансоб

. 2-

ж

. 406-

б

.

7

Абдулҳай

ал

-

Лакҳнавий

.

Ал

-

Фавойид

ал

-

баҳия

фи

тарожим

ал

-

ҳанафия

(

араб

тилида

). –

Қозон

, 1903. 196-

б

.

8

Комилов

Н

.

Қимматли

манба

.

4-

б

.

9

Акимушкин

О

.

Ф

.

Ал

-

Калабади

//

Ислам

.

Энциклопедический

словарь

. –

С

. 128.

10

Зарринкўб

Абдулҳусайн

.

Эрон

тасаввуфи

борасида

изланиш

(

форс

тилида

). 1-

ж

. –

Теҳрон

:

Амири

кабир

, 1363/1984. 69-

б

.

11

Ал

-

Ансоб

. 5-

ж

. 184-

б

.

12

Тариху

Бағдод

. 10-

жилд

. 477-

б

.

13

Баҳр

ул

-

фавойид

. 1-

ж

. 102

-

б

.

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

48

Калободийнинг

вафоти

санаси

борасида

ҳам

ягона

қараш

мавжуд

эмас

.

Айрим

манбаларда

380/990

йил

1

,

бошқа

баъзи

манбаларда

эса

384/994

йил

2

унинг

вафот

этган

йили

сифатида

кўрсатилган

.

Броккелман

булардан

таш

-

қари

,

Калободийнинг

вафоти

санаси

сифатида

390/1000

йилни

ҳам

эҳтимол

тутган

3

.

Муин

ал

-

фуқаро

ҳам

“

Тарихи

Муллозода

”

да

Калободийнинг

380/

990

йили

вафот

этганини

ёзар

экан

, “

Бундан

ташқари

[

баъзилар

]

уни

384/994

ёки

385/995

йили

вафот

этган

,

деб

айтишади

”,

дейди

4

.

Зарринкўб

ва

Арберри

булар

орасидан

385/995

йилни

аниқроқ

деб

топишган

5

.

Муин

ал

-

фуқаронинг

ёзишича

,

Калободийнинг

қабри

Бухородаги

“

Қубури

аиммайи

Шористоний

” (“

Шористонлик

имомлар

қабрлари

”)

номи

билан

маш

-

ҳур

бўлган

қабристонда

бўлиб

,

Хожа

Юсуф

Ҳамадонийнинг

(1048–1140)

хали

-

фаларидан

бўлган

Хожа

Абдуллоҳ

Барақий

ва

Хожа

Ҳасан

Андақийларнинг

қабрлари

ҳам

ўша

ердадир

6

.

Наршахийнинг

маълум

қилишича

,

Шористон

(

نﺎﺘﺳرﺎﺷ

)

Бухоро

яқинидаги

Пойканд

шаҳрининг

қадимий

номларидан

бири

бўлиб

,

у

ердан

етишиб

чиққан

машҳур

кишилар

Шористоний

нисбасига

эга

бўлганлар

7

.

Муин

ул

-

фуқаро

ушбу

қабристонда

дафн

этилган

Шористоний

нисбалик

уч

уламони

эслатади

8

.

Бироқ

Муин

ул

-

фуқародан

бир

асрлар

чамаси

кейинроқ

яшаб

ўтган

Фахриддин

Али

Сафий

(1463–1533)

Калободий

дафн

этилган

қабристон

номини

نﺎﺘﺳرﻮﺷ

ﻞﺕ

“

Талли

Шўристон

”

ёки

ﯽﻧﺎﺘﺳرﻮﺷ

ﻞﺕ

“

Талли

Шўристоний

” (“

Шўристон

тепалиги

”)

деб

ёзади

9

. “

Рашаҳоту

айн

ал

-

ҳаёт

”

аса

-

рини

XIX

асрда

ўзбек

тилига

таржима

қилган

хоразмлик

таржимон

домла

Ху

-

дойберган

эса

форс

тилидаги

бу

иборани

“

бир

шўристон

тепа

”,

яъни

шўр

бос

-

ган

бир

тепалик

,

деб

таржима

қилган

10

.

Кўринишидан

Калободий

дафн

этилган

1

Кашф

уз

-

зунун

. 1-

ж

. 105, 225, 419-

б

.;

Хожа

Муҳаммад

Порсо

.

Фасл

ул

-

хитоб

(

форс

тилида

) [

Сўзбоши

,

таҳрир

ва

иловалар

муаллифи

Жалил

Мисгарнежод

]. –

Теҳрон

:

Универ

-

ситет

нашри

маркази

, 2002. 71-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Фасл

ул

-

хитоб

”).

2

Фасиҳ

Хавофий

.

Мужмали

Фасиҳий

(

форс

тилида

) /

Муҳсин

Ножий

Насрободий

томонидан

нашрга

тайёрланган

/ 2-

жилд

. –

Теҳрон

, 1386/2007, 548-

б

.;

Ар

-

Рисола

ал

-

Мустатрафа

. 86-

б

.

3

Brockelmann C.

Leschichte der arabischen Litteratur. Erster Supplementband.

– S. 360.

4

Тарихи

Муллозода

. 67-

б

.

5

Зарринкўб

.

Эрон

тасаввуфи

борасида

изланиш

. 1-

ж

. 68-

б

.;

Arberry A. J.

Kelabazi. IA, Ist,

1977. Vol. VI. – P. 538.

6

Тарихи

Муллозода

. 66-

б

.

7

Абу

Бакр

Муҳаммад

ибн

Жаъфар

ан

-

Наршахий

.

Бухоро

тарихи

[

Форс

тилидан

А

.

Расулев

таржимаси

] (

Абу

Тоҳирхўжанинг

“

Самария

”,

Баёнийнинг

“

Шажарайи

Хоразмшоҳий

”

ва

Ибратнинг

“

Фарғона

тарихи

”

асарлари

билан

бир

тўпламда

). –

Т

.:

Камалак

, 1991. 120-

б

.;

Абу

Бакр

Мухаммад

ибн

Джа

‘

фар

ан

-

Наршахи

.

Та

’

рих

-

и

Бухара

.

История

Бухары

.

Перевод

,

комментарии

и

примечания

Ш

.

С

.

Камолиддина

.

Археологотопографический

комментарий

Е

.

Г

.

Некрасовой

. –

Т

.: SMIA-SIA, 2011. –

С

. 50.

8

Тарихи

Муллозода

. 67-

б

.

9

Мавлоно

Фахриддин

Али

бин

Ҳусайн

Воиз

Кошифий

.

Рашаҳоту

айн

ал

-

ҳаёт

(

форс

тилида

)

[

Муқаддима

,

таҳрир

,

изоҳлар

ва

иловалар

муаллифи

доктор

Али

Асғар

Муиниён

]. 1-

жилд

. –

Теҳрон

:

Нуроний

хайрия

жамғармаси

нашриёти

, 1977. 15, 17-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Ра

-

шаҳоту

айн

ал

-

ҳаёт

”).

10

Рашаҳот

(

оби

ҳаёт

томчилари

) /

Форс

тилидан

Домла

Худойберган

(XIX

а

.)

таржимаси

;

Табдил

ва

сўнгсўз

муаллифи

:

М

.

Ҳасаний

;

Луғат

,

сўнгсўз

муаллифи

ва

масъул

муҳаррир

:

Б

.

Умрзоқ

;

ЎзР

ФА

Абу

Райҳон

Беруний

номидаги

Шарқшунослик

институти

. –

Т

.:

Абу

Али

Ибн

Сино

номидаги

тиббиёт

нашриёти

, 2003. 13-

б

.

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

49

қабристон

борасида

Муин

ул

-

фуқаро

берган

маълумот

тўғри

бўлиб

,

кейинги

муаллифлар

ушбу

қабристон

номини

беришда

хатоликка

йўл

қўйганлар

.

“

Рашаҳоту

айн

ал

-

ҳаёт

”

да

ушбу

қабристоннинг

Бухоронинг

Калобод

дарвозаси

ташқарисида

эканлиги

эслатилган

1

.

Юз

мингдан

кўпроқ

ҳадисни

ёддан

билган

2

Абу

Бакр

Калободий

биринчи

навбатда

забардаст

ҳадисшунос

сифатида

таниқли

бўлган

.

Унинг

аксарияти

бизнинг

давримизгача

етиб

келмаган

асарларининг

катта

қисмини

ҳам

айнан

ҳадисга

оид

асарлар

ташкил

этади

.

Жумладан

,

турли

манбаларда

унинг

“

Арбаъин

фи

-

л

-

ҳадис

” (“

Қирқ

ҳадис

”)

3

ва

“

Амолий

фи

-

л

-

ҳадис

” (“

Ҳадис

ҳақида

қайдлар

”)

4

каби

асарлар

ёзгани

,

шунингдек

,

Имом

Бухорийнинг

“

Ал

-

Жомеъ

ас

-

саҳиҳ

” (“

Саҳиҳ

ҳадислар

тўплами

”)

китобига

шарҳ

битгани

5

эслатиб

ўтилган

.

Бироқ

унинг

бизгача

етиб

келган

ва

“

Маоний

ул

-

ахбор

”

(“

Ҳадисларнинг

маънолари

”)

номи

билан

ҳам

шуҳрат

топган

ҳадисга

оид

“

Баҳр

ал

-

фавойид

” (“

Фойдалар

денгизи

”)

номли

асари

унинг

бу

борадаги

энг

йирик

асарларидан

ҳисобланади

6

.

Ушбу

китобда

222

ҳадис

шарҳи

келтирил

-

ган

бўлиб

,

муаллиф

ушбу

ҳадисларни

шарҳлаш

ва

улардаги

тушунилиши

қийин

бўлган

ўринларни

тушунтириш

учун

яна

370

ҳадисни

ҳам

зикр

қил

-

ган

.

Натижада

ушбу

тўпламдан

ҳаммаси

бўлиб

592

ҳадис

ўрин

олган

7

.

Абу

Бакр

Калободийнинг

ҳадис

илмидаги

шуҳрати

шу

даражада

бўлганки

,

ҳадис

илмининг

йирик

вакилларидан

бўлган

Ибн

Ҳажар

Асқалоний

(1372–

1449) “

Фатҳ

ал

-

Борий

” (“

Яратгувчи

томонидан

очиб

берилган

маънолар

”)

8

ҳам

-

да

Абдуррауф

Миновий

(1545–1621) “

Файз

ал

-

қадийр

” (“

Қодир

зотдан

тарал

-

ган

файз

”)

9

асарларида

Калободий

тўплаган

ҳадисларга

таянишган

10

.

Суннийликнинг

ҳанафий

мазҳабига

эътиқод

қилувчи

йирик

фақиҳ

олим

бўлган

Калободийнинг

фиқҳга

оид

“

Муъаддил

ус

-

салот

” (“

Намоз

қоидала

-

ри

”)

11

, “

Ал

-

ашфоъ

ва

-

л

-

автор

” (“

Жуфт

ва

тоқ

намозлар

”)

ва

“

Фасл

ул

-

хитоб

”

(“

Ҳақни

ботилдан

ажратувчи

”)

12

каби

асарлар

ёзганлиги

тўғрисида

ҳам

маъ

-

лумотлар

қолган

.

Бундан

ташқари

,

унинг

Қуръон

тафсирига

оид

асар

ярат

-

ганлиги

тўғрисида

ҳам

маълумотлар

мавжуд

13

.

1

Рашаҳоту

айн

ал

-

ҳаёт

. 17-

б

.

2

Ўрта

асрларда

юз

мингдан

ортиқ

ҳадисни

ёддан

билган

кишини

“

Ҳофиз

”

деб

аташган

.

Ка

-

лободийга

“

Ҳофиз

”

лақабининг

берилганлиги

унинг

юз

мингдан

ортиқ

ҳадисни

ёддан

бил

-

ганлигидан

далолат

беради

.

3

Муъжам

ул

-

муаллифин

. 8-

ж

. 213-

б

.

4

Тариху

Бағдод

. 10-

жилд

. 477-

б

.

5

Уватов

У

.

Тасаввуф

тарихига

доир

муҳим

манба

//

Абдулхолиқ

Ғиждувоний

ва

тасаввуф

.

Халқаро

конференция

материаллари

. –

Бухоро

, 2003. 36-

б

.

6

Ал

-

Ансоб

. 5-

ж

. 184-

б

.;

Кашф

уз

-

зунун

. 1-

ж

. 225-

б

.;

Ал

-

Аълом

. 5-

ж

. 295-

б

.

7

Ал

-

Аълом

. 5-

ж

. 295-

б

.;

Баҳр

ул

-

фавойид

. 1-

ж

. 48-

б

.

8

Ибн

Ҳажар

Асқалоний

.

Фатҳ

ул

-

борий

(

араб

тилида

). 1-

ж

. –

Байрут

, 1408/1988. 159, 328-

б

.

(

Бундан

кейин

қисқача

“

Фатҳ

ул

-

борий

”).

9

Муҳаммад

Абдурауф

ал

-

Миновий

.

Файз

ал

-

қадир

фи

шарҳ

ал

-

жомиъ

ас

-

сағир

(

араб

тилида

). 1-

жилд

. –

Байрут

:

Дор

ал

-

фикр

, 1391/1972. 57, 116, 378-

б

. (

Бундан

кейин

қисқача

“

Файз

ул

-

қадир

”).

10

Баҳр

ул

-

фавойид

. 1-

ж

. 26-42-

б

.

11

Тариху

Бағдод

. 10-

жилд

. 477-

б

.

12

Муъжам

ул

-

муаллифин

. 8-

ж

. 222-

б

.

13

Табақот

ул

-

муфассирин

. 1-

ж

. 86-

б

.

SHARQSHUNOSLIK /

ВОСТОКОВЕДЕНИЕ

/ ORIENTAL STUDIES 2017,

№

3

50

Калободий

калом

илмида

ҳам

етук

олим

бўлган

.

Калободийнинг

каломга

оид

алоҳида

асар

ёзганлиги

номаълум

бўлса

-

да

,

унинг

эътиқодий

масалалар

борасидаги

қарашлари

,

асосан

,

тасаввуфга

бағишланган

“

Ат

-

Таъарруф

”

аса

-

рида

акс

этган

1

.

Калободийнинг

қайси

калом

мактабига

тегишли

бўлганлиги

тўғрисида

ҳам

турли

қарашлар

мавжуд

.

Жумладан

,

немис

шарқшуноси

У

.

Рудольф

Калободийнинг

каломга

оид

қарашларида

фақатгина

мотуридийлик

калом

мактаби

унсурларини

кўрса

2

,

Книш

Калободийнинг

“

шофеийлик

/

ашъа

-

рийлик

ва

ҳанафийлик

калом

мактабларининг

ақида

масалаларидаги

қараш

-

ларини

бир

хилда

тўғри

деб

билганлиги

”

тўғрисида

хулоса

чиқаради

3

.

Калобо

-

дийнинг

ақида

масалаларидаги

қарашларини

махсус

тадқиқ

қилган

эронлик

тадқиқотчи

Али

Меҳмоннавоз

эса

уларда

ҳанафийлик

(

Мовароуннаҳр

анъана

-

вий

фақиҳлар

мактаби

,

мотуридийлик

калом

мактаби

ва

Бағдод

тасаввуф

мак

-

таби

)

ақидалари

билан

биргаликда

ашъарийлик

калом

мактаби

нуқтаи

назар

-

ларининг

ҳам

акс

этганлигини

айтиб

,

Калободийнинг

ушбу

ақидавий

мактаб

-

лар

қарашларини

тасаввуф

фойдасига

умумлаштиришга

уринганлиги

тўғриси

-

да

сўз

юритади

4

.

Калободийнинг

калом

масалаларидаги

қарашлари

кейинги

муаллифлар

учун

манба

бўлиб

хизмат

қилган

.

Жумладан

,

Ибн

Таймия

(1263–

1328)

5

ва

Жалолиддин

Суютий

(1445–1505)

6

ўз

асарларида

Калободийнинг

ақи

-

да

масалаларидаги

хулосалардан

фойдаланишган

.

Калободий

илмий

фаолиятининг

яна

бир

муҳим

қирраси

тасаввуф

тад

-

қиқотлари

билан

боғлиқдир

.

Калободийнинг

сўфийлик

тўғрисидаги

энг

қадим

-

ги

ва

илк

асарлардан

бири

бўлган

“

Ат

-

Таъарруф

ли

-

мазҳаб

аҳл

ат

-

тасаввуф

”

(“

Тасаввуф

аҳли

йўлини

таништириш

”)

номли

асари

унга

оламшумул

шуҳрат

келтирди

7

.

Гарчи

Абу

Бакр

Калободий

ўз

даврининг

турли

илм

соҳаларига

оид

бир

нечта

асар

яратган

бўлса

-

да

,

айнан

мана

шу

асар

уни

илк

тасаввуф

назари

-

ётчиларидан

бири

сифатида

дунёга

танитди

.

Калободийнинг

бизгача

етиб

кел

-

маган

яна

икки

асари

–

ўзи

томонидан

“

Ат

-

Таъарруф

”

асарига

шарҳ

сифатида

1

Ислом

дунёси

энциклопедияси

(

форс

тилида

). 1-

жилд

. –

Теҳрон

:

Ислом

фиқҳи

энцик

-

лопедияси

муассасаси

, 1375/1996, 6852-

б

.;

Аҳмад

Самиъий

Гилоний

. “

Шарҳи

таъарруф

”

тўғ

-

рисида

// “

Маориф

”

журнали

(

форс

тилида

). –

Теҳрон

, 1370 (1991

й

.

декабрь

– 1992

й

.

март

).

3-

сон

. 60-

б

.

2

Ульрих

Рудольф

.

Ал

-

Матуриди

и

суннитская

теология

в

Самарканде

[

Перевод

с

немецкого

Людмилы

Трутановой

;

под

ред

.

Олега

Лукина

]. –

Алматы

:

Фонд

«XXI

век

», 1999. –

С

. 215.

3

Кныш

А

.

Д

.

Мусульманский

мистицизм

.

Краткая

история

. –

С

. 139.

4

Али

Меҳмоннавоз

.

Калободийнинг

“

ат

-

Таъарруф

”

асарига

таъсир

ўтказган

каломий

жараёнлар

тадқиқи

//

Ирфоний

тадқиқотлар

(

форс

тилида

).

Кошон

университети

Адабиёт

ва

чет

тиллар

факультети

илмий

-

тадқиқот

журнали

. –

Эрон

,

Кошон

, 1395 (2016). 23-

сон

. 189, 204-

б

.

5

Ибн

Таймия

.

Ал

-

Фатово

ал

-

кубро

(

араб

тилида

) /

Таҳрир

ва

иловалар

муаллифи

Мустафо

Абдулқодир

Ато

/ 6-

ж

. –

Байрут

: «

Дор

ул

-

кутуб

ал

-

илмия

», 1408/1987. 435-

б

.;

Ибн

Таймия

.

Минҳож

ас

-

суннат

ан

-

набавия

(

араб

тилида

). /

Муҳаммад

Рашод

Солим

томонидан

нашрга

тайёрланган

/ 1-

ж

. –

Қоҳира

, 1406/1986. 457–458-

б

.

6

Арберри

А

.

Дж

.

Мистики

ислама

. [

Перевод

с

английского

:

М

.

О

.

Авдейчик

,

В

.

А

.

Литнов

-

ская

]. –

М

.:

Сфера

, 2002. –

С

. 111.

7

Ал

-

Ансоб

. 5-

ж

. 184-

б

.;

Кашф

уз

-

зунун

. 1-

ж

. 225-

б

.;

Ал

-

Аълом

. 5-

ж

. 295-

б

.