SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
118
умом
,
более
здравым
взглядом
и
более
верной
точной
зрения
,
чем
Абу
Бекр
Ибн
-
ас
-
Санг
(
т
.
е
.
самого
Ибн
-
Баджи
).
Но
увлекли
его
мирские
дела
,
так
что
смерть
похитила
его
прежде
,
чем
открылись
сокровищницы
его
знания
,
прежде
чем
распространились
тайны
его
мудрости
»
1
.
Подводя
итог
,
следует
добавить
,
что
произведение
Ибн
-
Туфейля
Поль
-
зовалось
большой
популярностью
не
только
в
эпоху
средневековья
,
но
и
у
европейских
читателей
нового
времени
,
впервые
познакомившихся
с
ним
в
конце
XII
века
.
Его
аристотелевские
взгляды
оказали
большое
воздействие
на
андалусских
философов
младшего
поколения
,
особенно
на
Ибн
-
Рушда
,
в
работах
которого
исследуется
изложение
вещей
,
содержащееся
в
«
Романе
о
Хайи
,
Ибн
-
Якзана
» (
например
,
концепция
«
двойственной
истины
»).
Влия
-
ние
Ибн
-
Туфейля
испытал
не
менее
известный
философ
Моисей
Маймонид
(
Набонский
).
Он
в
1349
году
перевел
роман
на
древнееврейский
язык
и
снабдил
его
своими
комментариями
.
Арабские
и
древнееврейские
тексты
романа
Ибн
-
Туфейля
были
широко
распространены
по
всей
Испании
.
Кроме
того
,
этим
романом
восхищались
такие
выдающиеся
мыслители
,
как
Спиноза
и
Лейбниц
.
И
,
безусловно
,
мы
обнаруживаем
явное
влияние
идей
романа
на
еще
один
величайший
труд
– «
Робинзон
Крузо
»,
напи
-
санный
Даниэлем
Дефо
.
НАСРИТДИНОВА
МУНИРА
Катта
илмий
ходим
-
изланувчи
,
ТошДШИ
Илк
ўрта
асрларда
Суғд
ёзуви
ва
унинг
тарқалиш
географияси
Аннотация
.
Мақола
милодий
I
мингйилликда
Марказий
Осиё
минтақаси
бўйлаб
суғд
ёзувининг
тарқалиш
географиясига
бағишланади
.
Суғдий
ёзув
ёдгорликларининг
тарқалиш
диапазони
Марказий
Осиё
минтақаси
билан
чегараланиб
қолмай
,
балки
Шимоли
-
Ғарбий
Хитой
,
Тибет
,
Шимолий
Ҳиндистон
каби
қадимий
маданият
марказларида
ҳам
ушбу
ёзув
намуналарининг
топилаётгани
асосида
ўз
исботига
эга
.
Суғд
ёзувининг
бу
қадар
кенг
ёйилиши
ўзининг
қандай
тарихий
асосларига
эга
эканлиги
,
минтақада
мавжуд
бўлган
бошқа
ёзувларга
нисбатан
ушбу
тил
ва
ёзувнинг
бунчалик
кенг
қамров
касб
этишининг
замирида
қандай
омиллар
ётиши
таҳлил
қилинади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Или
битиктоши
,
Култўба
,
Терек
-
сой
,
Ақ
-
бешим
,
Навокат
,
Буғут
обидаси
,
Эски
хатлар
,
Бэй
-
ши
,
Тан
-
шу
.
Аннотация
.
Статья
посвящена
географии
распространения
согдийской
письменности
на
территории
Центральной
Азии
в
I
тысячелетии
нашей
эры
.
Распространение
согдийской
письменности
не
ограничивается
диапазоном
территории
Центральной
Азии
.
Есть
подтверждения
находок
образцов
согдийской
письменности
на
территории
северо
-
1
Средневековая
андалусская
проза
:
пер
.
с
арабского
. –
М
.:
Художественная
литература
,
1985. –
С
. 333.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
119
западного
Китая
,
Тибета
и
с
Индии
.
В
статье
на
основе
источников
анализируется
широкое
распространение
согдийского
письма
на
данной
территории
по
сравнению
с
другими
видами
письменности
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Илийская
стела
,
Култобе
,
Терек
-
сай
,
Ак
-
Бешим
,
Навекат
,
Бугутская
надпись
,
Старые
письма
,
Бэй
-
ши
,
Тан
-
шу
.
Summary.
The article is devoted to the geographical spreading of the Sogdian Script in the
territory of Central Asia in the 1
st
Millennium A.D. The spreading of the Sogdian manuscripts is
not limited
with the range of Central Asia, although they were found on the North-Western China,
Tibet and India. On the basis of these sources IT WAS analyzed the wide spreading of the Sogdian
Letter on these areas and its compared with other types of letters
.
Keywords and expressions:
Stele of Ili, Kultobe, Terek-say, Ak-Beshim, Navekat, Bugut
inscription, the Older (the Earlier) Letters, Bey-shi, Tan-shu
.
Саводхонлик
–
инсоният
тарихида
қўлга
киритилган
энг
катта
ютуқлар
-
дан
бири
бўлиб
,
ушбу
ибора
остида
нафақат
бирор
жамият
ёки
гуруҳ
аъзоларининг
муайян
бир
қисми
,
балки
бутун
бир
давлат
аҳолисининг
ўқиш
ва
ёзиш
малакасига
эга
бўлиши
ҳам
тушунилади
.
Дунё
халқлари
тарихига
назар
солинса
,
фақатгина
камдан
-
кам
халқларнинг
қадимдан
бундай
савияга
эришганлиги
кўзга
ташланади
.
Жумладан
,
Марказий
Осиё
халқлари
тарихи
-
нинг
милоддан
аввалги
даврлари
мисолида
олиб
қаралса
,
асосан
,
минтақа
-
нинг
ўтроқ
-
зироатчи
аҳоли
яшаган
воҳаларида
,
хусусан
,
Амударё
-
Сирдарё
оралиғи
ва
унга
яқин
қўшни
ҳудудларда
турли
мақсадларда
ёзувдан
фойда
-
ланиш
йўлга
қўйилгани
ва
бу
амалиёт
кенг
кўлам
касб
этгани
аён
бўлади
.
Айниқса
,
икки
дарё
оралиғининг
муҳим
тарихий
-
маданий
воҳаси
бўл
-
миш
Суғд
аҳолиси
милоддан
аввалги
биринчи
мингйилликнинг
ўрталарига
келиб
,
оромий
ёзуви
билан
танишуви
ва
шу
асосда
суғдий
ёзувнинг
шакл
-
ланиши
натижасида
минтақада
қарийб
минг
йилдан
ортиқ
давр
мобайнида
ушбу
ёзув
тури
кенг
миқёсда
қўлланилди
ва
асрлар
оша
кенг
ёйила
борди
.
Бу
омил
суғдий
тил
ва
ёзувнинг
милоднинг
бошларидаёқ
Суғд
воҳаси
доирасини
ошиб
,
дастлаб
Чочга
(
мил
. II–III
асрлар
),
илк
ўрта
асрларга
келиб
эса
Сирдарёнинг
ўрта
ҳавзалари
–
Ўтрор
(
Фороб
)
ва
Еттисувга
(
Чу
ва
Талас
дарёлари
оралиғи
),
Олтой
,
Шарқий
Туркистон
(
Или
битиктоши
,
Турфон
ҳужжатлари
),
Мўғулистон
(
Ўрхун
)
ва
яна
бир
қатор
ўлкаларда
расмий
ёзувлардан
бири
сифатида
амал
қила
бошлагани
мисолида
ўз
тасдиғини
топади
.
Буни
милодий
биринчи
мингйилликнинг
илк
чорагига
тааллуқли
Чоч
тангалари
,
Култўба
(
Арис
–
Ўтрор
)
сопол
лавҳаларидаги
битиклар
1
,
Марвдан
топилган
котиблик
мактаби
машқлари
,
Еттисувдаги
танга
-
пуллар
(
Тургаш
хоқонлиги
тангалари
),
Терек
-
сой
қоя
ёзувлари
,
Ақ
-
бешим
(
Суяб
),
Навокат
(
Красная
речка
),
Тароз
ва
бошқа
бир
қатор
тарихий
шаҳар
харо
-
баларидан
топилган
турли
эпиграфик
ёдгорликлар
(
сопол
хум
,
метал
буюм
-
лар
,
муҳрлар
ва
ҳ
.
к
.
лар
сиртидаги
ёзувлар
)
2
,
Чинончканд
ҳужжати
(
Турфон
)
1
,
1
Sims-Williams N., Grenet F. The Sogdian inscriptions of Kultobe // Shygys, 2006.
№
1. –
Р
. 95–107.
2
Бернштам
А
.
Н
.
Согдийская
колонизация
Семиречья
//
Краткие
сообщения
о
докладах
и
полевых
исследованиях
института
история
материальной
культуры
. –
М
.-
Л
., 1940,
№
6. –
С
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
120
Ғарбий
Турк
хоқонлигининг
илк
даврларига
оид
Монгол
-
куре
(
Или
)
битик
-
тоши
2
ва
Шарқий
Турк
хоқонлигининг
илк
ўн
йилликларига
тааллуқли
Буғут
обидаси
3
яққол
тасдиқлаб
турибди
.
Суғдий
ёзув
ёдгорликларининг
тарқалиш
диапозони
нафақат
Марказий
Осиёнинг
мазкур
ҳудудлари
билан
чегараланган
,
балки
минтақага
қўшни
мамлакатларга
ҳам
ёйилгани
Шимоли
-
Ғарбий
Хитой
(
Дунхуан
,
Гансу
ўлкалари
ва
ҳ
.
к
.),
Тибет
,
Шимолий
Ҳиндистон
(
Шатиал
қоя
битиклари
)
каби
қадимий
маданият
марказларида
ҳам
ушбу
ёзув
намуна
-
ларининг
топилаётгани
асосида
ўз
исботига
эга
4
.
Хўш
,
суғдий
ёзувнинг
бу
қадар
кенг
ёйилиши
ўзининг
қандай
тарихий
асосларига
эга
?
Минтақада
мавжуд
бўлган
бошқа
ёзувларга
нисбатан
ушбу
тил
ва
ёзувнинг
бунчалик
кенг
қамров
касб
этишининг
замирида
айнан
қан
-
дай
омиллар
ётади
?
Ушбу
саволларга
жавоб
бериш
учун
аввало
суғдий
аҳолининг
яшаган
ҳудуди
,
улар
жамиятига
хос
бўлган
ижтимоий
-
сиёсий
ва
иқтисодий
-
маданий
аҳволга
назар
ташлаш
керак
бўлади
.
Бундан
ташқари
,
ушбу
масалада
суғдийларнинг
маънавий
-
маиший
ҳаёти
,
яшаш
шарт
-
шароитлари
,
умуман
олганда
,
Суғд
аҳолисининг
хўжалик
тарзи
қандай
бўл
-
ганлигини
тадқиқ
этиш
зарурати
туғилади
.
Аввало
,
шуни
таъкидлаб
ўтиш
керакки
,
милоддан
аввалги
биринчи
минг
йилликнинг
бошлариёқ
ўз
инонч
тизими
ва
шаҳарларига
эга
,
ўтроқ
,
ҳунар
-
манд
ва
тижоратга
моҳир
этнос
сифатида
ўша
даврнинг
маданий
савияси
юқори
халқларига
,
хусусан
,
олд
осиёликларга
,
юнон
,
эрон
,
ҳинд
ва
хитой
-
ликларга
маълум
бўлган
суғдийларнинг
ўз
юртлари
–
Зарафшон
ва
Қашқадарё
ҳавзаларидаги
бир
қатор
аҳоли
масканлари
–
шаҳар
,
шаҳар
-
давлат
ва
воҳа
-
давлат
шаклидаги
Самарқанд
,
Бухоро
,
Кеш
,
Нахшаб
ва
ҳоказолардан
иборат
бўлиб
,
улар
ўз
географик
жойлашувига
кўра
серсув
дарёлар
ва
тоғолди
воҳаларида
ўрин
олиб
,
бу
ҳудудлар
қадим
маданиятлар
ўзаро
кесишган
чорраҳа
вазифасини
бажарар
эди
.
Ҳам
қадимги
маданият
-
лардан
баҳраманд
бўлишлари
,
ҳам
ўзлари
эришган
маданий
савия
(
ўтроқ
деҳқончилик
,
ҳунармандчилик
ва
тижоратга
асосланган
хўжалик
тарзи
,
яккахудоликка
асосланган
умумий
эътиқод
–
зардуштийлик
,
шаҳарсозлик
)
ва
бошқа
бир
қатор
омиллар
суғдийларнинг
нафақат
ўз
юртларида
иқти
-
содий
-
маданий
жиҳатдан
юксалишларига
олиб
келди
,
балки
улар
минтақа
-
нинг
яшаш
учун
қулай
ҳудудларига
бориб
,
у
ерларда
ўз
манзилгоҳлари
–
савдо
колонияларини
барпо
этишларига
ҳам
замин
яратди
.
Бунда
,
албатта
,
суғдийларнинг
саводхонлик
даражаси
анча
юқори
бўлганлиги
ва
аҳоли
қатламларининг
анчагина
қисми
ўқиш
-
ёзиш
ишларидан
хабардор
бўлган
-
34–43;
Лившиц
В
.
А
.
Согдийская
эпиграфика
Средней
Азии
и
Семиречья
. –
СПб
.:
Филологический
факультет
СПбГУ
, 2008. –
С
. 353–384
1
Исҳоқов
М
.
Номи
азал
Туркистон
//
Ўзбекистон
адабиёти
ва
санъати
. –
Т
., 1993.
№
45–46. 1, 5-
б
.
2
Osawa T. Bat
ı
Göktürk Ka
ğ
anl
ı
ğ
ı
n’daki A
ş
inasl
ı
Bir Ka
ğ
an’
ı
n
Ş
eceresine ait Bir Kaynak //
TÜRKLER. – Ankara, 2002. Cilt 2. – S. 79–88.
3
Кляшторный
С
.
Г
.,
Лившиц
В
.
А
.
Согдийская
надпись
из
Бугута
//
СНВ
. –
М
., 1971.
Вып
.
10. –
С
. 121–146.
4
Исхаков
М
.
М
.
Центральная
Азия
в
системе
мировой
письменной
культуры
. –
Т
., 2008. –
С
. 319–320.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
121
ликлари
ҳам
катта
роль
ўйнаган
.
Дарҳақиқат
,
ҳозирги
кунгача
топилаётган
суғдий
ёзма
ёдгорликларнинг
бир
қисми
бошқарув
,
ёзишмалар
,
ҳужжатлар
,
танга
зарби
,
муҳр
ва
ҳоказо
каби
давлат
иш
юритишига
алоқадор
топилмалар
бўлиши
баробарида
,
улардан
бир
қисмининг
аҳоли
орасидаги
хабарлашув
–
мактублашув
,
маиший
-
хўжалик
васиқалари
,
металл
ва
сопол
каби
турли
хил
уй
-
рўзғор
буюмлари
сиртига
,
мато
ва
кийимлар
устига
,
қояларга
ёзилган
катта
-
кичик
битиклардан
иборатлиги
ҳам
ушбу
фикрни
тасдиқлайди
1
.
Айниқса
,
Суғд
муҳитида
яратилган
Муғ
тоғи
суғдий
ёзма
ёдгорликлари
(VIII
асрнинг
биринчи
чораги
)
иш
юритиш
,
фармойиш
,
буйруқ
,
ёзишма
,
мактуб
,
шартнома
ва
ҳоказо
каби
ҳужжатларини
ўз
ичига
олиб
,
улар
маз
-
мунидан
Суғд
конфедерациясининг
таркибий
бир
қисми
бўлмиш
Панч
(
Панжикент
)
ҳукмдорлиги
ва
унга
қўшни
ҳудудларда
яшаган
суғдий
аҳолининг
саводхонлиги
юқори
бўлганлиги
ўз
тасдиғини
топади
.
Чунончи
,
аксарият
қисми
асосан
Панчни
,
бир
муддат
эса
Суғднинг
муҳим
бир
қисмини
бошқарган
Деваштич
(709–722)
девонига
оид
ушбу
ҳужжатларда
мазкур
ҳукмдорнинг
йўллаган
мактуб
ва
буйруқлари
суғдий
амалдорлар
(
сарой
хизматчилари
,
ҳокимлар
,
мулк
эгалари
,
уруғ
оқсоқоллари
ва
ҳ
.
к
)
дан
ташқари
унинг
қўл
остидаги
аҳолининг
турли
тоифаси
(
қишлоқ
жамоалари
,
савдогар
,
ҳунарманд
ва
ҳоказо
касб
эгалари
)
га
қаратилганлиги
2
бунга
яққол
мисол
бўла
олади
.
Панжикент
шаҳар
харобаларидан
суғдий
ёзув
аҳоли
томонидан
кенг
равишда
ўзлаштирилганлигини
тасдиқлайдиган
сопол
парчаси
топилган
бўлиб
,
ушбу
лавҳада
суғдий
алифбонинг
анъанавий
кетма
-
кетликдаги
ҳарфлар
тизими
ва
хаттотлик
касбига
оид
расмий
ҳужжатларда
ишлати
-
ладиган
қолип
иборалар
акс
этган
.
Мутахассисларнинг
фикрича
,
ушбу
топилма
алифбони
ўргатиш
асносида
ўрганувчилар
томонидан
олиб
борилган
ёзув
машқининг
бир
намунасидир
3
.
Демак
,
Суғдда
ушбу
ёзувнинг
котиблик
мактаблари
бўлгани
ҳақида
манбаларда
тасдиқловчи
маълумотлар
бор
.
Шимоли
-
Ғарбий
Хитойнинг
Дунхуан
манзилгоҳидан
топилган
милодий
III–
IV
асрларга
оид
суғдча
шахсий
туркуми
мактублар
(“
Эски
хатлар
”)
нинг
ҳам
ёзилиш
услуби
,
ҳам
палеографик
хусусиятлари
ўша
асрлардаёқ
суғдий
аҳоли
вакилларининг
саводхонлиги
жуда
юқори
бўлганини
кўрсатади
4
.
Хатларнинг
бир
қисми
савдогар
,
ҳунарманд
ва
яна
бир
қатор
касб
-
ҳунар
эгалари
бўлмиш
суғдий
муҳожирларга
тегишли
ушбу
ёзма
ёдгорликларга
оид
айрим
ушбу
ёзма
ёдгорликлар
уларнинг
узоқ
ўлкалардан
она
юртларига
–
Самарқандга
ва
бошқа
манзилларда
яшаган
ўз
яқинларига
йўлланган
мактублардир
.
Дарвоқе
,
бу
давр
Суғд
ўлкаси
ва
унинг
аҳолисининг
маиший
турмуш
даражасига
оид
хитой
йилномаларида
кўплаб
маълумот
сақланиб
қолган
.
Жумладан
,
илк
ўрта
асрларга
тааллуқли
хитой
йилномаси
“
Бэй
-
ши
”
1
Мамарахимова
Б
.
Согдийские
документы
с
горы
Муг
как
источники
хозяйственных
отношений
раннесредневекового
Согда
. –
Т
., 2011. –
С
. 21–34.
2
Мамарахимова
Б
.
Согдийские
документы
с
горы
Муг
как
источники
хозяйственных
отношений
раннесредневекового
Согда
. –
Т
., 2011. –
С
. 21-34.
3
Исхаков
М
.
М
.
Центральная
Азия
в
системе
... –
С
. 126.
4
Henning W. B. The date of Ancient Letters // BSOAS, 1948. Vol.12. – P. 3-4.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
122
(“
Шимолий
сулолалар
тарихи
”)
да
“
Кан
(
Самарқанд
)
аҳолиси
савдода
маҳо
-
ратли
.
Бу
давлатга
кўп
чет
элликлар
савдо
қилиш
учун
келишади
.
Катта
ва
кичик
ноғора
,
уд
,
беш
торли
чанг
,
сурнай
бор
.
Тўй
ва
дафн
маросимлари
Тукюе
(
турк
)
ларники
билан
бир
хил
. ...
Ху
(
суғдий
)
ёзуви
1
қўлланилади
.
Иқлими
мўътадил
,
улар
турли
хил
нонлар
ёпишга
моҳир
.
Аҳоли
боғдорчилик
ва
сабзавотчиликда
миришкор
”
2
шаклида
, “
Тан
-
шу
” (“
Тан
сулоласи
тарихи
”)
йилномасида
эса
“
Ўғил
бола
туғилганда
тилига
тошли
асал
(
новвот
)
суртишади
,
кафтига
елим
қўйишади
,
келажакда
ширинсўз
бўлиши
ва
бойликни
маҳкам
ушлаши
учун
.
Кўндалангига
ёзишади
.
Савдода
маҳоратли
ва
манфаатпараст
.
Эркаклари
йигирмага
тўлгач
,
қўшни
мамлакатларга
ке
-
тишади
ва
фойда
келадиган
ҳамма
жойда
(
ҳозиру
нозир
)
бўлишади
”
3
маз
-
мунидаги
маълумотлар
учраб
,
улар
асосида
суғдликларнинг
маданий
савия
-
си
,
шу
жумладан
саводхонлик
даражаси
қандай
бўлганлигига
доир
муайян
тасаввурлар
ҳосил
қилиш
мумкин
.
Қарийб
минг
йилдан
ортиқ
давр
мобайнида
(
мил
.
авв
.
сўнгги
асрлардан
то
милодий
Х
асрларгача
)
Марказий
Осиёнинг
катта
бир
қисмида
муомалада
бўлиб
,
турли
хил
этнослар
учун
хабарлашув
ва
иш
юритиш
воситаси
сифатида
хизмат
қилган
суғдий
ёзувнинг
бунчалик
кенг
тарқалиши
ўзининг
тарихий
асосларига
эга
.
Бу
эса
Суғд
аҳолисининг
катта
бир
қисми
саводхон
бўлганликлари
ва
улар
ўз
малакаларини
минтақанинг
кўплаб
ҳудудларига
ўзлари
билан
бирга
олиб
борганликларидан
дарак
беради
.
Шундай
қилиб
,
мил
.
авв
. III–II
асрлардан
бошлаб
то
милодий
VIII
аср
ўрталаригача
суғд
ёзув
халқаро
миқёсда
амал
қилган
ҳамда
Марказий
Осиё
ва
Узоқ
шарқ
минтақаларигача
ёзув
маданияти
жараёнларига
таъсир
кўрсатган
.
Жумладан
,
мил
. VII–VIII
асрлар
ўртасида
суғд
ёзуви
асосида
уйғур
-
туркий
ёзуви
,
ўз
навбатида
,
унинг
таъсирида
илк
ўрта
асрлар
тибет
ёзуви
,
сўнгра
мўғул
этник
-
сиёсий
уюшуви
муносабати
билан
мўғул
ёзуви
юзага
келган
.
Суғд
ёзуви
тарқалиш
географиясининг
Узоқ
Шарқдаги
ёрқин
намунаси
корейс
алифбосидир
.
Бу
ёзувнинг
асослари
М
.
Исҳоқовнинг
фикрича
, VII
асрга
бориб
тақалади
.
Когурё
,
Пекге
,
силла
каби
корейс
давлатчилиги
бос
-
қичларида
Суғд
билан
дипломатик
алоқалар
суғд
ёзуви
моделининг
Кореяда
қабул
қилинишига
сабаб
бўлган
.
Узоқ
Шарқ
иероглифлари
муҳитида
корейс
фонетик
алифбосининг
пайдо
бўлиши
айни
суғд
ёзуви
тажрибаси
ва
маданиятининг
Буюк
Ипак
йўли
бўйлаб
тарқалиши
оқибатидир
.
1
Аслида
, “
ху
ёзуви
”,
яъни
суғдий
ёзув
бўлиши
керак
.
Н
.
Я
.
Бичурин
эса
“
тюркский
” (
туркий
)
деб
таржима
қилган
.
Бу
эса
бир
қатор
янглиш
талқинларга
йўл
очган
(
қар
.
Бобоёров
Ғ
.
Чоч
тарихидан
лавҳалар
(
Илк
ўрта
асрлар
). –
Т
., 2010. 86-
б
).
2
Бичурин
Н
.
Я
.
Собрание
сведений
о
народах
обитавших
в
Средней
Азии
в
древние
времена
.
Т
. II.
–
М
–
Л
., 1950. –
С
. 271-276.
3
Бичурин
Н
.
Я
.
Собрание
сведений
о
народах
обитавших
в
Средней
Азии
в
древние
времена
.
Т
. II. –
М
–
Л
., 1950. –
С
. 310–322; Chavannes E. “Documents sur les Tou-Kiue (Turks)
occidentaux”. –
СПб
.,1903. –
Р
. 133–149, 155–158; Chavannes E. Çin y
ı
ll
ı
klar
ı
na göre Bat
ı
Türkleri. Çeviri M. Koç. –
İ
stanbul, 2007. – S. 182–203, 210–213, 262–264.
