SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
178
давлатларнинг ташқи сиёсатида маданий дипломатияни қўллаш зарурлигини
белгилаб беради.
Бундан ўзаро боғлиқ дунёда бир давлат сиёсатининг бошқа мамлакатлар
ижтимоий фикри томонидан англаниши катта роль ўйнаши келиб чиқади.
Ушбу омил ХХ аср ўрталарига келиб маданий дипломатия номини олган
ҳодисанинг шаклланишига олиб келди. Анъанавий дипломатия ҳукуматлар
ўртасидаги мулоқот йўли бўлган бир вақтда маданий дипломатия, энг
аввало, кенг аудиторияга мўлжаллангандир. Амалда, маданий дипломатия –
турли халқлар ўртасидаги мулоқотнинг очиқ йўли. Айнан у мамлакатнинг
ўта кўп турли қиёфаси яратилишини назарда тутади. Ҳукуматдан ташқарида
у ёки бу мамлакат жамоатчилигига бевосита мурожаат қилиш маданий
дипломатиянинг кундалик усулларидан бирига айланиб бормоқда.
УБАЙДУЛАЕВА САОДАТ
Сиёсий фанлар номзоди, ТДШУ
Пандемия шароитида Ўзбекистоннинг
халқаро ҳамкорлиги
Аннотация. Ушбу мақолада COVID-19 пандемиясининг халқаро алоқаларга, жаҳон
иқтисодиётига таъсирининг айрим асосий масалалари кўриб чиқилади.
Муаллифнинг фикрича, жаҳон иқтисодиётида хўжалик алоқаларининг заифлашуви,
ички ялпи маҳсулотнинг пасайиб кетиши кўп миллий иқтисодиётларга ва умуман жаҳон
иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатди. Ушбу нуқтаи назардан шуни таъкидлаш
зарурки, мазкур масала мамлакатлар ўртасидаги маданий-гуманитар алоқаларга ҳам
салбий таъсир кўрсатади, ва бу пандемиядан кейинги даврда халқаро муносабатларда
ҳам акс этиб, уларнинг ривожланиш суръатини секинлаштиради. Дунёда пандемия
туфайли шаклланган вазият шундан далолат берадики, бирон бир касаллик,
эпидемиянинг пайдо бўлиши унинг миллионлаб аҳоли ўртасида тарқалиши хавфини
уйғотади, ва бундан бирон бир мамлакат, бирон бир давлат ҳимояланмаган, айни
пайтда уларнинг оқибати инсон ҳаётининг мутлақо барча соҳаларига таъсир
кўрсатади. Ҳозирги пайтда кўплаб давлатлар учун кечиктирмасдан ҳал қилиниши лозим
бўлган сиёсий ва иқтисодий муаммолар билан бир қаторда касалхоналарни қуриш,
уларни жиҳозлаш ва ҳозирги глобал эпидемия пайтида уларнинг етишмовчилиги айниқса
яққол сезилаётган тиббиёт ходимлари билан таъминланиши айниқса устувор аҳамият
касб этмоқда. Ва бундай шароитларда кўп томонлама ҳамкорликни ривожлантириш,
устувор муаммоларни ҳал қилишда ўзаро ҳамкорлик тамойилларидан келиб чиқиб,
биргаликда ҳаракат қилиш зарурияти яққол сезилади
Мақолада қуйидаги масалалар кўриб чиқилган: ҳозирги пайтда дунёда коронавирус-
нинг тарқалиши билан боғлиқ бўлган вазиятни, пандемиянинг халқаро муносабатларга
таъсирини ўрганиш; ҳукуматлар томонидан пандемия шароитида қабул қилинаётган
чоралар ва уларнинг самарадорлиги; Ўзбекистоннинг пандемияга қарши кураш бўйича
тажрибаси; минтақавий ҳамкорликни кучайтириш; пандемияга қарши курашда
Ўзбекистоннинг ташаббуслари.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
179
Пандемиянинг оммалашуви билан боғлиқ умумий вазият кўриб чиқилади. Мамлакат-
лар ҳукуматлари томонидан коронавирус пандемиясига қарши кураш бўйича
кўрилаётган чораларга, айни пайтда уларнинг самарадорлигига эътибор қаратилади.
Мақолада Ўзбекистоннинг пандемияга қарши кураш бўйича тажрибаси, инқирозга
қарши кураш бўйича ташаббуслари, шунингдек ҳозирги босқичда қўшни давлатлар
билан минтақавий ҳамкорликни кучайтириш масалалари ёритилган.
Ҳозирги пайтда Марказий Осиё давлатлари билан минтақавий ҳамкорликнинг
бошланиши кузатилмоқда. Коронавируснинг тарқалиши ва унинг халқаро муносабат-
ларга таъсирини ўрганиш масалалари мураккаб характерга эга. Чунки пандемия бутун
дунё бўйлаб тарқалган, нафақат кенг кўламли, балки маҳаллий даражада ҳам ўрганиб
чиқиладиган масалалар жуда кўп. Тадқиқот давомида муаллиф томонидан тизимли
ёндашувдан фойдаланилган.
Таянч сўз ва иборалар: халқаро вазият, ҳамкорликнинг минтақавий даражаси,
ўзбекча тажриба, пандемия, хавфсизлик.
Аннотация. В работе рассматриваются некоторые основные вопросы, касательно
влияния пандемии COVID - 19 на международные отношения, мировую экономику.
По мнению автора, ослабление хозяйственных связей в мировой экономике, падение
внутреннего валового продукта, негативно отразилось для многих национальных эконо-
мик и для мировой экономики в целом. В этом контексте также необходимо подчерк-
нуть, что вопрос негативно скажется и на культурно-гуманитарных отношениях между
странами, что тоже повлияет и замедлит темпы развития международных отношений
после пандемии. Ситуация, сложившаяся в мире в следствие пандемии, даёт ясно
понимать, что появление какой-либо болезни, эпидемии, грозит массовым распростра-
нением ее среди миллионов населения и от этого не защищена ни одна страна, и не одно
государство, и последствия касаются абсолютно всех сфер жизни человека. В
настоящее время для многих государств наряду с политическими и экономическими
проблемами, нуждающихся в безотлагательных решениях строительство больниц, их
оснащение и обеспечение медицинским персоналом, нехватка которых, особенно остро
ощущается в условиях глобальной эпидемии стало особенно приоритетным. И, в таких
условиях остро ощущается развитие многостороннего сотрудничества, действий
сообща исходя из принципов взаимодействия в решении приоритетных проблем.
В статье раскрываются следующие задачи: изучение ситуации в мире, связанной с
распространением коронавируса в настоящее время, влияние пандемии на международ-
ные отношения; принимаемые меры правительствами в условиях пандемии и их
эффективность; опыт Узбекистана по противодействию пандемии; усиление региональ-
ного сотрудничества; инициативы Узбекистана в борьбе с пандемией.
Рассматривается общая ситуация, связанная с распространением пандемии.
Уделяется внимание на применяемые меры правительств стран в борьбе против
пандемии коронавируса, а также их эффективность. В статье представлен опыт
Узбекистана по противодействию пандемии, инициативы в борьбе с кризисом, а также
усиление регионального сотрудничества с соседними странами на современном этапе.
В настоящее время наблюдается только начало регионального сотрудничества
между государствами Центральной Азии. Изучение вопросов распространения корона-
вируса, и его влияния на международные отношения являются не однозначными. Так как
пандемия распространилась по всему миру, очень много вопросов, для исследования, не
только масштабного, но и локального характера. В ходе работы автор применял
системный подход.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
180
Опорные слова и выражения: международная ситуация, региональный уровень
сотрудничества, узбекский опыт, пандемия, безопасность.
Abstract. The study discusses some key issues regarding the impact of the COVID-19
pandemic on the international relations, the global economy.
According to the author, slackening of economic relation in global economy, the falldown
of Gross Domestic Product, has counted against many national economies and for global
economy as a whole. In this context, it is also necessary to emphasize that the issue will
negatively affect the cultural and humanitarian relations between the countries, which will
also affect and slow down the pace of development of international relations after the
pandemic. The situation that has developed in the world as a result of a pandemic makes it
clear that the emergence of any disease, epidemic, threatens its mass spread among millions
of people and not a single country or state is protected from this, and the consequences apply
to absolutely all spheres of life of a human being. At present, for many states, along with
political and economic problems that need urgent solutions, the construction of hospitals,
their equipping and provision of medical personnel, the lack of which is especially acute in
the context of the global epidemic, has become especially priority. And, in such conditions,
the development of multilateral cooperation is acutely felt, actions together based on the
principles of cooperation in solving priority problems.
The following tasks are revealed in the article: study of the situation in the world related
to the current spread of the coronavirus, the impact of the pandemic on international
relations; measures taken by governments in a pandemic conditions and their effectiveness;
Uzbekistan's experience in counteracting the pandemia; strengthening regional cooperation;
Uzbekistan's initiatives to combat the pandemia.
The general situation, connected with the spread of the pandemia is examined. The
consideration is given to the measures applied by the countries’ governments in combating
the coronavirus pandemia, as well as their effectiveness. The article presents the experience
of Uzbekistan in combating a pandemia, initiatives to combat the crisis, as well as
strengthening regional cooperation with neighboring countries at the current stage.
Currently, only the beginning of regional cooperation between Central Asian states is
observed. The study of the issues of spread of coronavirus, and its impact on international
relations are not well-defined. Since the pandemic has spread throughout the world, there are
a lot of questions for research, not only large-scale, but also local in nature. In the course of
the work, the author applied a systematic approach.
Keywords and expressions: world events, regional level of cooperation, Uzbek experience,
pandemic, safety.
Кириш.
Бугун, дунёда глобал ривожланиши даврида замонавий халқаро
муносабатларни бутун дунёни ларзага солган COVID-19 пандемиясининг
глобал таъсирисиз кўриб чиқишнинг иложи йўқ ва унинг давомли
оқибатларни англай билиш муҳим аҳамиятга эга. Пандемия ривожланаётган
жаҳон молиявий инқирозини келтириб чиқарди, мамлакат бюджети учун
кўзда тутилмаган харажатларга сабаб бўлиб, ушбу маблағлар нафақат
бевосита вирусга қарши курашга, шунингдек дори-дармон ишлаб чиқаришга
ва ҳ.з.ларга, айни пайтда вужудга келган логистика муаммоларига йўнал-
тирилди. Халқаро туризм, халқаро транспорт қатновлари, маиший хизмат
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
181
кўрсатиш соҳаси, маданий фаолият, ноозиқ-овқат товарлари савдоси жиддий
зарар кўрди. Пандемиядан зарар кўрган мамлакатлар ҳукумати иқтисодиёт-
ни қўллаб-қувватлаш бўйича қарорларни қабул қила бошлади, солиқларни,
кредитлар бўйича тўловларни камайтириш чоралари маъқулланди. Биринчи
навбатда, кичик ва ўрта бизнесга солиқлар камайтирилди. Банкларга
вақтинчалик кредитлар бўйича тўловларни қабул қилмаслик топширилди.
Ўз навбатида, бу пандемиянинг тарқалиши билан боғлиқ жараёнларни,
шунингдек унинг жамият ҳаётининг турли жабҳаларига таъсири даражасини
ўрганишнинг долзарблигини белгилайди, мазкур тадқиқотнинг мақсади ҳам
айнан шундай иборат. Бундан келиб чиққан ҳолда, қуйидаги вазифаларни
кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ: биринчидан, ҳозирги пайтда дунёда
коронавируснинг тарқалиши билан боғлиқ вазият, пандемиянинг халқаро
муносабатларга таъсири; иккинчидан, пандемия шароитида ҳукуматлар
томонидан қабул қилинаётган чоралар ва уларнинг самарадорлиги;
учинчидан, пандемияга қарши кураш бўйича Ўзбекистон тажрибаси; тўр-
тинчидан, минтақавий ҳамкорликни кучайтириш; бешинчидан, пандемияга
қарши кураш бўйича Ўзбекистон ташаббуслари.
Ҳозирги пайтда Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги минтақавий ҳам-
корлик энди бошланган. Коронавируснинг тарқалиши, унинг халқаро
алоқаларга таъсири масалалари ўрганиш мураккаб характерга эга. Зеро,
пандемия бутун дунё бўйлаб тарқалган, бу борада нафақат кенг кўламли, балки
маҳаллий даражада ҳам ўрганиб чиқиладиган масалалар жуда кўп. Тадқиқот
давомида муаллиф томонидан тизимли ёндашувдан фойдаланилган.
Вазиятни кузатиш Prezident.uz (Ўзбекистон Республикаси Президенти-
нинг расмий сайти), mfa.uz (Ўзбекистон Республикаси ташқи ишлар
вазирлигининг расмий сайти), dunyo.info (Ўзбекистон Республикаси ТИВ
нинг “Дунё” ахборот агентлигининг расмий сайти), jaonnews.uz, сайти
coronavirus.uz каби манбалар, шунингдек Марказий Осиё давлатларининг
интернет-манбалар орқали амалга оширилди. Муаммони умумий тарзда
кўриб чиқар эканмиз, биз ушбу масалани тадқиқ қилиш бўйича бир неча
гуруҳни аниқладик. Биринчи гуруҳга коронавируснинг келиб чиқишини
ўрганишга йўналтирилган тадқиқотларни киритдик
1
. Иккинчи гуруҳга бутун
дунёда пандемиянинг тарқалиши билан боғлиқ маълумотларни статистик
маълумотларга қиёслаган ҳолда киритдик
2
. Тадқиқотчиларнинг учинчи
1
https://yandex.ru/health/turbo/articles?id=5956&text=vozniknovenie+koronavirusa&ids =5956&
utm_source=yandex&utm_medium=search&utm_campaign=yandex-
searchster&utm_content=article&saas_webreqid=1589449329979923-
665945887164494205100129-production-app-host-sas-web-yp-149;
https://www.kp.ru/putevoditel/zdorove/koronavirus/otkuda-vzyalsya-koronavirus/;
https://ria.ru/20200121/1563668949.html; Vspishka koronavirusa v Kitae i yeyo posledstviya
https://globalaffairs.ru/articles/vspyshka-koronavirusa-v-kitae-i-ee-posledstviya/
2
https://yandex.ru/covid19/stat;
https://meduza.io/feature/2020/03/05/poslednie-dannye-po-
koronavirusu-vo-vsem-mire-tablitsa; https://covid19-2020.info/
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
182
гуруҳи ҳозирги замон жаҳон сиёсатига оид, шунингдек дунёда пандемияга
қарши кураш масалаларини ўрганади
1
. Тўртинчи гуруҳ COVID-19 шарои-
тида халқаро ҳамкорлик, шунингдек минтақавий ҳамкорлик масалаларини
ўрганади
2
. Ва ниҳоят, бешинчи гуруҳ дунёнинг пандемиядан кейинги
ҳолатига оид масалаларни ўрганади
3
.
Асосий қисм.
1. Пандемиянинг тарқалиши билан боғлиқ вазият. Келиб
чиқиши номаълум бўлган илк пневмония ҳолатлари 2019 йил декабрининг
охирида Ухань шаҳрида (Хитой) аниқланди. 2019 йилнинг 31 декабрида
Хитой ҳукумати Жаҳон Соғлиқни сақлаш Ташкилотини (ЖСТ) пневмония-
нинг номаълум тури хуруж олгани ҳақида хабардор қилди. 30 январда ЖСТ
янги коронавирус хуружини фавқулодда вазият деб тан олди. 2020 йилнинг
11 мартида ЖСТ касаллик хуружи пандемияга айланганини, 13 мартда эса –
Европа унинг марказига айланганини эълон қилди
4
.
Ҳозирги пайтда ҳар бири давлат пандемияга қарши ўз ҳудудида кураш
олиб бормоқда, афсуски, бу офат чегара билмайди.
Бугунги кунда, ривожланиши даражасидан қатъий назар бошидан
кечираётган улкан қийинчиликлар беихтиёр устуворликларни қайта кўриб
чиқилишини тақозо этмоқда.
Биринчидан, бу мамлакат бюджети учун кўзда тутилмаган харажатларга
сабаб бўлиб, ушбу маблағлар нафақат бевосита вирусга қарши курашга,
1
https://www.un.org/ru/coronavirus;
https://the-steppe.com/gorod/koronavirus-i-politika-kak-
pandemiya-povliyaet-na-mezhdunarodnye-otnosheniya ; S. Xafizov.6 global'nix posledstviy
COVID-19, o kotorix govoryat slishkom malo. // https://life.ru/p/1322216
2
https://rg.ru/2020/04/15/kitaj-razvernul-mezhdunarodnoe-sotrudnichestvo-v-borbe-s-epidemiej. html;
https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/8238051
;
http://uza.uz/ru/society/vzglyad-na-
mezhdunarodnye-protsessy-v-usloviyakh-koronavirus-21-04-2020
; https://www.ritmeurasia.org/news--
2020-04-22--chem-zanimaetsja-sovet-tjurkojazychnyh-gosudarstv-vo-vremja-pandemii-48612 ; Vstrecha
glav MID gosudarstv-chlenov ShOS: obsujdenie voprosov sotrudnichestva v usloviyax pandemii //
https://nuz.uz/politika/49427-vstrecha-glav-mid-gosudarstv-chlenov-shos-obsuzhdeny-voprosy-
sotrudnichestva-v-usloviyah-pandemii.html
3
Kissindjer: pandemiya koronavirusa izmenit mirovoy poryadok navsegda. 13.04.2020 •The Wall
Street Journal.; Rossiya v globalnoy politike. https://globalaffairs.ru/articles/chto-vylechit-
mir/?fbclid=IwAR34NoG7G04UNQmjyAwtmxmPGWpwlzdoaNmrNZaDqNG-7B7o4s49gXj-
AVE 21.03.2020; Yuval' Noy Xarari: kak budet viglyadet' mir posle koronavirusa.
https://newsroom.ucla.edu/stories/morality-war-foreign-policy-brodie-
lecture?fbclid=IwAR1k5JYTr68vk_ITJ1_-s1IJIN1IjIJEviLlCQO6Xx-apUHXV2gNGh6oQ1E;
Piter Ratlend, professor issledovaniy globalizma i demokraticheskoy misli Ueslianskogo
universiteta (shtat Konnektikut, SShA); F. Luk'yanov. Chto jdet mirovie politicheskie partii posle
zaversheniya koronakrizisa. 07.04.2020 https://globalaffairs.ru/articles/prevyshe-velikih-sil/; T
Aitov: Jizn' posle pandemii izmenitsya, no chto budet navernyaka – poka ne znaet nikto.
https://interaffairs.ru/news/show/25913; Foreign policy: Kakim budet mir posle koronavirusnoy
pandemii
//
https://eadaily.com/ru/news/2020/03/23/foreign-policy-kakim-budet-mir-posle-
koronavirusnoy-pandemi
4
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BC
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
183
шунингдек дори-дармон ишлаб чиқаришга ва ҳ.з.ларга, айни пайтда вужудга
келган логистика муаммоларига йўналтирилди. Иккинчидан, пандемия
шароитида ҳукуматлар касаллик юқиши ва янада кўпроқ тарқалишининг
олдини олиш учун мамлакатда карантинни ва унга қатъий риоя қилишни
таъминлаш бўйича чоралар кўришга мажбур бўлди. Зеро, мамлакатларда,
айниқса Европа мамлакатларида, АҚШ ва Эронда, айни пайтда корона-
вируснинг ўчоғи бўлган Хитойнинг ўзида ушбу касалликдан кўп сонли ўлим
ҳолатларининг кузатилиши кўп сонли одамларнинг йўқотилишига сабаб бўлди.
Учинчидан, уларнинг етишмаслиги айниқса глобал эпидемия пайтида ўткир
ҳис қилинадиган тиббиёт ходимлари ва касалхоналар билан таъминланганлик.
Ва айни пайтда ривожланган иқтисодиётга қарамай, ривожланмаган иқтисо-
диёт ҳақида тўхталмасак ҳам бўлади, вирус тарқалишда давом этмоқда ва
тобора кўпроқ одамларнинг ёстиғини қуритмоқда. Табиийки, бу табиатнинг
ўзига хос таҳлили бўлиб, бу ҳақида ўйлаб кўриш зарур, аммо ҳозирги пайтда
дунёда содир бўлаётган воқеалар бизга мантиқий чекиниш қилишга вақт
қолдирмаяпти ҳамда муаммоларни имкон қадар тезроқ ва самаралироқ ҳал
қилиш, пандемияга қарши кураш бўйича ишлаб чиқилган лойиҳаларни ўз
вақтида амалга ошириш масаласини кескин илгари сурмоқда.
Мамлакат хавфсизлиги масаласи ҳар доим энг муҳим масалалардан
бўлиб келган, ва уни таъминлаш вазифалари фақат давлатнинг миллий
манфаатларидан келиб чиққан ҳолда стратегик нуқтаи назардан қўйилган.
Шуни англаш зарурки, дунёда пандемия туфайли шаклланган вазият шундан
далолат берадики, бирон бир касаллик, эпидемиянинг пайдо бўлиши унинг
миллионлаб аҳоли ўртасида оммавий тарқалиши хавфини келтириб
чиқаради, ва бирон бир мамлакат, бирон бир давлат бундан ҳимояланмаган,
унинг оқибатлари инсон ҳаётининг деярли барча соҳаларига таъсир
кўрсатади. Демак, бугунги кунда биз коронавирус пандемияси туфайли
одамлар ўлими ҳолатларининг кўпайишини урушга тенглаштирилиши
ҳақида аниқ фикр юритишимиз мумкин.
Дунёда юзага келган вазият шуни кўрсатадики, бирон бир давлат ёлғиз
ўзи ушбу даҳшатли пандемияни уддалай олмайди. Бирдамлик, ҳамкорлик ва
ўзаро ёрдам тамойиллари ушу даҳшатли касалликка қарши курашда
дастуриламал бўлиши керак. Маълумки, ушбу касалликка биринчи бўлиб
дуч келган Хитой ўз тажрибасида вируснинг тарқалишига қарши қандай
курашиш керак эканлигини кўрсатди. Беморлар сони кўп бўлган барча
провинцияларда қатъий карантин жорий қилинди. Эпидемияга қарши кураш
ва бутун мамлакатда карантин жорий қилиниши мамлакат иқтисодиётига
кучи таъсир кўрсатди.
Ундан сўнг, Японияда фонд бозорларидаги қулаш, савдо ҳажмларининг
тушиб кетиши, таъминотлар глобал занжиридаги узилишлар, аҳолининг
ўзини ўзи яккалаши, 2020 йилги Олимпия ўйинлари муддатинг кўчирилиши
мамлакат иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатди. 2020 йил февраль ойининг
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
184
якунларига кўра Япония фирмаларининг 47% фойданинг камайиши қайд
этилган, бунда компанияларнинг 42% да пасайиш 30% дан зиёд бўлган
1
.
Коронавируснинг АҚШ ҳудудида ўта тез тарқалиши аҳоли ва иқтисодиёт
учун оғир оқибатларни келтириб чиқарди, АҚШнинг асосий молиявий
институтлари вазиятни мониторинг қилмоқда ва ҳар куни кўрилган
чораларга тузатишлар киритиб бормоқда. Айрим ҳисоб-китобларга кўра,
иқтисодиётнинг тўхтаб қолиши иккинчи чоракда АҚШ ЯИМ сининг 40% га
тушиб кетишига олиб келади. Бирмунча юмшоқроқ баҳолар иккинчи чорак
учун 12,4% ни ташкил қилади, аммо шак-шубҳасиз АҚШ иқтисодий
фаоллиги кескин тушиб кетиши арафасида турибди
2
.
Гарвард университети олими Жеффри Франкелнинг таҳлилига кўра,
“вируснинг хуружи АҚШ Президенти Дональд Трампнинг савдо сиёсати
билан бирга муттасил ўсиб борган халқаро савдо глобал тинчлик ва
фаровонликни қўллаб-қувватлаган давр ўз ниҳоясига етганлигини англати-
ши мумкин”. Жаҳон ривожланишига таҳдид бугунги кунда бирмунча
жиддий бўлиб, Хитой иқтисодиёти сўнгги ўн йилликда аввалгига қараганда
бирмунча суст ривожланганлигини ҳисобга олган ҳолда, ХВЖ нинг Хитой
учун 2020 йилга прогнози 5,6 % гача пасайтирилган – бу эса 1990 йилдан
бошлаб энг паст даражани ташкил этади. Айни пайтда бошқа сцераний
Хитой ЯИМ си ўсиш суръатининг 3,5 % гача қисқаришидан огоҳлан-
тирмоқда. “Бу глобал ўсишни жиддий тарзда мураккаблаштириши мумкин, -
деб уқтиради Франкель, – чунки жаҳон иқтисодиёти ҳар қачонгидан кўра
кўпроқ Хитойга боғлиқ”
3
.
Bloomberg агентлиги, JPMorgan ва Citigroup банклари баҳоларига кўра
пасайиш қисқа муддатли бўлади, аммо монетар ва фискал рағбатлан-
тиришнинг мислсиз даражасида ҳам – ушбу ойлар давомида бой берилган
кўрсаткичларга эришиш учун бир неча йил керак бўлади.
Американинг Халқаро молия институти (Institute of International Finance, IIF)
тадқиқотларига кўра, коронавирус тарқалиши асносида жорий йил якунлари
бўйича барча мамлакатларнинг умумий қарзи миқдори жаҳон ЯИМ сининг
342% гача ўсиши мумкин (2019-нчи йилда у рекорд кўрсаткичга - 322% ($255
трлн.) етган). IIF таҳлилчилари томонидан ҳисобланадиган ва ҳар чоракда
янгиланадиган ушбу кўрсаткич ўз ичига ҳукуматлар, банклар, номолиявий
корпорациялар ва уй хўжаликларининг қарзларини қамраб олади. Ҳозирги
пайтда у 2008 йилги инқироз бошидаги кўрсаткичдан 40 фоизга ($87 трлн)
ошган. Бундай кўрсаткичлар натижасида камбағалликнинг ривожланиши
муқаррар бўлиб, Oxfam (камбағалликка қарши кураш бўйича халқаро
ташкилотлар бирлашмаси) маълумотларига таянган ҳолда айтиш мумкинки,
1
https://roscongress.org/upload/medialibrary/c98/Obzor_eco_mer_final2.pdf str.7
2
https://roscongress.org/upload/medialibrary/c98/Obzor_eco_mer_final2.pdf str.28
3
(https://stanradar.com/news/full/38531-tsentralnaja-azija-i-koronavirus-chto-ozhidat.html)
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
185
пандемиядан кўриладиган иқтисодий самара сайёрамизда тахминан яна 500
млн кишининг камбағаллашувига олиб келиши мумкин
1
.
9 май бўйича маълумотларга кўра, 212 мамлакат ва ҳудудда 4 044 797
инфекцияни юқтириш ҳолатлари, 277 089 ўлим ҳолатлари тасдиқланган, 1
405 050 киши тўлиқ соғайган, барча қайд қилинган касалликни юқтириш
якунланган ҳолатларга нисбатан ўлим ҳолатлари 16% ни, барча қайд
қилинган ҳолатлар бўйича – 6,9% ни ташкил этади. Вафот этганлар сони
бўйича энг кўп зарар кўрган ҳудудлар – АҚШ, Европа (Италия, Испания,
Франция, Буюк Британия, Бельгия, Германия), Эрон
2
.
2020 йил 23 мартда ЖВЖ нинг раҳбари Кристалина Георгиеванинг “Катта
йигирматалик” мамлакатлари молия вазирлари билан телефон конференцияси
бўлиб ўтди ва у шуни маълум қилдики, Халқаро валюта жамғармаси 2020
йилдаги коронавирус туфайли жаҳон иқтисодиётида рецессия содир бўлишини
кутмоқда, глобал ривожланиш истиқболлари – салбий. Кутилаётган рецессия
2008-2009 йиллардаги жаҳон молиявий инқирози давридагидек жиддий, аммо
тикланиш 2021 йилда кутилмоқда. Ривожланаётган иқтисодиётли мамлакатлар
коронавирус билан боғлиқ вазият туфайли қийин аҳволга тушиб колди, деб
таъкидлади ХВЖ раҳбари. Инқироз бошланган пайтдан капиталнинг чиқиб
кетиши 83 миллиард долларни ташкил қилди ва бу бутун тарих мобайнида
мутлақ рекорд кўрсаткичдир3.
Жаҳон иқтисодиётидаги хўжалик алоқаларининг узилиши, ички ялпи
маҳсулотнинг тушиб кетиши кўплаб миллий иқтисодиётларга ва умуман
жаҳон иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатади. Ушбу нуқтаи назардан шуни
таъкидлаш зарурки, бу масала мамлакатлар ўртасидаги маданий-гуманитар
муносабатларга салбий таъсир кўрсатади, ва бу пандемиядан кейинги
халқаро муносабатлар ривожланиши суръатларига таъсир кўрсатиб, уларни
секинлаштиради. Дунёда пандемиядан кейин юзага келган ҳолат шуни
тушунишга имкон берадики, бирон бир касаллик, эпидемиянинг пайдо
бўлиши унинг миллионлаб аҳоли ўртасида тарқалиши хавфини уйғотади, ва
бундан бирон бир мамлакат, бирон бир давлат ҳимояланмаган, айни пайтда
уларнинг оқибати инсон ҳаётининг мутлақо барча соҳаларига таъсир
кўрсатади. Ҳозирги пайтда кўплаб давлатлар учун кечиктирмасдан ҳал
қилиниши лозим бўлган сиёсий ва иқтисодий муаммолар билан бир қаторда
касалхоналарни қуриш, уларни жиҳозлаш ва ҳозирги глобал эпидемия
пайтида уларнинг етишмовчилиги айниқса яққол сезилаётган тиббиёт
1
https://www.mk.ru/economics/2020/04/09/mir-obedneet-na-5-trillionov-dollarov-kakoy-budet-
dolya-rossii.html?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2
Fyandex.com%2Fnews
2
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%
3
MVF ojidaet ser'yoznuyu resessiyu v mirovoy
ekonomike.https://ria.ru/20200323/1569039986.html
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
186
ходимлари билан таъминланиши айниқса устувор аҳамият касб этмоқда. Ва
бундай шароитларда кўп томонлама ҳамкорликни ривожлантириш, устувор
муаммоларни ҳал қилишда ўзаро ҳамкорлик тамойилларидан келиб чиқиб,
биргаликда ҳаракат қилиш зарурияти яққол сезилади.
Табиийки, бугунги пандемия табиатнинг ўзига хос таҳлили бўлиб, бу
ҳақида ўйлаб кўриш зарур, аммо ҳозирги пайтда дунёда содир бўлаётган
воқеалар бизга мантиқий чекиниш қилишга вақт қолдирмаяпти ҳамда
муаммоларни имкон қадар тезроқ ва самаралироқ ҳал қилиш, пандемияга
қарши кураш бўйича ишлаб чиқилган лойиҳаларни ўз вақтида амалга
ошириш масаласини кескин илгари сурмоқда.
2. Қабул қилинаётган чоралар ва уларнинг самарадорлиги. Пандемия
шароитида ҳукуматлар касаллик юқиши ва янада кўпроқ тарқалишининг
олдини олиш учун мамлакатда карантинни ва унга қатъий риоя қилишни
таъминлаш бўйича чоралар кўришга мажбур бўлди. Жаҳон миқёсида коро-
навирус инфекциясининг тарқалишига қарши, шу жумладан, одамларнинг
ҳаракатланишини чеклаш ва корхоналарнинг фаолиятини тўхтатиб туриш
бўйича мислсиз чоралар кўрилмоқда.
Интернетда иш юритувчи компаниялар қўшимча қиймат солиғидан озод
қилинган. Маблағ орқали янги онлайн-платформаларнинг яратилиши рағбат-
лантирилмоқда. Ижтимоий суғурта жамғармасидан корхоналарга тўхтаб туриш
пайтидаги ҳақ тўлаш, ишсизлик бўйича суғурта тўловлари қоплаб берилмоқда.
Корхоналарга барқарорлаштирувчи кредитлар берилмоқда, йирик корпорация-
ларнинг КЎК билан ҳамкорлиги рағбатлантирилмоқда. Кичик ва ўрта
бизнеснинг асосий компаниялари эпидемия тарқалишини назорат қилиш ва
унинг олдини олиш мақсадида қўллаб-қувватланмоқда. Сервисларни рақам-
лаштириш бўйича чоралар кўрилмоқда: янги технологиялар, бизнес-ама-
лиётлар (контактсиз етказиб бериш, автоматлаштирилган савдо), бизнес-
моделлар (таълим, савдо, кўнгилочар хизматлар, тиббий хизматларнинг онлайн
режимга ўтиши) жорий қилинмоқда1.
Маълумки, 2020 йил 22 январидан Ухань шаҳри; 24 январдан – Уханга
туташ бўлган шаҳар округлари карантинга ёпилган; Вирус Хитойнинг
провинция даражасидаги барча маъмурий тузилмаларга қайд қилинди.
2020 йил март ойининг ўрталаридан бошлаб ЕИ нинг қатор давлатлари
миллий даражада ўз чегарасидан кесиб ўтишни чеклаб қўйди ёки тўлиқ
тақиқлади. ЕИ ва Шенген зонасининг ташқи чегаралари хорижликлар учун
вақтинчалик ёпиб қўйилди.
2020 йил 13 мартдан АҚШ президенти Дональд Трамп Шенген зонаси
мамлакатларидан АҚШ га киришни тақиқлаб қўйди.
Бошқа давлатлар томонидан ҳам шунга ўхшаш чоралар кўрилди
2
.
1
https://roscongress.org/upload/medialibrary/c98/Obzor_eco_mer_final2.pdf стр.4
2
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
187
3. Ўзбекистоннинг пандемияга қарши кураш бўйича тажрибаси. Коро-
навирус инфекцисининг хуружи ундан азият чеккан мамлакатларни каран-
тин режимини жорий қилишга мажбурлади. Хитойнинг тажрибаси шуни
кўрсатдики, бу вирус тарқалишини тизгинлашда ягона тўғри йўл ва
мажбурий чорадир.
Бу энг йирик иқтисодиётларда ҳам ишлаб чиқариш ва истеъмол ҳажмининг
кескин қисқаришини, глобал ишлаб чиқариш занжирлари ва савдо
алоқаларининг бузилишига, хом ашё товарлари нархларининг пасайишига ва
жаҳон молия бозорларида конъюнктуранинг ёмонлашувига олиб келди.
Коронавирус инфекция муносабати билан 2020 йил 16 мартдан бошлаб
барча таълим муассасаларига таътил берилди, бошқа мамлакатлар билан
транспорт алоқалари тўхтатиб қўйилди, Наврўзни нишонлаш билан боғлиқ
халқ сайиллари бекор қилинди ва жамоатчилик жойлари фаолият кўрсатмай
қолди. Шуни таъкидлаш керакки, Ўзбекистонда COVID – 19 қайд қилинган би-
ринчи ҳолатдан сўнг ҳукумат томонидан ўзини ўзи яккалаш ва карантин режи-
мини жорий этиш бўйича юқорида санаб ўтилган қарорлар қабул қилинди.
Ўзбекистон иқтисодиёти, глобал иқтисодий тизимнинг бир қисми бўлгани
ҳолда, санаб ўтилган омилларнинг таъсирига учрайди, бу эса уларнинг салбий
таъсирини юмшатиш бўйича таъсирчан олдини олиш чораларини кўришни
тақозо этади. Шу муносабат билан республика иқтисодиётининг туризм,
транспорт, фармацевтика ва тўқимачилик саноати каби жадал ривожланаётган
соҳаларини қўллаб-қувватлаш ва уларнинг барқарорлигини таъминлашга
алоҳида эътибор қаратиш зарур. Коронавирус инфекциясининг тарқалишига ва
бошқа глобал таваккалчиликларга қарши кураш даврида макроиқтисодий
барқарорлик, иқтисодиёт соҳа ва тармоқларининг узлуксиз ишлашини таъмин-
лаш, аҳолининг самарали ижтимоий қўллаб-қувватлаш ҳамда мамлакат
аҳолисининг даромадлари кескин тушиб кетишига йўл қўймаслик мақсадида
Ўзбекистон Республикаси Президентининг ташаббусига кўра Ўзбекистон
Республикаси Молия вазирлиги ҳузурида 10 трлн сўм миқдорида Инқирозга
қарши кураш жамғармаси ташкил этилди1.
Қуйидагилар Инқирозга қарши курашиш жамғармаси маблағларидан
фойдаланишнинг асосий йўналишлари этиб белгиланди:
а) коронавирус инфекциясининг тарқалишига қарши курашиш бўйича
тадбирларни молиялаштириш (шу жумладан: даволаш ва бошқа муассаса-
ларни коронавирус инфекцияси тарқалишига қарши курашиш учун зарур
бўладиган дори воситалари ва тиббий буюмлар, ҳимоя воситалари ва тест
тизимлари билан таъминлаш)?;
1
https://nrm.uz/contentf?doc=618075_ukaz_prezidenta_respubliki_uzbekistan_ot_19_03_2020
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
188
хавф-хатар остида бўлган ёки вирус юқтирганлар билан мулоқотда
бўлган шахсларни карантинда сақлаш билан боғлиқ харажатларни қоплаш;
тиббиёт ходимларини моддий рағбатлантириш учун қўшимча маблағлар
ажратиш;
б) тадбиркорликни ва аҳоли бандлигини қўллаб-қувватлаш;
в) аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлашни кенгайтириш;
г) иқтисодиёт тармоқларининг барқарор фаолият юритишини таъмин-
лаш
1
.
Ўта қисқа муддатда - 5 кунда Тошкент вилоятининг Ўрта Чирчиқ
туманида 10 минг ўринга карантин маркази қуриб битирилди. Шунингдек
вилоятда 5 минг кишига мўлжалланган иккита юқумли касалликлар касал-
хонлалари қурилишининг биринчи босқичи якунланди. Сурхондарё, Наман-
ган ва Навоий вилоятларида минг ўринга мўлжалланган модулли клиника-
лар, шунингдек карантин пунктларининг жиҳозланиши бошланди
2
.
Ўзбекистоннинг коронавирусга ва пандемиянинг миллий иқтисодиётга
қарши курашга ёндашуви хорижий жамоатчилик ва экспертларнинг
эътиборини жалб қилмоқда. Масалан, «Diplomatic World» нашрининг эгаси
Барбара Дитрих ва Европанинг Осиё тадқиқотлари институтининг катта тадқи-
қотчиси Альберто Туркстра Ўзбекистоннинг миллий ва минтақавий даража-
лардаги хатти-ҳаракатларига қуйидагича баҳолади: “...Бутун дунёни қамраб
олган жамоатчилик соғлиқни сақлаш тизимининг фавқулодда инқирози олдида
Ўзбекистон инқирознинг таъсири чекланган, қисқа муддатли ва бошқарила-
диган бўлиши учун мутаносиб чораларни кўрди, - деб ҳисоблайди европалик
экспертлар. – Миллий даражада Ўзбекистон учун айниқса кичик ва ўрта
корхоналарни (КЎК) ушбу инқирознинг салбий оқибатларидан ҳимоялаш
айниқса муҳим аҳамиятга эга, чунки асосий бўлмаган соҳалардаги жиддий
қисқаришлар (айрим ҳолатларда эса тўлиқ тўхтаб қолиш) айнан уларнинг
ҳиссасига тўғри келади. Тадбиркорларга фискал юкламани камайтириш бўйича
муҳим чоралар кўрилди. Масалан, туристик соҳадаги бизнес-субъектлар жорий
йилнинг охиригача мол-мулк солиғидан озод қилинди»3.
Шу муносабат билан таъкидлаш керакки, давлат томонидан кўрилаётган
инқирозга қарши чораларнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан мунтазам асосда
ишончли маълумотлар, шунингдек инсон ҳуқуқлари бўйича миллий инсти-
1
https://nrm.uz/contentf?doc=618075_ukaz_prezidenta_respubliki_uzbekistan_ot_19_03_
2020_g_n_up-5969_o_pervoocherednyh_merah_po_smyagcheniyu_negativnogo_vozdeystviya
_na_otrasli_ekonomiki_koronavirusnoy_pandemii_i_globalnyh_krizisnyh_yavleniy&products=1_
vse_zakonodatelstvo_uzbekistana
2
A. Ne'matov, M. Xolbekov. «Pravda Vostoka», № 89 ot
01.05.2020.https://www.pv.uz/ru/newspapers/borba-s-covid-19-podhody-razlichnyh-stran-i-opyt-
uzbekistana
3
BRYUSSEL', 14 aprelya. /IA
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
189
тутларнинг COVID-19 га қарши курашда иштирок этиши бўйича тажрибаси
билан алмашишга боғлиқ бўлади.
Ўзбекистон Республикасининг Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий маркази
Директори Акмал Саидов, БМТ Олий Комиссарининг инсон ҳуқуқлари
бўйича бошқармаси минтақавий бўлинмасининг раҳбари Ришар Коменда ва
БМТ нинг Ўзбекистондаги Доимий мувофиқлаштирувчиси Хелена Файзер
ўртасидаги видеоконференц мулоқотида COVID-19 пандемияси шароитида
инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга оид кенг масалалар доираси муҳокама
қилинди. Хусусан, Ўзбекистон раҳбарияти томонидан коронавируснинг
тарқалишига қарши кураш бўйича ҳамда инсон ҳуқуқларига, айниқса, энг
ҳимоясиз шахсларнинг ҳуқуқларига муқаррар таъсирини камайтириш
бўйича қабул қилинаётган қатъиян зарур бўлган, айни пайтда мутаносиб
чора-тадбирлар муҳокама қилинди. Давлат томонидан қабул қилинаётган
инқирозга қарши чораларнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан мунтазам
равишда ишончли маълумотлар, шунингдек инсон ҳуқуқлари бўйича
миллий институтларнинг COVID-19 га қарши курашда иштирок этиши
бўйича тажрибаси билан алмашишга боғлиқ бўлади
1
.
4. Минтақавий ҳамкорликни кучайтириш. Шунингдек, коронавирус
инфекциясининг тарқалиб кетишига йўл қўймаслик ва минтақада пандемия
оқибатларига самарали қарши кураш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси
томонидан мамлакатларнинг ўзаро ҳамкорлиги ва яқиндан мувофиқлаш-
тирилиши масалаларига алоҳида эътибор қаратилмоқда.
Давлатимиз раҳбари таъкидлаганидек, “хорижий давлатлар, энг аввало қўшни
давлатлар билан яқиндан ҳамкорлик қилиш замонавий талаблар даражасида, ўзаро
ишонч ва икки томон манфаатларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади”
2
.
Минтақа давлатлари томонидан кўрилаётган биринчи навбатдаги
превентив чоралар ва эпидемиологик вазиятни назорат қилиш ишлари тўлиқ
қўллаб-қувватланаётганлиги кузатилмоқда.
Мамлакат раҳбари қўши мамлакатлар Президентлар билан мунтазам
алоқаларни йўлга қўйган. Коронавирус эпидемияси тарқалиши муносабати
билан минтақа етакчилари Марказий Осиё мамлакатлари ва минтақадаги
жорий вазият ҳақида фикр алмашади. Шу муносабат билан таъкидлаш керакки,
давлат томонидан кўрилаётган инқирозга қарши чораларнинг самарадорлиги
кўп жиҳатдан мунтазам равишда ишончли маълумотлар билан алмашиш,
шунингдек инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтларнинг COVID-19 га
қарши курашда иштирок этиш тажрибасига боғлиқ.
1
/IA «Dunyo»/. Obshestvo. Koronavirus ne lishaet prav cheloveka. 16.04.2020.
2
Vystuplenie Sh.M. Mirziyoyeva na torzhestvennoy ceremonii vstupleniya v dolzhnost Prezidenta
respubliki Uzbekistan na sovmestnom zasedanii palat Oliy Majlisa 14.12.2016g. [Speech by Sh.
Mirziyoyev at the inauguration of the President of the Republic of Uzbekistan at a joint meeting of
the chambers of the Oliy Majlis on 12/14/2016.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
190
Покистон Глобал ва стратегик тадқиқотлар маркази томонидан ташкил
қилинган “Евроосиё мамлакатларининг Covid-19 профилактикаси ва унга
қарши кураш бўйича тажрибаси” мавзусидаги видеоконференцияда Ўзбе-
кистон, Озарбайжон, Қозоғистон, Тожикистон ва Россиянинг Исломобод-
даги дипломатик миссиялари раҳбарлари, Покистон мудофаа, соғлиқни
сақлаш вазирликлари вакиллари, етакчи эксперт-таҳлилий доиралар ва ОАВ
лар иштирок этди. Унда Марказий Осиё мамлакатлари бўйича эксперт
томонидан таъкидландики, (Ўзбекистон?) республика Марказий Осиёда
биринчилар қаторида 1 миллиард доллар миқдорида Инқирозга қарши
жамғарма ташкил этди, ҳамда ушбу маблағларни коронавирус инфекцияси-
нинг тарқалишига қарши кураш, тадбиркорлик, аҳоли бандлигини қўллаб-
қувватлаш, шу жумладан, иқтисодиёт тармоқларининг барқарор фаолият
юритиши учун инфратузилмавий лойиҳаларни амалга оширишга йўнал-
тирди. “Ўзбекистон Президентининг инқирозга қарши чоралари нафақат
давлат кўламида таъсирчан бўлди, айни пайтда минтақавий характерга эга
бўлди, чунки республика мунтазам равишда қўшни давлатларга, шунингдек
МДҲ мамлакатларига инсонпарварлик ёрдамини жўната бошлади. Бу яна
бор Ўзбекистоннинг самимий тинчликсевар ва яқинқўшничилик сиёсатини
намойиш этади”, - дейди Марказий Осиё мамлакатлари бўйича эксперт
М.Хасан Хан
1
.
2020 йилнинг 18 мартида Қозоғистон Республикаси Президенти Қосим
Жўмарт Тўқаев билан телефон орқали мулоқот яна бир бор Ўзбекистон
Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг самимий, тинчликпарвар
сиёсатидан далолат беради. Мулоқот давомида жорий эпидемиологик вазият
ва мамлакатлар томонидан коронавирус инфекциясининг тарқалишининг
олдини олиш бўйича амалга ошираётган ниҳоятда кенг кўламли чоралар
батафсил муҳокама қилинди. Пандемияга қарши самарали кураш ва унинг
юз бериши мумкин бўлган оқибатларини энг кам даражага етказиш
мақсадида яқиндан ҳамкорлик қилиш ва ўзаро мувофиқлаштирилган
ҳаракатларни амалга ошириш зарурлиги таъкидланди.
Ўзбекистон Республикаси ва Қозоғистон Республикаси Президентлари
шунингдек икки томонлама ҳамкорлик ва минтақавий кун тартибининг долзарб
масалаларини кўриб чиқди. Юқори даражада эришилган келишувларнинг ўз
вақтида амалга оширилиши муҳим эканлиги қайд қилинди2.
2020 йилнинг 20 мартида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мир-
зиёевнинг Қозоғистон Республикасининг Биринчи Президенти Элбоши Нурсул-
тон Назарбоев билан телефон орқали мулоқот қилди. Суҳбат давомида
мамлакатларимизда коронавирус инфекцияси тарқалишининг олдини олиш,
шунингдек, унинг барқарор ижтимоий-иқтисодий тараққиётга ҳамда кўп
1
IA «Dunyo»/Islamabad, 16 aprelya.
2
uzdaily.uz/ru/post/50260
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
191
қиррали Ўзбекистон-Қозоғистон муносабатларининг бугунги суръатига салбий
таъсирини камайтириш борасида кўрилаётган қатъий чора-тадбирлар тўлиқ
қўллаб-қувватланди. Ҳукуматлар даражасида саъй-ҳаракатларни самарали
мувофиқлаштириш ва яқиндан ҳамкорликни давом эттириш муҳимлиги қайд
этилди. Мулоқот чоғида икки томонлама муносабатларнинг долзарб жиҳатлари
ҳам кўриб чиқилди, минтақавий ҳамкорлик ва халқаро аҳамиятга молик
масалалар юзасидан фикр алмашилди1 [23].
2020 йил 18 мартида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев
Туркманистон Президенти Гурбангули Бердимуҳамедов билан телефон
орқали мулоқот қилди.
Икки мамлакат раҳбарлари ўзбек-туркман алоқаларини, яхши қўшни-
чилик ва стратегик шериклик руҳидаги муносабатларни мустаҳкамлаш,
шунингдек савдо-саноат, энергетика ва транспорт-коммуникация соҳа-
ларида кўп қиррали ҳамкорликни кенгайтириш масалаларини батафсил
кўриб чиқди.
Марказий Осиёдаги минтақавий ҳамкорлик ва халқаро сиёсатга оид долзарб
масалалар бўйича фикр алмашилди. Коронавирус пандемиясининг тарқалишига
қарши самарали кураш ва унинг икки томонлама алоқаларга салбий таъсирининг
олдини олиш бўйича самарали курашни таъминлаш учун ҳукуматлар
даражасида ўзаро самарали ҳамкорлик қилишга алоҳида эътибор қаратилди.
Таъкидландики, ушбу мураккаб даврда Туркманистон ҳар томонлама кўмак
кўрсатишга ва биргаликда янги таҳдидларни енгиб ўтишга тайёр.
2020 йил 9 апрелида Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев-
нинг Тожикистон Президенти Эмомали Раҳмон билан телефон орқали
мулоқоти бўлиб ўтди. Давлатлар раҳбарлари коронавирус эпидемияси
тарқалиши муносабати билан ҳар икки мамлакатда ва Марказий Осиё
минтақасида юзага келган жорий вазият ҳақида фикр алмашди. Ўзаро
мувофиқлаштирилган чораларни ишлаб чиқиш, тезкорлик билан ўзаро
ёрдам кўрсатиш, ҳамда коронавирусга қарши самарали курашиш мақсадида
тегишли тиббий ва бошқа жалб қилинган хизматлар линиялари бўйича яқин
мулоқотларни давом эттириш муҳимлиги таъкидланди.
Икки томонлама яхши қўшничилик ва стратегик шериклик алоқаларини
ривожланиши динамикасига салбий таъсирини камайтириш учун пандемия-
нинг олдини олиш чораларини кўриш зарурлиги таъкидланди. Устувор
соҳалар сифатида савдо-иқтисодий, инвестициявий, молиявий ва траснорт-
коммуникация соҳалари, шунингдек минтақалараро алмашиш доирасида, шу
жумладан пойтахт шаҳарлар – Тошкент ва Душанбе ўртасидаги алмашиш
доирасида амалга оширилаётган лойиҳалар белгиланди. Суҳбат давомида
Ўзбекистон ва Тожикистон Президентлари минтақавий ҳамкорлик ва
1
http://uza.uz/ru/politics/o-telefonnom-razgovore-prezidenta-uzbekistana-s-pervym-prezi-20-03-
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
192
халқаро кун тартибига оид айрим долзарб масалаларни кўриб чиқди
1
. 26
март куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев Афғо-
нистон Ислом Республикаси Президенти Ашраф Ғани билан телефон орқали
мулоқот қилди. Президент Ашраф Ғани Ўзбекистон коронавирусга қарши
курашишда кўрсатаётган амалий кўмаги учун алоҳида миннатдорлик
билдирди. Ўзбекистон мутахассислари томонидан бунёд этилган ва эксплуа-
тация қилинаётган "Ҳайратон - Мозори Шариф" темир йўли, шунингдек,
электр энергияси, озиқ-овқат ва саноат маҳсулотлари етказиб берилаётгани
ҳамда савдо ва гуманитар юкларнинг юртимиз ҳудуди бўйлаб транзити ҳеч
қандай тўсиқларсиз амалга оширилаётгани ва кўрсатилаётган бошқа ёрдам
ушбу пандемияга қарши курашишда муҳим омил бўлаётгани таъкидланди.
Давлат раҳбарлари ҳаракатларни яқиндан мувофиқлаштиришни давом
эттириш ҳамда икки мамлакатдаги санитар-эпидемиологик ҳолатни назорат
қилиш борасида қатъий чоралар кўриш муҳимлигини қайд этдилар.
Шунингдек Президентлар икки томонлама, аввало савдо-иқтисодий,
энергетика ва транспорт-коммуникация соҳаларидаги ҳамкорликнинг
долзарб масалаларини ҳам кўриб чиқдилар, шунингдек, халқаро аҳамиятга
молик масалалар юзасидан фикр алмашдилар.
Афғонистоннинг барқарор тараққиётини таъминлаш ва халқ фаровон-
лигини оширишга қаратилган қўшма инфратузилма лойиҳаларини ишлаб
чиқиш ва амалга ошириш борасидаги саъй-ҳаракатларни фаоллаштиришга
келишиб олинди
2
.
2020 йил 6 апрелда Ўзбекистон Республикаси ташқи ишлар вазири
А.Комилов Афғонистон Ислом Республикасининг ташқи ишлар вазири
вазифасини бажарувчи Ҳаниф Атмар билан телефон орқали мулоқот қилди.
Ҳаниф Атмар энг аввало Афғонистондаги сиёсий вазиятни барқарорлаш-
тириш йўлида Ўзбекистон томонидан олиб борилаётган халқаро миқёсдаги
қатъий саъй-ҳаракатлар учун Президент Шавкат Мирзиёевга чексиз
миннатдорлик билдирди.
Шунингдек у Ўзбекистон томонига коронавирус пандемияси даврида
жўнатилган энг зарур тиббий буюмлар ва озиқ-овқат маҳсулотларидан
иборат гуманитар ёрдам учун ҳам ташаккур изҳор қилди.
Мулоқот давомида ташқи сиёсат маҳкамалари раҳбарлари икки томон-
лама муносабатлар кун тартиби ва минтақа сиёсатига оид қатор масалалар
бўйича фикр алмашди
3
.
Ўз навбатида Ўзбекистон Республикаси қўшни давлатларга, шунингдек МДҲ
давлатларига коронавирус пандемиясига қарши курашда дўстона ёрдам кўрсатади.
Жумладан, 2020 йилнинг 1 апрелида Ўзбекистон Президентининг
ташаббусига кўра, қўшни Қирғизистон давлатига коронавирус тарқалиши-
1
http://uza.uz/ru/politics/prezidenty-uzbekistana-i-tadzhikistana-proveli-telefonnyy-ra-09-04-2020
2
http://uza.uz/ru/politics/shavkat-mirziyeev-provel-telefonnyy-razgovor-s-prezidentom-a-26-03-2020
3
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
193
нинг олдини олиш учун инсонпарварлик ёрдами жўнатилди. 1 000 тонна ун,
турли-озиқ-овқат маҳсулотларидан, коронавирус инфекцияси тарқалиши-
нинг олдини олиш учун фойдаланиладиган респираторлар, қўлқоплар,
ҳимоя кўзойнаклари, пирометрлар ва тест-тизимларидан ташкил топган
гуманитар ёрдам қўшни республикага Андижон вилоятининг Қўрғонтепа
туманидаги темир йўл бекатидан жўнатилди.
Бундан аввал Ўзбекистон коронавирусга қарши кураш учун Хитой, Эрон,
Афғонистон ва Қирғизистонга икки маротаба гуманитар ёрдам жўнатди. Ўз
навбатида, БАА, Хитой ва АҚШ Ўзбекистонга коронавирусга қарши
курашда ёрдам кўрсатди
1
.
2020 йил 9 апрелда Ўзбекистон Президентининг ташаббусига кўра
Тожикистонга инсонпарварлик ёрдами жўнатилди. Пандемияга қарши
курашга мўлжалланган юкка биринчи навбатда кўзга кўринмас офатга
қарши кураш учун зарур бўлган тиббиёт буюмлари ва озиқ-овқат
маҳсулотлари киритилган. Тожикистонга ҳимоя комбинезонлари, кўзойнак-
лар, суюқ гипохлорид натрий, эритмалар, қўлқоплари, пирометрлар, ун
маҳсулотлари жўнатилди
2
. Дўст мамлакатларни қўллаб-қувватлаш мақсади-
да Ўзбекистон Республикаси Россия, Беларусь, Озарбайжонга инсонпарвар-
лик ёрдамини жўнатди.
2020 йилнинг 12 апрелида Ўзбекистон Беларусияни коронавирусга қар-
ши курашини қўллаб-қувватлаш учун инсонпарварлик ёрдамини жўнатди.
Ўзбекистон томони бир марталик комбензонлар, респираторлар, ҳимоя
кўзойнаклари, латекс қўлқоплар ва ниқобларни – жами 513 мингта ҳимоя
воситаларини етказиб берди. Шунингдек самолёт орқали 500 минг погон
метр дока, 50 мингта ўрам антисептиклар ва 10 минг литр тиббий спирт
жўнатилди"
3
.
2020 йилнинг 14 апрелида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкама-
сининг фармойишига мувофиқ, дори-дармонлар шаклидаги гуманитар ёрдам
Озарбайжонга жўнатилди
4
.
Ўз навбатида, 2020 йилнинг 19 апрелида Озарбайжон Ўзбекистонга
индивидуал ҳимоя воситалари ва бошқа тиббиёт буюмлардан ташкил топган
инсонпарварлик ёрдамини жўнатди. Бакудан келган ёрдам таркибида бир
марталик шпирцлар, бахиллалар, ётоқ анжомлари, антисептиклар, дезинфекция
воситалари, суюқ совун, қаттиқ совун ва тиббиёт спирти бор эди
5
.
1
https://vatanda.uz/913-news.html
2
https://nuz.uz/sobytiya/48420-uzbekistan-napravil-gumanitarnuyu-pomosch-tadzhikistanu.html
3
https://www.trend.az/casia/uzbekistan/3222428.html
4
https://minval.az/news/123979777
5
https://rossaprimavera-
ru.turbopages.org/s/rossaprimavera.ru/news/925fdf18?d=1&utm_source=yxnews&utm_source=yx
news&utm_medium=desktop&utm_medium=desktop&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.r
u%2Fnews&utm_referrer=https%3A%2F%2Fyandex.ru%2Fnews
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
194
2020 йилнинг 18 апрелида Ўзбекистон томонидан Россияга гуманитар
ёрдамнинг биринчи туркуми жўнатилди. Россияга жами 5 млн. ниқоб,
шунингдек тиббий дока юборилган.
Россия ҳукумати Раисининг ўринбосари Алексей Оверчук бундай
шароитларда Россия учун муҳим бўлган ёрдам учун Ўзбекистон халқига ва
Ҳукуматига миннатдорлик билдирди.
“Олинган тиббиёт буюмлари биринчи навбатда, пандемияга қарши
курашнинг олдинги сафларида меҳнат қилаётганларга берилади... Бизга
маълумки, Ўзбекистон халқнинг ўзи ҳам коронавирус инфекциясидан азият
чекмоқда. Шунга қарамай, Ўзбекистон Россияга ўзи учун ҳам зарур бўлган
буюмларни улашишга қарор қилди, бу эса умумий тарихимизга хос бўлган
ўзаро ёрдамнинг ифодасидир”
1
.
Шунингдек Ўзбекистон, Президент топшириғига кўра Афғонистонга
умумий вазни 600 тоннага яқин инсонпарварлик юкини жўнатди. Ушбу юк
тиббиёт ниқоблари, ҳимоя комбинезонлари, тепловизорлар, пирометрлар,
ун, ёғ, гурунч, хўжалик совуни ва болалар кийимларидан ташкил топган.
Кўриниб турибдики, кейинги бир неча йил ичида Ўзбекистон томонидан
Афғонистоннинг турли сиёсий гуруҳлари билан икки томонлама ижобий
муносабатларни ўрнатиш, Афғонистонда тинчликни қарор топтириш, ўзаро
савдони ривожлантириш, мамлакат экспорти учун транспорт йўналишларини
диверсификация қилиш бўйича салмоқлим хатти-ҳаракатлар амалга оширилган.
Маълумки, Афғонистон ҳудудида содир бўлаётган муттасил тўқнашув-
лар туфайли соғлиқни сақлаш тизимининг ривожланишини ортда қолмоқда,
бу эса эпидемия хуружи шароитида етарли даражада жиддий оқибатларга
олиб келиши мумкин. Агарда мамлакат коронавирусга қарши курашнинг
уддасидан чиқа олмаса, ҳатто жаҳонда пандемиянинг авж нуқтасидан ўтиб
бўлинганидан кейин ҳам узоқ вақт давомида ёпиқлигича қолиши мумкин.
Афғонистон Соғлиқни сақлаш вазирлиги вакиллари шуни маълум қилдики,
Афғонистон аҳолисининг ярмидан кўпи – 16 млн киши касалликни
юқтириши хавфи мавжуд. Кутилаётган энг ёмон тахминларга кўра,
Афғонистонда эпидемия йил охиригача давом этиши мумкин.
Айни пайтда Афғонистон ташқи савдо, озиқ-овқат маҳсулотлари ва тиббий
товарлар импортига кўп даражада қарам аҳволда. Сўнгги йилларда Афғонистон
импорти тахминан 7-8 млрд. долл.ни ташкил этади. 2018 йилда қишлоқ
хўжалиги ва озиқ-овқат товарларига 2,5 млрд.долл. тўғри келди ва бу импорт
умумий ҳажмининг учдан бир қисмини ташкил этади. Шу йилнинг ўзида 90
млн.долларлик фармацевтика маҳсулотлари импорт қилинди. Коронавирус
тарқалиши билан боғлиқ вазият Афғонистон импортига таъсир кўрсата
бошлади. Юклар учун чегараларнинг ёпиқлиги давом этиши Афғонистондаги
озиқ-овқат вазиятига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
1
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
195
Айни пайтда COVID-19 президентлик сайлови натижаларига кўра сиёсий
беқарорлик шароитида ривожланаётганлиги ҳам кескин муаммо бўлиб
қолмоқда, ва шу жумладан, Афғонистон ичидаги мулоқот динамикасига таъсир
кўрсатмоқда. Ўзбекистон ТИВ Афғонистон етакчиларининг инклюзив музокара
жамоасининг шакллантирилиши ҳақидаги келишувини қутлайди. Ушбу қадам
ички сиёсий инқирозни тинч йўл билан тартибга солишда ҳал қилувчи қадам
бўлиши керак. Ушбу босқичда ўт очиш ва зўравонликни тўхтатиш ҳақидаги
келишувларнинг амалга оширилиши, барча манфаатдор томонлар, шу жумладан,
“Толибон” ҳаракати иштирокида умуммиллий афғонлараро мулоқотга ўтиш
фавқулодда аҳамият касб этади. Ўзбекистон Афғонистон халқи билан дўстлик ва
яхши қўшничилик алоқаларини ривожлантириш ва мустаҳкамлаш, шунингдек
бор кучи билан мамлакатда мустаҳкам ва давомли тинчликни ўрнатишни
қўллаб-қувватлаш тарафдори
1
.
«Diplomatic World» нашрининг раҳбари Барбара Дитрих ва Европанинг
Осиё тадқиқотлари институтининг катта тадқиқотчиси Альберто Туркстра
Ўзбекистоннинг миллий ва минтақавий даражалардаги хатти-ҳаракатларига
баҳо берар экан, қуйидагиларни таъкидлади: “Минтақавий даражада Ўзбекис-
тон, бир томондан коронавируснинг тарқалишини илк босқичларидаёқ
самарали тизгинлай олган Япония каби мамлакатларнинг илғор тажрибасини
ўрганмоқда. Муҳими, ҳукуматдан кўп ресурслар талаб қилинадиган ушбу
инқироз даврида, давлат фақат ички ҳаракатларга йўналтирилган бўлиб
қолмаслиги керак. Бу ўринда қўшнилар билан ҳамжиҳатлик муҳим аҳамиятга
эга. Бу борада Ўзбекистондан ўрнак олса арзийди. Мамлакат Президенти
Шавкат Мирзиёев Марказий Осиё давлат раҳбарларини хатти-ҳаракатларини
ўзаро мувофиқлаштиришга даъват этади. Дипломатия ва Ўзбекистоннинг
кўнгилли иродаси??? сиёсати республика томонидан Афғонистонга – соғлиқни
сақлаш тизими ўн йиллик низолар туфайли издан чиққан мамлакатга гуманитар
ёрдам кўрсатишида намойиш қилинди.
Ушбу хатти-ҳаракатлар Ўзбекистон томонидан Афғонистонни Марказий
Осиёдаги минтақавий ҳамкорлик жараёнларига интеграциялашуви учун амалга
ошираётган хатти-ҳаракатлари нуқтаи назаридан кўриб чиқилиши зарур.
Шунингдек, Ўзбекистон соғлиқни сақлаш соҳасидаги глобал пандемия
шароитида сиёсатлаштиришни рад этади. Айнан инсоннинг ҳаёти ва соғлиги
биринчи даражали аҳамиятга эга ва бошқа мулоҳазалардан устун туради
2
.
5. Пандемияга қарши курашда Ўзбекистоннинг ташаббуслари. 2020
йилнинг 10 апрелида Туркий тилли давлатлар ҳамкорлик кенгашининг
1
https://nuz.uz/politika/48172-uzbekistan-privetstvuet-formirovanie-v-afganistane-komandy-dlya-
peregovorov-s-talibanom.html
2
BRYUSSEL',14aprelya. /IA«Dunyo»/.
https://dunyo.info/ru/site/search?q=Podxodi+Uzbekistana+k+bor'be+s+koronavirusom+i+negativn
im+vozdeystviem+pandemii+na+nasional'nuyu+ekonomiku+privlekayut+vnimanie+zarubejnoy+o
bshestvennosti+i+ekspertov.
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
196
коронавирус тарқалишига қарши курашишда умумий саъй-ҳаракатларни
мувофиқлаштиришга бағишлаб видео анжуман тарзида ўтказиладиган
навбатдан ташқари саммитида сўзлаган нутқида Ўзбекистон Республикаси
Президенти Ш.М.Мирзиёев шуни таъкидладики, дунёда юзага келган ўта
хавфли вазият нафақат миллий даражада, балки минтақавий ва халқаро
даражада ҳам кечиктириб бўлмайдиган ва таъсирчан чоралар кўрилишини
тақозо қилади. Президент мамлакатда коронавирусга қарши кураш бўйича
амалга оширилаётган муросасиз кураш ҳақидаги маълумотларга тўхталиб
ўтди, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖСТ) тавсиялари ва талабларига
кўра жорий қилинган карантин тадбирлари тўғрисида сўзлаб берди.
Коронавирус инфекцияси тарқалишининг оқибатларига қарши кураш
бўйича таъсирчан амалий чоралар кўрилишини таъминлаш мақсадида
Президент бир қатор аниқ таклифларни илгари сурди. Жумладан:
а) Туркий Кенгаш доирасида доимий фаолият кўрсатадиган қўшма эпиде-
миологик кузатув тизимини шакллантириш; б) Туркий кенгаш давлатларининг
соғлиқни сақлаш вазирликлари ўртасида ўта хавфли юқумли касалликлар
тарқалишининг олдини олиш, диагностика, даволаш, эпидемиологик ҳолатни
ўрганиш ва илмий изланишлар бўйича маълумот ва тажриба алмашувни кенг
йўлга қўйиш; в) Туркий Кенгаш котибиятида пандемияга қарши курашиш бўйича
махсус мувофиқлаштирувчи гуруҳни тузиш; ушбу гуруҳ давлатларда фаолият
юритаётган миллий штаблар билан яқин амалий алоқалар ўрнатиши керак; г)
Туркий кенгаш давлатлари томонидан олиб борилаётган саъй-ҳаракатларни тезкор
ёритиш, ўзаро тажриба алмашиш ва ундан кенг фойдаланиш учун алоҳида
маълумотлар базасини яратиш; д) аҳолини зарур озиқ-овқат ва мева-сабзавот,
дори-дармон, тиббиёт маҳсулотлари билан узлуксиз таъминлаш мақсадида юк
ташиш ва транспорт коммуникацияларидан кенг фойдаланиш, чегара пунктларида
транспорт воситаларининг ўзаро ҳаракатланишига амалий ёрдам кўрсатиш;
транспорт ва логистика соҳаларида юзага келаётган муаммоларни тезкор ҳал этиш
ва самарали мувофиқлаштириш мақсадида Туркий кенгаш давлатларининг
транспорт вазирлари иборат Ишчи гуруҳини ташкил этиш; е) ЖСТ билан Туркий
кенгаш ўртасида ҳамкорлик алоқаларини ўрнатиш
1
.
Ўзбекистон Президентининг барча таклифлари ва ташаббуслари бўлиб
ўтган навбатдан ташқари саммитнинг якуний ҳужжати – Баку декларация-
сига киритилди. Ушбу муҳим ҳужжат Туркий тилли давлатлар раҳбарлари
учрашувлари доирасида эришилган келишувларни амалга оширишда
сиёсий ва юридик асос бўлиб хизмат қилади
2
.
Хулоса.
COVID-19 пандемияси асримизнинг салбий характердаги глобал
воқеаси бўлди. Унинг чуқурлиги ва кўлами мисли кўрилмаган даражага
етди. Жамоат соғлиқни сақлаш тизими инқирозини, шунингдек оқибат-
1
https://president.uz/ru/lists/view/3494
2
https://www.podrobno.uz/cat/politic/zavershilsya-vneocherednoy-sammit-soveta-
sotrudnichestva-tyurkoyazychnykh-gosudarstv-posvyashchennyy/
SHARQSHUNOSLIK /
ВО С Т О К О ВЕ ДЕ Н И Е
/ ORIENTAL STUDIES 2021,
№
2
197
ларига кўра 2008-2009 йиллардаги молиявий-иқтисодий инқирозни қайд
этиш керак. Бу ўринда гап нафақат соғлиқни сақлаш тизимининг глобал
инқирози ҳақида, балки сиёсат, иқтисодиёт, ижтимоий соҳадаги сифат
ўзгаришлар борасидаги муқаррар рағбат ҳақида кетмоқда.
Ҳозирги мураккаб вазиятда минтақавий ўзаро ёрдам, хатти-ҳаракатларни
мувофиқлаштириш ва ахборот алмашиш пандемиянинг салбий оқибатла-
рини енгиб ўтишда ўта муҳим аҳамиятга эга. Жаҳондаги тенденцияларни
кузатиш ҳамда ўзимизнинг ички ва ташқи устуворликларни шаклланти-
ришда уларни ҳисобга олиш зарур.
Пандемияга қарши туришда умумминтақавий хатти-ҳаракатларнинг
жипслиги ўзаро фойдали минтақавий ҳамкорликни янада мустаҳкамлашни,
шунингдек мамлакатларнинг иқтисодий соҳада ўзаро ҳамкорлигига оид
чора-тадбирлар мажмуининг кенгайтирилишини тақозо этади.
Стратегик режалаштириш, ўзаро қўллаб-қувватлаш ва мувозанатланган
ташқи сиёсат Марказий Осиёда коронавирус пандемиясининг тезда енгиб
ўтишда ва ижтимоий-иқтисодий вазиятни барқарорлаштиришда асосий
омил бўлиб хизмат қилади.
Дунёда юзага келган вазият шуни кўрсатадики, бирон бир давлат ёлғиз ўзи
ушбу даҳшатли эпидемияга бас келиши қийин. Бунда ҳамжиҳатлик, ҳамкорлик ва
ўзаро ёрдам ушбу касалликка қарши курашда дастуриламал бўлиб хизмат қилади.
Бугун халқаро ҳамкорлик ҳар қачонгидан ҳам муҳим аҳамиятга эга,
бусиз ушбу инқирознинг давомли иқтисодий оқибатларини енгиб ўтиш
мушкул. Айниқса, минтақавий шериклар билан ҳамкорлик муҳим аҳамиятга
эга бўлиб, сўнгги йилларда улар билан кўп томонлама ҳамкорлик алоқалари
жадал ривожланмоқда.
KADIROVA GUZAL
PhD student, TSUOS
The foreign policy and political anthropology
of the Middle East
Abstract. Developing the idea of the Arab world or region, Egyptian researchers R. Al-
Bustani and F. Fargus, analyzing regional processes starting with the formation of modern
states, do not use the term the Middle East, but write about the Arab world, Arab states,
North Africa, East Africa, the "Fertile Crescent" of Iraq, Syria, Lebanon, Israel, Palestine, the
Arabian Peninsula. Another Egyptian scholar, M. Muallim, notes that the Middle East is a
region from Iran in the east to Libya in the west, and from Turkey in the north to the southern
borders of the Arabian Peninsula and in Africa to the southern borders of Sudan. Such a
Middle East is a political concept, and, in his opinion, it is better to use the term "Asia-
African region", which includes all the specifics of the territories, from the geographical
