Обоснование этических принципов работы с лабораторными животными в экспериментальной микробиологии и иммунологии

CC BY f
173-175
26
5
Поделиться
Нуралиев, Н., & Эргашев, В. (2017). Обоснование этических принципов работы с лабораторными животными в экспериментальной микробиологии и иммунологии. Журнал проблемы биологии и медицины, (1 (93), 173–175. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/problems_biology/article/view/2939
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Установлено, что соблюдение биологической безопасности животных при обращении с ними и этических принципов при проведении эксперимента позволит повысить достоверную эффективность исследований, сэкономить средства, выделяемые на научные исследования, и поддерживать повышение научной культуры работодателей и ученых.

Похожие статьи


background image

Биология ва тиббиёт муаммолари, 2017, №1 (93) 171

УДК: 591.39:579.61:612.017.1-092.4

ЭКСПЕРИМЕНТАЛ МИКРОБИОЛОГИЯ ВА ИММУНОЛОГИЯДА ЛАБОРАТОРИЯ

ҲАЙВОНЛАРИ БИЛАН ИШЛАШНИНГ ЭТИК ТАМОЙИЛЛАРИНИ АСОСЛАШ

Н.А. НУРАЛИЕВ, В.А. ЭРГАШЕВ

ЎзР ССВ санитария, гигиена ва касб касалликлари ИТИ, Тошкент

ОБОСНОВАНИЕ ЭТИЧЕСКИХ ПРИНЦИПОВ РАБОТЫ С ЛАБОРАТОРНЫМИ

ЖИВОТНЫМИ В ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОЙ МИКРОБИОЛОГИИ И ИММУНОЛОГИИ

Н.А. НУРАЛИЕВ, В.А. ЭРГАШЕВ

НИИ санитарии, гигиены и профзаболеваний МЗ РУз, г. Ташкент

THE ETHICAL PRINCIPLES RATIONALE TO WORK WITH LABORATORY ANIMALS IN THE

EXPREMENTAL MICROBIOLOGY AND IMMUNOLOGY

N.A. NURALIYEV, V.A. ERGASHEV

Research Institute of Sanitary, Hygiene and Occupational diseases of the Ministry of Health

of the Republic Uzbekistan

Аниқланишича, тажрибавий тадқиқотлар ўтказишда лаборатория ҳайвонлари билан ишлашнинг

этик тамойиллари ва биологик хавфсизлик қоидаларига амал қилиниши тажрибаларнинг ишончлилиги,

самарадорлиги ва хавфсизлигини оширади, илмий тадқиқотлар учун ажратилган маблағларни тежаш

имконини беради, илмий ишлар натижаларининг халқаро миқёсда тан олиниши баробарида ходимлар

илмий маданиятини ҳам оширади.

Калит сўзлар:

этик тамойиллар, лаборатор ҳайвонлар, экспериментал микробиология ва

иммунология.

It was found that compliance of biological safety of animals during their treatment and ethical principles

during the experiment will increase the reliable efficiency of studies, save money that allocated for scientific

research, and maintaining of increasing the scientific culture of the employers and scientists.

Key words:

ethical principles, laboratory animals, experimental microbiology and immunology.

Маълумки, лаборатория ҳайвонлари жалб

қилиниши билан борадиган изланишлар усуллари

биологик ёки тажрибавий (экспериментал)

тадқиқотлар дейилса, тажрибавий тадқиқотларга

жалб қилинган ҳайвонлар лаборатория ёки

тажриба (экспериментал) ҳайвонлари деб аталади

[3]. Лаборатория ҳайвонлари микробиологик

тадқиқотлар учун озиқ муҳитлар тайёрлаш,

серологик

реакцияларни

қўйишда

зарур

бўладиган

эритроцитлар,

қон

плазмаси,

лейкоцитлар олиш учун доимий равишда қон

олинадиган донор сифатида ҳам фойдаланилади.

Шунингдек, улар баъзи юқумли касалликлар

ташҳиси,

ўрганилаётган

микроорганизмлар

штаммларининг вирулентлиги ва токсигенлигини,

вакциналар фаоллиги ва уларнинг хавфсизлигини

аниқлаш учун ҳам хизмат қилади [3].

Иммунологик тадқиқотларда лаборатория ҳайвон-

ларидан ўрганилаётган дори воситаларининг

иммунотроп фаоллиги ёки иммунотоксик таъсир

эҳтимоллигини аниқлашда, янги фармакологик

моддаларни клиникагача тажрибавий ўрганиш

учун фойдаланилади [1, 6, 7]. Микробиологик ва

иммунологик тадқиқотларда энг кўп ишлати-

ладиган лаборатория ҳайвонлари қаторига оқ

зотсиз каламушлар, оқ зотсиз сичқонлар, қуёнлар

ва денгиз чўчқачалари киради. Оқ зотсиз

каламушлар тажрибавий тадқиқотларда қон, қон

зардоби, эритроцитлар олиш, турли инфекциялар

(сил, манқа, бруцеллёз, қоқшол, дифтерия, газли

гангрена) ва токсикоинфекцияларни моделлаш-

тириш учун ишлатилади. Оқ зотсиз сичқонлар

биологик препаратлар (вакциналар, даволаш ва

ташҳисий зардоблар) фаоллиги ва хавфсизлигини

аниқлаш, биологик препаратларни стандартлаш,

антибактериал

препаратлар

фаоллиги

ва

хавфсизлигини аниқлаш, сальмонеллёз, ботулизм,

қоқшол, газли гангрена, шунингдек, стафила-

коккли, стрептококкли, пневмококкли, менинго-

коккли инфекцияларни моделлаштириш учун,

иммунологик кўрсаткичлар - талоқнинг антитело

ҳосил қилувчи ва ядро сақловчи ҳужайралари,

тимус, суяк кўмиги, ингичка ичакдаги лимфатик

тугунлар ҳужайралари, қон зардобида қўй

эритроцитларига қарши антителолар титрини

аниқлаш, гематологик кўрсаткичлар - қондаги

эритроцитлар ва лейкоцитларни аниқлаш,

“бактериал транслокация феномени” моделини

шакллантириш учун ишлатилади [3, 7].

Турли зотдаги қуёнлар қон, қон зардоби ва

плазмаси, эритроцитлар, гемолитик зардоб,

антибактериал ташҳисий зардоблар олиш, баъзи

вакциналар ва зардоб препаратларнинг фаолли-

гини аниқлаш, аллергик реакциялар чақириш,

стафилококклар вирулентлигини аниқлаш, сил,

псевдотуберкулёз,

сальмонеллёз,

қоқшол,

ботулизм, газли гангрена ва қуёнчаларда дизен-

терия, шунингдек, стафилококкли, стрептококкли,

менингококкли инфекциялар моделини яратиш

учун ишлатилади. Денгиз чўчқачалари бўлса, қон,

қон зардоби, комплемент, эритроцитлар олиш,

аллергик реакциялар (анафилаксия) чақириш,


background image

Экспериментал микробиология ва иммунологияда лаборатория ҳайвонлари билан ишлашнинг …

172 Проблемы биологии и медицины, 2017, №1 (93)

биологик препаратлар (вакцина ва зардоблар)

фаоллиги ва хавфсизлигини тажрибада аниқлаш,

турли юқумли касалликлар (манқа, сил, листе-

риоз, газли гангрена, қоқшол, бруцеллёз, туляре-

мия, сальмонеллёз, кўкйўтал, риккетсиоз) моде-

лини шакллантириш учун қўлланилади [3].

Ишнинг

мақсади.

Экспериментал

микробиология ва иммунологияда лаборатория

ҳайвонлари жалб қилинган ҳолда бажариладиган

тажрибавий

тадқиқотларда

улар

билан

ишлашнинг этик тамойилларига амал қилиш

аҳамиятини асослаш.

Материал ва усуллар.

Мақсадни амалга

ошириш учун жами 239 та оқ зотсиз сичқонлар ва

80 та оқ зотсиз каламушлар билан ўтказилган

тажрибавий

тадқиқотлар

материалларидан

фойдаланилди. Ушбу тадқиқотлар анъанавий

усулларда амалга оширилди.

Олинган натижалар ва муҳокама.

Лаборатория ҳайвонларини тажрибага жалб

қилиш

жараёнида

улар

билан

ишлаш

қоидаларининг (парваришлаш, илмий мақсадда

фойдаланиш) асосий тамойиллари қуйидагилар:

касалликларни

ташҳислаш,

даволаш

ва

профилактикаси усулларини мукаммаллаштириш,

турли физик, кимёвий ва биологик омилларнинг

организмга таъсир даражасини аниқлашга

йўналтирилган тиббий-биологик тажрибавий

тадқиқотларда

лаборатория

ҳайвонларидан

фойдаланиш; илм-фан ривожига, жамиятга фойда

келтиришини асослаш. Шунингдек, лаборатория

ҳайвонлари билан раҳм-шафқатли муносабатда

бўлиш тадқиқотчи олимлар ва шифокорларда

юқори маънавий тамойиллар шаклланишининг

кучайишига

замин

яратади.

Лаборатория

ҳайвонлари жалб қилинган ҳолда ўтказилган

микробиологик ва иммунологик тажрибавий

тадқиқотлар халқаро қоидалар [2] асосида

бажарилишига эришдик. Бу қоидалар тиббий-

биологик

тадқиқотларда

лаборатория

ҳайвонларидан фойдаланишни мувофиқлаш-

тиришга қаратилган. Тажриба ҳайвонлари билан

ишлашда уларга раҳм-шафқатли муносабатда

бўлиш ҳамда улардан рационал фойдаланиш

ушбу

тадқиқотлар

ўтказишнинг

асосий

тамойиллари бўлиб ҳисобланади. Ушбу тамойил-

ларга амал қилиш тажрибаларнинг самарадор-

лиги, ишончлилигини таъминлаш баробарида

уларнинг хавфсизлигини оширди. Шунингдек,

тажриба ҳайвонлари билан ишлашда илмий

мақсадда

фойдаланиладиган

ҳайвонларни

муҳофаза қилиш бўйича Европа Парламенти

қоидалари тўғрисидаги низомлар [9] доирасида

иш юритганимиз ҳам мақсадга мувофиқ бўлди.

Бундан ташқари лаборатория ҳайвонларини

парваришлаш ва улардан фойдаланиш бўйича

махсус яратилган “Қўлланма”нинг [7] талаблари

ва тавсиялари, лаборатория ҳайвонлари билан

ишловчи илмий ва техник ходимларга махсус

таълим бериш бўйича Ассоциациянинг [10]

тавсиялари ҳам тўлалигича инобатга олинди.

Шуни алоҳида эътироф этмоқчимизки,

тажриба ҳайвонлари билан ишлашда талаб

этиладиган халқаро миқёсдаги биологик хавфсиз-

лик қоидаларига [5] қатъий амал қилганимиз

сабабли тажрибалар давомида ходимлар орасида

нохуш ҳолатлар мутлақо кузатилмади. Маълумки,

тажриба ҳайвонларининг ҳолатини яхшилаш

стратегиясининг назарий асоси бўлиб Rassel ва

Berch томонларидан 1959 йилда таклиф этилган

лаборатория ҳайвонлари билан ишлашда учта R

концепцияси хизмат қилади: Refinement -

мукаммаллаштириш, Reduction - қисқартириш,

Replacement - алмаштириш [8].

Микробиологик

ва

иммунологик

тажрибавий тадқиқотлар учун бу концепциянинг

назарий ва амалий аҳамияти катта бўлганлиги

сабабли биз бу тамойилларни шарҳлашни лозим

топдик.

Мукаммаллаштириш

тамойили

-

тажрибани тайёрлаш ва ўтказишда лаборатория

ҳайвонларига

раҳм-шафқатли

муносабатда

бўлишни назарда тутади. Тажриба ҳайвонлари

билан ишлашда асосий талаб, бу ҳайвонлар

чекадиган оғриқ, азобланиш ва ноқулайлик-

ларнинг тўлиқ олдини олиш ёки уларни жуда паст

миқдоргача

(минимум)

камайтириш.

Шу

тамойилга асосан лаборатория ҳайвонларини

сақлаш шароити уларнинг турига ва қабул

қилинган талабларга мос бўлиши, шунинг

баробарида улар саломатликларини доимо

муҳофаза

қилиши

лозим.

Ҳайвонларни

парваришлашни назорат қилувчи ва бошқариб

турувчи илмий ходим ҳайвонларнинг шу тури

билан ишлаш тажрибасига, керакли малакага ва

махсус тайёргарликка эга бўлиши керак. Зарур

бўлганда керакли ветеринар ёрдамни ҳам бера

олиши лозим [9]. Лаборатория ҳайвонларида

оғриқ ва азобланиш келтириб чиқариши мумкин

бўлган муолажаларни адекват седатив воситалар,

оғриқ қолдирувчи дорилар ёрдамида ўтказиш

мақсадга мувофиқ. Жарроҳлик, травматологик ва

бошқа оғриқли операциялар ва муолажаларни

анестезия қилинмаган ҳайвонларда ўтказиш

мумкин эмас. Агар тажриба ўтказиш жараёни

лаборатория ҳайвонидан тез тез қон олишни,

организмига

кўп

марта

дори

воситаси

киритилишини тақозо этса марказий венага

катетер қўйиш тавсия этилади.

Тажриба жараёнида кучли ёки сурункали

оғриқ ва азобланишга дучор бўлган лаборатория

ҳайвонида уларни бартараф этиш ёки камай-

тиришнинг иложи бўлмаса, тажрибадан сўнг ёки

тажриба жараёнида ҳайвон раҳм-шафқатли

усулда жонсизлантирилиши (эвтаназия) керак.

Эвтаназиянинг оптимал ва универсал усули бу

атайлаб наркознинг (анестетик) керагидан ортиқ,


background image

Н.А. Нуралиев, В.А. Эргашев

Биология ва тиббиёт муаммолари, 2017, №1 (93) 173

яъни летал дозада берилишидир. Экспериментал

биологияда лаборатория ҳайвонларига суюқ азот

таъсир

эттириб,

жонсизлантириш

ҳам

қўлланилади. Алмаштириш тамойили - имкон

даражасида тажрибаларда лаборатория ҳайвон-

лари ўрнида илғор илмий технологиялардан

фойдаланиш зарурлигига асосланган. Тажриба-

ларда лаборатория ҳайвонларидан фойдаланмас-

ликнинг иложи йўқлиги исботлансагина, уларни

тажрибага жалб қилиш мумкин. Илмий ишни

бажариш учун зарур бўлган лаборатория ҳайвони

тури ўтказилаётган тажриба мақсадига адекват

бўлиши шарт. Доимо эволюцион ривожланиш-

нинг пастроқ босқичида турган ҳайвонлардан

фойдаланиш имкони биринчи навбатда кўриб

чиқилиши лозим. Масалан, ҳозирги кунда

умуртқасиз ҳайвонларда ўтказилаётган тестларга

эътибор катта бўлмоқда.

Қисқартириш тамойили - тажрибаларга

жалб қилинган лаборатория ҳайвонларининг

сонини қисқартириш, яъни улардан доим

минимал миқдорда фойдаланиш лозимлигини

уқтиради. Шу ўринда тажрибага жалб қилинган

ҳайвонларнинг сони минимал бўлиши баробарида

статистик жиҳатдан ишонарли натижалар олиш

учун етарли бўлиши кераклигини ҳам уқтириб

ўтмоқчимиз. Бу режалаштирилган тажрибанинг

қадамба қадам бажарилишини эътибор билан

шакллантиришни, бунда тажриба доирасидаги

илмий манбалар, in vitro олинган дастлабки

натижалар ва компьютерда моделлаштиришдан

фойдаланишни тақозо этади. Тиббий-биологик

тажрибаларнинг базавий муаммоси сифатида бир

тур ичидаги индивидуумлар вариабеллиги

(ўзгарувчанлиги) генетик жиҳатдан бир хил

бўлган (бир линияга мансуб) ҳайвонлардан

фойдаланиш орқали ҳал этилиши мумкин.

Хулосалар:

1. Экспериментал микро-

биология

ва

иммунологияда

тажрибавий

тадқиқотлар ўтказишда халқаро миқёсда тан

олинган биологик хавфсизлик қоидаларига

қатъий

амал

қилиниши

тажрибаларнинг

ишончлилиги, самарадорлиги ва хавфсизлигини

оширади. 2. Лаборатория ҳайвонлари билан

ишлашнинг

этик

тамойиллари

асосида

тажрибаларни ташкил қилиш ва ўтказиш

ҳайвонларга раҳм-шафқатли муносабатда бўлиш,

илмий ишлар учун ажратилган маблағларни

тежаш имконини беради. 3. Лаборатория

ҳайвонлари билан ишлашнинг этик тамойиллари

ва биологик хавфсизлик қоидаларига амал

қилиниши илмий ишлар натижаларининг халқаро

миқёсда тан олиниши баробарида ходимлар

илмий маданиятини ҳам оширади.

Адабиётлар:

1.

Бутенко Г.М., Терешина О.П., Максимов Ю.Н.,

Аркадьев В.Г., Дранник Г.Н. Доклинические ис-

следования лекарственных средств. Методиче-

ские рекомендации. Киев, 2002: 108-120.

2.

Жармухамедова Т.Ю., Семушина С.Г., Пахо-

мова И.А., Пименов М.С. Международные прави-

ла работы с лабораторными животными при про-

ведении доклинических испытаний. Токсиколо-

гический вестник. Москва, 2011; 4 (109): 2-9.

3.

Правила работы с лабораторными животными.

ГБОУ ВПО Воронежский государственный меди-

цинский университет имени Н.Н. Бурденко МЗ

РФ. Воронеж, 2011.

4.

Практическое руководство по биологической

безопасности в лабораторных условиях. Третье

издание. ВОЗ. Женева, 2004

: 180.

5.

Руководство по работе с лабораторными жи-

вотными для сотрудников ГБОУ ВПО РНИМУ

имени Н.Н.Пирогова, занятых проведением до-

клинических испытаний. Москва, 2015.

6.

Чадаев В.Е. Этические принципы при работе с

лабораторными животными. Вiсник проблем

бiологȉii медицини. Украина, 2012; Выпуск 2: Том

1(92): 113-115.

7.

Directive 2010/63/EU of the European Parliament

and of the Council of 22 September 2010 on the

protection of animals used for scientific purpose.

8.

Guide for the Care and Use of Laboratory

Animals. Eight editions, National Academy Press,

USA, 2010: 248.

9.

Tyurin E.A., Checkan L.V., Marinin L.I., Dyatlov

I.A. Professional risks faced by microbiological

laboratory workers and their mitigation measures.

Health Risk Analysis.2014; 3: 6.

ОБОСНОВАНИЕ ЭТИЧЕСКИХ

ПРИНЦИПОВ РАБОТЫ С

ЛАБОРАТОРНЫМИ ЖИВОТНЫМИ В

ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОЙ

МИКРОБИОЛОГИИ И ИММУНОЛОГИИ

Н.А. НУРАЛИЕВ, В.А. ЭРГАШЕВ

Установлено, что соблюдение правил био-

логической безопасности и этических принципов

работы с лабораторными животными при прове-

дении экспериментов увеличивают надежность,

эффективность и безопасность исследований,

сэкономить средства, выделенные для научных

исследований, наряду с признанием результатов

исследований в международном масштабе, повы-

шает научную культуру сотрудников.

Ключевые слова:

этические принципы, ла-

бораторные животные, экспериментальная мик-

робиология и иммунология.

Библиографические ссылки

Бутенко Г.М., Терешина О.П., Максимов Ю.Н., Аркадьев В.Г., Дранник Т.Н. Доклинические исследования лекарственных средств. Методические рекомендации. Киев, 2002: 108-120.

Жармухамедова Т.Ю., Семушина С.Г., Пахомова И.А., Пименов М.С. Международные правила работы с лабораторными животными при проведении доклинических испытаний. Токсикологический вестник. Москва, 2011; 4 (109): 2-9.

Правила работы с лабораторными животными. ГБОУ ВПО Воронежский государственный медицинский университет имени Н.Н. Бурденко М3 РФ. Воронеж, 2011.

Практическое руководство по биологической безопасности в лабораторных условиях. Третье издание. ВОЗ. Женева, 2004: 180.

Руководство по работе с лабораторными животными для сотрудников ГБОУ ВПО РПИМУ имени Н.П.Пирогова, запятых проведением доклинических испытаний. Москва, 2015.

Чадаев В.Е. Этические принципы при работе с лабораторными животными. Вгсник проблем бюлогш медицини. Украина, 2012; Выпуск 2: Том 1(92): 113-115.

Directive 2010/63/EU of the European Parliament and of the Council of 22 September 2010 on the protection of animals used for scientific purpose.

Guide for the Care and Use of Laboratory Animals. Eight editions, National Academy Press, USA, 2010: 248.

Tyurin E.A., Checkan L.V., Marinin L.I., Dyatlov I.A. Professional risks faced by microbiological laboratory workers and their mitigation measures. Health Risk Analysis.2014; 3: 6.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов