176 Проблемы биологии и медицины, 2015, №3 (84)
УДК: 618.14-002.- 6.027.- 616-079.3
СУРУНКАЛИ ЭНДОМЕТРИТ. ХАВФ ОМИЛЛАРИ, КЛИНИКАСИ, ДИАГНОСТИКАСИ
А.Т. САФАРОВ, Н.О. МАМАДАЛИЕВА
Самарқанд Давлат медицина институти, Ўзбекистон Республикаси, Самарқанд
ХРОНИЧЕСКИЙ ЭНДОМЕТРИТ, ФАКТОРЫ РИСКА, КЛИНИКА И ДИАГНОСТИКА
А.Т. САФАРОВ, Н.О. МАМАДАЛИЕВА
Самаркандский Государственный медицинский институт, Республика Узбекистан, г. Самарканд
CHRONIC ENDOMETRITIS, RISK FACTORS, CLINICAL PICTURE AND DIAGNOSIS
A.T. SAFAROV, N.O. MAMADALIEVA
Samarkand State Medical Institute, Republic of Uzbekistan, Samarkand
F. Hitschmann ва L. Adler-лар (1908-й) ўз
илмий ишларида эндометрийда кузатиладиган
яллиғланиш
жараёнидаги
морфологик
ўзгаришлар бошқа аъзоларда кузатиладиган шу
каби ўзгаришлар билан бир хиллигини кўрсатиб
ўтишган ва бу илмий ишлар сурункали
эндометритни
ўрганишнинг
бошланиши
ҳисобланади [4]. Лекин бу нашрлар чоп
этилгандан кейин 60-йил давомида ҳам
сурункали эндометритнинг мустақил касаллик
эканлиги ҳакида кўп тортишувлар бўлган.
И.Л. Брауде ва айрим бошқа муаллифлар
ҳайз
кўриш
вақтида
эндометрийнинг
функционал қаватининг циклик ажралиши
сабабли
бачадоннинг
шиллиқ
қаватида
сурункали яллиғланиш жараёнининг содир
бўлишига шубҳа билдиришган [1]. Б.И.
Железнов, Н.Е. Логинова, К. Meinen ва
ҳаммуаллифлар ўз тадқиқотларида сурункали
яллиғланиш жараёнида нафақат функционал,
балки
базал
(камбиал)
қаватнинг,
оғир
ҳолатларда
эса
миометрийнинг
ҳам
зарарланишини исботлашган [2].
Ҳозирги вақтда сурункали эндометрит
(СЭ)-нинг борлиги шубҳа тугдирмайди ва бу
касаллик
халқаро
касалликлар
ва
ўлим
сабабларининг
10
қайта
курилган
классификациясида мустақил нозологик бирлик
сифатида кўрсатилган (I синф, рубрика 615.1).
Турли муаллифларнинг кўрсатишларича
СЭ-нинг учраш частотаси 0,2%-дан 66,3%-гача
бўлиб ўртача 14%-ни ташкил этади [1]. Эҳтимол
СЭ-нинг бундай кенг диапазонли учраш
частотасини
ташхис
қўйишда
турли
меъзонлардан фойдаланиш билан тушунтириш
мумкин. СЭ-нинг борлиги демографик, хулқ-
атвор, ёш, этник келиб чиқиш билан боғлиқ эмас
[5].
СЭ
муаммосига
бағишланган
олиб
борилаётган кўпгина тадқиқотлар ҳамда унинг
профилактикаси ва давосида қўлга киритилган
муваффақиятларга қарамасдан бу патологиянинг
учраши камаймаяпти [10]. Аксинча, охирги
йилларда СЭ-нинг кўпайиши кузатилмоқда, бу
эса
бачадон
ичи
воситаларининг
кенг
қўлланилиши, абортлар сонининг ошиши, турли
бачадон ичи муолажаларининг кўпайиши билан
боғлиқ бўлиши мумкин [17].
Эндометрий биопсияларининг умумий
сонидан СЭ-нинг учраши 2,3%-дан 19,2%-ни
ташкил этади [12,14].
Кам симптомли яширин яллиғланиш
жараёнининг ривожланишида ҳозирги шароитда
кузатилаётган микробли омилнинг эволюцияси
ҳамда организмнинг иммун, нерв, эндокрин ва
бошқа тизимларининг ҳолати ҳам мухим роль
ўйнайди.
Сурункали
эндометритнинг
хавф
омиллари:
СЭ-нинг хавф омиллари бўлиб
бачадон
ичи
инвазив
аралашувлари:
гистероскопия, бачадон ичини диагностик
қириш, эндометрийнинг аспирацион биопсияси,
гистеросальпингография,
бачадон
ичи
инсеминацияси, экстракорпорал уруғлантириш
(ЭКУ), аборт ва тўғруқдан кейинги инфекцион-
яллиғланиш асоратлари, БИВ, бачадон бўйни ва
қин инфекциялари, бактериал вагиноз, бачадон
бўйни стенози, бачадон бўшлиғи деформацияси,
кичик чаноқ аъзоларининг нур терапияси хизмат
қилади [13,17].
Қатор муаллифлар СЭ ўткир яллиғланиш
даврисиз ҳам ривожланиши мумкин деб
ҳисоблашади [13].
Кўп ҳолларда СЭ туқруқдан кейинги ёки
абортдан кейинги ўткир эндометритнинг тўлиқ
даволанмаганлиги оқибатида келиб чиқади ва
унинг ривожланишига бачадондан қон кетишини
тўхтатиш
мақсадида
ўтказиладиган
қайта
бачадон ичи аралашувлари сабаб бўлади.
Тўғруқдан кейинги эндометрит тўғруқдан
кейинги
даврда
кузатиладиган
йирингли-
яллиғланиш
касалликларидан
энг
кўп
учрайдиган шакли ҳисобланади. Табиий тўғруқ
йўллари орқали туғишдан кейин у 2-5 %
ҳолларда, кесар кесиш амалиётидан кейин эса
10-12% ҳолларда, айрим маълумотларга кўра эса
50 % ҳолларда учрайди [19].
100-та тўғруқдан кейинги эндометритнинг
80-таси кесар кесиш амалиёти билан боғлиқдир.
А.Т. Сафаров, Н.О. Мамадалиева
Биология ва тиббиёт муаммолари, 2015, №3 (84) 177
Тўғруқдан кейинги эндометрит учун тўғруқни
олиб бориш билан боғлиқ бўлган омиллар
биринчи даражали прогностик аҳамиятга эга
бўлиб, улар: узок чўзилган сувсизлик даври (12
соатдан кўп), тўғруқда қин орқали кўриш (3
мартадан кўп). Ҳомиладорлик вақтида эса
экстрагенитал аъзолар билан бир қаторда
жинсий аъзоларнинг пастки қисмида учрайдиган
инфекция ўчоқлари биринчи ўринга чиқади
[17,19].
Бундан ташқари ҳомиладорликнинг ҳар
хил муддатида кузатиладиган ҳомиланинг ўз-
ўзидан тушиши хавфи ва бир аёлда 2 ёки ундан
ортиқ экстрагенитал касалликларнинг учраши
аҳамиятга молик хавф омиллари ҳисобланади.
СЭ-нинг кам учрайдиган сабабларидан бири бу
кесар кесиш амалиётида ишлатиладиган чоклар
бўлиши мумкин [17,19].
СЭ-нинг бошқа сабабларидан бири аборт
ҳисобланади. И.Б. Фролов (1984) ва Г.П.
Парафейник
ва
ҳаммуаллифлари
(1987)
томонидан ўтказилган ҳомиладорликни сунъий
тўхтатиш оқибатларини бахолаш иши шуни
кўрсатдики, 21,7% аёлларда абортдан сўнги 5-чи
суткада
ўткир
гинекологик
касалликлар
кузатилади, 50%-дан Кўпроқ аёлларда эса кичик
чаноқ аъзоларида мавжуд бўлган сурункали
яллиғланиш
жараёнларининг
қўзғаши
кузатилади [2,5,8,13].
Dellinger E.P et al (1996) маълумотларига
кўра абортдан сўнги инфекцион асоратларнинг
учраш частотаси 7-5%-ни ташкил этиб, бу
кўрсаткичлар пасайиш тенденциясига эга эмас,
шу билан бирга тиббий абортдан 2-ой ўтиб
кичик
чаноқ
аъзоларида
яллиғланиш
касалликлари 18% ҳолларда учрайди, абортдан
кейинги 2-чи йилда эса кичик чаноқ аъзолари
яллиғланиш касалликлари 12,5% аёлларда қайд
қилинади [11,17].
Абортдан кейинги СЭ-нинг ривожланиш
частотаси ҳакидаги маълумотлар бир-бирига
зиддир: Ross J.D-нинг (2004) маълумотларига
кўра абортдан кейинги эндометрит 1,58%
аёлларда қайд қилинади, Демидова Е.М. (1993)
маълумотларига кўра эса бундай асорат 7%
ҳолларда кузатилади [3,18].
Бачадон ичи воситасини (БИВ) қўллаган
ҳолларда инфекцион жараённинг ривожланиш
хавфи 3-9 мартага кўпаяди, айниқса жинсий
аъзоларида
яллиғланиш
касалликларини
ўтказган ҳамда бир нечта жинсий шериги бўлган
аёлларда. Эхтимол БИВ фагоцитоз ва бошқа
ҳимоя
механизмларига
таъсир
қилиб,
эндометрий стромасида яллиғланиш реакцияси
ва микроэррозияни чақириши мумкин [11,16].
Бу тахминни 5% ҳолларда БИВ-ни 5 йил
ва ундан Кўпроқ қўлланувчиларнинг бачадон
бушлиғидан
яллиғланиш
симптомлари
кузатилмаган
ҳолларда
ҳам
патоген
бактерияларнинг ажралиши тасдиқлайди [11,16].
СЭ-нинг генезида инфекциянинг пастдан
тепага қараб тарқалиши энг кўп учрайдигани
инфекциянинг тарқаш йўли ҳисобланади [11,16].
Кўпроқ
бу
шартли
патоген
флора
-
стафилококклар,
стрептококклар,
энтерококкларга хосдир. Яллиғланиш жараёни
қиннинг
нормал
эндоген
флорасининг
фаоллашиши натижасида ҳам ривожланиши
мумкин бўлиб, бундай фаоллик организмнинг
ҳимоя
кучларининг
ёки
махаллий
иммунитетнинг сусайиши, ташқи таъсирлар
натижасида эндокрин тизимда кузатиладиган
ўзгаришлар (тўғруқ, аборт, бачадон ичи
контрацептив
воситалари)
натижасида
кузатилиши мумкин. Инфекциянинг лимфоген
ва гематоген йўл орқали тарқалишини ҳам инкор
қилиб
бўлмайди.
Бачадон
ортиқларининг
яллиғланиши
холецистит,
панкреатит,
пиелонефрит натижасида кузатиладиган қорин
парданинг
бирламчи
инфекцияланиши
натижасида ҳам келиб чиқиши мумкин [16].
Этиологик омилларга кўра СЭ специфик
ва
носецификка бўлинади. Носпецифик СЭ БИВ
қўллаш, кичик чаноқ аъзоларининг нур
терапияси фонида, ҳамда ОИВ-га чалинган
беморларда кузатиладиган бактериал вагиноз
натижасида келиб чиқади [9,10].
Спецификка
хламидияли,
вирусли,
туберкулёзли эндометритлар, ҳамда саркоидозда
кузатиладиган бачадон шиллиқ қаватининг
таъсирланиши киради [13].
Ўткир эндометритнинг ривожланишида
микробли омилнинг роли яққол бўлса, унинг
яллиғланиш жараёнининг хронизациясидаги
ўрни ҳалигача тортишувлар сабаби бўлиб
қолмоқда.
Микробли
омилнинг
қачон
йўқолишини (яъни даволаш фонидами ёки
даволашдан
кейинми)
аниқловчи
аниқ
меъзонлар йўқ [14].
Клиник
амалиёт
шуни
кўрсатадики
кўпинча сурункали яллиғланишда иккиламчи
инфекциянинг роли кучайиши натижасида
бирламчи қўзғатувчининг аҳамияти йўқолади.
Баъзан бачадон ва унинг ортиқларининг
сурункали
яллиғланиш
касалликларининг
кечиши дориларнинг ножўя таъсири ва супер
инфекция - шартли патоген микроблар билан
аутоинфекцияланиш натижасида оғирлашиши
мумкин [16].
Ҳозирги
вақтда
соғлом
аёлларнинг
цервикал каналида шахсий микрофлоранинг
мавжудлиги кўпгина ишларда ўз исботини
топган.
СЭ
патогенезида
инфекциянинг
бошланғич рол ўйнашига аниқлик киритишда
Сурункали эндометрит. хавф омиллари, клиникаси, диагностикаси
178 Проблемы биологии и медицины, 2015, №3 (84)
эндометрий
биопсияси
ва
аспиратини
бактериологик текширишдан ўтказилиши ҳакида
ёзилган илмий ишлар катта қизиқиш ўйғотади
[12,14].
Кўпгина тадқиқотларда материал бачадон
бушлиғидан цервикал канал орқали олинган.
Шунинг учун ҳам материал икки тешикли кате-
тер орқали олинган бўлса ҳам эндоцервикал бак-
териялар билан ифлосланган бўлишига қарамай,
бу катетерлар ифлосланиш хавфини анча ка-
майтирган. Логинова Н.Е. СЭ ташхиси гистоло-
гик тасдиқланган 130-та аёлларни текширишдан
ўтказиб, уларнинг 74%-нинг цервикал каналида
микроорганизмлар йўқлигини ва қолган 26 %-
нинг цервикал каналидан энтерококк ва бошқа-
ларни ажратиб олганлиги ҳакида маълумот бер-
ган [2]. Текширишдан ўтказилган 47-бемордан
38-тасида бачадон бўшлиғининг стериллиги
аниқланган, қолган 9-тасида шартли патоген
микроблар аниқланган. Н.Е Логинованинг
маълумотлари К. Meinen ва ҳаммуаллифларнинг
маълумотлари билан мос келади [2].
Э.А. Казачкова томонидан СЭ этиологи-
ясида шартли патоген бактериялар энг катта рол
ўйнаши аниқланган. Унинг кўрсатиши бўйича
СЭ билан касалланган аёлларнинг 77,4 %-нинг
цервикал каналида ва 52,9 %-нинг бачадон
бўшлиғида ана шундай микроорганизмлар то-
пилган. Бачадон бўшлиғи ва цервикал каналдан
олинган микрофлора фақатгина 27,6 % аёлда бир
хил микрорганизмлардан ташкил топган. Кўпин-
ча ичак таёқчаси ва эпидермал стафилококк экиб
олинган [7].
Эндометрийда сурункали яллиғланиш жа-
раёнининг ривожланишида ва уни ушлаб ту-
ришда хламидияларнинг патоген роли ҳакида H.
Ingenslew ва ҳаммуаллифлар ҳамда R. Sweet ва
ҳаммуаллифларнинг ишлари далолат беради.
Уларнинг маълумотига кўра эндометриал экма-
нинг 20%-да Chl. Trachomatis аниқланган. Ги-
стологик тасдиқланган СЭ-нинг учдан бир
қисмида эндометрийнинг стерил экмалари
аниқланган бўлиб, бу қўзғатувчининг етарли да-
ражада детекция қилинмаганлиги ҳакида дало-
лат беради, айниқса вирусли инвазия кузатилган
ҳолатларда. Бир қатор муаллифлар СЭ-нинг
этиологик сабаби сифатида оддий герпес вируси
ва цитомегаловирусни кўрсатишган [15].
Кўпроқ бу ҳақда маълумотни J. Padvonen
ва ҳаммуаллифлар келтиришган. Бир вақтнинг
ўзида цервикал канал ва бачадон бўшлиғи
ажралмасида хламидия инфекцияси, оддий гер-
пес вируси, цетомегаловирус, аэроб ва анаэроб
микрофлорасининг мавжудлигини аниқлаш учун
цервицитнинг клиник белгиларига эга бўлган ва
40 %-га CЭ ташхиси қўйилган аёллар текширув-
дан ўтказилган. СЭ билан касалланган бемор-
ларнинг 14%-да аниқланиб, контрол гуруҳда
аниқланмаган оддий герпес вируси ва цитомего-
ловирусдан ташқари ҳамма микроорганизмлар
бир хил частотада аниқланган [15].
Шундай
қилиб
СЭ-нинг
патоген
қўзғатувчилари сифатида ҳам шартли патоген
флорани ҳам вирусларни кўрсатиш мумкин
.
Сурункали эндометритнинг клиникаси
ва диагностикаси.
СЭ-нинг клиник кўриниши
эндометрий тўқималаридаги функционал ва
тўзилишига оид ўзгаришларнинг даражасини акс
эттиради. 35-40% аёлларда касалликнинг клиник
белгилари кўринмайди, яъни СЭ латент равишда
кечиб
инфекциянинг
клиник
белгилари
сезилмайди [6]. Қолган 60% аёлларда оғриқ, ҳайз
циклининг бўзилиши, сексуал ва репродуктив
функцияларнинг
бўзилиши
кузатилади.
Яллиғланиш жараёни фонидаги эндометрийнинг
нотўлиқ циклик трансформацияси, эндометрий
функционал
қаватида
кузатиладиган
регенерация ва десквамация жараёнларининг
бўзилиши 35-40% ҳолатларда касалликнинг
асосий симптоми бўлмиш бачадондан қон
кетишига (ҳайз олди, ҳайздан кейинги ва ҳайз
ўртасидаги) олиб келади. Баъзан
оқчил
ажралмалар ҳам келиб туради. Улар йирингли,
сероз бўлиши мумкин ва уларнинг миқдори
яллиғланиш даражасининг ўткирлигига боғлиқ
бўлади. СЭ билан касалланган аёлларнинг
30%-да репродуктив функциянинг бўзилиши
ҳомиладорликнинг бошланғич муддатларида рўй
берадиган ҳомиланинг ривожланмай қолиши
билан
боғлиқ.
Клиник
белгилар
ичида
бепуштлик (асосан иккиламчи), ЭКУ-нинг
муваффақиятсиз ўринишлари асосий ўрин
тутади [6].
Оғриқлар
кўпинча
қорин
пастида
кузатилиб, унинг умуртқанинг бел ва думғаза
қисмига иррадиацияси ҳам кузатилиши мумкин.
Кўпинча оғриқларнинг интенсивлиги жинсий
аъзоларда кузатиладиган ўзгаришларга мос
келмайди. Eckert L.O., Hawes S.E., Wolner-
Hanssen P.K. et al. айтишича кичик чаноқ
аъзоларининг бошқа яллиғланиш касаллиги
борлигига шубҳа қилиниб ҳайз циклининг
биринчи 3 ҳафтасида шу каби оғриқларга
шикоят
қилган
аёлларнинг
80%-да
СЭ
мавжуддир, бунга қарама-қарши ўлароқ ҳайз
циклиниг охирги ҳафтаси, яъни ҳайз кўришдан
олдин шу каби оғриқларга шикоят қилган 20%
аёлларда эса СЭ йўқ [6].
Америкалик олимлар ўз контрол остидаги
тадқиқотларида шуни кўрсатишдики битишма
жараёни ва СЭ-да кузатиладиган оғриқларнинг
интенсивлиги ва локализацияси патологик
жараённинг оғирлиги ва локализациясига боғлиқ
бўлмай балки сексуал дисфункция, депрессия, ва
А.Т. Сафаров, Н.О. Мамадалиева
Биология ва тиббиёт муаммолари, 2015, №3 (84) 179
энг оғир шакли соматоформ касалликлар
(истерия, ипохондрия) бўлмиш соматизацияга
(шифокорга мурожаат қилишга сабаб бўладиган
психик дистресснинг соматик патологияга
ўхшаш симптомларга трансформацияси) боғлиқ
бўлиши мумкин [17]. Сексуал функцияларнинг
бўзилиши 50-70% ҳолатларда учраб, либидо,
аноргазмия,
вагинизм,
диспареуния
каби
ўзгаришлар билан намоён бўлади.
Бу бўзилишлар генезида психик ва физик
омиллар рол ўйнайди [17]. СЭ билан
касалланган беморлар аниқ характерга эга
локаллашган оғриқдан шикоят қилишлари ёки
жинсий алоқага умумий қизиқишнинг йўқолиши
ҳамда жинсий алоқа вақтида ёқимсиз ҳиссиётлар
натижасида жинсий қониқишнинг йўқолишига
шикоят қилишлари мумкин. Диспареунияда
оғриқ
кўпинча
жинсий
алоқа
вақтида
кузатилади, лекин баъзи аёллар оғриқни
алоқадан кейин сезишади, айримлари эса ҳам
коитус вақтида ҳам ундан кейин сезишади [17].
Кўпинча
СЭ
сурункали
сальпингоофорит
(55,1%), кичик чаноқдаги битишма жараёни ва
бачадон бўйни патологияси (24,3%) билан бирга
кечади. Белгилаш жоизки СDC (Center for
Disease Control, АКШ) томонидан таклиф
этилган кичик чаноқ аъзолари яллиғланиш
касалликларини
аниқлашнинг
минимал
меъзонларидан фойдаланиш СЭ-да фақатгина
33% ҳолатларда ёрдам бериши мумкин. СDC
томонидан 2002 йилда қайта кўриб чиқилган
кичик
чаноқ
аъзолари
яллиғланиш
касалликларини
аниқлашнинг
минимал
меъзонларидан фойдаланиш эса СЭ-да 26,4 %
ҳолатларда ёрдам бериши [8].
Бимануал гинекологик текширишда СЭ-га
хос аниқ белгилар мавжуд эмас. Айрим
ҳолатларда бачадоннинг бироз катталашгани ва
узунчоқ,
пальпацияда
оғриқли
ортиқлар
аниқланиши
мумкин.
Гинекологик
текширувларга асосланган ҳолда қўйилган СЭ
ташхиси 17,5-63% ҳолатларда нотўғри чиқиши
мумкин [8].
Сурункали эндометритни ташхислашда
ультратовуш
текшириш
усулидан
фойдаланилади. Текшириш ҳайз циклининг 5-7
ва 17-1 кунларида ўтказилади. В. И. Демидов
(1993) маълумотига кўра энг кўп учрайдиган
белги эндометрий тўзилишининг ўзгариши (86
%) бўлиб, бу ўрта М-эхо зонасида турли хил
катталик ва шаклга эга юқори эхоген
участкаларнинг аниқланиши билан намоён
бўлади. Участкалар ичида эса нотўғри шаклга
эга паст эхогенли алоҳида зоналар аниқланади.
43% ҳолатларда бачадон бўшлиғида газ
пуфакчалари аниқланиб, улар айрим ҳолатларда
ўзига хос акустик эффект - "комета думи"-ни
келтириб чиқаради. Эндометрийнинг базал
қаватида кўпинча (57%) диаметри 0,1-0,2 см-ли
аниқ гиперэхоген ҳосилалар аниқланиб, улар
фиброз ва кальциноз ўчоқлардан иборат бўлади.
Учдан бир ҳолатларда бачадон бўшлиғининг
суюқлик тўпланиши натижасида 0,3-0,7 см-гача
катталашиши аниқланади. Баъзан секреция фа-
засида эндометрийнинг олдинги ва орқа девори-
нинг ассимметрияси кузатилади. Ҳар иккинчи
беморда бир вақтнинг ўзида юқорида айтиб
ўтилган белгиларнинг бир нечтаси учрайди [3].
Kenneth M., Nalaboff, John. S. Pellerito, Eran
Ben-Levi (2001) маълумотларига кўра сурункали
эндометрит билан оғриган беморларда УТТ
ўтказилганда бачадонда гетероген, қалинлашган
бачадон қобиғи, бачадон бўшлиғида суюқлик ва
ҳаво аниқланади [3]. Бошқа муаллифлар ҳам эн-
деметрий қалинлигининг диффуз ва локал ўзга-
ришларини аниқлашган [3]. Кескин патологик
ўзгаришлар бўлмаган ҳолатларда эхография
аниқлиги 65%-ни, ўрта оғир ҳолатларда 80%-ни,
оғир ҳолатларда эса 70%-ни ташкил этади [3].
Эндометриал яллиғланишни қин ажралмалари-
дан суртма олиш йўли билан ҳам аниқлаш мум-
кин. Қин биотопида полиморф ҳужайралар
миқдорининг кўпайиши СЭ билан боғлиқ, бироқ
корреляцияси унча кучли эмас. Бу текшириш
усулининг асосий мақсади CЭ ташхисини инкор
қилиш бўлиб, СЭ-да унинг манфий олдиндан
айтиш қиймати 95%-ни, мусбат олдиндан айтиш
қиймати эса тахминан 20%-ни ташкил этади.
Бошқа сўз билан айтганда полиморф ҳужайрала-
рнинг йўқлиги СЭ ташхисини йўқка чиқариб,
бундай ҳужайраларнинг борлиги эса СЭ учун
хос эмас. Ҳозирги вақтда бачадон ичи патологи-
ясини аниқлашда гистероскопия текшириш усу-
ли кенг қўлланилмоқда. Олинган маълумотларни
тўғри талқин этиш учун гистероскопия ва диа-
гностик қириш текшириш усули ҳайз циклининг
1-чи фазасида ўтказилиши керак. СЭ-да бачадон
шиллиқ қаватининг макроскопик ўзгаришлари
ҳар доим ҳам бир хил эмас. Беморларда ҳайз
кўрганда кўп миқдорда қон кетиши билан намо-
ён бўладиган эндометрийнинг нотекис юпқала-
шиши ва гипертрофияси эндометрий тўқимаси-
нинг 2-та бир-бирига қарама-қарши компенса-
тор-мослашиш механизмининг натижасидир.
Гистероскопияда аниқланадиган оқиш ва хира
шиллиқ қават яллиғланиш жараёнининг якуни
ҳақида далолат беради [4,5].
СЭ-нинг энг кўп учрайдиган белгилари бу:
эндометрийнинг нотекис қалинлашиши-31%
ҳолатларда,
полипсимон
ўсимталар-31,2%,
шиллиқ қаватнинг нотекис рангли бўлиши ва
гиперемияси мос равишда 22% ва 12,8%
ҳолатларда, нуқтали қон қуйилишлар-8%,
шиллиқ қаватнинг учоқли гипертрофияси-8%
Сурункали эндометрит. хавф омиллари, клиникаси, диагностикаси
180 Проблемы биологии и медицины, 2015, №3 (84)
ҳолатларда
учрайди
[4,5].
Гистероскопик
маълумотлар интерпретациясининг қийинлиги
СЭ-га хос макроскопик белгиларнинг йўқлиги,
яллиғланиш жараёнининг ўчоқли хусусиятга эга
бўлиши ва касалликнинг ноаниқ кечадиган
шаклларининг мавжудлиги билан боғлиқдир.
Макроскопик белгилар бўйича гистероскопия
СЭ-ни фақатгина 16-35% ҳолатларда аниқлаш
имкониятини беради [4,5]. СЭ ташхиси тахмин
қилинаётганда гистероскопия бачадон ичининг
бошқа барча спектрдаги патологияларини инкор
қилишда зарур бўлади, лекин СЭ ташхисининг
верификациясида эндометрийнинг морфологик
текшируви муҳим аҳамият касб этади.
СЭ-ни ташхислашда ҳозирги вақтгача
эндометрий қириндисининг гистологик тахлили
"олтин стандарт" бўлиб қолмоқда [2]. Бачадон
шиллиқ қаватини диагностик қириш амалиёти
пролиферациянинг ўрта ва кечки фазаларида,
ҳайз
йиклининг
7-0
кунларида
амалга
оширилади.
Охирги
йилларда
СЭ-ни
ташхислашда қўйидаги умумқабул қилинган
морфологик меъзонлардан фойдаланилмоқда:
1.
Ассосан лимфоид элементлардан ташкил
топган, кўпинча безлар ва қон томирлари
атрофида,
кам
ҳолатларда
эса
диффуз
жойлашган
яллиғланиш
инфильтратлари.
Ўчоқли инфильтратлар лимфоид фолликулалар
кўринишига эга бўлиб, нафақат базал қават
балки
функционал
қатламнинг
барча
қаватларида
жойлашган
бўлиб
уларнинг
таркибида лейкоцитлар ва гистиоцитлар ҳам
мавжуд.
2.
Плазматик ҳужайраларнинг мавжудлиги.
3.
Строма фибрози: ўчоқли-бунда томирлар
атрофидаги
толали
тўқималарнинг
қаттиқлашиши ёки қуюқлашиши кузатилади;
диффуз-бунда эндометрийнинг кенг қўламдаги
фибрози кузатилади, бу асосан унинг чуқур
қатламларида кузатилади.
4.
Эндометрийнинг
спиралсимон
артерияларининг склеротик ўзгаришлари. Бу
ҳолат касаллик узоқ вақт ва астойдил ҳамда
клиник симптоматикаси ўта намоён кечганда
кузатилади. Спиралсимон артериялар склерози
нафақат чуқур балки эндометрийнинг юза
қаватларида ҳам кузатилади. Стромада қон
томирлар кам бўлиб эндотелиал элементлар
пролиферацияси ва склерози оқибатида артериал
типдаги
капиллярларнинг
торайиши
ёки
облитерацияси кузатилади. Баъзи қон томирлари
ичида "тушган эпителий" кўринади, бу ҳолат қон
томири деворларининг фибриноид шишиши
натижасида пайдо бўлади. Баъзи ҳолатларда қон
томирлари девори гиалин дистрофия ҳолатида
бўлади [2].
СЭ-нинг гистологик хусусиятларининг ҳар
хил талқинланиши умумий ва тўқимали
реактивликнинг
хусусиятлари,
этиологик
омиллар, касалликнинг давомийлиги, қўзиш
даврининг мавжудлиги ва уларнинг намоёнлик
даражаси
билан
боғлик
вариантларининг
мавжудлиги билан изоҳланади.
СЭ-нинг диагностикаси учун бачадон
бўшлиғидан
олинган
аспиратда
иммуноглобулинларнинг миқдорий таркибини
аниқлаш текшириш усулини тавсия қилиш
мумкин.
Аспират
олиш
амалиётининг
каминвазивлиги
ҳамда
усулнинг
юқори
маълумотли эканлиги бу усулни ҳам амбулатор
шароитда ва ҳам бир неча маротаба ўтказиш
имконини беради [14]. Эндометрий ажралмаси
таркибида иммуноглобулиннинг барча 3-та
синфининг ошиқ миқдорда мавжудлиги СЭ учун
диагностик тест ҳисобланади, чунки бошқа
ҳамроҳ гинекологик ва соматик касалликлар
бачадон
бўшлиғи
ажралмасидаги
иммуноглобулин миқдорига умуман таъсир
қилмайди [14].
Адабиётлар:
1.
Власов В.В. Введение в доказательную
медицину. -М.: Медиа Сфера, 2001.-392с.
2.
Гончарова, Я.А. Морфофункциональная
ҳарактеристика
эндометрия
внорме,
при
эндометрите и эндометриозе / Я,А. Гончарова,
Е.В Коханевич, В.В. Семенко // Репродуктивное
здоровье женщины. - 2005.-№1.-С. 125-133.
3.
Демидов, В.Н. Эхографические критерии
хронического эндометрита / В.Н. Демидов, B.C.
Демидов, Л.А. Марченко // Ультразвуковая диа-
гностика в акушерстве, гинекологии и перинато-
логии. - 1993. - № 4.-С. 21-27.
4.
Ким А.А. Роль панорамной и микрогистеро-
скопии в диагностике хронического эндометри-
та: Дис. ... канд. мед.наук. - М., 2005.
5.
Кулаков В.И., Шуршалина А.В. Гистеро-
скопия в диагностике хронического эндометри-
та. Материалы VII Российского Форума «Мать и
дитя». М. 2005. С. 424-425
6.
Кулаков, В.И. Хронический эндометрит /
В.И. Кулаков, А. В. Шуршалина//Гинекология. -
2005. - Т. 7, № 5/6. - С. 302-304.
7.
Прегравидарная подготовка при хрониче-
ском эндометрите у женщин с привычной поте-
рей беременности / Э.А. Казачкова, Е.Л. Казач-
ков, Е.Е. Воропаева, Л.С. Ищенко // Мать и дитя
: материалы 7-го рос.форума. - М.: МЕДИ Экспо,
2005. - С. 87-88.
8.
Centers for Disease Control and Prevention.
Sexually Transmitted Diseases. Treatment Guide-
А.Т. Сафаров, Н.О. Мамадалиева
Биология ва тиббиёт муаммолари, 2015, №3 (84) 181
lines 2002.Pelvic inflammatory disease. MMWR,
2002; 51(RR-6):48-76.
9.
Eckert LO, Watts D.H., Thwin SS, Kiviat NB,
Agneww K.J., Eschenbach DA. Histologic Endome-
tritis in Human Immunodeficiency Virus - Infected
Women: Characterization and effect of Antimicro-
bial
Therapy.
Obstet
Gynecol.
2003
Nov;102(5):962-69.
10.
Effectiveness of inpatient and outpatient treat-
ment strategies for women with pelvic inflammatory
disease: results from the Pelvic Inflammatory Dis-
ease Evaluation and Clinical Health (PEACH) Ran-
domized Trial /R.B. Ness, D.E. Soper, R.L. Holley
[et al.] // Am. J. Obstet. Gynecol. -2002. - Vol. 186.
- P. 929-937.
11.
Endometritis: the clinical-pathologic syndrome
/ L.O. Eckert, S.E. Hawes, P.K. Wolner-Hanssen [et
al.] // Am. J. Obstet. Gynecol. - 2002. - Vol. 186. -P.
690-695
12.
Gilmore H, Fleischhacker D, Hecht J.L. Diag-
nosis of chronic endometritis in biopsies with stro-
mal breakdown. Human Pathology (2007) 38,
p.581- 58;
13.
Lower genital tract infection and endometritis:
insight into subclinical pelvic inflammatory disease
/ H.C. Wiesenfeld, S.L. Hillier, M.A. Krohn [et al.]
// Obstet. Gynecol. - 2002. - Vol. 100. - P. 456-463
14.
Mazur M.T., Kurman R.J. Diagnosis of Endo-
metrial Biopsies and Curettings: Practical Ap-
proach.Springer. - 2004. -p296
15.
Mount S, Mead P, Cooper K. Chlamydia tra-
chomatis in the endometrium: can surgical
pathologists identify plasma cells? AdvAnat.Pathol.
2001Nov;8(6):3279
16.
Ness RB, Trautmann G, Richter HE, Randall
H, Peipert JF, Nelson DB, Schubeck D, McNeeley
SG, Trout W, Bass DC, Soper DE. Effectiveness of
treatment strategies of some women with pelvic in-
flammatory disease: a randomized trial. Obstet Gy-
necol. 2005 Sep;106(3):573-80.
17.
Peipert JF, Ness RB, Blume J, Soper DE,
Holley R, Randall H, Sweet RL, Sondheimer SJ,
Hendrix SL, Amortegui A, Trucco G, Bass DC;
Pelvic Inflammatory Disease Evaluation and
Clinical Health Study Investigators. Clinical predic-
tors of endometritis in women with symptoms and
signs of pelvic inflammatory disease. Am J Obstet
Gynecol. 2001 Apr;184(5):856-63; discussion 863-
4.
18.
Ross, J.D.C. What is endometritis and does it
require treatment? / J.D.C. Ross // Sex Transm. In-
fect. - 2004. - Vol. 80. - P. 252-253.
19.
Taylor, E.W. Abdominal and other surgical
infections Antibiotic and Chemotherapy / E.W.
Taylor // Antiinfective agents and their use in
therapy. -2003.-P. 526-543.
