ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
664
QUDUQLARDA GEOLOGIK VA TEXNIK TADBIRLARNING TEXNOLOGIK
SAMARADORLIGINI BAHOLASH USULLARINI TANQIDIY TAHLILI
Muhammadiyev Hamidullo Murodillayech
t.f.f.d., “Neft va gaz ishi” kafedrasi dotsenti,
Oripova Lobar Norboyevna
“Neft va gaz ishi” kafedrasi katta o’qituvchisi.
(Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti)
https://doi.org/10.5281/zenodo.10030350
Annotatsiya.
Ushbu maqolada quduqlarda geologik va texnik tadbirlarning texnologik
samaradorligini baholash usullarini tanqidiy tahlil qilish orqali mavjud usullarni kamchiliklari
ko’rsatib o’tilgan. Siqib chiqarish xarakterini aniqlashda differensial tenglamalarini qo'llash
tajribasi shuni ko'rsatadiki, ular uncha barqaror emas, ma'lumotlarga ehtiyotkorlik bilan ishlov
berishni talab qiladi, ishlov berishda tasodifiy omillarni hisobga olish zarurligi ta’kidlab o’tilgan.
Kalit so’zlar:
geologik-texnik, uyum, siqib chiqarish, ekstrapolyatsiya, texnologik
samaradorlik, neft beraolishlik, baholash.
CRITICAL ANALYSIS OF TECHNOLOGICAL EFFICIENCY ASSESSMENT
METHODS OF GEOLOGICAL AND TECHNICAL MEASURES IN WELLS
Abstract.
This article shows the shortcomings of the existing methods through a critical
analysis of the methods of assessing the technological efficiency of geological and technical
measures in wells. The experience of using differential equations to determine the nature of
compression shows that they are not very stable, they require careful data processing, and the
need to take into account random factors in the processing is emphasized.
Key words:
geological-technical, accumulation, compression, extrapolation, technological
efficiency, oil yield, evaluation.
КРИТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ МЕТОДОВ ОЦЕНКИ ТЕХНОЛОГИЧЕСКОЙ
ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРОВЕДЕНИЯ ГЕОЛОГО-ТЕХНИЧЕСКИХ МЕРОПРИЯТИЙ
В СКВАЖИНАХ
Аннотация.
В данной статье показаны недостатки существующих методов
посредством критического анализа методов оценки технологичности геолого-
технических мероприятий в скважинах. Опыт использования дифференциальных
уравнений для определения характера вытеснения показывает, что они не очень
устойчивы, требуют тщательной обработки данных, подчеркивается, что при
обработке необходимо учитывать случайные факторы.
Ключевые слова:
геологик-техник, залежи, вытеснения, экстраполяция,
технологическая эффективность, нефтеотдача, оценка.
Hozirgi vaqtda quduqlarda o’tkaziladigan geologik-texnik tadbirlarni (GTT) texnologik
samaradorligini aniqlashni turlicha yondashuvlar mavjud. Geologik-texnik tadbirlarni qo'llash
natijasida texnologik ta'sirni baholash qaysi yondashuv bo’lishidan qat’iy nazar haqiqiy
ko'rsatkichlarni lohiyadagi ko'rsatkichlar bilan taqqoslash yo'li bilan amalga oshiriladi. Geologik
va texnik chora-tadbirlarning ma’lum vaqt oralig’idagi ta'siri haqiqiy neft qazib olish va loyihadagi
neft qazib olish o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
665
O’tkazilgan GTT larning samarasi maqsadga qarab alohida quduqlar, uyum maydonlari,
qatlam yoki kon uchun aniqlanishi mumkin.
Asosan texnologik ko'rsatkichlarni hisoblash usullari ikkita asosiy guruhga bo'linadi:
integral va differentsial. Birinchi guruhga ekstrapolyatsiya usullari – qazib chiqarish
xarakteristikalari kiradi. Bugungi kunga qadar neft, suv va suyuqlik qazib chiqarish o'rtasidagi 20
dan ortiq empirik bog’liqliklar taklif qilingan bo’lib, ular uzoq muddatli ishlaydigan ob'ektlarning
haqiqiy ma'lumotlari, laboratoriya tadqiqotlari yoki ba'zi nazariy taxminlar asosida o'rnatiladi.
Geologik va texnologik sharoitlarining xilma-xilligi qazib olish quvvatlarini oshirish uchun
siqib chiqarish xususiyatlarining xilma-xilligi bilan mos keladi. Ammo ularning aksariyati bir xil
o’xshash usullarning o'zgartirilgan shakllari hisoblanadi.
Eng samarali siqib chiqarish usullarida
ham vaqt o'tishi bilan neft qazib olishning kamayishi ma’lum qonunlarga asoslanadi.
Tabiiyki, amalda geologik va texnik chora-tadbirlar samaradorligini baholash uchun har
xil turdagi siqib chiqarish usullari qo'llaniladi. Masalan, V.V. Sergeev va boshqalar tomonidan [1]
aniqlangan quyidagi bog’liqlik orqali amalga oshiriladi:
𝑄
𝑛
= 𝑎 + 𝑏 ∙ 𝑙𝑔𝑄
𝑠𝑢𝑦
,
(1)
bu yerda,
𝑄
𝑛
va
𝑄
𝑠𝑢𝑦
- qazib olingan neft va suyuqlik miqdori;
a
va
b
- doimiy
koeffitsientlar.
G.A.Gamirov va M.V.Babayevlar [2] geologik-texnik tadbirlar samaradorligini
baholashda quyidagi bogʻliqlikdan foydalanganlar:
𝜂 =
𝑄
𝑛
𝑄
𝑏.𝑧
(2)
bu yerda,
𝜂 −
joriy neft beraolishlik koeffitsenti;
𝑄
𝑛
−
qazib chiqarilgan neft miqdori;
𝑄
𝑏.𝑧
−
boshlang’ich balans zahira.
R.X.Muslimov va boshqalar [3] tomonidan suvlanganlik xarakteristikasi koordinatalardan
foydalanganlar:
𝑥 =
𝑉
𝑠𝑢𝑦
−𝑉
𝑠𝑢𝑦.𝑠
𝑉
𝑠𝑢𝑦.𝑠
−𝑉
𝑠𝑢𝑦.𝑜
;
(3)
𝑦 =
𝑉
𝑛
−𝑉
𝑛.𝑠
𝑉
𝑠𝑢𝑦
−𝑉
𝑠𝑢𝑦.𝑠
,
(4)
bu yerda,
𝑉
𝑠𝑢𝑦
, 𝑉
𝑛
−
mos ravishda o'zlashtirish boshlanganidan beri barcha quduqlaridan
qazib olingan suyuqlik va neft miqdori;
𝑉
𝑠𝑢𝑦.𝑠
, 𝑉
𝑛.𝑠
−
mos ravishda suvsiz ishlash davr oxiridagi
suyuqlik va neftning jami qazib olinishi;
𝑉
𝑠𝑢𝑦.𝑜
−
grafik chizilgan vaqtga kelib qazib olingan
(yakuniy) suyuqlik miqdori.
R.G.Xamzin va R.T.Fazlievlar [4] ishlatish obʼyektlarini qazib olishning soʻnggi bosqichlarida
geologik-texnik tadbirlarning samaradorligini baholash uchun siqib chiqarish xarakteristikasidan foydalanib,
quyidagi ikkita tenglamani taklif qildilar:
𝑞
𝑛
= 𝑞
0
−
𝑞
0
𝑄
𝑜𝑝
∙ 𝑄
𝑛
(5)
𝑞
𝑠
𝑄
𝑛
=
𝛼𝑞
0
𝑄
о𝑝
−
𝛼𝑞
0
𝑄
о𝑠𝑢𝑦.𝑝
∙
𝑄
𝑠𝑢𝑦
𝑄
𝑛
(6)
bu yerda,
𝑞
𝑛
𝑣𝑎 𝑞
𝑠
−
neft va suvning joriy debiti;
𝑞
0
−
barcha burg'ulangan va ishga
tushirilgan quduqlarning boshlang'ich amplitudali oqim tezligi;
𝑄
𝑛
𝑣𝑎 𝑄
𝑠𝑢𝑦
−
jami qazib olingan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
666
neft va suyuqlik miqdori;
𝑄
𝑜𝑝
𝑣𝑎 𝑄
𝑜𝑠𝑢𝑦.𝑝
−
qazib olish muddatida qayta tiklanadigan
cheklanmagan neft va suyuqlik potentsial zahiralari;
𝛼 −
qayta tiklanish koeffitsenti.
A.A.Kazakov turli geologik-texnik tadbirlarning
texnologik samaradorligini baholashda
𝑄
𝑠𝑢𝑦
= 𝑓(𝑡)
bogʻliqligini ekstrapolyatsiya qilish yoʻli
bilan qazib chiqarishni aniqlash taklifini ilgari surgan.
Ko’rinib turibdiki, geologik-texnik tadbirlarning samaradorligini baholash uchun siqib
chiqarish xarakteristikalaridan foydalanishga oid yana bir qancha misollarni keltirish mumkin,
ammo yuqoridagi bog’liqliklar orqali baholash usullar keng miqiyosda amaliy qo’llanilib
kelinmoqda. Siqib chiqarish xarakteristikalari amaliy foydalanish uchun yetarlicha sodda va
mavjud geologik-kon ma'lumotlar asosida tuziladi.
Biroq, siqib chiqarish xususiyatlaridan foydalanish tajribasi shuni ko'rsatadiki, ular
ko'pincha noaniq va ba'zan hatto qarama-qarshi natijalarga olib keladi.
Quduqlarda geologik va texnik tadbirlarning texnologik samaradorligini baholash
usullarini tanqidiy tahlil qilish orqali quyidagi kamchiliklar aniqlandi [5, 6]:
1.
qo'llaniladigan matematik bog'liqliklar ishlatish ob'ektlarini qazib chiqarishdaqi
haqiqiy sharoitlariga mos kelmasligi.
Amalda qazib chiqarish samaradorligini oshirish uchun siqib
chiqarish ko'rsatkichlarini ko'pligi sababi geologik va texnologik sharoitlarning xilma-xilligidir;
2.
qatlamni o'zlashtirish yoki quduqni ishlatish uchun mavjud shart-sharoitlarni saqlab
qolgan holda, asosiy loyiha ko'rsatkichlarini hisoblash. Ammo bu usulda dastlab butun bashorat
qilish davri uchun joriy suyuqlik doimiyligini o'z ichiga olganligi sababli, bu variant endi asosiy
emas, balki belgilangan suyuqlik tanlashni ta'minlaydigan chora-tadbirlar bilan ishlaydigan
variantlardan biri bo'ladi.
3.
ob'yektni ishlashining o'zgaruvchan shartlarini yoki quduqni ishlatish rejimini va
texnologiyasini hisobga olishning ma'lum usullarining ma’lum emasligi.
4.
qo'llaniladigan empirik bog'liqliklarni ob'yektlarni ishlashi va quduqlarni ishlatishning
o'ziga xos shartlariga moslashtirishning rasmiy xarakterga ega ekanligi. Bu empirik bog'liqlik
tenglamalaridan faqat ishlatishning nisbatan so’nggi bosqichidagi haqiqiy bog'liqliklarning oxirgi
va boshlang'ich davri uchun chegaraviy shartlarni hisobga olmagan holda taxmin qilinadi.
Yuqoridagi kamchiliklarni to’ldirish uchun geologik-texnik tadbirlar samaradorligini
baholashda siqib chiqarishning differensial ko'rsatkichlari, shu jumladan joriy ishlab chiqarish va
o'rtacha sutkalik neft oqimi, qazib olishda quduqni suvlanishi, neft-suv omili va boshqalar bir qator
ko’rsatgichlar qiymatlaridan foydalanilanish tavsiya etiladi.
Masalan, qazib chiqarishda geologik-texnik tadbirlardan foydalanishning texnologik
samarasi
𝑄
𝑛
= 𝑓(𝑡)
bog'liqligi bilan aniqlanadi, bu erda
𝑄
𝑛
−
yillik neft qazib olish,
𝑡 −
qatlamni
o'zlashtirish va quduqni ishlatish vaqti. Siqib chiqarish xarakterini aniqlashda differensial
tenglamalarini qo'llash tajribasi shuni ko'rsatadiki, ular uncha barqaror emas, ma'lumotlarga
ehtiyotkorlik bilan ishlov berishni talab qiladi, ularni qurishda tasodifiy omillarni hisobga olish
zarur.
REFERENCES
1.
Интенсификация разработки Арланского месторождения/ В.Б.Сергеев, Г.Г.Насыров,
А.И.Чепайкин, З.М.Лукьянова//Сб. наук, трудов «БашНИПИнефть», вып. 64.- Уфа,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
667
1983. - С. 3-14.
2.
Гамидов Г.А., Бабаев М.В. Новый подход к оценке эффективности заводнения
месторождений высоковязкой нефти // Нефтепромысловое дело. - Москва, 2004. -
№1.- С. 21-26.
3.
Муслимов Р.Х., Меркулова Л.И., Гинзбург А.А. Оценка эффективности методов
воздействия на обводняющиеся нефтяные пласты // Нефтяное хозяйство. - Москва,
1984. - № 12.- С. 25-31.
4.
Хамзин Р.Г., Фазлыев Р.Т. Оценка эффективности разработки эксплуатационных
объектов на поздней стадии методами характеристик вытеснения // Интервал.-
Москва, 2002. - № 9 (44), -С. 7-11.
5.
Turdiyev S.S., Muhammadiyev H.M., Boymurodova N.M., Abdunazarov S.C. Gaz rejimida
ishlaydigan gaz osti neft uyumlarini ishlash tizimlari //Евразийский журнал академических
исследований 3 (1 Part 5), - Toshkent -2023. - 64-68 b.
6.
Орипова Л.Н., Абдиразаков А.И., Жураев Э.И., Курбанов М.Т. Геолого-промысловая условия
и особенности водонапорного режима разработки нефтяных залежей // Мировая наука.
Проблемы и перспективы, Москва -2020. –С. 92-97.
