ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
664
OLIY TA’LIM MUASSASASI ILMIY – TA’LIM FAOLIYATINING ASOSIY
KO‘RSATKICHLARI
Mamatqulov Hasan Sodiq oʻgʻli
TKTI 22-67 guruh MSM
Mamatqulov Husan Sodiq oʻgʻli
TKTI 22-67 guruh MSM
Hamroqulov Mahmud G‘ofurjonovich
TKTI dotsenti, PhD
https://doi.org/10.5281/zenodo.10544769
Annotatsiya. Ushbu maqolada oliy ta’lim muassasalarini samarali faoliyat yuritishida
maqsad va o'lchovlarni aniqlash, shuningdek, manfaatdor tomonlarning ishtiroki ko‘rib chiqilgan.
Tashkilot tomonidan qo‘llaniladigan reyting ko‘rsatkichlari va strategik maqsadlar modeli
yoritilgan. Maqolada universitet indikator tizimini yaratish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan
shablon taklif qilingan.
Kalit so'zlar: universitetning ilmiy va ta‘lim faoliyatini boshqarish, asosiy ko‘rsatkichlar,
strategik maqsadni belgilash.
MAIN INDICATORS OF THE SCIENTIFIC AND EDUCATIONAL ACTIVITY
OF THE HIGHER EDUCATION INSTITUTION
Abstract. This article examines the determination of goals and dimensions in the effective
operation of higher education institutions, as well as the participation of interested parties. The
model of rating indicators and strategic goals used by the organization is highlighted. The article
offers a template that can be used to create a university indicator system.
Key words: management of scientific and educational activities of the university, key
indicators, strategic goal setting.
ОСНОВНЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ НАУЧНО-ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ВУЗА
Аннотация. В данной статье рассматривается определение целей и направлений
эффективной деятельности высших учебных заведений, а также участие
заинтересованных сторон. Выделена модель рейтинговых показателей и стратегических
целей, используемая организацией. В статье предлагается шаблон, который можно
использовать для создания системы показателей университета.
Ключевые слова: управление научной и образовательной деятельностью
университета, ключевые показатели, постановка стратегических целей.
Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan yoshlarni bilim va malakali etib tarbiyalash,
jahon taraqqiyotiga mos mutaxassislar tayyorlash maqsadida ta’lim tizimini izchil rivojlantirish
hukumatimiz oldida turgan asosiy ustuvor vazifalardan biri etib belgilandi.
1
Oliy ta’lim
sohasidagi dastlabki islohotlar, avvalo, qamrovni oshirish, institut va universitetlarning moliyaviy
holatini yaxshilash, professor-o‘qituvchilarni moddiy qo‘llab-quvvatlashga katta e’tibor qaratildi.
Shundan kelib chiqqan holda oliy ta’lim muassasalari avvalam bor, ta’lim standartlarini xalqaro
standartlarga moslashtirish, shu bilan birga oliy ma’lumot talab qiladigan kasblarni
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
665
optimallashtirib, iqtisodiyot tarmoqlari uchun zarur yangi kasblar bilan to‘ldirish asosiy vazifa
hisoblanadi.
Oliy o‘quv yurtlari faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari (KPI) asosida intellektual resurslar
samaradorligini baholash oraqli OTM belgilangan vazifalarni amalga oshirishlari mumkin.
Ta’lim muassasalari bir-biridan farq qiladi: ular o‘ziga xos qadriyatlarga va o‘rganishga
turlicha yondashuvlarga ega. Boshqa tomondan, ba’zi umumiy xususiyatlarni barcha
universitetlarda topish mumkin.
2
OTM faoliyatining asosiy yo‘nalishlari samaradorligini har tomonlama baholash imkonini
beruvchi ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish uchun oliy ta’limning ta’lim xizmatlari bozoridagi
o‘rnini shakllantiruvchi ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishlarni ko‘rib chiqish zarur.
Strategik menejmentdagi yondashuvlarga ko‘ra, muvozanatli ko‘rsatkichlar kartasini
ishlab chiqishda tijorat korxonasi faoliyatining ustuvor yo‘nalishlari moliya, mijozlar, jarayonlar
va rivojlanish (salohiyat, o‘qitish) hisoblanadi. Albatta, bu sohalar OTM uchun ham strategik
ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin, chunki u tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradi, aholiga pullik
asosda ta’lim xizmatlarini ko‘rsatadi. Bu holda, moliya, bir tomondan, byudjetdan tashqari
talabalardan, grantlar va kontrakt ishlarini amalga oshirishdan olinadigan daromad, ikkinchi
tomondan, xarajatlarni optimallashtirishdir.
OTM uchun mijozlarni aniqlashda ko‘plab mutaxassislar turli fikrlarga keladi. Ba’zilar
mijozlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘quv jarayonida ishtirok etuvchi talabalar deb hisoblasa, boshqalari ish
beruvchilarni bitiruvchi olgan bilim va ko‘nikmalardan foydalanuvchi deb hisoblaydi. Biroq,
bilvosita mijozlarning yana bir toifasi mavjud - ota-onalar. Ular ko‘pincha abituriyentlarning
tanloviga ta’sir qiladilar va ularning qoniqishi hamda farzandining ta’limiga sarmoya miqdori
ta’lim jarayonining sifati va natijalariga bog‘liq.
3
Asosiy mijozlar
Boshqa manfaatdor tomonlar
▪
Abiturientlar va ularning oila a’zolari
▪
Talabalar
▪
Bitiruvchilar
▪
O‘qituvchilar
▪
Bo‘lim xodimlari (shu jumladan IT, HR,
kutubxonalar)
▪
Nazorat qiluvchi va boshqa davlat organlari
▪
Kelajakdagi ish beruvchilar
▪
Hamjamiyat a’zolari, hamkorlar va
boshqalar
OTM tarkibiy jihatdan murakkab tashkilot sifatida ko'plab jarayonlardan iborat. Masalan,
eng yaqqol ko‘rinib turgani o‘quv jarayonidir. Shuningdek, ilmiy ishlanmalarni yaratish, turli
tadqiqot va ilmiy-amaliy tadbirlarda ishtirok etish jarayonlarini alohida ajratib ko‘rsatishimiz
mumkin. Bundan tashqari, muassasa ichidagi jarayonlarning ulkan tarmog‘i mavjud, masalan,
buxgalteriya, biznes, tashkiliy va boshqalar. Bu soha tizimlashtirish va birlashtirish uchun eng
muammoli hisoblanadi.
Oliy ta’lim muassasalarida rivojlanish hamda o‘qitish sohalari jamlanganligi sababli
alohida toifa sifatida ajratish maqsadga muvofiq emas. Universitet o‘z-o‘zini o‘qitadigan
tashkilotlar qatorida, shuning uchun bilim almashish dominant jarayondir.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
666
Inson kapitalini to‘plash va qo‘llash oliy ta’limni muvaffaqiyatli rivojlantirishning
kalitidir, tijorat kompaniyalarida esa xodimlarni o‘qitish uchun alohida tizimlar yaratiladi, ular
odatda mahalliy xarakterga ega va oddiy miqdoriy baholarga javob beradi.
Shunday qilib, ikkita soha – jarayonlar va salohiyat - universitetning strategik
yo‘nalishlarini belgilash uchun boshqa yo‘nalishni belgilaydi. “Moliya”, “mijozlar”, “jarayonlar”
va “rivojlanish” sohalarini rivojlantiradigan 4 ta eng muhim tarkibiy elementlarni ajratib ko‘rsatish
maqbul ko'rinadi.
4
1) bo‘limlar, shu jumladan markazlar va laboratoriyalar;
2) fakultetlar (bir nechta kafedralarning sintezi);
3) institutlar (turdosh fakultetlar birlashmasi);
4) universitet (institutlarning integratsiyasi).
Har bir tanlangan soha yoki istiqbolni ma’lum bir guruh ko‘rsatkichlari bilan baholash
mumkin, ular birgalikda universitetning asosiy faoliyati, xususan, ilmiy va ta’lim samaradorligini
aniqlaydi.
Koeffitsientlarni ishlab chiqishga o‘tishdan oldin maqsadlarni belgilash kerak.
Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, har bir istiqbol uchun 4-5 tadan ko‘p bo‘lmagan maqsadlarni
aniqlash va eng aniq formulalardan foydalanish kerak.
“Kafedra” istiqboli uchun quyidagi strategik maqsadlarni aniqlaymiz:
1.
Hamkor korxonalar sonini ko‘paytirish.
2.
Amaliyotga yo‘naltirilgan ta’limning intensivligini oshiring.
3.
O‘quv-uslubiy ishlar sifatini oshirish.
4.
O‘qituvchilar uchun malaka darajasini oshirish.
5.
Ilmiy faoliyat samaradorligini oshirish.
Fakultet istiqboli uchun:
1.
Talabalarning ta’lim jarayonidan qoniqishini oshirish.
2.
Bitiruvchilarning bandlik darajasini oshirish.
3.
Mashg‘ulotlar sifatini oshirish.
4.
Ta’limning uzluksiz traektoriyasini ta’minlash.
Institut istiqboli uchun:
1.
Ishga qabul qilish kampaniyalarining samaradorligini oshirish.
2.
Ta’limning innovatsion shakllarini joriy etish darajasini oshirish.
3.
Ilmiy salohiyatni oshirish.
4.
Talabalar va o‘qituvchilarning akademik almashinuvlarda ishtirok etish
imkoniyatlarini kengaytirish.
“Universitet” istiqboli uchun:
1. Ta’lim faoliyatidan olinadigan daromadni oshirish.
2. Ilmiy faoliyatdan olinadigan daromadni oshirish.
3. Bir talaba uchun xarajatlarni optimallashtirish.
4. Universitetning ta’lim muassasalari bozoridagi ulushini oshirish.
Universitetning ishlab chiqilgan strategik maqsadlari bir-biriga bog‘liq va kuchli sabab-
oqibat aloqalariga ega. Boshqa maqsadlarga bevosita bevosita ta'sir ko‘rsatish uchun aloqalar bir
tomonlama bo'lishi kerak.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
667
Shakllangan maqsadlarni 4x4 matritsada taqsimlash mumkin (1-jadval).
1-jadval
Universitet maqsadlari matritsasi
5
Jarayonlar
Rivojlanish
(potentsial)
Mijozlar
Moliya
Universitet
-
Universitetning ta'lim xizmatlari
bozoridagi ulushini oshirish
1.
Universitetning
o‘quv va ilmiy
faoliyatidan
tushadigan
daromadlarni
oshirish
2.
Bir talaba
uchun xarajatlarni
optimallashtirish
Institut
1.
Akademik
almashinuvlar
intensivligini oshirish
2.
Ta’limning
innovatsion
shakllarini joriy etish
darajasini oshirish
Ilmiy
salohiyatni
oshirish
Ishga qabul qilish kampaniyalarining
samaradorligini oshirish
Fakultet
Mashg‘ulotlar sifatini
oshirish
Ta’limning
uzluksiz
traektoriyas
ini
ta’minlash
1.
Talabalarning
ta’lim jarayonidan
qoniqishini oshirish
2.
Bitiruvchilarni
ng bandlik darajasini
oshirish
-
Kafedra
1.
Amaliyotga
yo'naltirilgan
mashg‘ulotlarning
intensivligini oshirish
2.
O‘quv-uslubiy
ishlar sifatini oshirish
O‘qituvchil
arning
malakasini
oshirish
Hamkor kompaniyalar
sonini ko'paytirish
Ilmiy faoliyat
samaradorligini
oshirish*
Izoh
: agar ushbu maqsad pul ko'rinishida baholansa, aks holda maqsad
"rivojlanish"istiqboliga kiritiladi.
“Jarayon” ta’lim faoliyatini, “rivojlanish” esa ilmiy va pedagogik salohiyatni oshirish
taqsimlash tamoyiliga
asoslanadi. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, kafedra va institutning maqsadlari
asosan o‘quv jarayoniga qaratilgan. Kafedraning ilmiy faoliyati samaradorligi va institutning ilmiy
salohiyatini oshirish ikki tomonlama xarakterga ega, chunki ular moliya va rivojlanishga, ya’ni
o‘qituvchilar va talabalarning ilmiy izlanishlarini rivojlantirishga tegishli bo‘lishi mumkin.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
668
Fakultet o‘z ishining tabiati bo‘yicha asosan mijozlarga va o‘qitishning yakuniy
natijalariga qaratilgan.
“Universitet” istiqboli quyi bo‘g‘inlarning o‘quv va ilmiy faoliyatini qayta moliyalash
imkoniyatiga ega bo‘lish uchun moliyaviy maqsadlarga erishishi kerak.
“Kafedra” sohasining maqsadlarini baholash ko‘rsatkichlari 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval
“Kafedra” istiqbollarining asosiy ko
‘
rsatkichlari
1-darajali
ko
‘
rsatkich
2-darajali ko
‘
rsatkich
Hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar
Biznes va ta’lim
integratsiyasi
darajasi
Korxonalar bilan
tuzilgan uzoq muddatli
shartnomalar soni
Muddati kamida 1 yil bo‘lgan amaldagi
shartnomalarning mutlaq qiymati. Standartni
o‘rnatish tavsiya etiladi: 1 ta kontrakt uchun - 5
talabagacha. Kafedrada, agar guruh hajmi 25 kishi
bo'lsa, 5 ta shartnoma bo‘lishi kerak
Tanlovlarning
muntazamlik
koeffitsienti
Tanlovlar, tanlov ishtirokchilarining mutlaq
birliklari va o'tkazilish davriyligi. Hisoblash uchun
oldindan belgilangan pozitsiyalardan og'ishlarni
qabul qilish mumkin
Ishlab chiqarish
amaliyotining sifat
koeffitsienti
Himoya yoki konferentsiyada olingan ballar.
Hisobotlar baholanadigan mezonlarni ishlab
chiqish kerak
Hisoblash tartibining murakkabligi va davriyligi (yiliga bir marta) hisobga olgan holda,
asosiy ko'rsatkichlar tizimini ishlab chiqishning bosh maqsadi – bir vaqtning o‘zida professor -
o‘qituvchilar salohiyatini rivojlantirish va mehnat bozorini maqbul to‘ldirish uchun amaliyotga
yo'naltirilgan ta’limni amalga oshirish vositasi bo‘lgan oliy maktab faoliyatining sifat tomonlarini
ob’yektiv miqdoriy baholash mexanizmini yaratishdir.
REFERENCES
1.
Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida 2021-yil 16-iyun kuni oliy ta’lim tizimidagi
ustuvor vazifalarga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishi
2.
Ю. В. Вертакова, Ю. С. Положенцева, М. Г. Клевцова Целевое управление
университетами по ключевым показателям эффективности // Экономическое
возрождение России. 2017. № 3 (53)
3.
https://bscdesigner.com/ru/university-kpi.htm
4.
Олве Н. Баланс между стратегией и контролем / Н. Олве, К. Петри, Ж. Рой, С. Рой;
пер. с англ. Е. Колотвиной, под ред. Е. Добровольского. - СПб.: Питер, 2005. - 320 с.
5.
Горелова О.И. Ключевые показатели научно-образовательной деятельности вуза //
Прикаспийский журнал: управление и высокие технологии, России. 2011
