8
ГИГИЕНА, ЭПИДЕМИОЛОГИЯ, ОРГАНИЗАЦИЯ И
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНЫЙ РАЗДЕЛ
Травма, дегенератив патология ва ўсмани олиб
ташлаш натижасида келиб чиқадиган катта ва ўрта
нуқсонларни суяк билан тиклаш ҳали ҳам бизнинг
давримизнинг асосий клиник вазифаларидан бири
ҳисобланади. Шу сабабли, сўнгги йилларда суяк
пайвандига бўлган талаб сезиларли даражада
ошди.
Ҳозиргача
суяк
пайвандлашда
ишлаб
чиқаришда ишлатиладиган барча мавжуд синтетик
материаллар орасида (масалан, полимерлар,
керамика ва композитлар) биоактив шиша
(БС), шубҳасиз, биологик мослик ва механик
хусусиятлар жиҳатидан кўпроқ афзалликларга эга.
Улар, шунингдек, уч ўлчовли (3D) скаффолд – суяк
тўқимаси муҳандислиги маҳсулотларини ишлаб
чиқариш учун асос сифатида мақбул бўлиб чиқди.
Барча талабларга жавоб берадиган скаффолд
асоси сифатида фойдаланиш учун янги биоактив
материалларни яратиш тўқима муҳандислигининг
долзарб вазифасидир.
Тадқиқот мақсади
47.5В янги силикат шишасининг клиникадан
олдинги токсикологик тадқиқотларининг мақсади
унинг экспериментал ҳайвонлар организмига
зарарли таъсирининг моҳияти ва зўравонлигини
аниқлаш, уни мамлакатимизда ишлаб чиқарилган
BG-1D биоактив шиша билан таққослаш ва
ундан кейинги остеопластик материал сифатида
фойдаланиш хавфсизлигини баҳолашдир.
Материал ва усуллар
Тадқиқот объекти силикат шиша (47.5 SiO
2
-10
Na
2
O-10 K
2
O-10 MgO-20 CaO-2.5 P
2
O
5
моль/%),
дастлаб Verne ва бошқа муаллифлар томонидан
Торино Политехника институти (Италия)да
ишлаб чиқилган. Ўткир заҳарликни ўрганиш учун
дастлабки оғирлиги 160-188 г бўлган 72 жинсий
етук эркак каламуш ва 20-23 г бошланғич оғирлиги
бўлган 30 жинсий етук эркак сичқон ишлатилган.
Ҳайвонлар карантин остида ва виварийда 14 кун
давомида иқлимлаштирилди. Барча ҳайвонлар бир
хил шароитда ва оддий парҳезда сақланган. Ўткир
заҳарликни баҳолаш учун 3 қатор эксперимент
ўтказилди.
Экспериментал
гуруҳларлардаги
ҳайвонларга 47,5 В остеопластик материал (оқ
майда кристалли кукун, ҳидсиз, сувда ўртача
даражада эрийдиган), сувли суспензия шаклида
юборилди:
1)
4000 мг, 4100, 4250, 4500, 4750 ва 5000 мг/кг
дозаларда каламушларга бир карра ошқозон ичра
https://doi.org/10.34920/2091-5845-2021-36
УДК: 615.038
ЯНГИ ОСТЕОПЛАСТИК ХОМАШЁЛАРНИ ЎТКИР ЗАХАРЛИГИНИ ЎРГАНИШ
НАТИЖАЛАРИ АСОСИДА ҚИЁСИЙ БАҲОЛАШ
Акбаров А.Н., Зиядуллаева Н.С., Рахманов А.Х., Ахмедов М.Р.
Тошкент давлат стоматология институти
юбориш: ex tempore тайёрланган 1% картофель
крахмалли эритмаси асосида суспензияни (1 г
картофель крахмал кукуни 100 мл дистилланган
сувда эритилиб юборилган) махсус металл найча
ёрдамида per os юборилди.
2)
1500, 2000, 2250, 2500, 2750 ва 3000 мг/кг
дозаларда каламушларга модданинг суспензияни
битта интраперитонеал инъекция йўли билан.
3)
0,1, 0,2, 0,3, 0,4, 0,5/20 г дозаларда
сичқонлар ичига модданинг суспензиясини бир
карра интраперитонеал инъекция йўли билан.
Суспензияни тайёрлаш учун 1 г остеопластик
материал 9 мл физиологик эритмада эритилди ва
37°С ҳароратда термостатда 1 кунга қўйилди. 24
соат ўтгач, бу суспензия фильтрдан ўтказилди ва
ажратилган эритма интраперитонеал равишда
жинсий этук эркак сичқонларга юборилди.
Ҳар бир тажриба сериясида ҳайвонлар тана
вазнини мезон сифатида тасодифий олти гуруҳга
бўлинган. Ҳар бир тажриба гуруҳи, ўз навбатида,
6 та ҳайвондан иборат эди.
Лаборатория ҳайвонларининг умумий аҳволи
биринчи кун давомида соатига, тажрибанинг
кейинги даврида (13 кун) кунига бир марта
кузатилди. Материалнинг ўртача ўлдирадиган
дозаси (ЛД
50
) Statplus дастури ёрдамида пробит
таҳлил қилиш йўли билан ҳисоблаб чиқилган
(2009).
Тадқиқотлар «Дори-дармонларни клиникадан
олдинги
тадқиқотлар
ўтказиш
бўйича
кўрсатмаларга» тўлиқ мувофиқ равишда амалга
оширилди. Биринчи қисм «(2012). Ҳайвонлар
устида экспериментлар экспериментал ва
бошқа илмий мақсадларда фойдаланиладиган
умуртқали ҳайвонларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги
Европа конвенцияси томонидан қабул қилинган
қоидаларга мувофиқ амалга оширилди (European
Convention for the Protection of Vertebrate Animals
Used for Experimental and other Scientific Purposes
(ETS 123, Strasbourg, 1986).
Тадқиқотнинг олинган натижалари Biostat 2009
дастурий таъминот тўплами ёрдамида статистик
қайта ишланди.
Натижалар
47,5В биофаол шишанинг заҳарлигини
ўрганиш эритмани ошқозон ичра киритиш орқали
36 жинсий eтук эркак каламушларда ўтказилди.
Экспериментал ҳайвонларни кузатиш 14 кун
давомида ўтказилди.
9
47.5В остеопластик материалларнинг ўткир
заҳарлигини ўрганиш жараёнида биз тажриба
гуруҳлари хайвонларининг бир қатор физиологик
параметрларида баъзи ўзгаришларни аниқладик.
Қўлланиладиган препаратнинг дозасига қараб,
каламушлар ва сичқонларнинг ҳаракатланиш
фаоллигининг пасайиши, озиқ-овқат ва сув
истеъмолининг камайиши, нафас олишнинг
кўпайиши ва терлашнинг кўпайиши ҳар хил
даражада қайд этилган. Препаратни максимал
дозаларда олган ҳайвонларда МНС зулми, тактил,
оғриқ, товуш ва ёруғлик стимуляторларига
жавобнинг бир оз пасайиши ва тана вазнининг
пасайиши аломатлари кузатилди. Каламушларнинг
ўлим вақти қилинган остеопластик моддаларнинг
дозасига бевосита мутаносиб эди. Биринчи
бўлиб ўлганлар, модданинг максимал миқдорини
олган ҳайвонлар эди. Максимал дозада 47.5В
препаратини олган биринчи ҳайвонларнинг
ўлими 6-куни кузатилди ва моддани олган охирги
ҳайвонлар тажрибанинг 10-кунида вафот этди.
Қолган ҳайвонлар қониқарли ҳолатда эди.
BG-1D олган экспериментал ҳайвонлар
гуруҳларида модданинг максимал дозаларини
олган ҳайвонлар BG-1D киритилгандан кейинги
2-куннинг охирига келиб биринчи бўлиб нобуд
бўлишди ва ҳайвонларнинг охирги ўлими
экспериментнинг 8-кунида содир бўлди.
4100 мг/кг концентрацияли эритма олган 6 та
ҳайвонлар гуруҳида – 1таси вафот этди, 250 мг/кг
– 3 таси, 4500 мг/кг - 4, 4750 мг/кг - шунингдек, 4
таси ва 5000 мг/кг концентрациясида эритма олган
ҳайвонлар гуруҳида барча 6 таси вафот этди (1-
расм).
1
-
расм. 47,5В препаратнинг суспензиясини интрагастрал юбориш натижалари.
Кам миқдордаги модда эритмаси (4000
-
4250
мг/кг)
билан
юборилган
ҳайвонларнинг
экспериментал гуруҳларида каламушларнинг хатти
-
ҳаракатлари экспериментнинг бошидагига нисбатан
ўзгармади.
47.5В
моддасининг
яримлетал
дозасини
ҳисоблашда 47,5В LD
50
4522.92 (4274.51:4770.58)
мг/кг ни ташкил этди, бу эса ушбу моддани паст
токсик моддалар гурухига ажратиш имконини
берди. BG
-
1D моддаси шу каби тажрибалар
қаторида
яримлетал
дозасини
ҳисоблаш
натижаларига кўра паст токсик моддаларга тегишли
бўлиб, у 3625.03 (3439.04:3810.53) мг/кг ни ташкил
этди.
Экспериментларнинг иккинчи cериясида 47,5В
биоактив шишанинг токсиклигини ўрганиш учун
2
-
расм. 47,5В препаратнинг суспензиясини интраперитонгеал юбориш натижалари.
ҳайвонлар BG
-
1D киритилгандан кейин 5
-
куннинг
охирига келиб нобуд бўлди ва тажриба
ҳайвонларнинг сўнгги ўлими 10
-
куни кузатилди.
Ушбу кетма
-
кет тажрибаларда, 47.5В материалнинг
ярим ўлим дозасини ҳисоблашда LD
50
2626.98
(2358.31:2895.65) мг/кг, BG
-
1D материалининг LD
50
эса 2231.85 (1732.77:2730.93) мг/кг ни ташкил этди.
Экспериментларнинг учинчи серияси давомида
интраперитонеал усулда 47.5В ва BG
-
1D
суспензияни 36 жинсий етук эркак каламушга
интраперитонеал усули билан киритиш оркали
ўтказилди.
47.5В
хомашёсини
максимал
дозада
интраперитонеал инъекция оркали ўтказилгандан
сўнг
биринчи
ҳайвонларнинг
ўлими
экспериментнинг
3
-
чи
кунида,
охирги
ҳайвонларнинг эса
–
8
-
чи кунида кузатилди.
2000 ва 2250 мг/кг концентрациясида
суспензияни қабул қилган гуруҳларида
–
1 тадан
хайвон нобуд бўлди, 2500 мг/кг
–
2 таси нобуд
бўлди, 2750 мг/кг
–
4 ва 3000 мг/кг
концентрациясида суспензияни қабул қилган
гуруҳида барча 6 таси вафот этди (2
-
расм).
2
-
расм. 47,5В препаратнинг суспензиясини интраперитонгеал юбориш натижалари.
ҳайвонлар BG
-
1D киритилгандан кейин 5
-
куннинг
охирига келиб нобуд бўлди ва тажриба
ҳайвонларнинг сўнгги ўлими 10
-
куни кузатилди.
Ушбу кетма
-
кет тажрибаларда, 47.5В материалнинг
ярим ўлим дозасини ҳисоблашда LD
50
2626.98
(2358.31:2895.65) мг/кг, BG
-
1D материалининг LD
50
эса 2231.85 (1732.77:2730.93) мг/кг ни ташкил этди.
Экспериментларнинг учинчи серияси давомида
интраперитонеал усулда 47.5В ва BG
-
1D
олган экспериментал ҳайвонлар гуруҳларида
биринчи ҳайвонлар BG-1D киритилгандан
кейин 5-куннинг охирига келиб нобуд бўлди ва
тажриба ҳайвонларнинг сўнгги ўлими 10-куни
кузатилди. Ушбу кетма-кет тажрибаларда, 47.5В
материалнинг ярим ўлим дозасини ҳисоблашда
LD
50
2626.98 (2358.31:2895.65) мг/кг, BG-1D
материалининг LD
50
эса 2231.85 (1732.77:2730.93)
мг/кг ни ташкил этди.
10
ГИГИЕНА, ЭПИДЕМИОЛОГИЯ, ОРГАНИЗАЦИЯ И
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНЫЙ РАЗДЕЛ
Экспериментларнинг
учинчи
серияси
давомида интраперитонеал усулда 47.5В ва BG-
1D материаллари суспензиясини жинсий етук
30 эркак сичқонга юборилганда, 6 та ҳайвондан
иборат бўлган 5 та гуруҳда биттаси ҳам ўлмади.
Хулоса
Биз
томонидан
ўрганилаятган
47.5В
остеопластик
хомашёнинг
ва
у
билан
таққосланилаётган BG-1D хомашёнинг ярим
ўлдирадиган дозаларини ҳисоблаш натижаларида
сезиларли фарқларни аниқланмади. Шундай
қилиб, захарлик даражаси бўйича моддаларнинг
таснифига кўра, улар кам токсик моддаларга
(каламушларга моддалар суспензиясини ошкозон
ичра юбориш натижаларига кўра) ва деярли
токсик бўлмаган моддаларга (каламушларга
ва
сичқонларга
моддалар
суспензиясини
интраперитонеал юбориш натижалари кўра)
тегишли.
Адабиётлар
1.
Агзамходжаева
Х.Т.,
Мирзаахмедов
Ш.Я., Ташмухамедов М.С.. Исследования острой
токсичности препарата Бакагин на лабораторных
мышах // Ўзбекистон фарм. хабарномаси. – 2018.
– №4. – С. 84-87.
2.
Базиков И.А., Бейер Э.В., Лукинова В.В.,
Мальцев А.Н.. Сравнительная оценка острой
токсичности доксорубицина и его ниосомальной
формы // Мед. вестн. Сев. Кавказа. – 2015. – Т. 10,
№3. – С. 403-406.
3.
Миронов А.Н. Руководство по проведению
доклинических исследований лекарственных
средств. – Ч. 1. – М., 2012. – 944 с.
4.
Хабилов Н.Л., Зиядуллаева Н.С., Хабилов
Д.Н., Буронов Б.Т. Сравнительный анализ
биоматериалов, предначенных для остеозамещения
// J. Med. Innovations. – 2021. – №1. – Р. 72-77.
5.
Tulyaganov D.U., Akbarov A., Ziyadullaeva
N. еt al. Injectable bioactive glass-based pastes for
potential use in bone tissue repair // Biomed. Glas. –
2020. – №6. – Р. 23-33.
Цель:
сравнительная оценка степени вредного
воздействия на экспериментальных животных
нового остеопластического материала 47,5В
и отечественного биоактивного стекла BG-1D
и оценка его безопасности для использования
в
качестве
остеопластический
материал.
Материал и методы:
проведено три серии
экспериментов и определены летальные дозы при
внутрибрюшинном и внутрижелудочном пути
введения препарата лабораторным животным.
Результаты:
LD50 47,5В составила 4274,51:4770,58
мг/кг при внутрижелудочном и 2358,31:2895,65
мг/кг при внутрибрюшинном введении крысам.
У животных, получавших биоактивное стекло
BG-1D, этот показатель незначительно изменялся,
составив соответственно 3439,04:3810,53 и
1732,77:2730,93 мг/кг.
Выводы:
данные материалы
можно отнести к практически нетоксическим
веществам (по результатам внутрибрюшинного
ведения суспензии веществ крысам и мышам)
и к малотоксичным веществам (по результатам
внутрижелудочного введения суспензии веществ
крысам).
Ключевые
слова:
остеопластический
материал, полулетальная доза, острая токсичность.
Objective:
Comparative assessment of the degree
of harmful effects on experimental animals of the new
osteoplastic material 47.5B and domestic bioactive
glass BG-1D and assessment of its safety for use as
an osteoplastic material.
Material and methods:
Three series of experiments were carried out and
lethal doses were determined for the intraperitoneal
and intragastric routes of administration of the
drug to laboratory animals.
Results:
LD50 47.5B
was 4274.51:4770.58 mg/kg when administered
intragastrically and 2358.31:2895.65 mg/kg when
administered intraperitoneally to rats. In animals
that received bioactive glass BG-1D, this indicator
changed slightly, amounting to 3439.04:3810.53 and
1732.77:2730.93 mg/kg, respectively.
Conclusions:
These materials can be attributed to practically
non-toxic substances (according to the results of
intraperitoneal administration of a suspension
of substances to rats and mice) and to low-toxic
substances (according to the results of intragastric
administration of a suspension of substances to rats).
Key words:
osteoplastic material, median lethal
dose, acute toxicity.
Maqsad:
yangi osteoplastik material 47.5B va
mahalliy bioaktiv shisha BG-1D eksperimental
hayvonlarga zararli ta’sir darajasini taqqoslash va
osteoplastik material sifatida foydalanish xavfsizligini
baholash.
Material va usullar:
uch qator
eksperimentlar o’tkazildi va laboratoriya hayvonlariga
preparatning intraperitoneal va oshqozon ichi yo’llari
uchun o’ldiradigan dozalari aniqlandi.
Natijalar:
LD50
47.5B intragastral yuborilganda 4274.51:4770.58 mg/
kg, kalamushlarga qorin bo’shlig’i bilan yuborilganda
2358.31:2895.65 mg/kg. BG-1D bioaktiv shishasini
olgan hayvonlarda bu ko’rsatkich biroz o’zgarib,
mos ravishda 3439.04:3810.53 va 1732.77:2730.93
mg/kg ni tashkil etdi.
Xulosa:
ushbu materiallar
deyarli toksik bo’lmagan moddalarga (kalamushlarga
va sichqonlarga intraperitoneal suspenziyani
intraperitoneal yuborish natijalariga ko’ra) va kam
toksik moddalarga (moddalar suspenziyasini oshqozon
ichi ichiga kiritish natijalariga ko’ra) tegishli bo’lishi
mumkin. kalamushlarga).
Калит сўзлар:
остеопластик
хомашё,
яримлетал доза, ўткир заҳарлик.