ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
42
шунингдек
,
мазкур
соҳадаги
қонун
ҳужжатларини
такомиллаштириш
масалалари
таҳлил
этилган
.
Калит
сўзлар
:
микрокредит
ташкилотлари
,
микромолиявий
хизматлар
,
микрокредит
,
микроқарз
,
микролизинг
,
шартнома
,
шартнома
шакли
,
пул
маблағлари
.
Аннотация
:
в
статье
раскрыты
особенность
и
си
-
стема
договоров
,
заключённых
микрокредитными
ор
-
ганизациями
,
а
также
проанализированы
вопросы
совершенствания
действующего
законодательства
в
данной
сфере
.
Ключевые
слова
:
микрокредитные
организации
,
услуги
микрофинансирования
,
микрокредит
,
микроли
-
зинг
,
микродолг
,
договор
,
форма
договора
,
валютные
средства
.
Annotation:
In this article studied features and system
of contracts which were made by microcredit organiza-
tions, also analyzed issues of development current legisla-
tion in this sphere.
Key words:
microcredit organizations, microfinance
service, microcredit, microleasing, micro debt, contract,
shape of contract, currency funds.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
.
–
Т
.:
Ўзбекистон
, 2010.
2.
Эшонқулов
С
.
Ю
.
Бозор
муносабатлари
шароитида
қарз
шартномасининг
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муаммолари
:
Юрид
.
фан
.
номз
. ...
дис
. –
Т
.: 2012.
3.
Суюнова
Д
.
Ж
.
Правовое
регулирование
кредит
-
ных
отношений
в
Республике
Узбекистан
и
пути
его
совершенствования
:
Автореф
.
дис
. ...
докт
.
юрид
.
наук
.
–
Т
.: 2011.
4.
Гражданское
право
.
в
2
т
.
т
. II.
Полутом
2, 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
.:
Учебник
/
отв
.
ред
.
проф
.
Суханов
Е
.
А
. –
М
.: 2000.
5.
Брагинский
М
.,
Витрянский
В
.
Договорное
право
.
Книга
I:
Общие
положения
. –
М
.:
Статут
, 1997.
6.
Комментарий
к
Гражданскому
кодексу
Россий
-
ской
Федерации
,
ч
.II /
под
.
ред
.
Абовой
Т
.
Е
.
и
Кабалки
-
на
А
.
Ю
. –
М
., 2003.
7.
Гражданское
право
.
В
2
т
.
Т
.2.
Полутом
2:
Учеб
-
ник
/
Отв
.
ред
.
проф
.
Е
.
А
.
Суханов
. 2-
е
изд
.,
перераб
.
и
доп
. –
М
., 2000.
8.
Ефимова
Л
.
Г
.
Банковские
сделки
:
право
и
прак
-
тика
. –
М
., 2001.
9.
Голышев
В
.
Г
.
К
вопросу
о
понятии
сделки
в
кре
-
дитной
сфере
//
Правоведение
. 2002. –
№
5. –
С
.139–144.
Қ
.
Мехмонов
ТДЮУ
“
Фуқаролик
ҳуқуқи
”
кафедраси
ўқитувчиси
КОМПЬЮТЕР
ДАСТУРЛАРИНИ
ФУҚАРОЛИК
-
ҲУҚУҚИЙ
ҲИМОЯ
ҚИЛИШ
:
ХОРИЖИЙ
ТАЖРИБА
Бугунги
кунда
Республикамизда
ахборот
коммуникация
технологияларини
шакллантириш
ва
ривожлантиришга
алоҳида
эътибор
қаратилмоқда
ҳамда
устувор
йўналишлардан
бири
сифатида
эътироф
этилмоқда
.
Ушбу
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
бир
қатор
норматив
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинди
.
Жумладан
, “
Электрон
ҳисоблаш
машиналари
учун
яратилган
дастурлар
ва
маълумотлар
базаларининг
ҳуқуқий
ҳимояси
тўғрисида
”
ги
1994
йил
6
май
ва
“
Муаллифлик
ва
турдош
ҳуқуқлар
тўғрисида
”
ги
2006
йил
20
июлдаги
қонунлари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2002
йил
30
майдаги
ПФ
-3080-
сонли
“
Компьютерлаштиришни
янада
ривожлантириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
жорий
этиш
тўғрисида
”
ги
Фармони
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
“
Жойларда
компьютерлаштириш
ва
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
янада
ривожлантириш
учун
шарт
-
шароитлар
яратиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
қарори
ва
ҳ
.
к
.
Ўзбекистон
Республикаси
интеллектуал
мулк
объ
-
ектларини
ҳимоя
қилишга
даҳлдор
бўлган
бир
қатор
Конвенция
ва
шартномалар
иштирокчиси
саналади
.
Хусусан
,
Париж
Конвенцияси
,
Адабий
ва
бадиий
асар
-
ларни
ҳимоя
қилиш
тўғрисидаги
Берн
Конвенцияси
,
Патент
ҳуқуқи
тўғрисидаги
шартнома
,
Товар
белгилари
бўйича
қонунлар
тўғрисидаги
шартномалар
,
Белгилар
-
ни
халқаро
қайд
этиш
тўғрисидаги
Мадрид
битимига
баённома
,
Патент
кооперацияси
тўғрисидаги
шартно
-
ма
,
Патент
процедураси
(
тамомиллари
)
мақсадлари
учун
микроорганизмларни
халқаро
тан
олиш
ҳақида
Будапешт
шартномаси
,
Халқаро
патент
таснифи
тўғрисидаги
Страстбург
битими
,
Саноат
намуналарини
халқаро
таснифини
таъсис
этиш
тўғрисидаги
Локорн
Битими
,
Бутунжаҳон
интеллектуал
мулк
ташкилотини
таъсис
этиш
тўғрисидаги
Стокгольм
Конвенцияси
ка
-
билар
.
Бу
ўринда
компьютер
дастурларига
нисбатан
ҳуқуқларни
ҳимоя
қилишда
хорижий
мамлакатлар
тажрибасини
ўрганиш
муҳим
саналади
.
Чунки
,
бир
томондан
ривожланган
мамлакатларда
компьютерлар
яратилса
,
бошқа
томондан
унга
тегишли
дастурлар
ҳамда
ушбу
давлатларда
яратилиб
,
фуқаролик
муомаласига
жадал
киритилади
.
Шунингдек
,
хорижий
давлатларда
компьютер
дастурларини
ҳуқуқий
ҳимоя
қилишга
нисбатан
турлича
ёндошувлар
мавжуд
.
Уларнинг
айримларида
патент
ҳуқуқий
ҳимояни
қўллаш
учун
муайян
имкониятлар
мавжуд
бўлса
,
бошқаларида
бундай
имконият
нисбатан
чекланган
.
Бундан
ташқари
,
аксарият
ривожланган
мамлакатларда
бўладиган
суд
жараёнлари
“
домино
”
каби
бошқа
давлатларда
ҳам
бу
каби
низоларни
ҳал
қилишга
нисбатан
ўз
таъсирини
кўрсатади
.
Аксарият
хорижий
мамлакатларнинг
патент
қонунчилиги
компьютер
дастурларини
ҳуқуқий
муҳофаза
қилинадиган
объектлар
қаторига
киритмасдан
,
уларни
мавҳум
ғоялар
категориясига
киритади
.
Масалан
,
Бразилия
ва
Аргентинада
фақатгина
компьютер
дастурини
қўллаш
ҳисобига
янги
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
43
натижа
олинишини
таъминловчи
ечимлар
муҳофаза
қилинмайди
. 1994
йил
Мексикада
қабул
қилинган
янги
Патент
қонунида
ҳам
компьютер
дастури
муҳофаза
қилинадиган
объектлар
жумласига
кирмаган
,
бироқ
таркибий
қисмларидан
бири
сифатида
дастурни
қамраб
олувчи
ихтиро
бўлиши
мумкин
1
.
Германия
Патент
қонунида
патентланмайдиган
объектларнинг
“
қатъий
рўйхати
”
белгиланган
бўлиб
,
улар
қаторига
маълумотларни
қайта
ишлаш
воситалари
учун
дастурлар
агар
“
шундай
дастур
сифатида
”,
яъни
бирон
бир
технологиялар
ёки
қурилмалар
билан
боғлиқ
бўлмаган
ҳолда
муҳофаза
сўраладиган
бўлса
киритилишини
назарда
тутади
.
Германия
федерал
суди
томонидан
компьютер
дастурлари
борасида
қабул
қилинган
қарорларда
патент
формуласининг
асосий
бандларида
кўрсатиладиган
у
ёки
бу
муаммони
ечишда
техник
воситаларни
қўллаш
таркибий
қисм
бўлиши
тан
олинган
2
.
Европа
патент
конвенцияси
ҳам
математик
методлар
,
жараёнларни
амалга
ошириш
қоидалари
ва
компьютер
дастурларини
ихтиро
категорияси
объектлари
жумласига
кирмаслигини
назарда
тутади
.
Бунинг
асоси
бўлиб
ушбу
объектларнинг
мавҳум
интеллектуал
табиати
ва
бевосита
натижа
олишга
йўналтириш
мавжуд
эмаслиги
ҳисобланади
.
Дастурларни
патент
муҳофазасида
бўлиши
тарафдорлари
бунга
шубҳа
билдиришади
чунки
,
ҳеч
бўлмаганда
дастурларнинг
муайян
қисми
бевосита
аниқ
техник
аҳамиятга
эга
.
Германия
Апелляция
палатаси
амалиётида
ушбу
чекловлар
доирасидан
четга
чиққан
ҳолатлар
мавжуд
.
Жумладан
,
тасвирни
рақамли
такомиллаштириш
методига
нисбатан
талабнома
рад
қилинган
ҳолатда
агар
у
ушбу
методни
техник
жараёнда
фойдаланиш
учун
тақдим
қилган
бўлса
,
ушбу
палата
тахмин
қилинаётган
ихтиро
,
ҳаттоки
математик
методда
бўлса
ҳам
патентга
лаёқатли
бўлиши
мумкин
,
деб
ҳисоблаган
.
Мазкур
ҳолатда
янги
техник
натижани
патентлаш
таклиф
қилинган
:
ҳодисанинг
физик
моҳиятини
ўзгартирган
,
яъни
айнан
тасвирни
такомиллаштирган
технологик
жараён
.
Бошқа
бир
ҳолатда
эса
,
Апелляция
палатаси
янги
техник
муаммони
ечишда
қўлланиладиган
яъни
,
кўринмайдиган
жараёнлар
тизимида
содир
бўлувчи
автоматик
визуал
индикация
учун
дастурни
ихтиро
сифатида
тан
олган
.
АҚШда
ҳисоблаш
техникасига
доир
ихтироларни
патентлашга
нисбатан
либерал
муносабат
кузатилади
.
Шу
боисдан
ушбу
ҳолат
Европа
ҳисоблаш
техникаси
рақобат
муҳитига
салбий
таъсир
кўрсатишидан
хавфсирашади
.
Компьютер
дастурларини
патентга
лаёқатсизлигини
кўрсатилиши
ушбу
соҳада
янгиликка
интилишни
муайян
даражада
чеклайди
.
Шу
сабабдан
ҳам
Европа
патент
конвенцияси
52-
моддасидаги
тор
доирадаги
талқин
тамойилига
риоя
қилиш
тавсия
қилинади
.
Унга
кўра
,
фақат
аниқ
техник
ифодаланишдан
маҳрум
бўлган
объектлар
патентга
лаёқатли
объектлар
доирасидан
чиқарилган
3
.
1
Bechenhorner M.J. Latin America resists IP protection for com-
puter products //IP Worldwide. -1998. –March/April. –P31-33.
2
Tauchert W. Examination of software-related applications at the
German patent office //PW. -1998.
№
103. –
Р
.33-37.
3
Newman J. The patentability of computer-related inventions in
Europe //EIPR. -1997. V.19.
№
12. –
Р
.701-708.
Бу
борада
суд
амалиётига
мурожаат
этадиган
бўлсак
, Oracle
компанияси
компаниясига
нисбатан
даъво
қўзғатиб
,
ушбу
компаниянинг
37
та
интерфейсидан
ноқонуний
фойдаланганликда
айблаган
ва
Oracle
компанияси
томонидан
2010
йилда
Sun Microsystems
сотиб
олинганидан
сўнг
тегишли
бўлган
Android Java
га
нисбатан
патент
ва
муаллифлик
ҳуқуқини
бузади
.
Суднинг
фикрича
,
ушбу
қарорда
Java
интерфейсларидан
ҳар
бир
хоҳловчи
шахс
лицензиясиз
фойдаланишини
англатмайди
.
Шунингдек
,
ҳар
қандай
компьютер
дастурининг
тузилиши
,
кетма
-
кетлиги
ва
ташкил
қилишга
нисбатан
плагиат
ҳуқуқини
бермайди
.
Ушбу
қарорнинг
моҳиятидан
шу
нарса
маълум
бўладики
компанияси
томонидан
қўлланилган
API
элементлари
муаллифлик
ҳуқуқи
тўғрисидаги
қонунга
кўра
,
ҳар
ким
фойдаланиши
мумкин
.
Суд
томонидан
ҳал
қилиниши
зарур
бўлган
масала
ҳам
жиддий
бўлган
.
Чунки
,
суд
томонидан
Java
дастурий
интерфейси
АҚШ
муаллифлик
ҳуқуқи
тўғрисидаги
қонун
таъсир
доирасига
тушиш
ёки
тушмаслигини
ҳал
қилиши
зарур
эди
4
.
Business Software Alliance (BSA)
ва
Software
Publishers Association (SPA)
томонидан
ўтказилган
тадқиқот
натижасида
шу
нарса
маълум
бўлдики
, 1995
йилда
компьютер
дастурларидан
қароқчилик
йўли
билан
фойдаланиш
натижасида
бутун
дунё
бўйича
ҳуқуқ
эгалари
$ 13
миллиард
йўқотишларга
учраган
5
.
Бундай
тарздаги
ҳуқуқбузарликлар
асосан
ривожланаётган
мамлакатларга
тўғри
келади
.
Жумладан
,
ушбу
кўрсаткич
Шарқий
Европа
мамлакатларида
83%
ташкил
қилса
,
Шимолий
Америкада
27%
ташкил
қилади
.
Бу
бораги
энг
юқори
кўрсаткич
Ветьнам
мамлакатига
тўғри
келади
ва
бу
давлатда
99%
ноқонуний
фойдаланиш
кузатилган
.
Албатта
,
мазкур
ҳолат
фақат
узоқ
ёки
иқтисодий
жиҳатдан
қолоқ
мамлакатларгагина
хос
деган
нотўғри
хулосага
келиш
ҳам
ярамайди
.
Чунки
,
аввало
бундай
тарзда
интеллектуал
мулк
объектларидан
ноқонуний
фойдаланиш
нафақат
иқтисодий
ривожланганлик
даражадаси
,
балки
ушбу
давлатлар
қонунчилик
тизими
,
ҳуқуқ
тартиботи
билан
ҳам
чамбарчас
боғлиқ
.
Хўш
,
юқоридаги
кўрсаткич
орадан
15
йилдан
ортиқ
вақт
ўтгандан
сўнг
ўзгардими
,
деган
ўринли
савол
туғилади
.
Бу
саволга
жавоб
бериш
учун
яна
статистик
маълумотларни
таҳлил
қиламиз
. Business Software
Alliance
(BSA)
2012
йил
15
майда
берган
маълумотларига
кўра
,
Осиё
Тинч
Океан
ҳудудида
компьютер
дастурларидан
ноқонуний
фойдаланиш
63
%
ни
ташкил
қилган
.
Бу
дегани
,
компьютер
дастурларидан
фойдаланувчиларнинг
ҳар
5
нафаридан
3
таси
компьютер
дастурларидан
лицензиясиз
фойдаланишмоқда
.
Лицензия
олмасдан
ўрнатилган
компьютер
дастурлари
12%
га
ўсган
ва
бу
энг
юқори
кўрсаткичлардан
бири
сифатида
2011
йилда
21
миллиард
АҚШ
долларини
ташкил
қилган
.
Айниқса
,
ушбу
минтақада
Хитой
мамлакатида
компьютер
дастурларидан
ноқонуний
фойдаланиш
авж
олган
.
Ваҳоланки
,
ушбу
давлатда
2011
йилда
қонуний
бозорнинг
айланмаси
3
миллиард
АҚШ
долларини
ташкил
қилган
бир
вақтда
ноқонуний
компьютер
дастурлари
бозори
тахминан
9
миллиард
АҚШ
долларни
ва
бу
кўрсаткич
77%
ноқонуний
компьютер
4
5
BSA/SPA Survey Finds $13 Billion Lost Worlwide to Software
Piracy //WIPR. 1997. V.11.
№
1. –
Р
.18-19.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
44
дастурларини
ташкил
этган
.
Хитойдан
кейинги
ўринларда
Нигерия
,
Вьетнам
,
Укрина
,
Малайзия
,
Таиланд
,
Индонезия
,
Саудия
Арабистони
,
Жанубий
Корея
ва
Мексика
каби
давлатлар
жой
олган
.
Россиялик
ва
Ҳиндистонлик
фойдаланувчилар
ушбу
рўйхатнинг
63
%
кўрсатгичи
билан
ўртадаги
қаторлардан
жой
олган
.
Бразилияда
эса
мазкур
кўрсатгич
53%
ни
ташкил
қилган
.
Европа
,
Яқин
Шарқ
,
Африка
минтақасидаги
BSA
иштирокчи
компанияларининг
дастурларидан
ноқонуний
фойдаланиш
натижасида
Германияда
$ 3.106.000,
Нидерландияда
эса
, $ 2.719.000,
Россияда
$ 3.227.000
зарар
етказилган
1
.
Business
Software
Alliance
(BSA)
ижрочи
директорининг
сўзларига
қараганда
,
миллионлаб
қароқчиларнинг
ноқонуний
фаолияти
туфайли
бутун
дунё
бўйича
компьютер
дастури
саноати
$ 59
млрд
.
доллар
зарар
кўрган
2
. 2011
йил
май
ойида
эса
,
Business Software Alliance
Москва
шаҳар
арбитраж
судига
даъво
аризаси
билан
мурожаат
қилади
ва
Москва
шаҳар
арбитраж
судининг
қарорида
LG
компаниясининг
Россиядаги
ваколатхонаси
Business
Software
Alliance
аъзоси
бўлган
иштирокчи
компанияларнинг
– Adobe
ва
Corel
компаниялари
компьютер
дастурларига
нисбатан
муаллифлик
ҳуқуқларини
бузганлиги
учун
3.807.805
рубль
товон
пули
тўлаш
белгиланган
.
Ушбу
қарор
2011
йил
28
ноябрда
қонуний
кучга
кирган
3
.
Юқоридагилардан
шу
нарса
маълум
бўладики
,
компьютер
дастурларидан
ноқонуний
фойдаланишга
доир
вазият
деярли
ўзгармаган
.
Хўш
,
унда
қандай
чоралар
кўриш
зарур
,
деган
савол
туғилади
.
Ҳозирги
кунда
компьютер
технологияларини
яратиш
ва
муомалага
киритиш
бўйича
етакчилик
қилаётган
аксарият
мамлакатлари
томонидан
хавотирга
тушиш
ҳолатлари
мавжуд
ва
асосан
иқтисодий
имкониятлари
юқори
бўлган
давлатлар
суди
томонидан
кўрилган
иш
юзасидан
ёндошувнинг
қандай
бўлиши
бошқа
давлатларга
ҳам
ўзининг
инерциявий
таъсирини
кўрсатмоқда
.
Айниқса
,
интернет
муҳитида
фойдаланувчилар
доирасининг
йилдан
-
йилга
кенгайиб
бориши
ушбу
масалани
янада
долзарб
қилиб
қўймоқда
.
Қолаверса
,
айрим
мутахассислар
томонидан
патент
ҳуқуқий
ҳимоянинг
мавжудлиги
янги
технологияларнинг
ривожланишига
тўсиқ
бўлаётганлиги
,
йирик
ахборот
технологияларига
ихтисослашган
компаниялар
манфаатлари
тўқнашадиган
майдонга
айланиб
қолмоқда
.
Бунда
низолашиш
натижасида
ютиб
чиққан
компания
акцияларининг
фонд
бозоридаги
котировкалар
кескин
юқорилаб
кетиши
ҳоллари
кузатилмоқда
4
.
1
www.BSA.org.reports. Singapore – May 15, 2012. BSA Report
finds 63 percent of computer users in Asia Pacific admit they
pirate software.
2
3
Арбитражный
суд
города
Москвы
удовлетво
-
рил
иск
BSA
к
российскому
представительству
компании
LG
за
незаконное
использование
программного
обеспечения
.
2011
г
. 3
ноября
.
4
Масалан
, Oracle
компаниясининг
компаниясига
нисбатан
Android
амалиёт
тизими
(
операционная
система
)
ни
яратишда
патент
ҳуқуқларини
бузганлик
(9
қаторлик
кодларни
ўзлаштирганлиги
)
учун
$1
млрд
.
долларлик
даъво
қўзғатган
.
Суд
томонидан
ушбу
низо
бўйича
компанияси
томонидан
биронта
ҳам
Oracle
компаниясининг
патенти
бузилмаган
деган
қарорга
келганидан
сўнг
,
компанияси
акциялари
нархи
кескин
ошиб
кетган
.
АҚШнинг
Шу
боисдан
очиқ
кодга
эга
бўлган
компьютер
дастурларини
муомалага
чиқариш
ёки
интернет
муҳитида
абонент
тўлови
асосида
муаллифлик
ҳуқуқи
объектларидан
фойдаланиш
амалиётини
жорий
қилиш
ҳам
истиқболли
йўналишлардан
бири
сифатида
баҳоланиши
мумкин
.
Шунингдек
,
нотижорат
ташкилотларининг
интеллектуал
мулк
объектларини
фуқаролик
муомаласида
бўлишига
доир
,
ҳуқуқбузарликларга
қарши
курашиш
,
маданий
қароқчиликни
олдини
олишга
доир
саъй
-
ҳаракатларини
эътироф
этган
ҳолда
бу
борадаги
фаолиятларини
давлат
томонидан
қўллаб
-
қувватлаш
,
солиққа
тортиш
,
судларда
даъво
қўзғатиш
ва
бошқа
фаолият
турларини
рағбатлантириш
чораларини
кўриш
мақсадга
мувофиқ
.
Ўзбекистонда
бу
борада
муайян
ижобий
ишлар
амалга
оширилганлигини
таъкидлаш
зарур
.
Жумладан
,
2012
йил
15, 16
май
кунлари
Best soft Uzbekistan -
Ўзбекистон
дастурчилари
форуми
ташкил
қилинди
.
Унда
2012
йил
дастурий
маҳсулотлар
миллий
кўргазмаси
ҳам
ўтказилди
.
Бугунги
кунда
Ўзбекистонда
компьютер
дастурлари
яратишга
ихтисослашган
компания
ва
фирмалар
тобора
кўпайиб
бормоқда
ва
улар
дастурлаш
борасида
қизғин
рақобатга
ҳам
киришмоқда
.
Жумладан
, «Unicon», «Erava group»,
«Vector soft», «Allsoft», «Bem-Info», «Alibek soft lines»,
«Alfakom», «Yosh dasturchilar Assotsiatsiyasi», «NVision
Group-Asia», «Iteco Toshkent»
каби
корхоналар
турли
компьютер
дастурларини
жумладан
,
электрон
рақамли
имзонинг
очиқ
ва
ёпиқ
калити
,
интернет
магазин
дастури
,
бухгалтерия
ҳужжатларини
электрон
шаклини
яратиш
ва
топшириш
,
веб
дизайн
каби
соҳаларга
ихтисослашган
5
.
Бу
борадаги
ўзгаришларни
,
ютуқларни
эътироф
этмасликнинг
иложи
йўқ
.
Зеро
,
компьютер
дастурлари
ижтимоий
ҳаётнинг
деярли
барча
жабҳасида
таълим
,
тиббиёт
,
кимё
,
молия
,
иқтисодиётни
бошқариш
,
жиноятчиликка
қарши
курашиш
,
давлат
органлари
фаолияти
ва
бошқа
соҳаларда
қўлланилмоқда
.
Бироқ
,
компьютер
технологияларининг
бугунги
кундаги
шиддат
билан
ривожланаётганлиги
бу
борадаги
ишларга
танқидий
қарашга
ундайди
.
Интеллектуал
мулк
объектларини
чунончи
,
компьютер
дастурларини
яратиш
масофа
ва
ҳудуд
танламайди
.
Бироқ
,
миллий
дастурчиларимиз
томонидан
яратилаётган
дастурлар
асосан
маҳаллий
миқёсда
қолиб
кетмоқда
,
ҳудудимиздаги
айрим
ташкилотлар
фаолиятини
бошқариш
учун
кичик
дастурлар
яратиш
билан
кифояланаётганлиги
эса
,
ачинарли
ҳолдир
.
Демак
,
бу
соҳадаги
ишларни
жадаллаштириш
,
мавжуд
камчиликларга
танқидий
ёндошув
бўлишини
ҳамда
ҳуқуқий
тартибга
солишни
янада
такомиллаштириш
масаласини
биринчи
галдаги
вазифа
сифатида
қўяди
.
Шуни
алоҳида
таъкидлаш
керакки
,
патент
қонунчилиги
ва
амалиётнинг
ривожланиши
бу
борадаги
янгиликлар
,
уларнинг
фаол
фуқаролик
муомаласи
билан
чамбарчас
боғлиқ
.
Шу
боисдан
ҳам
компьютер
дастурлари
билан
боғлиқ
ихтироларга
берилган
патентлар
тегишли
экспертизадан
ўтказилган
ҳолда
тўғри
берилган
деган
хулосага
келиб
бўлмайди
.
Аксарият
ҳолларда
экспертизадан
ўтказиш
вақтида
кўп
манбалар
илмий
техник
тараққиёт
даражасини
Калифорния
штати
суди
томонидан
даъвогар
Oracle America
Inc.
жавобгар
Google Inc.
нисбатан
23
май
2012
йилда
қарор
қабул
қилинган
5
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2015
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
45
етарлича
кўрсатиб
бермаслиги
мумкин
.
Баъзида
эса
,
экспертизада
мурожаат
қилинадиган
манбалар
турли
мақолалар
,
тезислар
,
йўриқномалардан
иборат
бўлиши
ҳам
мумкин
.
Албатта
ушбу
манбаларга
таянган
ҳолда
компьютер
дастури
билан
боғлиқ
ихтирони
янгилиги
,
ихтиролик
даражасига
эгалиги
ва
саноатда
қўллаш
мумкинлиги
ҳақида
тўғри
хулосага
келинавермайди
.
Демак
,
бу
ўринда
қонун
чиқарувчи
томонидан
компьютер
дастурлари
учун
танланган
муаллифлик
ҳуқуқий
ҳимоя
ҳар
томонлама
тўғри
бўлган
.
Хулоса
сифатида
айтиш
мумкинки
,
ривожланган
хорижий
мамлакатларда
компьютер
дастурлари
ҳуқуқий
ҳимоя
қилишда
айнан
муаллифлик
ҳуқуқий
ҳимоя
шаклини
танлашган
ва
бу
ҳозирга
қадар
ўзини
оқлаб
келмоқда
.
Патент
ҳуқуқий
ҳимоя
ҳам
муайян
афзалликларга
эга
бўлса
-
да
,
бироқ
янгиликка
,
ижодийликка
бўлган
интилишни
муайян
даражада
чеклаши
мумкин
.
Тўғри
,
муаллифлик
ҳуқуқи
компьютер
дастурининг
мазмунини
,
унинг
алгоритмини
ҳимоя
қилмайди
,
бироқ
асосийси
,
дастурнинг
бошқа
шахсларнинг
қонунсиз
равишда
нусха
олишидан
,
ноқонуний
фуқаролик
муомаласига
киритишдан
ҳимоялаш
имконини
беради
.
Аннотация
:
мақолада
компьютер
дастурларини
фуқаролик
ҳуқуқий
ҳимоя
қилишнинг
ҳуқуқи
асослари
,
халқаро
конвенция
ва
битимларнинг
қоидалари
,
Германия
,
Бразилия
,
Аргентина
,
АҚШ
,
Европа
иттифоқи
қонунчилиги
ва
ҳуқуқни
қўллаш
тажрибаси
,
компьютер
дастурларини
ҳимоя
қилишнинг
муаллифлик
ҳуқуқий
ҳимоя
ва
патент
ҳуқуқий
ҳимоя
шакллари
атрофлича
ўрганилган
.
Компьютер
дастурлари
ҳуқуқ
эгаларига
нисбатан
содир
этилаётган
ҳуқуқбузарликлар
,
статистик
маълумотлар
,
Ўзбекистонда
компьютер
дастурлари
ишлаб
чиқариш
аҳволи
масалалари
ёритилган
ва
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
компьютер
дастурлари
,
фуқаролик
ҳуқуқий
ҳимоя
,
муаллифлик
ҳуқуқи
,
патент
ҳуқуқи
.
Аннотация
:
в
статье
подробно
изучены
правовые
основы
гражданско
-
правовой
защиты
компьютерных
программ
,
правила
международных
конвенций
и
дого
-
воров
,
законодательство
и
правоприменительная
практика
Германии
,
Бразилии
,
Аргентины
,
США
,
Евро
-
пейского
союза
,
формы
авторско
-
правовой
и
патентно
-
правовой
защиты
компьютерных
программ
.
Анализи
-
рованы
и
освещены
правонарушения
,
совершаемые
в
отношении
правообладателей
компьютерных
про
-
грамм
,
статистические
данные
,
состояние
производ
-
ства
компьютерных
программ
в
Республике
Узбеки
-
стан
.
Ключевые
слова
:
компьютерные
программы
,
гражданско
-
правовая
защита
,
авторское
право
,
па
-
тентное
право
.
Annotation
: In this article it is studied in details legal
framework of civil protection of computer programs, the
rules of international conventions and treaties, law and
practice in Germany, Brazil, Argentina, the United States,
European Union, forms of copyright, patent and legal pro-
tection of computer programs. Analyzed and highlighted
the offense committed against computer programs hold-
ers, statistical data, production status of computer pro-
grams in the Republic of Uzbekistan.
Key words:
computer programs, civil protection, copy-
right, patent law.
Адабиётлар
рўйхати
:
1. Bechenhorner M.J. Latin America resists IP protec-
tion for computer products //IP Worldwide. -1998. –
March/April. –P31-33.
2. Tauchert W. Examination of software-related appli-
cations at the German patent office //PW. -1998.
№
103. –
Р
.33-37.
3. Newman J. The patentability of computer-related
inventions in Europe //EIPR. -1997. V.19.
№
12. –
Р
.701-
708.
4. BSA/SPA Survey Finds $13 Billion Lost Worlwide
to Software Piracy //WIPR. 1997. V.11.
№
1. –
Р
.18-19.
5. http://uz.infocom.uz/2012/05/13
