S H A R Q M A S H ’ A L I
55
ШАРҚ
ЛИНГВОМАДАНИЯТИДА
ҚУШ
РАМЗЛАРИНИНГ
ТАЛҚИНИ
МАКСУМОВА
УМИДА
Ўқитувчи
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мазкур
мақола
Шарқ
лингвомаданиятида
ўзига
хос
ўринга
эга
бўлган
қуш
рамзларининг
тадқиқига
бағишланган
.
Улардан
айримлари
муайян
халқлар
учун
тотем
ёки
миллий
рамз
вазифасини
бажаради
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Шарқ
,
маданият
,
рамз
,
қуш
,
тотем
,
урф
-
одат
,
инонч
,
тафаккур
.
Аннотация
.
Статья
посвящена
изучению
символов
птиц
,
имеющих
особое
значение
в
восточной
лингвокультурологии
.
Некоторые
из
них
служат
тотемом
или
национальным
символом
для
некоторых
народов
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Восток
,
культура
,
символ
,
птица
,
тотем
,
обычай
,
вера
,
мышление
.
Abstract.
This paper is devoted to the study of particular relevance in the oriental culture
symbols of birds. Some of them as a totem or national symbol for certain nations.
Keywords and expressions:
East, culture, symbol, bird, totem, customs, belief, thought.
Ижтимоий
мулоқот
тизимида
инсонлар
мазкур
жамият
,
гуруҳ
ва
ижтимоий
муҳитда
қабул
қилинган
рамзлардан
фойдаланмай
яшай
олмайди
.
Инсон
тасаввуридаги
муҳим
жиҳатлардан
бири
рамзлаштиришга
бўлган
эҳтиёждир
.
Замонавий
антропологияда
Б
.
Франклин
-
нинг
man is a
tool-making animal
(
инсон
меҳ
-
нат
қуроллари
ишлаб
чиқарадиган
маҳлуқ
)
1
формуласи
бироз
ўзгартирилиб
, “
инсон
ўзи
-
нинг
табиатига
кўра
man is a
symbol-making
animal
,
яъни
инсон
нафақат
“
меҳнат
қурол
-
лари
ишлаб
чиқарадиган
”,
балки
“
рамзлар
яра
-
тадиган
”
маҳлуқ
ҳамдир
”,
деб
талқин
қи
-
линади
.
Демак
,
дунё
рамзлардан
иборат
,
рамз
-
лар
инсониятнинг
илк
,
ҳақиқий
ижодидир
.
Турли
лингвомаданиятларда
ҳайвон
ва
қуш
рамзлари
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Улардан
айримлари
муайян
халқлар
учун
тотем
,
яъни
ҳомий
мақомига
эга
.
Қуйида
Шарқ
лингвома
-
даниятида
ўзига
хос
ўринга
эга
бўлган
баъзи
қуш
рамзлари
ҳақида
фикр
юритамиз
.
Қушларнинг
кўкка
парвоз
қилиш
қоби
-
лияти
Шарқ
халқлари
мифологиясида
кенг
1
http://www.azquotes.com/quote/702521.
эътибор
қаратилган
ҳодисалардан
биридир
.
Бу
ўринда
инс
-
жинслар
ва
руҳларнинг
олам
-
шумул
саёҳатларини
қулайлаштириш
учун
уларнинг
айрим
қушларга
ўхшатилган
қиё
-
фаларини
эслаш
кифоядир
.
Кўринадики
,
қушлар
руҳнинг
рамзи
бўлиб
келган
.
Қуш
-
лар
орасида
кучи
ва
учиш
тезлиги
жиҳати
-
дан
йиртқич
қушлар
алоҳида
ўрин
тутади
.
Бургут
–
йиртқич
қушлар
ичида
тоғ
чўқ
-
қисида
,
энг
баланд
дарахтларнинг
учида
яшайдиган
ва
қанотларини
ёйганда
ер
юзини
қоплайдиган
маҳобатли
мавжудот
.
Бургут
туркий
халқлар
маданиятида
алоҳида
ўринга
эга
бўлган
миллий
рамзлардан
биридир
.
Хусусан
,
кўк
турклар
даврида
ва
уйғурларда
бургут
ҳукмдор
ҳамда
бекларнинг
ҳимоячи
руҳи
ва
ҳуқуқий
рамзи
бўлган
.
Қуёш
,
куч
-
қудрат
тимсоли
бўлган
бургут
жангларда
ға
-
лаба
қозонишга
ишора
берган
2
.
Телеутларнинг
бургут
уруғидан
тарқага
-
ни
ҳақида
инончлар
мавжуд
.
2
Ögel Bahaeddin. Türk Mitolojisi. C. I. –Ankara: Türk
Tarih Kurumu Bas
ı
mevi, 1998. – S. 586–599; Seyfeli
Canan. Türk Mitolojisinde Hayvan Motifleri // Yol Bilim
Kültür Ara
ş
t
ı
rma. Sayi 23, May
ı
s–Haziran 2003. – S. 48.
S H A R Q M A S H ’ A L I
56
Сирдарё
бўйидан
топилган
ёдномадан
англашилишича
,
бургутга
илк
туркийлар
сажда
қилган
.
У
осмон
илоҳини
жонлантир
-
ган
ва
сулоланинг
номига
ишора
қилган
.
Б
.
Грековнинг
эътироф
этишича
,
бургут
скифларда
осмоннинг
кенглигини
англатган
.
Бу
рамзий
образ
шоҳ
деган
маънодадир
.
Скифларда
ҳам
,
туркийларда
ҳам
бургут
фа
-
зога
боғлиқ
ҳолда
талқин
қилинади
1
.
Бургутнинг
биз
билган
ҳайратомуз
қоби
-
лиятлари
ва
ҳаёт
манбаи
сифатидаги
куч
-
қудратидан
ташқари
, “E
р
тоштук
”
асарида
унинг
одам
еювчи
сифати
ҳам
тасвирланга
-
нини
кўриш
мумкин
.
Мазкур
асарнинг
икки
бўлими
ва
бир
қанча
боблари
бургутга
ба
-
ғишланган
бўлиб
,
унда
бургут
навбати
билан
етти
кун
ер
остида
ва
етти
кун
кўкда
яшайди
.
Қаҳрамоннинг
суякларини
тегиб
бўлмас
ҳолда
мажақлаб
ютиб
юборади
ва
уни
яна
қайтадан
соғлом
,
бақувват
ҳолда
ҳаётга
қайтаради
.
Бу
бургутнинг
Ўрта
Осиё
ва
Осиёнинг
ҳар
ерида
мавжуд
бўлган
афсо
-
навий
қушга
ўхшаши
,
унинг
Эрондаги
се
-
мурғ
ни
,
арабларнинг
роҳ
ини
ва
ҳиндларнинг
гаруда
сини
эслатиши
,
чўл
иқлимига
яхши
мослаша
олиши
афсонанинг
жуда
қадимий
даврларга
оидлигини
кўрсатади
2
.
Эрон
мифологиясининг
таъсирида
тур
-
кий
халқлар
мифологиясидан
ўрин
олган
аф
-
сонавий
қуш
семурғ
баъзан
эзгулик
,
яхши
-
лик
рамзи
сифатида
қаҳрамонларнинг
ҳи
-
моячиси
,
баъзан
ёмонликни
мужассамлаш
-
тирган
образ
сифатида
намоён
бўлади
.
Буддизмда
бургут
Будда
учадиган
қушдир
.
Хитойда
Қуёш
, “
ян
”,
жангчи
,
мардлик
,
қайсар
-
лик
,
шунингдек
,
ўткир
кўзни
ифодалайди
.
Келтларда
бургут
шифобахш
сувларни
ассо
-
циациялайди
.
Мисрликлар
бургутни
тоғ
ўғло
-
ни
,
юнонликлар
Қуёш
,
руҳий
куч
,
шоҳоналик
,
ғалаба
ва
омад
рамзи
деб
билишади
3
.
Бургутнинг
кучлилиги
,
ўлжасига
чанг
со
-
лиши
,
ташланиши
,
дадил
парвоз
қилиши
,
1
Раҳмон
Н
.
Турк
ҳоқонлиги
. –
Т
.:
Халқ
мероси
, 1993.
87, 113-
б
.
2
Roux J. P. Türklerin Ve Mo
ğ
ollar
ı
n Eski Dini. Çeviren: A.
Kazanc
ı
gil. –
İ
stanbul:
İş
aret Yay
ı
nlar
ı
, 1998. – S. 115.
3
http://symbolist.ru/animals.
шиддат
билан
юксак
даражада
фаолият
кўр
-
сатиши
турли
ибораларни
шакллантиргани
-
ни
кузатиш
мумкин
:
Илтижоларга
қулоқ
солмай
,
бошқа
амирлар
тортиб
олиб
қўйиш
-
масин
,
деган
хавотирда
ўлжасига
човут
солган
бургутдай
шартда
Шоҳ
Мансурга
ташланди
(
М
.
Али
.
Улуғ
салтанат
).
Турк
ти
-
лида
“
кучлиларнинг
тўқнашувидан
биз
куч
-
сизлар
фойдаланайлик
”
маъносида
Kartallar
dövü
ş
sin, bir
ş
ehim de bize dü
ş
sün
ибораси
қўлланилади
.
Бургут
нигоҳининг
ўткир
бў
-
лиши
“
таъсирчан
,
ўткир
қараш
қилмоқ
”
маъ
-
носидаги
қуйидаги
иборага
кўчганлигини
кузатиш
мумкин
:
Бобом
бургут
боқиш
қи
-
либ
менга
қарадилар
(
С
.
Аҳмад
.
Юлдуз
).
Ғоз
–
ғоз
эркаклик
,
уйланиш
ва
муваф
-
фақият
рамзи
ҳисобланади
.
Туркларда
ғоз
қут
ва
беклик
тимсоли
бўлган
.
Шунинг
учун
турк
беклари
ғоздан
исм
сифатида
ҳам
фой
-
даланганлар
.
Жумладан
,
алп
Эртўнга
,
яъни
Афросиёб
қизининг
исми
Қаз
бўлган
.
Маҳ
-
муд
Кошғарий
буни
шундай
изоҳлайди
: “
Қаз
–
Афросиёб
қизининг
номи
.
Қазвин
шаҳри
-
ни
шу
қургандир
.
Бу
сўзнинг
асли
“
Қаз
ўйи
-
ни
” –
ғоз
ўйналадиган
жой
демакдир
.
Чунки
у
шу
ерда
турар
ва
шу
ерда
ўйнар
эди
”
4
.
Келт
эпосида
ғоз
жанг
рамзи
ва
жанг
ху
-
доларининг
атрибути
саналади
.
Хитойда
ёв
-
войи
ғоз
илоҳий
қуш
бўлиб
,
у
“
ян
”,
жасорат
,
ёруғлик
,
тезлик
ҳамда
эр
-
хотиннинг
бахтини
тимсоллайди
.
Хитой
ва
япон
санъатида
куз
-
ги
ойни
ассоциациялайди
.
Мисрда
ғоз
олам
-
ни
яратувчи
– “
Буюк
Гоготун
”
тимсоли
.
У
фазовий
тухумдан
чиққан
Қуёш
–
Амон
–
Ра
.
Шунингдек
,
Ер
худоси
Себа
ҳамда
севги
рамзи
ҳисобланади
.
Қадимги
юнон
анъана
-
ларида
севги
,
ҳушёрлик
,
яхши
бекани
анг
-
латган
.
Ҳиндларда
ёввойи
ғоз
Брахманинг
ҳаракатланиш
воситасидир
.
Шу
билан
бирга
,
маънавият
,
садоқат
,
билим
ва
нотиқликни
ифодалайди
.
Хамса
ғоз
ёки
оқ
қуш
кўрини
-
шида
тасвирланган
5
.
4
Маҳмуд
Кошғарий
.
Девону
луғотит
турк
.
Таржимон
ва
нашрга
тайёрловчи
С
.
М
.
Муталлибов
. III. –
Т
.:
ЎзФА
нашриёти
, 1963. 163-
б
.
5
http://symbolist.ru/animals.
S H A R Q M A S H ’ A L I
57
Ғознинг
қаддини
тик
тутиб
юриш
ҳолати
ғоздай
юрмоқ
,
бўйнини
чўзиб
қараши
эса
ғоз
қараш
ибораларида
ўз
аксини
топган
.
Ўрдак
–
туркий
халқларда
бахт
ва
фаро
-
вонлик
рамзи
ҳисобланади
.
Узоқ
Шарқ
ма
-
даниятида
жуфтлик
,
садоқат
рамзи
бўлиб
,
бахтли
никоҳни
тамсил
этади
.
Шунинг
учун
никоҳ
тўйларида
келин
-
куёвга
ўрдак
ҳайкал
-
чалари
совға
қилинади
.
Қадимги
Мисрда
тасвирий
санъат
пред
-
мети
,
қадимги
юнон
санъатида
севги
маъбу
-
ди
Эросни
ифодалайди
.
Яҳудийларда
мангу
ҳаёт
рамзи
ҳисобланади
.
Ўзбек
лингвомаданиятида
ўрдакнинг
у
ёқ
-
бу
ёққа
ташлаб
,
чайқалиб
юриши
ўрдак
-
дай
лапангламоқ
ўхшатиши
воситасида
ифо
-
даланади
:
Таомил
ўзгармабди
:
сочи
қошига
-
ча
тушган
йигит
қўлларини
чўнтакка
сол
-
ганча
,
ўрдакдай
лапанглаб
келиб
,
унинг
қар
-
шисида
тўхтади
(
Т
.
Малик
.
Сўнгги
ўқ
).
Турк
тилида
айнан
шу
маънода
ördek
yürüyü
ş
ü
иборасидан
фойдаланилади
.
Турна
–
туркий
халқлар
анъаналарида
бойлик
ва
узоқ
умрни
англатади
.
Хитойда
турна
худолар
элчиси
,
Ер
ва
Осмон
ора
-
сидаги
воситачидир
.
У
Ғарбдаги
жаннатга
руҳларни
элтади
.
Абадий
ҳаёт
,
узоқ
умр
,
бахт
-
саодат
,
ҳушёрлик
ва
юксак
мартаба
рамзи
ҳисобланади
.
Шунингдек
,
турна
она
-
ликнинг
ҳимоячиси
сифатида
талқин
қили
-
нади
.
Японияда
ҳам
айнан
шундай
рамзий
маъноларни
ифодалайди
.
Мазкур
қуш
юнон
-
рим
рамзларида
баҳор
ва
ёруғлик
хабарчиси
сифатида
Аполлонга
бағишланади
1
.
Турналарнинг
ўзига
хос
парвоз
тарзидан
ўзбек
лингвомаданиятида
“
қатор
бўлиб
ти
-
зилган
”
маъносидаги
турна
қатор
ибораси
ҳосил
бўлганини
кўриш
мумкин
.
Ёки
турна
-
нинг
бойлик
келтиришига
бўлган
инонч
-
ларнинг
турк
лингвомаданиятида
“
кутилма
-
ганда
жуда
қимматли
бирон
нарсани
қўлга
киритмоқ
”
маъносидаги
turnay
ı
gözünden
vurmak
иборасининг
шаклланишига
сабаб
бўлган
дейиш
мумкин
2
.
1
http://symbolist.ru/animals.
2
Усманова
Ш
.
Таржиманинг
лингвомаданий
аспектлари
(
Ўқув
қўлланма
). –
Т
., 2015. 97-
б
.
Каптар
–
аксарият
маданиятларда
тинч
-
лик
,
узоқ
умр
,
аёллик
ва
оналик
рамзи
.
Хитой
маданиятида
каптар
узоқ
умр
,
садоқат
,
фар
-
зандларнинг
ота
-
онага
ҳурмати
,
баҳор
,
шу
-
нингдек
,
она
ер
тимсоли
бўлиб
келади
.
Япон
маданиятида
узоқ
умр
ва
ҳурмат
рамзини
ифодалайди
.
Шумер
-
семит
маданиятида
ило
-
ҳий
куч
;
юнон
-
рим
маданиятида
севги
ва
ҳаёт
-
нинг
янгиланиши
;
яҳудийларда
беғуборлик
;
насронийликда
Муқаддас
руҳ
рамзи
сифатида
талқин
этилади
3
.
Ўзбек
лингвомаданиятида
каптарнинг
аёллик
ва
муштипарлик
ифодаси
сифатида
келишини
қуйидаги
мисолда
кўриш
мумкин
:
Мен
кабутар
бўлсам
,
ул
бир
бургутдур
,
Мен
муштипар
бўлсам
,
ул
бир
йигитдир
(“
Мали
-
кайи
айёр
”).
Қалдирғоч
–
умид
,
баҳорнинг
келиши
ва
омад
рамзи
.
Ўзбек
“
хонадонига
қалдирғоч
ин
қўйган
оила
тез
орада
оёққа
туриб
,
муш
-
куллари
осонлашгандир
.
Аксинча
,
бирон
са
-
баб
билан
қалдирғоч
инини
бузган
хонадон
тушкунликка
учрагандир
”
4
.
Қалдирғочнинг
қаноти
гўзал
қизнинг
қошларига
қиёс
қили
-
нади
:
Ундаги
чақноқ
кўзлар
,
қалдирғоч
қа
-
нотига
ўхшаш
қошлар
,
оппоқ
юз
(
Ж
.
Аб
-
дуллахонов
.
Тарки
дунё
).
Япон
маданиятида
қалдирғоч
вафосизлик
тимсоли
бўлиши
билан
бирга
,
содиқлик
,
она
ғамхўрлигини
ҳам
англатади
.
Хитойда
журъат
,
хавф
,
садоқат
,
яхши
ўзгаришлар
тимсоли
сифатида
баҳоланади
.
Юнон
-
рим
анъаналарида
қалдирғоч
Афродитага
қиёс
-
ланади
.
Шумер
-
семит
анъаналарида
Буюк
Она
тимсоли
маъбуда
Нина
сиймосини
ифо
-
далайди
.
Насронийликда
қайта
тирилиш
,
янги
ҳаётни
тамсил
этади
5
.
Лайлак
–
кўпчилик
маданиятларда
ба
-
ҳорнинг
келишини
,
янги
ҳаётнинг
бошлани
-
шини
ифодалайди
.
Бинобарин
,
ўзбек
мада
-
ниятида
баҳор
ва
бахт
-
саодатни
,
хитой
ма
-
даниятида
узоқ
умр
,
бахтли
ва
хотиржам
кексаликни
тамсил
этади
.
Лайлакка
кексай
-
3
http://symbolist.ru/animals.
4
Мадаев
О
.,
Собитова
Т
.
Халқ
оғзаки
поэтик
ижоди
.
–
Т
.:
Шарқ
, 2010. 20–21-
бетлар
.
5
http://symbolist.ru/animals.
S H A R Q M A S H ’ A L I
58
ган
ота
-
онага
қарайдиган
,
уларни
боқадиган
қуш
сифатида
қаралади
.
Жумладан
,
Хитой
ва
Миср
маданиятида
лайлак
ота
-
онага
қа
-
райдиган
,
уларни
иззат
-
ҳурмат
қиладиган
ўғил
тимсолидир
.
Юнон
мифологиясида
лайлак
маъбудаси
–
ҳаёт
берувчи
,
боқувчи
аёл
кўринишида
тасвирланади
ва
Геранинг
атрибути
ҳисоб
-
ланади
.
Насронийликда
софлик
,
озодалик
,
ҳурмат
ва
ҳушёрлик
тимсоли
сифатида
тал
-
қин
қилинади
1
.
Қарға
–
аниқроғи
қора
қарға
,
мураккаб
рамзлардан
бири
бўлиб
,
умумиятда
ёвузлик
ва
ёмонликни
ифодалайди
.
Ўзбек
мадания
-
тида
ёмон
хабар
элчиси
саналади
.
Хитой
ва
Японияда
оилавий
меҳр
-
муҳаббат
тимсоли
ҳисобланган
.
Хитойдаги
Шу
сулоласининг
эмблемасида
уч
панжали
қарға
тасвирланган
бўлиб
,
у
Қуёшнинг
уч
ҳолатини
:
чиқиши
,
осмоннинг
энг
баланд
нуқтасига
кўтарили
-
ши
ва
ботишини
тамсил
этган
.
Қадимги
юнон
,
эрон
ва
хитойликлар
мифологиясида
Қуёш
маъбудлари
(
Аполлон
,
Митра
)
нинг
элчиси
кўринишида
намоён
бўлган
.
Осиё
,
Африка
ва
Америка
халқлари
анъа
-
наларида
Қуёш
белгиси
,
донишмандлик
,
зийраклик
ва
узоқ
умрни
ифодалаб
келган
.
Қадимги
Римда
қарға
умид
,
ўрта
асрларда
Европа
халқларининг
наздида
қора
қарға
энг
ёвуз
қуш
сифатида
фалокат
,
қайғу
,
уруш
ва
ўлим
хабарчисини
мажозлаган
2
.
Бойқуш
–
бир
томондан
донишмандлик
,
бошқа
томондан
қоронғилик
ва
ўлим
тимсоли
бўлиб
келади
.
Бинобарин
,
Америка
ҳиндула
-
рининг
анъаналарида
донишмандлик
ва
башо
-
ратгўйликни
ифодаласа
,
ўзбек
ва
япон
мада
-
ниятида
ўлим
,
ёмон
хабар
,
умуман
,
ёмонлик
аломати
сифатида
талқин
қилинади
.
Хитойда
ёвузлик
,
жиноят
,
ўлим
,
даҳшат
,
кўрнамак
фарзандлар
;
Мисрда
ўлим
,
тун
,
со
-
вуқлик
рамзи
бўлиб
келади
.
Яҳудий
инонч
-
ларида
сўқирлик
;
индуизмда
ўликлар
маъ
-
буди
;
насронийликда
шайтон
,
қора
кучлар
,
қайғу
,
ёмон
хабар
тарзида
шарҳланади
.
1
http://symbolist.ru/animals.
2
http://symbolist.ru/animals.
Хўроз
ва
товуқ
–
аксарият
маданият
-
ларда
хўроз
Қуёш
ва
ғурур
рамзи
бўлиб
келади
.
Шунингдек
,
хўроз
уришқоқ
парран
-
да
ҳисобланади
.
Туркий
халқларнинг
хўроз
билан
боғлиқ
инончларида
шомонликнинг
таъсири
сезилади
.
Хўроз
ёмон
руҳларни
ҳай
-
даб
юборадиган
ва
ҳимоя
қиладиган
парран
-
да
саналади
.
Олтин
товуқ
(
ёки
хўроз
)
ҳукм
-
дор
оиласини
,
кумуш
товуқ
эса
ҳукмдор
оиласидан
бўлмаган
зодагонларни
намоён
қилган
.
Шу
билан
бирга
,
хўроз
тинчлик
рам
-
зини
ҳам
ифодалайди
3
.
Хўроз
муқаддас
кишиларнинг
мозор
-
ларида
сўйилгани
учун
Пайғамбарнинг
йўл
-
доши
,
Аллоҳнинг
яқини
,
самодаги
“
тахтга
яқин
”
бўлган
Жаброил
ёки
Салмон
ал
-
Форсий
исмли
бош
фаришта
ҳисобланади
.
Хўрознинг
саҳарда
қичқириши
жинларнинг
фаолиятига
якун
ясайди
.
Хитой
тилида
“
товуқ
” (
野鸡
)
сўзи
кўчма
маънода
енгилтак
аёлларга
нисбатан
қўлла
-
нилади
.
Шунинг
учун
ҳам
тўй
маросим
-
ларида
товуқ
гўштидан
тайёрланган
таомни
тортиш
номақбул
ҳисобланади
.
Янги
йилни
кутиб
олаётганда
ҳам
товуқ
гўшти
ейиш
тавсия
қилинмайди
.
Товуқ
гўшти
ейилса
,
атрофдагилар
билан
тез
-
тез
жанжаллашила
-
ди
,
деб
ишонилади
.
Бу
товуқнинг
уришқоқ
парранда
эканлиги
билан
изоҳланади
.
Ўзбек
лингвомаданиятида
ҳақоратлаш
маъносида
ишлатилади
:
Бундан
кўра
гўнг
титганинг
яхши
эмасми
,
кекса
товуқ
!
Ёки
“
аҳмоқ
”
маъносида
товуқ
мия
ибораси
қўлланилади
4
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
Шарқ
халқла
-
рининг
қушлар
ҳақидаги
тасаввурлари
улар
-
нинг
ижтимоий
тизими
,
маданияти
,
урф
-
одатлари
ва
инончларини
намоён
қилади
.
Қушлардаги
кўкка
парвоз
қилиш
қобилияти
туфайли
,
улар
аксарият
ҳолларда
руҳнинг
рамзи
бўлиб
келади
.
3
Çoruhlu Ya
ş
ar. Türk Mitolojisinin ABC’si. –
İ
stanbul:
Kabalc
ı
Yay
ı
nevi, 1999. – S. 168–169.
4
Усманова
Ш
.
Хитой
лингвомаданиятида
тановул
қилиш
таомилининг
ўзига
хос
хусусиятлари
//
Хитойшунослик
-
нинг
долзарб
масалалари
:
филология
,
фалсафа
,
тарих
,
иқтисод
ва
сиёсат
.
Х
II
илмий
-
амалий
конференция
мате
-
риаллари
. –
Т
.:
ТДШИ
, 2015
йил
28
ноябрь
. 34-
б
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
59
Ҳайвонлар
орасида
шоҳ
рамзини
арслон
,
қушлар
орасида
эса
бургут
тимсоллаб
ке
-
лади
.
Туркий
халқлар
лингвомаданиятида
бургут
ҳукумдорлик
ва
куч
-
қудрат
рамзи
бўлган
.
У
айрим
сулолалар
учун
тотем
жо
-
нивор
ҳисобланган
.
Бургут
Эронда
семурғ
-
ни
,
Арабистонда
роҳини
,
Ҳиндистонда
га
-
рудага
муқояса
этилади
.
Шарқ
лингвомаданиятидаги
ўрдак
,
турна
,
қалдирғоч
,
лайлак
каби
қушлар
бахт
,
бойлик
,
фаровонлик
ва
оила
рамзи
сифатида
қадрлана
-
ди
.
Аксинча
,
бойқуш
ва
қарға
сингари
қушлар
-
га
ёвузлик
ва
ёмонлик
рамзи
,
ёмон
хабар
эл
-
чиси
сифатида
қаралади
.
Айрим
қуш
тимсолла
-
рида
эса
эркак
-
аёл
зиддияти
намоён
бўлади
.
Жумладан
,
ғоз
ва
хўроз
эркаклик
,
каптар
ва
товуқ
аёллик
рамзи
сифатида
талқин
қилинади
.
ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ
КОНЦЕПТ
「孤独」
«
ОДИНОЧЕСТВО
»
И
ЕГО
РЕПРЕЗЕНТАЦИЯ
В
РОМАНЕ
ХАРУКИ
МУРАКАМИ
「ノルウェイの森」
«
НОРВЕЖСКИЙ
ЛЕС
»
АМАНУЛЛАЕВА
КАМОЛА
Базовый
докторант
,
СамГИИЯ
Аннотация
.
В
данной
статье
анализируются
варианты
репрезентации
художественного
концепта
«
одиночество
»,
его
связь
с
концептом
«
пустота
»
в
дискурсе
романа
Харуки
Мураками
«
Норвежский
лес
»
и
в
микроситуациях
.
Данные
концепты
выделяются
на
основе
критериев
аксиологического
приоритета
и
сюжетопостроения
романа
,
и
находят
яркое
проявление
в
авторских
образах
.
Опорные
слова
и
выражения
:
индивидуальная
концептосфера
,
художественный
концепт
,
«
одиночество
», «
пустота
»
,
художествнный
текст
,
дискурс
.
Аннотация
.
Ушбу
мақолада
япон
адиби
Харуки
Муракамининг
“
Норвег
ўрмони
”
романиида
“
ёлғизлик
”
концептининг
бадиий
талқини
ва
унинг
“
бўшлиқ
”
концепти
билан
узвий
боғлиқлиги
дис
-
курсда
ва
микро
холатларда
таҳлил
қилинган
.
Мазкур
концептлар
романнинг
сюжет
тузилиши
ва
аксиологик
устуворлиги
асосида
ажратиб
олинган
ҳамда
образларда
ёрқин
ифодасини
топган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
индивид
концептосфера
,
бадиий
концепт
, “
ёлғизлик
”, “
бўшлиқ
”,
бадиий
матн
,
дискурс
.
Abstract.
This article analyzes the options of representation of artistic concept “loneliness/lonely” and
it’s association with the concept of “emptiness” in the discourse and micro situations of the novel
“Norwegian Wood” by Haruki Murakami. These concepts are allocated on the basis of construction
criteria and axiological priority of the novel.
Keywords and expressions:
individual concept, literary concept, “loneliness/lonely”, “emptiness”,
literary context, discours.
Харуки
Мураками
–
писатель
,
крайне
редко
раскрывающий
свои
творческие
тайны
,
но
подчёркивающий
состояние
как
своего
одиночества
,
так
и
«
одиночество
»
своих
ге
-
роев
.
Роман
「ノルウェイの森」
«
Норвеж
-
ский
лес
»,
опубликованный
в
1987
году
,
принадлежит
ко
второму
периоду
его
твор
-
чества
,
когда
,
по
мнению
критики
,
закре
-
