S H A R Q M A S H ’ A L I
10
ЎРХОН КАМОЛ ҲИКОЯЛАРИДА ДАВР ВОҚЕЛИГИНИНГ
АДАБИЙ ҚАҲРАМОН РУҲИЯТИДА ИФОДАЛАНИШИ
КАБИРОВА НАРГИЗА
филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), ТДШУ
Аннотация. Мазкур мақолада афғон ҳикоячилигининг забардаст ёзувчиси Раҳнавард Зарёб
ижоди, хусусан унинг “Сураткаш муаллим” ҳикояси таҳлил қилинди. Адибни анъанавий афғон
носирларидан фарқли ўлароқ кўпроқ инсон кўнглида кечаётган жараёнлар тасвири қизиқтиради.
Воқеани эмас, воқеликка нисбатан ички психологик муносабатни ифодалаш устувор ўринда туради.
Ёзувчининг бир қатор ҳикояларида инсон руҳиятининг ана шундай жиҳатларини очишга йўнал-
тирилгани билан ажралиб туради. Шу билан бирга ёзувчи қаҳрамон руҳиятида кечаётган жараёнлар
ифодасини турли лавҳалар тасвири билан бойитади. Ҳикояни кенгроқ тадқиқ этиш мақсадида ўзбек
ёзувчиси Назар Эшонқулнинг “Маймун етаклаган одам” ҳикояси билан қиёсий ўрганилди.
Таянч сўз ва иборалар: афғон ҳикоячилиги, ўзбек ҳикоячилиги, санъат, таҳлил, рамз, руҳий
кечинма, тасвирий восита, фикр, туйғу, қиёсий.
Аннотация. В данной статье анализируются произведения талантливого афганского писателя-
повествователя Рахнаварда Заряба, в частности его рассказы «Учитель фотографии». В отличие
от традиционных афганских писателей, автора интересует описание процессов, происходящих в
сердце человека. Он пытается выразить внутреннее психологическое отношение к реальности, а не
к инциденту в приоритете. Для ряда рассказов автора характерно стремление раскрыть такие
стороны психики человека. При этом автор обогащает повествование разнообразными сценами,
отображающими процессы, происходящие в духе героя. Чтобы расширить сюжет, рассказ сравнили
с рассказом узбекского писателя Назара Эшанкула «Человек, который вел обезьяну».
Опорные слова и выражения: турецкий рассказ, жанр, период, творческий прием, стиль, герой,
образ, тема, сюжет.
Abstract. This article analyzes the works of the talented writer of Afghan storytelling, Rahnavard Zaryab,
in particular, his stories such as “Photography Teacher”. Unlike traditional Afghan writers, the author is
interested in a description of the processes taking place in the human heart. He tries to express an inner
psychological attitude towards reality rather than incident is a priority. A number of the author's stories are
characterized by a desire to uncover such aspects of the human psyche. At the same time, the author enriches
the narrative with a variety of scenes, depicting the processes taking place in the spirit of the hero. In order
to broaden the story, the story was compared with the story of Uzbek writer Nazar Eshanqul's “The man who
led the monkey”.
Keywords and expressions: Afghan storytelling, Uzbek storytelling, art, analysis, symbol, spiritual
experience, emotion, comparative.
“Инсон қалби энг нозик, энг таъсирчан, биллурдек покизадир. Қалбга таъсир этувчи восита яна
ҳам нозик, яна ҳам покиза, олмосдек сержило, серқирра, бебаҳо бўлмоғи лозим. Халқда аччиқни
аччиқ кесар, деган гап бор. Аъзойи баданга тикан кирса, уни (тикандада қаттиқ) игна билан
чиқарадилар. Энг қаттиқ жисмлар олмос (қаттиқларнинг қаттиғи) билан қирқилади. Нозик,
таъсирчан қалбга яна ҳам нафис, сертаъсир, пок-покиза санъатгина таъсир этиши мумкин.”
1
.
Дарҳақиқат, “нафис”, “сертаъсир”, “пок-покиза” санъатгина инсон қалбини руҳий жунбишга
келтира олади, қалбни денгиз тўфони сингари кучли ларзага солади. Санъатнинг турлари кўп, уни
акс эттириш учун турли тасвирий воситалардан фойдаланилади. Хусусан, адабиётнинг тасвирий
1
Расулов А. Ўзлаштириш эстетикаси ажойиботлари / Бадиийлик – безавол янгилик: Илмий-адабий мақолалар,
талқинлар, этюдлар. – Т.: “Шарқ”, 2007. –Б.103.
S H A R Q M A S H ’ A L I
11
воситаси сўз ҳисобланиб, “адабиёт – фикр, туйғуларимиздаги тўлқинларни сўзлар, гаплар ёрдами
билан тасвир қилиб, бошқаларда ҳам худди шу тўлқинларни яратмоқдир”
1
.
Адабиётшуносликда инсон руҳиятини тасвирлаш масаласи ҳақида бир қанча тадқиқотлар
олиб борилган, қатор фикрлар ўртага ташланган. Хусусан, адабиётшунос Т.Жўраев ҳам
масаланинг айнан шу жиҳатларига алоҳида эътибор қаратади, яъни унинг назарида: “ ... онг
оқими инсон миясининг фаолияти, яъни тафаккур жараёни ҳар хил руҳий ҳолатларда инсон
онгининг ҳаракати, ташқи ва ички таъсирларга муносабати, хуллас, инсон миясининг текис ва
нотекис, узвий ва паришон, онгли ва онгсиз, (инстинкт, одат тарзидаги) доимий ва оний, сокин
ёки шиддатли, шаклли ёхуд шаклсиз оқимдан иборат психологик ҳодисадир”
2
. Профессор
М.Холбеков тадқиқотида эса қуйидаги фикрларга дуч келамиз: “Аммо “онг оқими” бадиий
адабиётда – бу фақат муайян йўналишни таърифловчи атама, ўзига хос ижодий услуб ёки
тасвирлаш методи эмаслигига алоҳида урғу бермоғимиз лозим. Унинг генезиси (келиб чиқиши),
фикр юргизиш тарзи, психологик таҳлили, англанган ва англанмаган, тушунилган ва
тушунилмаган, маъноли ва маъносиз, онгли ва ғайришуурий тушунчаларга бориб тақалади.
Инсон ички дунёсининг таҳлили, унинг руҳий ҳолатини тасвирлашда бевосита кузатиш ва бирга
қайғуриш, унинг кечинмалари билан бирга яшаш, инсон онгининг англанган ва англанмаган
ҳаракати ёки оқими янги бадиий услубнинг ўзига хос хусусиятлари, акс эттириш, тасвирлаш,
ифодалаш принципларига айланди”
3
. Адабиётшунос Ж.Эшонқулов инсон руҳиятидаги ҳиссиёт
ва туйғуларни шундай ифода этади: “Инсон руҳияти жуда кенг олам бўлиб, ундаги ҳиссиёт ва
туйғулар икки хил шаклда ўзини намоён этади: биринчиси англанган, маълум мантиққа эга,
ташқи дунёга нисбатан ўзининг қатъий хулоса ва йўналишига эга туйғулар. Бу туйғу инсоннинг
жамиятга, одамларга, атроф-муҳитга муносабати ва бу ҳақидаги маълум тушунчага эга бўлган
қарашларни ифодалайди; буларнинг барчасини онг синтез қилиб беради, яъни онг бевосита
иштирок этади. Иккинчиси, онг ости ҳислари, онгга қалқиб чиқмаган, лекин инсон руҳиятида
доимо мавжуд, ташқи дунё билан тинимсиз алоқа қилиб турувчи ҳислар. Бу ҳислар инсон
ҳаракати, руҳиятининг асосини ташкил этади”
4
.
Демак, адабиёт сўз воситасида ифодаланар экан, бунда албатта ижодкор ўз асарида “нафис”,
“сертаъсир”, “пок-покиза” сўзлар орқали инсон қалбини, руҳиятини “тўлқинлантирмоғи” керак.
Ҳозирги адабий жараёнда ана шундай ўз асарлари билан инсон қалбини, руҳиятини забт эта олган
ижодкорларимиз кўзга ташланади. Хусусан, ҳозирги афғон адабиётининг фаол ёзувчиларидан
бири Раҳнавард Зарёб асарлари ҳам инсон руҳий оламига қаратилган бўлиб, у яратган қаҳрамонлар
ҳолати инсон қалбидаги туйғуларни тўлқинлантиради. Ёзувчи асосан, ҳикоя жанрида баракали
ижод қилди ва “Қўрқинчли туш”
5
, “Фарёд”
6
, “Сеҳрланган шаҳар”
7
, “Сураткаш
1
Фитрат А. Адабиёт қоидалари / Танланган асарлар: Ж. IV. Дарслик ва ўқув қўлланмалари, илмий мақола ва
тадқиқотлар (Масъул муҳаррир Б.Қосимов). –Б.13.
2
Жўраев Т. Онгоқимиватасвирийлик. –Т.: Фан. -1994 –Б.17.
3
Холбеков М. “Онг оқими” – баён шаклими ёки жанр? / ХХ аср модерн адабиёти манзаралари: мақолалар
тўплами. -Т.: MUMTOZ SO’Z. -2014. –Б.369.
4
Эшонқулов Ж. Руҳий таҳлил методи хусусида // Ўзбек тили ва адабиёти. 1997. 2-сон. 43-б.
5
.۱۳۴۸ لباک - »کان سرت باوخ« .)پسا دزد( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Dozd-e asp). “Xäb-e tarsnäk” – Käbul 1348.]
6
۱۳۴۷ لباک »دایرف« )پسا دزد( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Dozd-e asp). “Faryäd” - Käbul 1347.]
7
.۱۳۴۶لباک “هدش مسلط رهش” (هدش مسلط رهش) .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Şahr-e telsem şode). “Şahr-e telsem şode” – Käbul 1346.]
S H A R Q M A S H ’ A L I
12
муаллим”
1
, “Бегул ва бебарг”
2
, “Тобутсоз”
3
, “Жаноза”
4
, “Девор”
5
, “Бизнинг қишлоғимиз”
6
сингари
кўплаб сермазмун ҳикоялар ёзди. Адиб аксарият ҳикояларида қаҳрамоннинг руҳий ҳолатини, ички
кечинмаларини қаламга олди.
Раҳнавард Зарёбнинг “ مسر ملعم” [Mo‘allem-e rasm] “Сураткаш муаллим” ҳикояси қаҳрамони
эса руҳий исканжалар фонида акс эттирилади. Ҳикоя қаҳрамони сураткаш муаллим пессимистик
кайфият эгаси, у инсон хаёлига келмаган, сир-синоатга бой фикрлари билан атрофидаги
ўқувчилар қалбини ларзага солади. У чизган расмларда ҳаётдаги зиддиятлар, қарама-
қаршиликлар оқ-қора ранглар тасвирида ифодаланади. Ҳаёт ва ўлим ўртасидаги кураш ҳикояда
эпиграф даражасига кўтарилган ва у ҳикоя сюжетида янада яққол акс эттирилган. “Ҳаёт – бу
ўлимдан олган қарзимиз” эпиграфи бутун асарнинг ғоявий мазмунини ташкил этади. Муаллим
ўқувчиларига дастлаб доскада инсоннинг қаварган қўли ва эскирган енг расмини чизиб беради,
ўқувчилар бир ой давомида фақат шу расмни чизишади. Муаллим эса фақат осмонга тикилиб
нималарнидир хаёл қилади, қандайдир ғалати ўйлар ўйлаб ўйига етолмайди. Ҳикояда
муаллимнинг руҳий ҳолати унинг кўз қарашлари ва ғалати хаёлларга берилиши билан
белгиланади. Воқеа шу зайлда секин-асталик билан ривожланиб боради ва ўқувчилар бу расмни
чизишдан зерикади. Муаллимдан бошқа расм чизишни илтимос қилишади. Шунда муаллим
доска олдига бориб инсон скелети ва скелет бармоқларининг бир даста гулни ушлаб олган
расмини чизиб беради. Ўқувчиларни ажаблантирган бу сурат уларда савол туғдиради, суратнинг
мазмун-моҳиятини устозидан сўрашганида у шундай жавоб беради:
گ مملعم
:تف
-
.دیراذگب گرم ار ریوصت نیا مان
؟دیسرپ اه هچب نایم زا یسک
-
؟هتفرگ ارچ ار لگ هتسد نآ
:درک همزمز و دش هریخ ،تشاد هزیر هزبر یاهگرب هک ،لگ ۀتسد هب ،ملعم
-
.تسا یگ هدنز ،لگ نیا
:میدش واک جنٌک .میدیمهفن یزیچ
.تسا گرم تسد رد یگهدنز
هب ،ملعم
ش و دش هریخ ریوصت
:تفگ هدرمش هدرم
-
.دریگ یم سپ ام زا ار نآ ،تسا گرم دوخ زا ًلاصا .تسا گرم تسد رد یگهدنز ...یگهدنز ،اه
.میدرک زاغآ ار مسر ام .تخادرپ فاص نامسا یاشامت هب و تفر هرجنپ کیدزن ،مه زاب .تفگن یزیچ رگید
“Муаллим шундай деди:
-
Бу суратнинг номини “Ўлим” деб қўйинг.
Ўқувчилардан бири савол берди:
-
У нима учун бир даста гул ушлаб олган?
1
۱۳۴۵ لباک - »مسر ملعم« .)هدش مسلط رهش( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Şahr-e telsem şode). “Mo‘allem-e rasm” – Käbul 1345.]
2
۱۳۴۲ لباک - »گرب یب و لگ یب« .)هدش مسلط رهش( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Şahr-e telsem şode). “Bi gol va bi barg” – Käbul 1342.]
3
۱۳۵۰ لباک - »زاس توبات« .)گنفت و گس( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Sag-u tofang). “Täbutsäz” – Käbul 1350.]
4
.۱۳۶۹ لباک - »هزانج« .)دیراب یم نارااب و ...( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (… va bärän mibärid). “Janäze” – Käbul 1349.]
5
۱۳۴۲ لباک - »راوید« .)هدش مسلط رهش( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Şahr-e telsem şode). “Divär” – Käbul 1342.]
6
.۱۳۴۵ لباک - »ام ۀدک هد« .)هدش مسلط رهش( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Şahr-e telsem şode). “Dehkade-ye mä” – Käbul 1345.]
S H A R Q M A S H ’ A L I
13
Муаллим скелет ушлаб олган бир даста гулга қараб секин пичирлади:
-
Бу гул – Ҳаёт.
Биз ҳеч нарсани тушунмадик ва яна сўрадик:
-
Ҳаёт ўлимнинг қўлидами?
Муаллим расмга разм солди ва салмоқланиб жавоб берди:
-
Ҳа, Ҳаёт... ҳаёт ўлимнинг қўлида. Аслида ўлимнинг ўзи ҳаётни биздан олиб қўяди.
У бошқа ҳеч нарса демади ва яна панжара олдига бориб мусаффо осмонни томоша қила
бошлади. Биз эса расмни чиза бошладик.”
1
.
Кўринадики, ҳикояда қаҳрамоннинг руҳий ҳолати диалоглар орқали ҳам амалга ошири-
лади. Ёзувчи қаҳрамон руҳий ҳолатини қўзғатишда диалоглардан унумли фойдаланган.
Шунингдек, бу тасвирда эпиграф моҳияти ҳам кенг маънода талқин қилинади. Бу талқин
ҳикояда ўқувчи-бола туши орқали янада ривожлантирилади. Ўқувчини руҳий изтиробга
солган бу сурат унинг тушида жонли тарзда гавдаланади. У даҳшатли туш воқеасини шундай
баён этади:
دق ،دنلب یاهراوید شیوسود رد .دوب یگنتو چیپ رد چیپ ۀچوک :مدید یکان سرت باوخ ،زور نآ بش
ملعم .دندوب هتشارفا
ک نایم رد ،نام مسر
تشاد تسد رد یلٌگ هتسد و دوب هداتسیا هچو
.تسیرگنیم ار نامسآ .تشاد هزیر هزیر یاه گرب لٌگ هک
روط نامه .تفر ملعم یوس هب و دش نایامن هچوک مخ زا ،تیلکسا نامه ،امفنص ۀتخت یور ریوصت نامه ،ناهگان
و تشوگ چیه و دوب یناوختسا
ش زاب مه زا شیاهنادند ،روط نامه .تشادن تسوپ
دندوب هد
-
تیلکسا ،رگید .دیدنخیم راگنا
تسد
ٌگ
هب مه زاب ،تیلکسا دیسرت تخس ،دید ار وا هک ملعم .دیدنخ یکشخ زاوآ اب و تفر ام ملعم یوس ،تیلکسا .تشادن تسد رد یل
:تفگ و دش رت کیدزن وا
-
!هدب نم هب ار یگهدنز ،ادب
یاه هناد
هب یهاگن .دندیشخ رد یم ملعم یناشیپ رد ،قرع
پ سپ ،دعب .شدرشف هنیس هب و تحادنا لٌگ هتسد
.تفر س
:تفگ و دش رت کیدزن وا هب مه تیلکسا
-
!ماهداد وت هب ار نآ مدوخ نم ...هدب ار تا یگ هدنز .هدب ار لگ
“Ўша куни кечаси даҳшатли туш кўрдим: нотекис ва зулматга бурканган кўча. Кўчанинг
икки томони баланд девор билан ўралган эди. Устоз кўчанинг қоқ ўртасида қўлида сўлиган
бир даста гул билан осмонга тикилиб турарди. Кутилмаганда доскага чизилган скелет кўча
ўртасида пайдо бўлди ва устоз томонга қараб юра бошлади. Скелет фақат суяклардан иборат
эди. Бош суякнинг оғзи катта очилиб қаҳқаҳа отарди, лекин скелетнинг қўлида гул кўринмас
эди. У устоз томонга юрар ва хунук овозда куларди. Уни кўрган устоз қўрқиб кетди. Скелет
тобора устозимизга яқинлашиб борарди ва шундай дерди:
-
Уни менга бер, Ҳаётни менга бер!
Устознинг пешонасида тер доначалари ялтирарди. У бир даста гулга нигоҳ ташлади ва
гулни бағрига яширди. Аста-секин юра бошлади. Скелет ҳам устозга яқинлашди ва деди:
-
Гулни менга бер, ҳаётингни менга бер... Уни сенга мен берган эдим-ку!”
2
Туш воқеаси баён этилган бу тасвирда ҳаёт ва ўлим ўртасидаги кураш рамзий воситалар
орқали очиб берилади. Гул – тириклик, яшаш, ҳаёт, умр, борлиқ рамзи бўлса, скелет – ўлим,
организмдаги ҳаётий фаолиятнинг тўхташи, тугаши, тирик организм ҳаётининг битишини
ифодалайди. Ёзувчи сураткаш муаллимнинг ҳаётдан кўз юмганини тўғридан-тўғри баён
этмасдан, ўқувчи-бола тушидаги рамзий воситалар орқали тасвирлаб беради. Бунда адиб
1
۱۰۷ /. ۱۳۴۵ لباک - »مسر ملعم« .)هدش مسلط رهش( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Şahr-e telsem şode). “Mo‘allem-e rasm” – Käbul 107/.1345.]
2
۱۰۸ /. ۱۳۴۵ لباک - »مسر ملعم« .)هدش مسلط رهش( .اهناتساد .بایرز درونهر
[Rahnavard Zaryäb. Dästänhä. (Şahr-e telsem şode). “Mo‘allem-e rasm” – Käbul 108/.1345.]
S H A R Q M A S H ’ A L I
14
қаҳрамон руҳий ҳолатининг кульминацион нуқтасини очиб беради. Шу ўринда, бехосдан
ўзбек ёзувчиси Н.Эшонқул ҳикоялари кўз ўнгимизда гавдаланади. Чунки, Н.Эшонқул ҳам
ўзбек ҳикоячилигида Р.Зарёб қаҳрамонлари сингари маҳзун, пессимистик кайфиятга мойил,
хаёлпараст, ҳаёт фалсафасига чуқур шўнғиб кетувчи қаҳрамонлар ички оламини қаламга
олади. Ҳаттоки, иккала ёзувчи ҳикояларидаги мавзу, мазмун-моҳият, касбдош қаҳрамонлар
бир-бирининг такрорига ўхшаб кетади. Хусусан, Р.Зарёбнинг юқорида таҳлилга тортилган
ҳикояси қаҳрамони Н.Эшонқулнинг “Маймун етаклаган одам” ҳикоясидаги сураткаш
тимсолини эсга солади. Р.Зарёбнинг пессимистик, ўйчан кўринишдаги қаҳрамони қиёфаси
бу ҳикояда ҳам ёндош тасвирланади:
“Уни биринчи марта уйининг олдидаги эски ўриндиқда чуқур ўйга толган ҳолда кўрган эдим.
У қовоқлари солиқ, соқоли қирилмаган, бир пайтлар семиз бўлган, ажинлар тарам-тарам қилиб
ташлаган, кўримсиз юзи тарих китобларида тасвирланган баджаҳл маъбудларнинг ҳайкалига
ўхшаб кетар, унга қараган одамнинг юраги нохуш бир ҳисдан орқага тортарди.”
1
.
Иккала рассом ҳам бир хил услубда ижод қилади, ҳаётни, тирикликни – ўлимни рамзий
тимсоллар воситасида акс эттиради. Ҳикоялар бошдан-оёқ тушкунлик кайфиятига йўғрил-
ганлиги билан бир-бирига ўхшаб кетади. Р.Зарёб ҳаёт ва ўлим ўртасидаги зиддиятларни скелет
ва бир даста гул воситасида тасвирласа, Н.Эшонқул маймун ва чол воситасида ифодалайди:
“Мен расмдаги манзарадан бир нафас тонг қолдим; суратда худди биринчи расмдаги
ўрмон акс эттирилган эди. Фақат бу суратда маймун умидсиз, кўзларига ғам чўккан, юз-
кўзида ҳаётдан нишона қолмаган, мункайган бир чолни ўрмон сари етаклаб кетарди.”
2
.
Н.Эшонқул ҳаттоки, ўлим ва ҳаёт рамзи акс этган сурат номини ҳикоя мавзуси даражасига
кўтарган. Иккала адиб ҳикояларининг қаҳрамони ҳам воқеалар якунида вафот этади, бу
жараёнга ҳикояда суратлар, қаҳрамонларнинг руҳий ҳолати, ички кечинмалари-ю ўй-
хаёллари воситасида ишора қилиб келинади.
Агар иккала ёзувчи ижодига синчиклаб назар солинса, уларнинг ҳикояларидаги нафақат
мазмун-моҳият, балки мавзулар кўламида ҳам яқинлик кузатилади. Н.Эшонқулнинг “Тобут”,
“Ўлик мавсум”, “Зулмат салтанатига саёҳат”, “Тун панжаралари” (қисса) сингари ҳикоялари
Р.Зарёбнинг “Жаноза”, “Ўлган қуш”, “Тундаги гард” ҳикояларидаги мавзуларни эслатади. Асар
қаҳрамонларининг хатти-ҳаракати, ҳолати, ички ва ташқи қиёфасидаги муштаракликлар эса
иккала ёзувчининг ижодидаги яқинликни яққол акс эттиради. Қолаверса, бундай ўхшашликлар
қаҳрамонлар характерини янада кенгроқ англашга замин яратади.
Дарвоқе, Й.Солижонов таъкидлаганидек, “Психологик тимсоллардан фойдаланиш
асарнинг бадиий қурилмаси – сюжети ва композициясига, унинг образлари структурасига
ҳам таъсир этмай қолмайди. Ёзувчи шартли-рамзий образларга мурожаат қилар экан, улардан
ўзи танлаган мавзу ва муаммо, конфликт ва характерларни тўлақонли ифодалашга хизмат
қилдиришни назарда тутади. Ўқувчига айтмоқчи бўлган фикрини, ижодий ниятини етказишда
автор учун кенг кўламда образли мушоҳада юритишига имконият яратилади. Шартли-рамзий
тимсоллар айниқса, характерлараро тўқнашувларни ифодалашда авторга жуда қўл келади ва
ўқувчининг тушуниши учун енгил шароит вужудга келтиради.”
3
.
1
Эшонқул Н. Маймун етаклаган одам. “Янги аср авлоди”, -Т.: 2004. –Б.120.
2
Эшонқул Н. Маймун етаклаган одам. “Янги аср авлоди”, -Т.: 2004. –Б.131
3
Солижонов Й. XX асрнинг 80-90-йиллари ўзбек насрида бадиий нутқ поэтикаси: филол. фанлари д-ри. ...дисс.
–Т., 2002. –Б.191.
S H A R Q M A S H ’ A L I
15
Ана шундай шартли-рамзий тимсоллар Р.Зарёб ижодини янада бойитди ва китобхонларда
катта қизиқиш уйғотди. Юқорида таъкидлаганимиздек, адиб ижоди, унинг ҳикоялари афғон
адабиётида муҳим аҳамият касб этди. Хусусан, афғон ҳикоячилигининг ривожи ва тараққиёт
босқичида Р.Зарёбнинг асарлари ўзининг янгича шакл-шамойили ва мазмун-моҳияти билан
ажралиб туради, инсон ва ҳаёт воқелиги ўзига хос бадиий усуллар ёрдамида ифодаланади.
ҒУЛОМ ҒАВС ХАЙБАРИЙНИНГ ИЛМИЙ МЕРОСИ
ҲОЖИМУРОДОВ ҲОЖИМУРОД
тадқиқотчи, ТДШУ
Аннотация. Мазкур илмий мақолада таниқли афғон ёзувчиси ва адабиётшунос, тадқиқотчи Ғулом
Ғавс Хайбарийнинг ҳаёт йўли ва ижодий биографияси ўрганилади ва адиб ҳақида ҳозиргача маълум бўлган
маълумотлар доираси кенг ёритилади. Унинг Ҳиндистондаги Деҳли университетидаги ўқиш даври ва
Хайбарий Кобул радиосида сухандон , “Паштун жағ” (“Паштун овози”) журналида мудирлик даврлари
кенг ёритилади. Ғулом Ғавс Хайбарий паштузабон ёзувчи сифатида танилганлиги ва ижодий фаолияти
давомида у томонидан ёзилган бадиий асарлари ўрганилади. Бадиий асарларининг бош ғоялари ва у унда
кўтарилган муаммолар борасида сўз боради. Бундан ташқари, мақолада Ғулом Ғавс Хайбарийнинг
ҳозиргача нашр қилинган бадиий асарлари ва тадқиқотларининг батафсил рўйхати ҳам келтирилган.
Таянч сўз ва иборалар: афғон адабиёти, паштузабон адабиётр, ҳикоянавислик, қисса, тарихий
қисса,“Девона”,“Гулхан алангаси”,“Бўронлар”.
Аннотация. Эта научная статья исследует жизнь и творческую биографию известного
афганского писателя и литературоведа, исследователя Гулама Гауса Хайбари и охватывает
широкий круг информации об авторе, которая до сих пор известна. Также в статье широко
освещается времена учёбы Хайбарий в университете Дели в Индии и его трудовая деятельность в
качестве директора на радио и «Паштун Джаг» («Голос пуштуна»). Гулам Гаус Хайбари известен
как писатель, говорящий на пушту, и его произведения искусства изучаются на протяжении всей
его карьеры. В нем обсуждаются основные идеи произведения искусства и проблемы, которые оно
поднимает. В статье также приводится подробный список ранее опубликованных произведений
искусства и исследований Гулама Гауса Хайбари.
Опорные слова и выражения: Афганская литература, пуштунская литература, рассказы, рассказы,
исторический рассказ, «Девона», «Пламя огня», «Штормы».
Abstract. This scholarly article examines the life and creative biography of the famous Afghan writer and
literary scholar, researcher Ghulam Ghaws Khaybari, and covers a wide range of information about the
author that is still known. His time at Delhi University in India and his tenure as director of the Khyber
Pakhtunkhwa Radio speaker and the «Pashtun Jag» (Voice of Pashtun) magazine are widely covered.
Ghulam Gavs Khaybari is known as a Pashto – speaking writer and his works of art are studied throughout
his career. It discusses the main ideas of the work of art and the problems it raises. The article also provides
a detailed list of Ghulam Gavs Khaybari's previously published works of art and research.
Keywords and expressions: Afghan literature, Pashto literature, storytelling, short stories, historical
short stories, "Devona", "Fire campfire", "Storms".
