S H A R Q M A S H ’ A L I
98
ЗАРДУШТИЙЛИКНИНГ
БАРҲАЁТ
МАЛОИКАЛАРИ
УРАЗОВА
РАЪНО
Катта
ўқитувчи
,
НавДКИ
Аннотация
.
Авестошуносликда
амешаспенталарнинг
функционал
таҳлили
масаласида
фикрлар
хилма
-
хиллиги
ҳалигача
тугал
ечимини
топмаган
.
Ушбу
мақола
Авестода
амешаспенталар
,
яъни
ҳамиша
муқаддас
малак
сиймолар
(
эманациялар
)
функцияларининг
генизиси
ҳақида
фикр
юритади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Аҳура
Мазда
,
Арта
ваҳишта
,
Спента
армаити
,
Ваҳумана
,
Хшатра
Варйа
,
эманация
,
тажалли
,
эзгулик
,
ақл
-
идрок
,
адолатли
ҳукмдорлик
,
бутунлик
,
Ҳаурватат
,
абадий
барҳаётлик
,
Амэретот
.
Аннотация
.
Разнообразие
мнений
и
споры
по
вопросам
роли
амешаспентов
,
вечносвятых
и
бессмертных
эманаций
Ахура
Мазды
,
далеко
ещё
не
исчерпаны
.
Настоящая
статья
посвящена
функциональному
анализу
шести
эманаций
и
некоторых
язатов
,
т
.
е
.
божеств
из
пантеона
зороастризма
.
Опорные
слова
и
выражения
:
Ахура
Мазда
,
Арта
Вахишта
,
Спента
Армаити
,
Вахумана
,
Хшатра
Варья
,
эма
-
нация
,
проявление
,
благость
,
Святая
мысль
,
справедливая
власть
,
целостность
,
Хаурватат
,
бессмертие
,
Амэретот
.
Abstract:
It
is still far from exhausted the diversity of opinions and debate on the role of Amshaspands forever
immortal saints and emanations of Ahura Mazda. This article focuses on the functional analysis of the six emanations
and some yazats, i.e. deities from the pantheon of Zoroastrianism
.
Keywords and expressions
:
Ahura Mazda, Arta Vahishta, Spenta Armaiti, Vohuman, Hshatra Varya, emanation,
the manifestation, goodness, holy thoughts, the fair authority, integrity, Khaurvatat, immortality, Ameretot.
Зардуштийлик
,
Мазда
Ясна
дини
асл
мо
-
ҳиятига
кўра
энг
қадимги
якка
худолик
дини
сифатида
қаралади
.
Лекин
амалиётда
бу
дин
-
нинг
асосчиси
Заратуштранинг
вафотидан
кейин
қадимий
кўпхудолик
пантеонига
хос
маъбуд
ва
маъбудаларни
Аҳура
Мазданинг
ўзи
самовий
илоҳий
зотлар
этиб
яратган
,
деган
шаклда
илоҳиёт
тизимига
қайта
олиб
кирилган
.
Масалан
, “
Авеста
”
китобининг
бир
пораси
“
Яшт
”
китоби
бутунисича
айни
шу
кейин
илоҳиёт
тизимига
киритилган
маъ
-
будларга
ва
маъбудаларга
бағишланган
ал
-
қовлардан
иборат
.
Масалан
,
маъбуда
Арш
-
тоднинг
аёл
зот
сифатидаги
фукцияларига
алоҳида
тўхталмоқ
мақсадга
мувофиқ
.
Бу
маъбуда
Аҳура
Мазданинг
махсус
вазифа
-
дорлари
қаторида
туради
.
Унинг
етакчи
ва
-
зифаси
борлиққа
кўркамлик
бағишлашдир
.
Арштод
Яштнинг
бошловида
“
илоҳийвор
яралмиш
кўркамликка
,
Арштод
улуғлигига
шон
-
шарафлар
ва
алқовлар
бўлсин
”,
дея
дуо
келтирилган
.
Маъбуда
Арштодга
борлиқнинг
қўриқчиси
,
ростлик
,
тўғрилик
,
эзгу
оламни
кенгайтириш
каби
вазифалар
юкланган
.
Бу
каби
маъбуд
ва
маъбудалар
қаторида
Митра
,
Ардви
Сура
,
Аши
,
Зам
,
Тиштрия
,
Варахран
ва
бошқаларни
тилга
олиш
мумкин
.
Ҳолбуки
,
Зардушт
ўзи
ижод
қилган
даъваткор
қўшиқлар
“
Гоҳ
”
ларда
“
Яшт
”
ларда
мадҳ
этилган
маъбуд
-
ларнинг
бирортаси
учрамайди
.
Бу
мақолада
биз
маъбуд
ва
маъбудалар
-
дан
юқори
поғонада
турувчи
,
бевосита
Аҳура
Мазданинг
тажаллилари
ҳисоблан
-
миш
амешаспенталар
,
яъни
ҳамиша
барҳаёт
,
ўлмас
малак
сиймолар
,
уларнинг
Аҳура
Маз
-
да
иродасининг
ифодалари
сифатидаги
ма
-
қоми
ҳақида
фикр
юритамиз
.
“
Гоҳ
”
ларда
олий
инстант
,
бутун
борлиқ
-
нинг
эзгу
асосларини
яратган
Аҳура
Мазда
-
нинг
номи
унинг
вазифаларини
бажарувчи
олти
муқаддас
малак
зотлар
номлари
билан
тез
-
тез
алмаштириб
турилади
.
Бу
олти
малак
сиймо
аслида
Аҳура
Мазданинг
функцияла
-
ри
бўлиб
,
илмий
тилда
эманациялар
дейила
-
ди
.
Кўп
ҳолларда
ушбу
эманациялар
ҳам
“
Гоҳ
”
ларда
ўз
номлари
билан
эмас
,
балки
бажарадиган
функциялари
номи
билан
ата
-
лади
.
Шу
сабабли
тадқиқотчилар
малак
зот
-
ларни
алоҳида
персонификациялаб
(
шахс
-
лаштириб
)
қарашади
.
Бундай
ёндашув
Аҳу
-
ра
Мазданинг
яккалиги
ғоясига
зиддир
.
Мазкур
тафаккур
босқичи
мифологик
тимсоллардан
илоҳий
зотлар
тимсолларини
яратиш
томон
ўсиб
борган
.
Бу
жараён
эса
ижтимоий
билим
ва
тажрибаларга
,
маънавий
тасаввурларга
таянмай
иложи
йўқ
эди
.
Шу
S H A R Q M A S H ’ A L I
99
сабабли
зардуштийлик
илоҳиёт
тизими
поғо
-
налашган
шаклга
кирган
.
Жумладан
,
Аҳура
Мазда
энг
олий
мақомда
,
олти
нафар
аме
-
шаспенталар
унинг
эъзозида
,
атрофини
ўраб
туради
,
олий
ибодатни
ижро
этиш
бўйича
ҳар
бирининг
ўз
вазифаси
бор
.
“
Гоҳ
”
ларда
куйланишича
,
Аҳура
Мазда
Яратгувчи
(31.11),
Ҳимоячи
(44.4),
Мутлоқ
ҳукмдор
(43.1),
Кун
ва
тунни
яратгувчи
(44.5),
Ҳад
-
ҳудудсиз
,
яъни
боши
ҳам
,
охири
ҳам
йўқ
(31.7),
Қудратли
(45.6),
Ҳамма
нарсани
кўр
-
гувчи
(31.7),
Шафқатли
(33.11),
Олий
Бахт
эга
-
си
(34.13),
У
ҳақиқатгўй
(47.2)
ва
ҳоказо
.
Аҳура
Мазданинг
иродасини
ифодаловчи
амешаспенталар
мавжуд
деган
инонч
зардуш
-
тийлик
эътиқодининг
асосий
ғояларидан
биридир
.
Уларни
санаб
ўтамиз
:
Аша
-
Ваҳишта
(
Тартиб
-
интизом
),
Ваҳу
-
Мана
(
Ҳақиқатгўй
,
чинкўнгилли
)
Ҳшастра
-
Варйа
(
Қудратлилик
)
Спента
Армаитий
(
Муқаддас
давомийлик
)
Хаурватат
(
Бағри
бутунлик
,
тўла
тўкислик
)
Амеретот
(
ўлмаслик
,
комиллик
,
мукаммал
-
лик
).
Амешаспеталар
худди
олмос
(
тошлари
)
кўзлари
каби
,
биргаликда
Яккаю
-
ягона
Яра
-
тувчининг
иродасини
ифодалайдилар
1
.
Агар
алоҳида
-
алоҳида
олиб
қарайдиган
бўлсак
,
уларнинг
ҳар
бири
ўзига
хос
вазифа
-
ларни
бажаради
.
Яъни
,
биринчи
учликка
Худо
-
нинг
оталик
вазифалари
юклатилган
бўлса
,
ик
-
кинчи
учликка
онадошлик
вазифалари
юкла
-
тилган
2
. “
Кенжа
Авеста
”
да
уч
нафар
амешас
-
пенталар
(
Спента
Армаитий
,
Хаурватат
,
Аме
-
ретот
)
иштирок
этадилар
.
Улар
Аҳура
Мазда
-
нинг
она
худолари
ҳисобланган
.
Бу
амешаспен
-
талар
руҳий
оламда
оқилалик
,
сабрлилик
,
дўс
-
тоналик
каби
аҳуравий
хислатлар
ҳомийси
бўл
-
са
,
моддий
оламда
заминни
қўриқлагувчи
,
уни
пок
тутгувчи
ва
барака
ато
этгувчи
зотлардир
.
Спента
Армаитий
Аҳура
Мазданинг
қизи
,
сув
-
лар
маъбудаси
Ардвисура
Анаҳита
ва
кўплаб
яхшилик
илоҳалари
унинг
дўсти
ҳисобланади
.
Эрон
адабиётшунос
олими
С
.
Баҳор
ёзади
:
“
Баъзи
манбаларда
“
арамати
”
тарзида
қўлла
-
1
Прабхаананда
Свами
.
Гаты
Заратустры
//
В
кн
.:
Свя
-
щенные
писания
Востока
.
Краткий
путеводитель
/
Пере
-
вод
с
англ
. / –
М
.:
ООО
Изд
.
дом
София
, 2004. –
С
. 75–88.
2
Там
же
.
нилган
истилоҳ
“
замин
”
тарзида
таржима
қи
-
линган
.
Бизнингча
,
аслида
“
ара
-
мата
”
бўлиб
,
у
“
она
-
замин
”
маъносига
яқин
”
3
.
Авесто
орқали
зардуштийликнинг
бош
ма
-
саласи
–
илоҳиёт
асослари
ҳақида
фикр
юрит
-
ганда
,
Аҳура
Маздага
юкланган
яратгувчилик
хоссасининг
чекланмаганлигига
эътибор
қара
-
тиш
лозим
.
Аҳура
Мазда
борлиқни
эзгу
қилиб
,
ранг
-
баранг
дунёнинг
азалий
эзгу
тартибини
ҳар
соҳада
ҳимоя
қилиш
учун
турли
-
туман
эз
-
гу
нозирларни
ҳам
яратганига
зардуштийлар
-
нинг
имони
комил
бўлган
.
Аҳура
Мазданинг
якка
-
ягоналиги
тушун
-
часининг
узоқ
ўтмишда
шу
қадар
кенг
ва
эр
-
кин
талқин
қилиниши
тарихий
шарт
-
шароит
тақозоси
эди
.
Яъни
,
Аҳура
Маздага
яратув
-
чилик
функцияси
табиат
ва
жамият
,
бутун
борлиқ
,
чексиз
оламлардан
ташқари
инсон
онги
маънавий
дунёси
эҳтиёжи
бўлмиш
,
руҳо
-
ният
оламига
хос
илоҳий
зотлар
тизимига
та
-
аллуқли
эканини
қалбан
идрок
этиш
,
уни
эътиқод
объектига
айлантириш
,
мавҳум
руҳий
тушунчаларни
чин
ҳақиқат
даражасига
олиб
чиқиш
ўша
давр
учун
инсон
ақли
ва
тафак
-
кури
эришган
буюк
юксакликдан
далолат
эди
.
Бу
мавҳум
илоҳиёт
тизими
бир
қарашда
мураккаб
туюлади
.
Аслида
эса
,
уларнинг
вази
-
фалари
ягона
Аҳура
Мазда
иродаси
қудратига
боғлиқ
ҳолда
қаралса
,
ҳар
бир
илоҳий
зотнинг
ўз
ўрни
,
мавқеи
ва
даражаси
борлиги
яққол
кўринади
.
Бу
эса
зардуштийлик
узоқ
ўтмишга
айланган
бугунги
бир
шароитда
махсус
тадқи
-
қот
ва
шарҳларни
талаб
қилади
.
Масала
биринчи
галда
Аҳура
Мазданинг
зардуштийлар
наздидаги
талқинидан
бошла
-
нади
.
Аҳура
Маздани
якка
-
ёлғиз
Ҳақиқат
деб
,
унинг
Эзгу
Ният
,
Комил
Ақл
,
Олам
Шаҳриёри
каби
сифатларини
ўз
борлиғида
мужассам
бўлишини
орзу
қилган
Зардушт
Олий
яратгувчи
зотни
ягона
деб
билгани
Аҳунавад
Гоҳ
(
Ясна
: 28-
ҳоитийси
)
да
бун
-
дай
қайд
этилган
:
Сен
ҳақиқатан
Эзгу
ният
,
янги
аҳдимсан
Эътиқодим
қўшиғи
деб
танладим
сени
Токи
борлиқ
вужудимда
қалбим
тўрида
3
Қаранг
:
Авесто
.
Тарихий
-
адабий
ёдгорлик
. /
Асқар
Маҳкам
таржимаси
. –
Т
.:
Шарқ
, 2001. 304-
б
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
100
Очун
Беги
-
Шаҳриёри
ҳамда
Армаитий
Хислатларинг
билан
тўлсин
,
бўлсин
зиёда
.
Сендан
нажот
,
мадад
сендан
,
кутганим
Умид
шулким
севинч
ила
Яхши
кун
етказ
1
.
Ушбу
ҳоитий
(
қўшиқ
)
нинг
1-
бандидаёқ
Зардушт
Аҳура
Маздага
мурожаат
этиб
,
“...
аввал
-
азал
қўлларимни
сен
томон
ёзиб
,
ибодат
бағишлаб
яхши
кун
ва
севинчли
ҳаёт
орзусидадирман
.
Сенга
эътиқодимдан
ажаб
эрмас
,
ҳақ
рўёбга
чиқиб
,
Армаитий
доноли
-
ги
,
Ваҳу
Мана
ва
Олам
руҳи
(
Геуш
Урван
)-
ларнинг
кўнгли
чоғ
бўлса
”
2
, –
дейди
.
Ушбу
икки
лавҳа
(
қўшиқ
)
мазмунидан
аёнки
,
Зардушт
аввал
бошданоқ
Аҳура
Маз
-
дани
алоҳида
яккалик
мақомига
кўтарган
ҳолда
унинг
хислатларини
мужассам
этган
малоикалари
ҳақидаги
ғояни
ўртага
қўйган
.
“
Гоҳ
”
ларнинг
дастлабки
бандларидан
бош
-
лаб
ушбу
малоикалар
Ваҳу
Мана
,
Спента
Армаитий
,
Ҳшастра
Варйаларга
алоҳида
ўрин
берилган
.
Уларнинг
етакчиси
эса
одам
-
лар
билан
малоикалар
ҳамда
олий
инстант
–
Аҳура
Мазда
ўртасини
боғловчи
Ашаҳ
(
Арта
) –
Ҳақиқатдир
.
Демак
, “
Гоҳ
”
ларда
Аҳура
Мазданинг
як
-
калиги
ва
унинг
иродасини
рўёбга
чиқарув
-
чи
уч
малоика
,
ундан
иккитаси
эркак
ибти
-
доли
ва
бири
–
Спента
Армаитий
аёл
ибти
-
доли
илоҳий
яралмиш
зотлардир
.
Шу
ўринда
Авестонинг
кенжа
таҳрири
(“
Младоавеста
”, “The yang Avesta”)
таркибида
Яштлар
,
Видевдот
,
Виспаратлар
–
булар
Аҳу
-
ра
Мазданинг
хислатларини
олган
ва
иродаси
-
нинг
ижрочилари
сифатида
Арта
Ваҳишта
,
Хаурватат
ва
Амеретотлар
пайдо
бўлади
.
Авестошуносликда
ушбу
олти
илоҳий
малоиканинг
борлиги
зардуштийлар
наздида
Аҳура
Мазданинг
якка
-
ягоналигига
асло
соя
солмаган
.
Аксинча
,
Аҳура
Маздага
эътиқоду
1
Авестадан
ишимизда
келтириладиган
шеърий
пар
-
чаларнинг
таржималари
М
.
Исҳоқовга
тегишли
.
Баъзи
таржималарнинг
қўлёзмаларидан
фойдаланишга
рух
-
сат
этганлари
учун
устозга
чуқур
миннатдорчилик
билдирамиз
(
Муаллиф
).
2
Авесто
:
Гоҳлар
:
Уштаваити
Гоҳ
;
Аҳунаваити
Гоҳ
. /
М
.
Исҳоқов
таржимаси
. (
Қўлёзма
, 19-
б
.)
ихлос
,
унинг
мазкур
малоикаларида
мужас
-
сам
хислатларига
эришмоқлик
орқали
бўла
-
ди
,
деб
тушунилган
.
Аҳура
Мазданинг
эманациялари
бир
қанча
манбаларда
ўзига
хос
таърифланган
.
Жумла
-
дан
,
Асқар
Маҳкамнинг
ўзбек
тилига
таржи
-
масида
амешаспенталар
руҳий
оламда
сабрли
-
лик
,
дўстлик
каби
аҳуравий
хислатлар
ҳомий
-
си
,
моддий
оламда
заминни
қўриқлагувчи
,
уни
пок
тутгувчи
ва
барака
ато
этувчи
илоҳалар
,
дея
таърифланади
.
Спента
Армаитий
(
форсча
талқини
Сипандормаз
,
ер
илоҳаси
)
Аҳура
Мазданинг
қизи
сувлар
маъбудаси
Ардви
Сура
Анахита
ва
кўплаб
яхшилик
илоҳалари
унинг
дўсти
.
Спента
Армаитий
яратилмиш
жамики
мавжудотни
парвариш
қилади
.
Одам
-
лар
у
туфайли
файз
-
барака
топадилар
.
Аҳура
Мазда
уни
сурувларга
кўм
-
кўк
ўтлоқлар
яратиб
бериши
учун
бунёд
этди
.
У
ўн
минг
доривор
гиёҳнинг
соҳибидир
.
Яна
бир
ма
-
лоика
Хаурватат
,
яъни
Хурдод
деб
номланади
.
Хурдод
–
Авестода
“
Ҳавраватат
”,
паҳлавийда
“
Ҳурдод
”
ё
“
Хурдот
”. “
Комиллик
”, “
Тўғри
-
лик
”
маъноларини
ифодалайди
.
Асқар
Маҳ
-
кам
таъкидлашича
,
Спента
Армаитий
Аҳура
Мазданинг
Она
худолари
силсиласида
олий
ўринни
эгаллайди
3
.
Ҳинд
олими
Свами
Прабхаананда
ўзи
-
нинг
“
Зардушт
гоҳлари
”
асарида
ҳам
Аҳура
Мазданинг
иродасини
ифодаловчи
ўлмас
,
ҳамиша
барҳаёт
малоикалар
ҳақида
тўхта
-
либ
ўтади
.
Бу
олтита
амешаспенталар
худди
олмос
қирраларининг
жилвалари
каби
,
бир
-
галикда
яккаю
-
ягона
Яратувчининг
вазифа
-
ларини
бажарадилар
.
С
.
Прабхаананда
би
-
ринчи
учлик
оталик
вазифасини
бажарса
,
ке
-
йинги
учлик
онадошлик
вазифаларини
бажа
-
ради
,
деб
кўрсатиб
ўтган
4
.
Улар
биргаликда
амешаспенталар
гуруҳини
ташкил
қилиб
,
Аҳура
Мазданинг
Она
худолари
силсиласи
-
да
олий
ўринни
эгаллайдилар
.
3
Авесто
.
Тарихий
-
адабий
ёдгорлик
. /
Асқар
Маҳкам
таржимаси
. –
Т
.:
Шарқ
, 2001. 304-
б
.
4
Прабхаананда
Свами
.
Гаты
Заратустры
//
В
.
кн
.:
Свя
-
щенные
писания
Востока
.
Краткий
путеводитель
/
Пер
.
с
англ
. / –
М
.:
ООО
Изд
.
дом
София
, 2004. –
С
. 75–88.
S H A R Q M A S H ’ A L I
101
Она
-
заминда
сувларга
пушти
-
паноҳ
ҳисоб
-
ланмиш
яна
бир
малоика
Мурдоддир
.
У
Авес
-
тода
“
Амиритот
”,
паҳлавийда
“
Амурдод
”,
форсийда
“
Амурдод
”
ёки
“
Мурдод
”.
Маъноси
– “
умрбоқийлик
”, “
абадият
”. “
Гоҳ
”
ларда
Аҳура
Мазданинг
маъбудаларидан
, “
Кенжа
Авесто
”
да
малоика
амешаспенталардан
бири
ҳисобланади
.
Ушбу
малоиканинг
номи
малои
-
ка
Амурдод
билан
бирга
қўлланилади
.
У
зами
-
ний
ҳаётда
сувларга
пушт
-
паноҳ
бўлади
.
Айни
шу
амешаспенталар
(
азалий
ва
абадий
барҳаёт
малак
зотлар
)
моделининг
кетма
-
кетлиги
(
дои
-
мий
тартиби
)
ҳам
бежиз
эмас
.
Уларнинг
учта
-
си
эркак
,
учтаси
аёл
малак
сиймолар
деб
тал
-
қин
этилиб
,
ушбу
олти
малак
Аҳура
Мазда
-
нинг
“
дўстлари
”
деб
таърифланади
.
Бизнинг
-
ча
,
бу
таъриф
масалани
тўғри
акс
эттирмайди
.
Чунки
,
бу
олти
малоика
–
Аҳура
Мазданинг
иродасини
рўёбга
чиқарувчилар
.
Айни
чоғда
,
улар
Аҳура
Мазда
қудратининг
намоён
бўлиш
(
инъикослари
)
шаклларидир
.
Бошқача
айтган
-
да
,
эманациялар
тизими
Аҳура
Мазданинг
ўзини
ифода
этиш
шакллари
ва
иродаси
май
-
донларидир
.
Уларнинг
биринчиси
ва
энг
азиз
ҳисоблангани
Ваҳу
Мана
–
эркак
жинсига
мансуб
зот
.
Атаманинг
луғавий
маъноси
“
Эзгу
ўй
,
яхши
ният
”.
Намоён
бўлиш
қиёфаси
“
Олам
руҳи
”
деб
улуғланувчи
Муқаддас
ҳўкиз
тимсоли
.
Унинг
вазифаларидан
бири
чорва
ҳимояси
ҳисобланган
.
Иккинчиси
Арта
Ва
-
ҳишта
(“
Ордубиҳишт
”) –
Ҳаққоний
беҳиш
-
тийлик
,
жаннатийлик
ғояси
.
Учинчиси
–
Спента
Армаитий
осойиш
,
оқиллик
,
фаровон
-
лик
малак
сиймоси
.
Тўртинчиси
–
Хшастра
Варйа
(
Шаҳриёрлик
),
яъни
жамият
тараққиё
-
тининг
юксалиш
поғоналарида
уни
бошқариш
билан
боғлиқ
функция
эгаси
.
Бешинчиси
Ха
-
урватат
саломатлик
,
бағри
бутунлик
,
мукам
-
маллик
,
оламнинг
бутунлиги
ғоясидир
.
Аме
-
ретот
олтинчи
малак
ҳисобланиб
,
у
абадий
барҳаётлик
,
ўлмаслик
ғояларидан
иборат
.
Ушбу
тизимнинг
ижтимоий
асослари
ўз
даври
жамият
ҳаётининг
мифологик
тасаввурларда
акс
этиши
бўлиб
,
ердаги
кундалик
реал
ҳақи
-
қатни
самовийлаштириш
орқали
юзага
келган
.
Шуниси
муҳимки
,
ушбу
эманациялар
–
“
Аҳура
Мазданинг
иродат
тимсоллари
”
ўз
тизимида
жинсларга
ажратилган
.
Тизим
бо
-
шида
Аҳура
Мазда
–
гўё
оила
моделида
ота
,
Эзгу
ният
малак
сиймоси
отанинг
ўз
оиласи
барқарорлиги
,
бахти
иқболи
учун
хизмат
қилади
.
Эзгуликнинг
мукофоти
(
ажри
)
Арта
Ваҳишта
Ж
аннатий
ҳақиқат
томонидан
етказилса
,
Спента
Армаитий
борлиқ
осойиши
ва
оқилона
яралмиш
замин
малоикаси
,
ундан
тўқлик
,
фаровонлик
,
хотиржам
,
барқарор
ҳаёт
ато
бўлади
.
Шаҳриёрлик
навбатдаги
эманация
бўлиб
,
унинг
функцияси
оқилона
адолатли
бошқарувдир
.
Қолган
икки
аёл
эманация
бор
-
лиқнинг
ягоналиги
ва
ўлмаслигидир
.
Бу
таҳ
-
лилдаги
аёл
жинсига
мансублик
ўз
навбатида
жамият
ҳаётининг
ижтимоий
,
иқтисодий
,
сиё
-
сий
асосларини
мужассам
этади
1
.
Эманация
-
лар
тизимининг
тенг
ярми
аёл
жинсига
мансуб
талқин
қилиниши
Зардушт
“
Гоҳ
”
ларидаёқ
аниқ
кўзга
ташланади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
юқорида
келти
-
рилган
фикрлар
давомида
туриб
,
Аҳура
Мазда
ва
унинг
хислатлари
мажмуи
бўлмиш
малоикалар
тизими
зардуштийликнинг
бир
-
ламчи
илоҳиёт
туркуми
деб
қаралади
.
Бу
туркум
олий
илоҳий
зотнинг
кенг
кўламли
,
хатто
чексиз
функциялари
ифодаларидир
.
Илоҳий
функцияларнинг
олий
даражаси
амэшаспенталарда
мужассамки
,
улар
Аҳура
Мазданинг
тажаллиларидир
.
Улардан
қуйи
-
роқда
иккинчи
поғона
илоҳиёт
туркуми
–
язадлар
деб
номланади
ва
улар
асосан
,
Авес
-
тонинг
“
Яшт
”
наскида
жойлашган
алқовлар
орқали
маълумдир
.
Язадларнинг
мураккаб
функциялари
алоҳида
муаммо
бўлиб
,
махсус
тадқиқот
масаласидир
.
1
Исҳоқов
М
.
Қадимги
давлатчилигимиз
тарихидан
. //
Таълим
муаммолари
, 2006.
№
1. 18–19-
б
.
