Паст сифатли, юқори карбонатга эга бўлган Марказий Қизилқум (МҚ) фосфоритлари мамлакатимизнинг асосий фосфат хом ашёси ҳисобланади ва улардан турли даражада фосфор тутган оддий ва комплекс ўғитлар ишлаб чиқарилади. Ушбу фосфоритлар асосий компонент (Р2О5) бўйича жуда камбағал. Мазкур фосфат хом ашёси (ФХА) захираларининг катталигига қарамай, ундаги Р2О5 нинг миқдори ўртача 16,2% га тенг. Ҳозирги кунда фосфоритлардан фойдаланишнинг турли усуллари мавжуд: термик бойитиш, тўғридан-тўғри кислотали ва турли реагентлар билан қайта ишлаш ва бошқалар. Бугунги кунда кенг қўлланилаётган усуллардан бири бу фосфоритларни сульфат кислотали қайта ишлашдир.
В статье представлены принципы, которые заложены в методах, а также сами методики, применяющиеся для исследования роговицы: биомикроскопия, пахиметрия, топографическая кератотопография, оптическая когерентная томография, конфокальная микроскопия и эндотелиальная биомикроскопия. Использование традиционных и современных высокотехнологичных методов исследования роговицы позволяет проводить раннюю и дифференциальную диагностику в сложных клинических случаях, мониторинг лечения, а также
прогнозировать течение и исходы заболеваний роговой оболочки.
Парентеральное питание (ПП) —наиболее сложный и технологичный вариант клинического питания, осуществляемый путем внутривенного введения в организм питательных веществ. Оно предназначено для больных, у которых невозможно или недостаточно применение других способов питания и занимает высшую ступень в иерархии вариантов клинического питания, поскольку считается наиболее сложным как по технике проведения, так и по разнообразию принятия решений при его назначении в клинической практике у наиболее тяжелого контингента больных. Одной из основных причин смерти у пациентов при полиорганной недостаточности, является развитие иммунного и воспалительного ответа. Ряд исследований показал снижение тяжести и частоты развития септических осложнений, у пациентов на энтеральном питании, после тяжелых механических и термических травм, после объёмных оперативных вмешательств, также оно позволяет сохранять и поддерживать барьерную функцию кишечника, что предотвращает транслокацию микрофлоры. Исходя из вышесказанного, можно предположить, что энтеральное питание будет иметь положительный эффект и на течение при полиорганной недостаточности.
Актуальность проблемы. Сложности диагностики заболеваний орбиты общеизвестны. Особенно трудна внутривидовая дифференцировка среди множества встречающихся здесь опухолевых, псевдоопухолсвых, воспалительных, сосудистых, эндокринных и других заболеваний, проявляющихся симптомокомплексом одностороннего экзофтальма [Берадзе И.Н., 1978; Бровкина А.Ф., 1993].
Злокачественные внутриглазные новообразования являются основной причиной смерти больных с заболеваниями органа зрения, при этом, от метастазов в первые 5 лет после энуклеации погибает 45-48% больных [Алексеева И.Б., 1990, Бархаш С.А.1978, Бровкина А.Ф..1991, 1997; Keizer R.W.. Viclvoyc G.L.,1986],
Наиболее частым злокачественным новообразованием у детей является ретинобластома. По данным разных авторов, частота ее встречаемости 1 случай на 14000 - 35000 новорожденных. [Боброва Н.Ф. и Вит В.В., 1993; Бровкина А.Ф., 1997; Provenzale J.M.,et al.,1995; Skulski M., et al., 1997; Weber A.L., Mafee M.F, 1992; Wilms G., et al., 1989]. Частота больных с наиболее злокачественной внутриглазной опухолью у взрослых - увеальной меланомой в последнее время достигла 7-9 человек на 1 миллион населения [Бровкина А.Ф., 1997; Котслянский Э.О., 1989; Юшко Н.А., Пескова Л.И., Каленич Л.А., 1989; Peyster R.G., Augsburger J..I., Shields J.A., 1988; Romani A.. Baldeschi L., ct al 1998; Scott I.U., 1998].
Принципиальное различие в тактике лечения, в зависимости от стадии развития, размеров и топографии опухоли, а также серьезность прогноза при ретинобластомах и меланомах резко повышают требования к точности их дифференциальной диагностики. Вместе с тем, число диагностических ошибок при опухолях глаза продолжает составлять 10-30% даже при применении комплексного клинико-инструментального исследования в специализированных офтальмологических центрах [Терновой С.К., Панфилова Г.В., Рогожин В.А., 1979; Фридман Ф.Е, Малюта Г.Д, Кодзов М.В.. .1995; Song G.X., 1991].
Широко применяемые в офтальмологической практике традиционные методы диагностики (офтальмоскопия, гониоскопия, диафаноскопия, флюоресцентная ангиография, лабораторные исследования) оказываются недостаточными для получения исчерпывающей информации о локализации, характере роста и распространенности объемных патологических образований глаза и орбиты. Это обстоятельство и не вполне удовлетворительные результаты хирургического лечения являются причинами высокой летальности больных [Муратова Т.Т., Нигманова Н.Х., Козловская Г.М.. 1989., Начес А.И., 1980; Черемисин В.М., Труфанов Г.Е., Холин А.В., 1991]. Несвоевременное либо ошибочное распознавание патологических процессов орбиты приводит к резкому ухудшению зрительных функций, вплоть до слепоты, а в ряде случаев и к смерти больного [Южаков А.М., Травкин А.Г., Киселева О.А.,1991]. Все это определяет важность своевременной и точной диагностики заболеваний орбиты, с одной стороны, и трудность такой диагностики - с другой [Габуния Р. И., Колесникова Е.К., туманов Л.Б., 1982].
Тот факт, что орбита закрыта от непосредственного осмотра и пальпации костными стенками и глазным яблоком, указывает на преимущество лучевой диагностики в сравнении с другими методами обследования. В арсенале клиницистов имеется большое разнообразие методов клинико-лучевой диагностики патологии орбиты, однако, на настоящий момент сведения в литературе об их разрешающие возможности и значимость в сопоставительном аспекте являются неполными и нс до конца изученными. До сих пор нс определена приоритетность использования того или иного инструментального исследования, их последовательность и целесообразная комбинация. Это затрудняет выбор оптимального стандартизированного подхода для диагностики и адекватного лечения [Черемисин В.М., Труфанов Г.Е., 1993, Weber A.L., Sabates N.R., 1996; Wenig В.М., Mafee M.F.,1998].
Таким образом, изучение этих и других вопросов, способствующих улучшению диагностики и лечения больных с новообразованиями глаза и глазницы, следует признать актуальными.
Цель исследования. Сравнительная оценка возможностей магнитно-резонансной томографии и разработка алгоритмов комплексной лучевой диагностики объемных образований органа зрения. Для решения этой цели нами поставлены следующие задачи.
1. Изучить нормальную картину магнитно-резонансного изображения органа зрения в сравнении с другими методами визуализации.
2. Выяснить возможности магнитно-резонансной томографии, ультразвукового исследования и компьютерной томографии в выявлении и оценке внутриглазных новообразований.
3. Определить роль и место магнитно-резонансной томографии в дифференциальной диагностике объемных патологических образований глазницы в сравнении с другими лучевыми методами исследования.
4. Определить показания и разработать алгоритм к комплексному применению рентгенографии, ультразвуковому исследованию, компьютерной и магнитно-резонансной томографии для диагностики объемных образований органа зрения.
Научная новизна.
В настоящей работе впервые дано подробное и детальное описание комплексного клинико-лучевого обследования, с обобщением и стандартизацией магнитно-резонансной, компьютерной и ультразвуковой семиотики объемных патологических образований глаза и глазницы. Проведенные клинико-инструментальные исследования позволили определить диагностическую ценность и разрешающие возможности каждого из применяемых методов. Изучены, уточнены и дополнены УЗИ, КТ и МРТ-признаки объемных образований органа зрения с учетом использования низкопольного магнитного поля и аппарата УЗИ общего назначения. Новым является разработанный стандартизированный диагностический алгоритм обследования больных с данной патологией, благодаря которому улучшена доопсрационная диагностика опухолевых и других заболеваний органа зрения и снижена суммарная лучевая нагрузка на пациента.
Выводы
1. MPT даст возможность изучить вес мягкотканыс анатомические компоненты глазницы, вплоть до оболочек зрительного нерва и периневрального ликворного пространства, область вершины орбиты и хиазмально-селлярную область, а также оценить состояние прилежащих структур головного мозга и лицевого черепа. Метод ограничен в оценке изменений костных стенок глазницы.
2. МРТ уступает в выявлении характерных признаков ретинобластомы (наличие кальцината). При этом чувствительность МРТ составила 66,6%, в то время как для УЗИ и КТ эти показатели составили 96,1 и 100% соответственно. Но при распространении опухоли рстробульбарно за пределы глазного яблока (при 3-4стадии) информативность МРТ значительно возрастает. При увеальной меланоме чувствительность и специфичность МРТ достигает 100%.
3. И МРТ и КТ обладают высокой степенью выявляемое™ (98,1% и 95,8% соответственно) доброкачественных опухолей орбиты, как первичного, так и вторичного происхождения. Но при этом МРТ является предпочтительным методом исследования. Особенно велика информативность МРТ при подозрении на наличие опухоли краниоорбитальной локализации и псевдоопухоли. Чувствительность метода при этом составляет 90,9% и 91,6% соответственно
4. В части случаев с помощью УЗИ возможна дифференциация между инкапсуллированными и диффузными новообразованиями, что облегчает постановку диагноза. Однако, при локализации патологического процесса у вершины орбиты диагностическая ценность УЗИ уменьшается. В подобных случаях целесообразно использовать МРТ.
5. В выявлении первичных и вторичных злокачественных опухолях глазницы и МРТ и КТ достаточно информативны (чувствительность 97,2% и 95,4% соответственно), но наиболее исчерпывающую информацию о состоянии костных стенок даст КТ. При распространении процесса интракраниально ценность МРТ значительно увеличивается, особенно с использованием метода контрастного усиления.
6. Разработанный алгоритм комплексного клинико-лучевого обследования больных с использованием УЗИ, КТ и МРТ является наиболее эффективным в диагностике объемных патологических образований глаза и глазницы, позволяющий сократить до адекватного минимума суммарную лучевую нагрузку на больного и диагностический период, исключая дублирования методик исследования и выбирая наиболее информативный в каждом конкретном случае, что в свою очередь позволяет разработать соответствующую тактику лечения и снизить уровень инвалидизации больного.
Sun’iy yo‘ldoshning radar tadqiqotlari ma’lumotlari asosida kartomctrik va morfomctrik hisob-kitoblar majmuasi amalga oshirildi. Sug‘orish tarmog‘i va drenaj havzalari xaritalari GAT dasturlari asosida avtomatlashtirilgan tartib-qoidalar yordamida tuzilgan. Mavjud kartografik baza va uslubiy modellashtirish apparati keyinchalik murakkab morfometrik ko'rsatkichlar, tayanch va qoldiq yuzalar, shuningdek, boshqa relyef parametrlari xaritalarini tuzish imkonini beradi.
Vatanimiz milliy mustaqillikni qo‘lga kiritganidankeyin tarixiy haqiqatni mafkuraviy tazyiq va ta’sirlardan xoli tarzda, xolisona vahaqqoniy, adolat va tarixiylik nuqtai nazaridan xalqimizga etkazish imkoniyatiyuzaga keldi. Surxon vohasidagi etnik guruhlarning yuzaga kelish tarixi etnik shakllanishi uzoq davom etgan murakkab jarayondir.
«Анестезиология и реаниматология – одна из самых сложных и трудных специальностей, требующая от врача широкого спектра интеллекта, глубоких знаний и ловкости одновременно».
Совершенствование детской реанимационной службы и повышение качества помощи детям, находящимся в критическом состоянии, является одним из основных направлений организации здравоохранения Республики Узбекистан. Независимо от местонахождения больного доступность и качество медицинской помощи на реанимационном этапе лечения зачастую предопределяет исход основного заболевания. В связи с существенными различиями в характере анатомо-физиологических особенностей и патологических процессов у детей критические ситуации встречаются чаще, чем у взрослых.
«Ребенок не является миниатюрным взрослым, его тело имеет свои анатомо-физиологические особенности и на протяжении всего детства претерпевает характерные возрастные изменения».
Анатомо-физиологические особенности детского организма являются одним из основных факторов, определяющих этиологию процесса у детей, механизм развития и исход критического состояния. В педиатрии для описания анатомо-физиологических особенностей детского организма широко используется классификация, где детство делится на шесть периодов:
1. Младенческий период (неонатальный период) – до 4 недель.
2. Период грудного вскармливания – от 4 недель до 1 года.
3. Дошкольный (детсадовский) период – от 1 до 3 лет.
4. Дошкольный период – от 3 до 6 лет.
5. Младший школьный возраст (от 7 до 11 лет).
6. Старший школьный возраст (от 12 до 18 лет).
Интенсивная терапия и реанимация является одним из важнейших разделов такого научно-практического направления, как анестезиология и реаниматология. Практические методы нашей специальности (респираторная поддержка, трансфузионно-инфузионная терапия, интубация трахеи, нутритивная поддержка, эфферентные методы детоксикации и др.) такие же, как и организация службы в большинстве учреждений здравоохранения.
Анализ потребностей считается краеугольным камнем английского языка для конкретных целей (ESP). Концепция анализа потребностей менялась на протяжении десятилетий. На начальных этапах ESP( 1960-е и начало 1970-х годов) анализ потребностей состоял в оценке коммуникативных потребностей учащихся и методов достижения конкретных целей обучения. В настоящее время задачи анализа потребностей гораздо сложнее: он направлен
на сбор информации об обучающихся и определение целевой ситуации и среды изучения ESP.
В данной статье изучается прагмалингвистические особенности в газетных статьях составленных как на английском, так и на узбекском языках. Прагмалингвистика, междисциплинарная область, изучающая язык, используемый в компьютерном программировании, и его влияние на естественный язык, служит теоретической основой для этого исследования. Основная цель состоит в том, чтобы провести тщательный анализ различных структурных паттернов, лексического выбора и стилистических элементов, преобладающих в этих текстах, с целью выявления глубокого влияния прагмалингвистических факторов. Изучая эти лингвистические аспекты, данное исследование стремится улучшить наше понимание сложной динамики, лежащей в основе газетных коротких сообщений на английском и узбекском языках, проливая свет на постоянно развивающийся характер использования языка в цифровую эпоху. Полученные результаты не только вносят вклад в существующие знания о лингвистических свойствах этих текстов, но также дают ценную информацию о симбиотических отношениях между компьютерным программированием и естественным языком, особенно в сфере газетного дискурса.
Проблема децентрализации финансовых ресурсов и полномочий привлекала множество научных исследований, но ни одно из них не выявило критерия определения оптимального уровня централизации или децентрализации бюджетных средств в доходной части местного бюджета. Для ответа на вопрос, что лучше: фискальная централизация или децентрализация, призвана теория фискального федерализма. Налоговый федерализм является одним из основных объектов исследования в государственном секторе экономики и отражает сложную закономерность взаимоотношений между бюджетами разных уровней.
Jahon bozoridagi ion almashinuvchi smolalar orasida kuchli asosli anionitlar va kuchli kislotali kationitlar muhim rol o'ynaydi [1]. Rangli va nodir metallarni murakkab aralashmalardan ajratish uchun ishlatilgan ionitlarga misollarni ko'plab ishlarda [2-9] uchratish mumkin.
Maqolada mis va nikel ionlarining muqobil sorbsion material - Larix sibirica igna barglarida sorbsiyasi 200 °C, 250 °C, 400 °C haroratlarda o'rganilgan. Sorbsiya izotermlari Langmyur, Freundlix, Temkin va Dubinin-Radushkevich modellari yordamida olingan va hisoblangan. Aniqlanishicha, Cu2+ va Ni2+ ionlarining sorbsiya jarayonlari Lengmyur modelida eng yaxshi tasvirlangan
Long Short-Term Memory (LSTM) modeli bir tur neyron tarmoq modellash algoritmi bo'lib, matematikaviy model hisoblanadi. U o'quvni o'zlashtiradi va murakkab, o'quvni modellari yaratish va aniqlash uchun ishlatiladi. LSTM modeli o'quvning uzluksiz, qo'shimcha o'rganish modelini o'zlashtirishda samarali bo'lib, xotirada turli holatlarni saqlash imkonini beradi.
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi. Globallashgan davrda JSST ning ma’lumotlariga ko‘ra XXI asrning mua’mmolaridan biri bu polipragmaziyadir.Polipragmaziya oqibatida jigar kasalliklari eng yetakchi o‘rin egallaydi. Buning asosiy sabablari nazoratsiz, sababsiz ko‘p miqdorda dori vositalarini qabul qilish bilan bog‘liq bo‘ladi. Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari xozirgi kunda eng ko‘p ishlatiladigan dori vositalari guruxlariga kiradi. Bu dori vositalari keng foydalanilishining asosiy sabablari og‘riq qoldiruvchi xususiyatining borligidir. Xozirgi kunda polipragmaziya yatrogeniya natijasi bo‘lib sog’liqni saqlashning jiddiy mua’mmolariga aylangan. Dori vositalarining farmakoterapevtik xususiyatlarini pasaytirishi bemorlarning davolash xarajatlarini oshishiga sabab bo‘ladi. Buning oqibatida polipragmaziya mua’mmosi nafaqat tibbiy balki ijtimoiy mua’mmolar ekanligini va unga yechim topishni dolzarb vazifa ekanligini ko‘rsatadi.
Hozirgi kunda O‘zbekiston sog‘liqni saqlash sohasida tibbiyot amaliyotida polipragmaziya holatlarini kamaytirish bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 191-sonli 18.06 sonli buyrug‘i 2010 yildagi “Dori-darmonlarni buyurish va tibbiy-profilaktika muassasalarida bemorni dori darmonlarni qabul qilish, saqlash va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni, shuningdek dorixonalar tomonidan aholiga dori-darmonlar retsepti asosida tasdiqlash to‘g‘risida” ishlab chiqilgan.(29.06.2010 N 2118 da Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30 dekabr 2019 yildagi qarori. PQ-4554"O‘zbekiston Respublikasi farmasevtika sanoatida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida".
Bu dori bilan o‘zaro ta’sir qilish muammosiga bo‘lgan qiziqishning ortishi va farmakologik ta’sirlarni rivojlantirish mexanizmlarini va yallig‘lanishga qarshi preparatlarni birgalikda qo‘llash bilan salbiy dori reaksiyalari xavfini o‘rganishning muhimligi sababidir.
Keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, hozirgi vaqtda polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan kurashish har qanday yoshdagi bemorlarga tibbiy yordam ko‘rsatishda muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Bu esa ushbu bemorlarni davolashda dori vositalarini eng samarali va xavfsiz ishlatishga qaratilgan chora tadbirlarni ishlab chiqish zarurligini taqozo etadi, tibbiy yordam sifatini yaxshilaydi va dori reaksiyalari sonini kamaytiradi.
Jigarning morfofunktsional holatini o‘rganish morfologiya va klinik bioqimyo mo’taxassislarining metabolizmning muhim roli, plazma oqsillari va lipoproteinlarning sintezi, bilirubinning konyugatsiyasi va safro hosil bo‘lishi, detoqsifikatsiya va boshqa muhim funktsiyalar (O.G. Arkhipova, 2010; I.M. Rosly, Yu.A. Shulyak, 2014).
Jigar ovqat hazm qilish tizimining patologiyasi inson kasallanishi va o‘lim holatlarining strukturasida yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Ovqat hazm qilish tizimining kasalliklari rivojlanishning buzilishi, dietaning buzilishi va ovqat hazm qilish jarayonining tarkibiy va funktsional holatiga asoslangan.
Ovqat hazm qilish tizimi ba’zan oshqozon-ichak trakti deb ataladi, lekin na nomi na vazifalari to‘liq ushbu sistemaning tizimi komponentlarini ta’riflaydi. Jigar ovqat hazm qilish tizimi organlari, qon ivishi omillari va hazm bilan bog‘liq bo‘lmagan gormonlar ishlab chiqarishda, qondagi zaharli moddalarni organizmdan chiqarib tashlashda, kimyoviy dorilar natijasidagi o‘zgarishlarni muvozanatini saqlashda, shuningdek, tananing immun javob reaksiyalarida ishtirok etadi (P. A. Yelyasin, S. V.Zalavina 2018).
Jigar shikastlanishi nafaqat viruslar yoqi gepatotropik toqsinlar, balki ko‘plab preparatlar (Homeriki S.G., 2008) bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Odatda, bu dori vositalariga nisbatan yuqori sezuvchanlikka ega bo‘lgan va insonning individual genetik xususiyatlariga bog‘liq bo‘lgan shaxslarda sodir bo‘ladi. O‘tkir shikastlanish organ parenximasida gepatotsitlarga sitotoksik yoqi sitolitik ta'sir tufayli, safro chiqarish tizimining elementlarida (kolestatik lezyonlar) yoqi kombinatsiyalangan bo‘lishi mumkin. Turli ma'lumotlarga ko‘ra, klinik jihatdan aniqlangan sariqlik holatlarining 5% dan ortig‘i dori vositalariga qabul qilish bilan bog‘liq. Shu bilan birga, 10% hollarda noma'lum etiologiyaning surunkali gepatit bilan og‘rigan bemorlarni tekshirishda laboratoriya parametrlarining o‘zgarishi dori vositalariga qabul qilish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin (Davies M. H., 2010).
Taxminan 90% hollarda virusli gepatit o‘tkir boshlanishi (Gomeriki S.G., 2008).
Qonda alaninaminotransferaza (ALT) ning faolligi ikki barobardan ziyodroq, bu gepatotsitlar sitolizining belgisi. Bu ferment apikal gepatotsitler membrana va o‘t yo’llari epitelial hujayralari ham mavjud, chunki ishqoriy fosfataza (IF) o‘sish, xolestaz fermentativ marker hisoblanadi. Ushbu fermentlarning nisbati bilan patologik jarayonning tabiati (Lazebnik L.B., 2009) baholanishi mumkin. O‘tkir preparatvor gepatit ko‘p jihatdan o‘tkir virusli gepatitga o‘xshaydi. Klinik ko‘rinishlar asosan morfologik substrat bilan belgilanadi va nekrotizatsiyalangan jigar to‘qimalarining topografiyasi va hajmiga bog‘liq (Laskin D.L., 2010).Jigar yetishmovchiligi rivojlanishi (Ishak K. G., 2011) bilan og‘rigan, o’tkir gepatitga dorilarni olib tashlashda tez teskari rivojlanish bilan o‘pkadan farq qiladi.
Jigarning funktsiyasi va tuzilishini uning regeneratsiya bilan tiklash vazifasi katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu organizmning hayotiy faoliyati davomida bajaradigan funktsiyalarning o‘ziga xos xilma-xilligi bilan izohlanadi. (Tarmakova S.S., 2011).
Ushbu muhim organning patologiyasi va uning terapiyasi masalalarini o‘rganishda laboratoriya va qishloq xo‘jalik hayvonlarida keng qamrovli tadqiqotlar o‘tkazish oqlanadi, chunki bu laboratoriya sharoitida eksperimentdan ko‘ra ko‘proq inson va hayvon kasalliklarida preparat vositalarining ta'sirini baholashda (Karataev A.R., 2014).
Jigar kasalliklarida jigar va ichak mikroflorasi organizmdagi oqsidlovchi reaktsiyalar orqali toksik birikmalardan tananing to‘siq vazifasini bajaradigan ikkita asosiy detoqsifikatsiya tizimi yoqi ichakdagi gidrolitik va restorativ jarayonlar (Shenderlar,2018). Jigar va ichak mikroflorasi organizmdagi gomeostaz tizimini birgalikda tartibga soladi, bu ularning yaqin o‘zaro ta'sirini ko‘rsatadi.
Natijada, jigar shikastlanishi ichakda yashovchi mikroorganizmlarning tarkibiga ta'sir qiladi va uning normalizatsiyasi orqali jigarning funktsional holatini yaxshilash mumkin. (Bondar, Podymova, Zolotarevskiy, 2015; Plyush, 2014; Sarkisov, 2010; Chernux, 2019).
Ular samarali va zaharli bo‘lmagan yallig‘lanishga qarshi preparat rag‘batlantirish agentlari topish istiqbolli yo'nalishlaridan biri asosi bo‘lib xizmat qiladi, shuningdek, zararlangan jigarda tiklash jarayonlarini rag‘batlantirish ba'zi tamoyillarini shakllantirish imkonini beradi, chunki, bu tadqiqotlar natijalari, nazariy va amaliy qiziqish bor.
Hozirgi vaqtda jigarda patologik jarayonlarni o‘rganishga tavsiflovchi yondashuv yetarli emas. Organlar va to‘qimalarda o‘zgarishlarni aniq va ob'ektiv baholash uchun morfologik, xususan, morfometrik, tadqiqot usullari va olingan ma'lumotlarning statistik tahlilini keng qo‘llash kerak, bu nafaqat o‘rganilayotgan hodisalarning xarakterini va tavsifini baholashning aniqligini oshiribgina qolmay, balki morfologik tashxisni ham ob'ektivlashtiradi [Volkov V.P., 2016].
Eksperimentda va odamlarda turli patologik sharoitlarda adabiyotda [Pigolkin Yu.I.,Bogomolov D.V., 2012, Komori K., Nagino M., Nimura Y., 2016] morfometrik ko‘rsatkichlar tasvirlangan: o‘rtacha diametri va gepatotsitlarning o‘rtacha maydoni, gepatotsitlarning kesilishi o‘rtacha maydoni, parenximaning nisbiy maydoni, parenximatoz zichligi, parenximaning kesish maydonining ulushi, gepatotsitlarning umumiy hajmi, Markaziy tomirlarning yadrolari, sinusoid kapillyarlar, Portal traktlari. Mavjud ko‘rsatkichlar ham solishtirish mumkin emas, yoqi ba'zan qarama-qarshi [Zaxarash A.D., 2015, Tsai G.E., KoposovaS.A., 2018].
Ilmiy manbalarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, normada va patologiyada intraorgan qon aylanish va o‘t yo’llari haqida deyarli hech qanday morfometrik ma'lumotlar mavjud emas. Tahlil usuli va texnikasi sezilarli darajada farq qiladi – qo‘lda morfometriyadan (G.G. Avtandilovning tursimon oqulyar o‘lchagichlari) avtomatik ravishda (mahalliy va xorijiy dasturlardan foydalangan holda kompyo’ter tahlili) turli darajadagi o‘sish, tasodifiy ko‘rish sohalarida, 3-5 yoqi har bir gistologik kesmada kamida 10-15 ko‘rish maydonlarida.
Jigarning morfofunktsional holatini tahlil qilishning gistologik usullari turli etiologiyalarning jigar kasalliklarini tashxislash va differentsial tashxislashda keng qo‘llaniladi. Biroq, ularning natijalari har doim ham bo’tun organ strukturasining buzilishini aks ettirmaydi [Bulatova I.A., 2012]. Bularning barchasi birgalikda tadqiqotchilarning jigar patologiyasini baholashning yangi usullarini izlashga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, bu jigar patomorfologik tuzilmalaridagi o‘zgarishlar mezonlarini mikpreparat baholash bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.bir nechta yallig‘lanishga qarshi vositalar, ya'ni polipragmaziya holatida.
Hozirgi kunda O‘zbekiston sog‘liqni saqlash sohasida tibbiyot amaliyotida polipragmaziya holatlarini kamaytirish bo‘yicha faol ishlar olib borilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 191-sonli 18.06 sonli buyrug‘i 2010 yildagi “Dori-darmonlarni buyurish va tibbiy-profilaktika muassasalarida bemorni dori darmonlarni qabul qilish, saqlash va ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizomni, shuningdek dorixonalar tomonidan aholiga dori-darmonlar retsepti asosida ta’tilni tasdiqlash to‘g‘risida” ishlab chiqilgan. (29.06.2010 N 2118 da Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ro‘yxatga olingan). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30 dekabr 2019 yildagi qarori. PQ-4554"O‘zbekiston Respublikasi farmasevtika sanoatida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida".
Bu dori bilan o‘zaro ta’sir qilish muammosiga bo‘lgan qiziqishning ortishi va farmakologik ta’sirlarni rivojlantirish mexanizmlarini va yallig‘lanishga qarshi dori vositalari birgalikda qo‘llash bilan salbiy dori reaksiyalari xavfini o‘rganishning muhimligi sababidir.
Keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, hozirgi vaqtda polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan kurashish har qanday yoshdagi bemorlarga tibbiy yordam ko‘rsatishda muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Bu esa ushbu bemorlarni davolashda dori vositalarini eng samarali va xavfsiz ishlatishga qaratilgan strategiyani ishlab chiqish zarurligini taqozo etadi, tibbiy yordam sifatini yaxshilaydi va dori reaksiyalari sonini kamaytiradi.
Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlariga mosligi. Rejalashtirilgan dissertatsiya ishi mavzusi O‘zbekiston Respublikasining yetakchi tibbiyot oliy o‘quv yurtlarining asosiy ilmiy yunalishlari muvofiq bajarilgan. Ushbu mavzuni rejalashtirish jarayonida Samarqand davlat tibbiyot universitetining istiqbolli ilmiy rejasi va ilmiy ishlanmalarining mavjud qoidalari hisobga olinadi.
Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Dori vositalari bir vaqtning o‘zida asossiz ravishda ishlatilishini oldini olish uchun kombinatsiyalarda dori vositalari qo‘llashni yaxshilash uchun dori vositalarini oqilona ishlatish uchun polipragmaziya holatida jigar parametrlarida morfometrik o‘zgarishlarni olish maqsadida joriy etilmoqda. Mavjud adabiyotlarda ma'lumotlarni o‘rganish polipragmaziyaning jigar morfometrik o‘zgarishlariga ta'siri, ya'ni jigar to‘qimalarining parametrlarining strukturaviy va morfologik holati haqida ma'lumot yo’qligini aniqladi.
Tadqiqotning dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim muassasaning ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi. Dissertatsiya ishlari Samarqand davlat tibbiyot universitetining anatomiya, klinik anatomiya va farmakologiya, klinik farmakologiya kafedrasi ilmiy-tadqiqot ishlari rejasiga muvofiq amalga oshiriladi.
Tadqiqotning maqsadi. Polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dori vositalari ta’sirida 5 oygacha bo’lgan oq kalamush jigar parenximasidagi morfologik o‘zgarishlarning xususiyatlarini o‘rganish.
Tadqiqotning vazifalari:
1. 5 oygacha bo‘lgan oq kalamushlar jigarining morfologik ko‘rsatgichlarini normal holatda o‘rganish.
2.Bir vaqtning o‘zida ikki, uch, to‘rt, beshta yallig‘lanishga qarshi dori vositasi qo‘llagan holda oq kalamushlar jigarining morfometrik mikroskopik o‘zgarishlarni aniqlash.
3. 5 oygacha bo‘lgan oq kalamushlar jigarining morfometrik ko‘rsatgichlarini normal holatda va polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi dori vositalar ta’siri holatida solishtirish.
Tadqiqotning ob’ekti. Tajribaviy tadqiqotlar o‘tkazish maqsadida 250 ta erkak jinsiga mansub, 200-250g og‘irlikdagi oq zotsiz kalamushlar olindi va 5-guruhga bo‘lindi.
Tadqiqotning predmeti sifatida tajriba hayvonlarining (oq zotsiz kalamushlar) jigar to‘qimasining umumiy makro preparati va eksperimental kalamushlarning jigar to‘qimasining turli qismlaridan olingan gistologik materiallardan foydalanildi.
Tadqiqotning usullari. Yuqoridagi vazifalarni hal etish va maqsadga erishish uchun eksperimental, makroskopik, gistologik, umumiy morfologik, morfometrik va statistik tadqiqot usullaridan foydalanildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi.
- Birinchi marotaba polipragmaziyada yallig‘lanishga qarshi preparatlar ta’siri natijasida oq kalamushlarning jigar to‘qimasidagi gepatositlarning morfometrik o‘zgarishlari aniqlanadi;
- Birinchi marta polipragmaziya fonida gistologik tekshiruvdan foydalanib, jigarning strukturaviy va funktsional holatining tabiati haqida ma'lumot olinadi.
- Polipragmaziya sharoitida hayvonlarda jigarning strukturaviy tuzilishi o‘rganiladi, kapillyarlar holati va ichki o‘t yo’llari, shuningdek, biologik membranalar ham o‘rganiladi, buning natijasida jigarning strukturaviy tuzilishi va funktsiyasini jadal tiklovchi jarayonlar tiklanishi ta'minlanadi va natijada hujayraviy hamda hujayra osti qo‘pol ravishda jigar to‘qimasini destruksiyasi (yemirlishi) rivojlanadi va ushbu holatni jigar to‘qimasi destruksiyasining morfofunktsional asoslari sifatida namoyon bo‘lishi haqida ta’kidlash mumkin.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati. Polipragmaziya fonida jigar parenximasining makro va mikroskopik o‘zgarishlarini o‘rganish natijalari farmakodinamika, tibbiy va yallig‘lanishga qarshi-dori vositalarining hamkorligi o‘xshash dori vositalari sonini tanlashning to‘g‘riligiga xizmat qiladi.
ikki va undan ortiq steroid preparatlar ta’sir qilganda jigar parenximasining tarkibiy o‘zgarishlarini tadqiqotdan o‘tkazish ushbu preparatlarning eng tanqidiy kombinatsiyalarini o‘rnatish imkonini beradi.
Olingan ma’lumotlar kasallik belgilari bo‘lgan bemorlarni davolash va tayanch-harakatlanish apparati muammolari bilan bog‘liq bo‘lgan bemorlarni davolashga muayyan hissa qo‘shadi. Ularning natijalari ilmiy tibbiyotda, morfoologiya, farmakologiya, anatomiya, gistologya va patologik anatomiya ma’ruza mashg‘ulotlarida foydalanilishi mumkin.
Tadqiqot natijalari Samarkand davlat tibbiyot universitetining anatomiya,fiziologiya,gistologiya va klinik farmakologiya, patologik anatomiya, patologik fiziologiya, kafedrasining o‘quv jarayoniga va Samarqand shahri va Samarqand tumani poliklinikalariga joriy etildi.
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi tadqiqotda qo‘llanilgan zamonaviy o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi eksperimental, morfometrik, laborator va statistik usullar bilan tasdiqlanadi, bu jigar parenximasining morfologik va funktsional parametrlari o’zgarishlarining eng xarakterli qonuniyatlarini aniqlashga imkon berdi shuningdek,oq kalamushlarning jigar parenximasidagi patologik o’zgarishlarning shakllanishi va rivojlanishini aniqlashga yordam beradi.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati.
Jigar parenximasining makro va mikroskopik tuzilishini o‘rganish natijalari va uning tarkibiy o‘zgarishlari polipragmaziya holatida organizmda yuzaga keladigan murakkab patologik jarayonlarning mexanizmini ochib beradi.
Oq kalamushlarning jigaridagi strukturaviy o‘zgarishlarni normal va polipragmaziya holatida o‘rganish ushbu preparatlarning eng muhim va keskin kombinatsiyalarini aniqlashga imkon beradi.
Olingan ma’lumotlar gepatotsitlarning nazariy jihatlariga aniq hissa qo‘shadi, tadqiqot natijalari amaliy tibbiyotda, anatomiya, gistologiya, patologik anatomiya va farmakologiya bo‘yicha ma’ruzalar o’qitishda foydalanish mumkin.
Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Olingan ilmiy natijalarga asoslanib, normal sharoitda va polipragmaziya ta’sirida kalamushlar jigarining morfologik va morfometrik xususiyatlari:
Tasdiqlangan uslubiy tavsiyalar: “Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari polipragmaziyasida jigarlar morfometrik parametrlarini aniqlash metodologiyasi”(O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 14.03.2022 yildagi 8n-r/266-sonli xulosasi) va “Yallig‘lanishga qarshi dori vositalari polipragmaziyasida jigarlar morfometrik parametrlarini aniqlash metodologiyasi” (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yildagi 8 n Z 181-sonli xulosasi), elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilagan dasturi №DGU 15188 "Jigarda polipragmaziya natijasida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlar qiyosiy tavsifini o‘rganish uchun dastur".
Ushbu tavsiyalar polipragmaziya ta’sirida jigardagi morfologik o‘zgarishlarni aniqlash, ularni o‘z vaqtida davolash va asoratlarning oldini olish tartibini tizimli ravishda tashkil etishga imkon beradi.
Polipragmaziya ta’sirida jigar tuzilishidagi morfofunksional xususiyatlar va morfometrik o‘zgarishlarni o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Samarqand filiali, Akademik Y.X.Turaqulov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan endoqrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Samarqand filiali va Samarqand shahar tibbiyot birlashmasi amaliyotiga joriy etildi (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 14.03.2022 yildagi 8n-r/266-sonli va 2022 yildagi 8 n-Z 181-sonli xulosasi). Olingan tadqiqot ma’lumotlarini amalga oshirish morfologik parametrlar bo‘yicha organopatologiyani erta tashxislash, davolash va bashorat qilish, hayot sifatini yaxshilash va asoratlar sonini kamaytirish usullarini ishlab chiqish imkonini beradi.
Bundan tashqari anatomiya, gepatologiyaning, morfologiya va farmakologiyaning nazariyasiga ma’lum hissa qo‘shadi. Natijalar amaliy tibbiyotda, anatomiya, gistologiya, patologik anatomiya va patologik fiziologiya bo‘yicha ma’ruzalar vaqtida ham qo‘llaniladi.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Mazkur tadqiqot, natijalari Sam DTU anatomiya, gistologiya, patologik fizilogiya,patologik anatomiya kafedrasi yigilishida Sam DTU morfologiya ilmiy muammolar kamissiyasining yig’ilishda Zamonaviy morfologiya tibbiyot xalqaro ilmiy-amaliy onlayn anjumanida (2021yil) shuningdek 3 ta xalqaro ilmiy-amaliy anjumanda, muhoqamadan o‘tkazilgan.
Tadqiqot natijalarining e’lon qilinganligi.
Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha 13 ta ilmiy ishlar chop etilgan. Shundan O‘zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan e’tirof etilgan dissertatsiya (PhD) natijalarini chop etadigan asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilimiy nashrlarda 7 ta maqola, jumladan 4 tasi respublika va 3 tasi xorijiy jurnallarda nashr etilgan.