сВестни\врача, Самарканд
2012,
4
■Doctor ajborotnomasi, Samarqand'
16
bog’liq.
Xulosa
Yod tanqislik eutireiod buqoqda 31,25% hayz si- kli
buzilishining opsomenoreya shakli uchraydi. Gipoterioz
kasalligi bor 13 ta bemorlarda hayz sikli o’zgargan.
shulardan 38.4% ida opsomenoreya va 23,1% ida
metrorragiya
kuzatiladi.
Yod
tanqislik
hududlarida
yashovchi fertil yoshdagi ayollarda qalqonsimon bez
faoliyatini tekshirish muhim.
Adabiyotlar
1.Varlamova T.M., Sokolova M.YU.. Репродуктивное здоровье женщины и недостаточность функции щитовидной железы.
Гинекология 2004, 1:21-31. 2. Ismoilova S. I., Nugmanova L. В.. Ismoilov В. Ғ. “Qalqonsimon bez tashxis qo’yish va davolash
yo’llari” 2010. 3. Крюкова А. А. Консервативное лечение гиперпластических процессов матки на фоне тиреоидной
патологии. // Репродуктивное здороиье женщины -2006.№2 с. 4. Мельниченько Г. А., Фадеев В. В. Дедов И.И. Заболевания
щитовидной железы во время беременности. Диагностика, лечение, профилактика. Пособие для врачей. 2011. 5.
Перминова С. Т., Фадеев В.В., Корнеева И.Е. Репродуктивная функция женщин с патологий щитовидной железы. //
Проблемы репродукции. -2006г №12 с. 6. Серов В. Н., Прилепская В.Н., Овсянникова Т.В. Гинекологическая
эндокринология. 2005г., С. 7. Тотоян Э.С. Репродуктивная функция женщины при патологии щитовидной железы.
Акушерство и гинекология -2009.№1. 8. Фадеев В.В., Мельниченко Г.А. Гипотиреоз. Руководство для врачей -2009. 9.
Redmond J.P. Thyroid dysfunction and womans reproductive health. Thyroid; 2004; 14 (SUPPI); 5-15. 10. Metalon S. T.. Blank
M., Omoy A., Shoenfeld G. The association between anti- thyroid antibodies and pregnancy loss Am. J. Reperd Immunol; 2006;
45; 2: 72-77. 11. Poppe K., Volkeniers B., Female Infertiliy and thyroid. Best Pract Res Clin. Endocrinol Metab; 2004; 18:2: 153-
165.
УДК: 616-007.213-053.1-07
BOLALARDA BO’Yl PASTLIKNI TURLI SHAKLLARINI KLINIK-PATOGENETIK
XARAKTERISTIKASI VA XAVF OMIL- LARI
Toshkent tibbiyot akademiyasi
RISK FACTORS AND CLINICAL - PATHOGENETIC CHARACTERISTICS DIFFERENT FORMS STUNTING IN
CHILDREN. Nagmutdinova D.K., Sadykova N.G., L'runboeva D.A., Artikova D.M., Adilova D.Sh. We surveyed 34 children on
the development of short stature was shown the following factors: complicated course of pregnancy in mothers, intrauterine growth
retardation, the presence of cases of short stature in the family history, the educational status of the parents (no higher education),
part-time members of the family. Also found a correlation of the data ultrasound small amounts of thyroid with short stature.
Bo’yi pastlik bilan yer yuzi aholisini 2 - 2,5%
kasallangan. Bu kasallikni sabablarini kam hola- tlarda
aniqlash imkoniyati bor Oxirgi o’n yillarda bo’yi pastlikni
endokrin buzilishlarga bog’kiqligini o’rganishda yaxshi
natijalarga er- ishildi: klinikasi va davolash usullari yoritildi,
o’rinbosar gormonal terapiya usullari effektivligi isbotlandi.
Bolalarda bo’y o’sishdan orqada qolish - bolalar
endokrinologiyasida
muhim
muammo-
lardan
biri
hisoblanadi. Ba’zi endokrin, somatik, genetik va xromosom
kasalliklar bolalarda bo’y o’sishdan orqada qolish bilan birga
kechadi. Ko’p hollarda bolalarni bo’y o’sishdan orqada
qolishi ularning konstitutsional xususiyatlari bilan bog’liq.
Bolalarda bo’y o’sishdan orqada qolishni muhim klinik
muammosi bo’lib, bo’yi pastlikni shaklini aniqlash, kasallikni
kechishini va davolash usullarini tanlab olish maqsadida
nanizmni xilma-xil shakllarini qiyosiy tashxislash hisobla-
nadi [2,3]. Кравец Е.Б., Шеренкова E.H. (2001) laming
fikricha. bo’yi past bolalar va o’smirlar emotsional noturg’un
va ijtimoiy keskinligi, yetakchilikka yuqori ehtiyojliligi, o’z-
o’zini nazo- rat qila olmasligi, sovuqqonligi bilan ajralib turi-
shadi. Bemorlarni o’z mehnat faoliyatida yuqori natijalarga
erishishi umumiy ahvoliga nisbatan 20% ga kam kuzatiladi,
bulardan 15% igina oila qurishadi, bu esa hayot sifatini
pasayishiga olib keladi [6]. Zamonaviy jamiyatda pakanalik
erkaklarda psixologik muammolarga sabab bo’lmoqda.
Finkelstein B.S. va boshqa mualliflar bilan birga (1999) bo’yi
past bolalaming ota- onalari o’rtasida so’rovnoma
o’tkazilganda, shu ma’lum bo’ldiki, bo’yi past erkaklar o’ziga
past baho beradilar va bo’yi baland erkaklarga nisbatan
yuqori natijalarga erishishda qiyinchiliklarga duch keladilar
[8]. Ota-onalar ham o’z bolalarining ijtimoiy- psixologik
muammolari haqida qayg’uradilar [4]. Yuqoridagilarga
asoslanib, biz oldimizga quyidagilarni
maqsad qilib
qo’ydik:
bolalarda bo’y o’sishdan orqada qolishni turli klinik
patogenetik shakllarini erta aniqlashning hartomonlama
yondoshuvini ishlab chiqish.
Materiallar va tekshiruv usullari.
Tekshiru- vga
Toshkent tibbiyot akademiyasining 3- klinikasiga va shahar
endokrinologik dispanseriga murojaat qilgan xronologik
yoshi 7-14 yoshgacha bo’lgan 34 ta bolalar olindi. Bulardan
21 tasi (62%) o’gil bolalar . 13 tasi (38%) - qiz bolalar.
Nazorat guruhiga 20 sog’lom bo’yi normal bolalar .olindi.
Tekshirilgan barcha bolalarning ota- onalaridan anmnestik
ma’lumotlar yig’ish maqsadida so’rovnoma o’tkazildi: bunda
ota-ona to’g’risida (Yoshi, sog’lig’i, bo’y ko’rsatkichlari),
yaqin qarindoshlari o’rtasida bolalik davrida jis- inoniy
rivojlanishdan orqada qolish holatlari
Najmutdinova D.Q.,
Sodiqova N.G’.,
Urunboyeva D.A.,
Artikova D.M.,
Adilova D.Sh.
‘Вестниқврача, Самарканд
2012, № 4
Dofyor cL\6orotnomasi, Samarqancf
17
bo’lgan yoki bo’lmaganligi; moddiy-maishiy barqarorlik
ijtimoiy mavqei baholandi. Onalardan homiladorlik va
tug’ruqni kechishi, bolalarning tug’ilgandagi tana vazni, bo’y
ko’rsatkichlari va jismoniy rivojlanish dinamikasi so’rab su-
rishtirildi. Boshidan kechirgan o’tkir va surunkali kasalliklari,
o’tkazilgan davo choralari ham ino- batga olindi. Ayniqsa,
bolalarni o’z tenqurlaridan qachon jismoniy rivojlanishdan
orqada qolganligi, qanday davo muolajalari olinganiga e’tibor
berildi.
Bolalarning bo’yi ertalab vertical bo’y o’lchagich
yordamida standart usulda o’lchandi [1]. Barcha bolalarga
formula bo’yicha genetik ehtimolli yoki maqsadli bo’y (target
height) hisoblandi [9]:
O’g’il bolalar uchun:
(otasining
bo’yi+onasining bo’yi+12.5)/2 (sm),
Qiz bolalar uchun : (otasining bo’yi + onasi- ning bo’yi
+ 12,5)/2 (sm).
Sog’lom bolada maqsadli bo’y quyidagi dia- pazonda
bo’lishi mumkin:
Ota-onasining o’rtacha bo’y ko’rsatkichi +8 sm [9].
Bundan tashqari, BJSST tomonidan Xalqaro standart
sifatida tavsiya etilgan 2 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan o’g’il
va qiz bolalar uchun bo’y va tana vaznini presentil grafigidan
foydala- nildi (Genentech Inc, National Center for Health
Statistics, USA, 1987). Radioimmun usul yordamida
gormonlar tekshirildi : erkin T3, erkinT
4
, TTG, STG.
Bemorlarning suyak yoshini aniqlash chap qo’l kaftini
kaft-bilak bo’g’imi bilan birga rent- genografiyasi yordamida
aniqlandi. Suyak yoshi xronologik yoshdan farqlanishi faqat
bemorlarda emas, balki sog’ bolalarda ham kuzatilishi mum-
kin, ular orasidagi farq 2 yoshgacha bo’lishi mumkin. Genetik
kasalliklarni mustasno qilish maqsadida kariotip tekshirildi.
Natijalari va ularning tahlili.
Barcha tek- shirilgan
bemorlarga ikki xildagi bolalarning jismoniy rivojlanish
standartlaridan foydanilgan holda, bo’y va tana vazni
ko’rsatkichlari bo’yicha jismoniy rivojlanish darajasini
qiyosiy baholash o’tkazildi , ya’ni BJSST tomonidan Xalqaro
standart sifatida tafsiya etilgan 2 yoshdan 18 yoshgacha
bo’lgan o’g’il va qiz bolalar uchun bo’y va tana vaznini
regional normativlari va presentil grafiklar (Genentech Inc,
National Center for Health Statistics, USA, 1987). Shunga
ko’ra sog’lom bolalar l-guruhga, bo’yi past bolalar 2- guruhga
kiritildi. Tekshirilayotgan guruh 2 dagi bolalarning o’rtacha
bo’y ko’rsatkichlari - 128.3+4 sm, o’rtacha tana vazni -
26.7+3.1 kg bo’ldi.
Gormonal tekshiruv natijalariga ko’ra 2 (6%) ta bemorda
somatotrop gonnon yetishmovchiligi 26 (76.5%) bemorda
konstitutsional bo’y o’sishdan orqada qolish, 4 (11,8%)
bemorda gi- poterioz aniqlandi. Shershevskiy-Terner sin-
dromi past bo’ylikning noendokrin genezli sababi hisoblanadi
[1]. Bizning tekshiruvda 2 ta bemorda Shershevskiy-Terner
sindromi aniqlandi (bo’yi pastlikning barcha endokrin
shakllarini 6% ini tashkil etdi). O’rtacha SDS ko’rsatkichlari
2,6+1.4. o’rtacha bo’y o’sishi -3,8+1.5 sm. Qizlarda bu
sindrom kariotip tahlili yordamida tasdiqlandi: bittasida -
45XO,/46XX(mozaika vari- anti).
Barcha tekshiruvga olingan bolalarda o’tkazilgan tireoid
sonografiya yordamida qal- qonsimon bezm hajmi, buqoq
uchrashi
chastotasi
aniqlandi.
Qalqonsimon
bezni
kattalashishi (buqoq) 5la bolada (I4,
7
%) aniqlandi, bu esa re-
gionda yengil yod yetishmovchilik borligidan dalolat beradi.
Qalqonsimon bezni diffuz kattalashishi bo’lgan bolalarning
11.1% da jismoniy rivojlanish 10 persentildan kam bo’lgan
(past va juda past). Bo’y ko’rsatkichlari normada bo’lgan
nazorat guruhidagi bolarda qalqonsimon bezni o’rtacha hajmi
jismoniy rivojlanishdan orqada qolavotgan bolalarga nisbatan
kata (6.3+2,4 ml)/(5,3+l,8 ml; p<0,05).
Bizning tekshiruvda korrelyatsion bog’liqlik asosida
bolalarda bo’y o’sishdan orqada qolishni shakllanishi va
qalqonsimon bezni hajmini kichikligi o’rtasida bog’liqligi
aniqlandi (r=0,91; r=3,99; p<0,01), bu esa tekshirilgan
bemorlarda past boylikning asosi sabablaridan biri bolgan
birlamchi gipoteriozni yuqori chastotada aniqlani- shi bilan
tushuntiriladi.
1-jadval
Qalqonsimon bezning ultratovush tekshiruvidagi hajmi
Bolalar guruhi
Qalqonsimon bez hajmi. ml (M+SD)
Guruh l(n=20)
6.3+2,4
Guruh 2 (n=34)
5,3+1,8*
* Nazorat guruhga nisbatan p<0,05
Suyak yoshini aniqlash ham bola rivojlanishi va bo’y
o’sishini ko’p qirrali baholash uchun kerak. Dinamikada bola
bo’yini suyak yoshi bilan solishtirish keyinchalik bo’y
o’sishini imkoniyati- ni ko’rsatadi. Bo’y o’sishida orqada
qolayotgan bolalarda suyak yoshi bilan biologik yoshini
solishtirganda ych xil xulosa chiqarish mumkin. Bu ikkita
ko’rsatgichning o’zaro mos kelishi kon- stitutsial past
bo’ylikda kuzatilishi mumkin, ona qornida o’sishdan orqada
qolgan 3-5 yoshdan kat- ta bolalarda, suyak displaziyalarida
va past bo’ylik bilan kechuvchi nasliy kasalliklarda. Suyak
yoshini pasport yoshidan katta bo’lishi erta va vaqtidan ilgari
jinsiy rivojlanishda kuzatiladi,
'Вестниқврача, Самарканд
2012, № 4
<Dol(tor аҳбоШпотая, Samarkand
18
ammo biz tekshiruvga bunday bemorlarni ki- ritmadik. Suyak
yoshini biologik yoshdan 3 yosh- ga orqada qolishi odatda
bo’y osishidan orqada qolishini endokrin (STG
yetishmovchiligi, gi- poterioz), somatogen shakllari bilan,
bundan tashqari jinsiy rivojlanishni orqada qolishi va ruhiy-
ijtimoiy nanizm bilan bog’liq [5,7]. Suyak yoshini
monitoring qilish (1 yilda 1 marta) dan maqsad bemorning
maqsadli o’sishiga erishgun- cha qadar orqada qolayotgan
o’sish potentsial ini aniqlash, bundan tashqari, ikkilamchi
gipogo- nadizmda jinsiy gormonlar bilan o’rinbosar tera-
piyani boshlash vaqtini aniqlashga yordam beradi.
Bo’y o’sishdan orqada qolishga olib keluvchi omillami
aniqlash maqsadida bo’y ko’rsatkichlari normal bo’lgan va
past bo’yli bolalaming anain- nestik ma’lumotlari
solishtiriladi, bunda ota- onalaming bo’y ko’rsatkichlari.
bolalaming maqsadli oxirgi bo’y ko’rsatkichlari va tekshiruv
vaqtidagi bo’y
ko’rsatkichlari
o’rtasida bog’liqlik
kuzatilmadi. Bolalarda jismoniy rivojlanishdan orqada qolish
onalarida homiladorlikni asoratli kechishi bilan (r=0,42;
p<0.05) va ona qomida rivojlanishning orqada qolish
sindromi (r=0,59; p<0.05) bilan uzviy bog’liq. Homiladorlik
va tug’ruqlaming tartib sonlari va tug’ruqni kechishi bizning
ma’lumotlar bo’yicha ko’rib chiqila- yotgan bemorlarning
bo’y ko’rsatkichlariga ta’sir ko'rsatmadi. Tug’ilgandagi bo’y
uzunligi bilan tekshirish vaqtidagi bo’y uzunligi orasida
korrelyatsiya aniqlanmadi, lekin noendokrin genezli past
bo’yli bcmorlar guruhchasida ona qomida rivojlanishning
orqada qolish sindromi anamnezda ko’proq uchradi.
2-Jadval
Bo’yi o’sishdan orqada qolishga olib keluvchi omillar
Perinatal davrdagi ma’lumotlar
Guruh 1
(n=20)
Guruh 2
(°=34)
Homiladorlik tartib raqami
1,7+0,9
1,6+0,7
Homiladorlik asoratlari (%)
43
55
Tug’ruq tartib raqami
1,3+0,5
1,4+0,6
Tug’ruqning asoratli kechishi (%)
20
26
Tug’ilganda o’rtacha bo’y uzunligi (sm)
53,5+4,1
52,2+2,7
Tug’ilganda o’rtacha tana vazni (g)
3372+442 3160+374
Ona qomida o’sishdan orqada qolish sindromi (%)
3
3
Neonatal davr patalogiyasi (%)
50
26
Ayrim bolalaming onalaridan 1 yoshdagi va
o’rtacha musbat bog’liqlik aniqlanadi. Ota-
3 yoshli davridagi bolalaming bo’ylari so’raladi. Bolalaming 1
yoshdagi bo’y ko’rsatkichlari ko’proq ahamiyatga ega bo’lib.
ikkinchi bolalik davridagi bo’y ko’rsatkichlari bilan musbat
korrelyatsiyasi aniqlanadi(r=0.91:p<0,05). Bundan tashqari 3
yoshdagi bo’y ko’rsatkichlari bilan tekshiruv vaqtidagi bo’y
ko’rsatkichi orasida
Bo’y o’sishni orqada qolishga
onalarni anketa orqali so’rash tekshirilayotgan bolalmi
ijtimoiy tomonlami o’rganishga irnkon beradi.
Ulardan oila tarkibining to’lqinligi, maishiy sharoit
tafsilotlari, ota-onalarini ma’lumotlilik darajasi aniqlanadi.
3-Jadval
olib keluvchi ijtimoiy omillar
Ijtimoiy holat mezonlari
Guruh l(n=20) Guruh 2 (n=34)
Noto’liq oila (%)
Qoniqarsiz maishiy sharoit (%). Qoniqarli
maishiy sharoit (%). Ona oliy ma’lumotga
ega emas (%) Ota oliy ma’lumotga ega
emas.
13
16
10
16
90
84
50
90
67
84
Oila to’liqligi va bolaning bo’y ko’rsatkichlari o’rtasida
esa manfiy korrelyatsiya aniqla- nadi(r=0,47;r=0,03). Onasi
va (r=0,37) otasining (r=0,45) ziyoliligi va bolaning bo’y
ko’rsatkichlari (r=0,03) o’rtasida ishonchli uzviy bog’liqlik
borli- gi tasdiqlandi. (Jadval3). Shunday qilib, tekshiru-
vlarimiz natijalari ota yoki onasi bo’lmagan (noto'liq oila)
bolalaming bo’y o’sishini orqada qol- ishiga sabab oilada
inoddiy ta’minotning yetarli bo’lmasligi bolaning
ovqatlanish ratsioniga ta’sir etishi, shuningdek, oilada keskin
psixalogik holat vujudga kelib, o’z navbatida ruhiy ijtimoiy
past bo’ylikka olib kelishini ko’rsatadi. Oliy ma’lumotga ega
ota-onalar oilada bolaning ovqatlanish ratsioniga ta’sir
etishi, shuningdek, oilada keskin psixalogik holat vujudga
kelib, o’z navbatida ruhiy ijtimoiy past bo’ylikka olib
kelishini ko’rsatadi. Oliy ma’lumotga ega ota- onalar oilada
bolaning sog’lig’iga, ovqatlanish ratsionini to’liqligiga
alohida e’tibor beradilar. Bizning natijalar ham
jamiyatimizda
bola
tarbiyasi
bilan
asosan
onalar
shug’ullanishi tasdiqlandi.
Xulosa.
Bolalarda bo’y o’sishini orqada qolishida
'Вестни-қврача, Самарқано
2012,
4
■Doctor a\borotnomasi, Samarqand
19
onalarda homiladorlikni asoratli kechishi, ona qornidagi
rivojlanishning orqada qolish sindromi, oilaviy anamnezda
past bo’ylik hollarini bo’lganligi ota-onalarning oliy
ma'lumotga ega bo'tmasligi, ota yoki onasining bo’lmasligi
kabi omillar ta’sir ko’rsatadi.
Exografiya ma’lumotlariga ko’ra qalqon- simon bez
hajmini kichik bo’lishi past bo’ylik bilan korrelyatsiya
bo’ladi.
Adabiyotlar
1. Дедов И.И. Синдром Шерешевского-Тернера (патогенез, клиника, диагностика, лечение) : метод, рекомендации / И.И.
Дедов, В.А. Петеркова, Н.Н. Волеводз. - М., 2002. - 47 с.
2. Ибрагимова Н.Ш. Лечение эндокринных и не эндокринных форм задержки роста/ Проблемы биологии и медицины
№1(47), с. 134-137.
3. . Касаткина Э.П. Задержка роста у детей : дифференциальная диагностика и лечение / Э.П. Касаткина. - М., 1995. - 24
с.
4. Логачев М.Ф. Задержка внутриутробного развития и постнатальная низкорослость у детей (этиология, патогенез,
клиническая картина, диагноз) : автореф. дис. ... д-ра мед. наук /М.Ф. Логачев. - М., 2000. - 44 с.
5. Лыскина Г.А. Рост ребенка и дифференциальная диагностика... низкорослости / Г.А. Лыскина, А.А. Шарова // Мед.
помощь. - 2001. - № 6. - С. 16-19.
6. Шеренкова Е.Н. Реабилитация детей и подростков, страдающих различными клиническими вариантами низкорослости
: автореф. дис. ... канд. мед. наук / Е.Н. Шеренкова. - Томск, 2002. - 22 с.
7. Greulich, W.W. Radiographic atlas of skeletal development of the hand wrist / W.W. Greulich, S.l. Pyle. - 2ht ed. - Stanford :
Stanford University' Press ; London : Oxford University Press, 1959. - 272 p.
8. Patient attitudes and preferences regarding treatment: GH therapy for childhood short stature
I
B.S. Finkelstein et al. // Horm.
Res. - 1999. - Vol. 51. suppl. I.-P. 67-72.
9. Tanner, J.M. Fetus into man : Physical Growth from Conception to Maturity / J.M. Tanner. - Cambridge, Mass. : Harvard
University Press, 1990. - 280 p.
