Мақолада ХХ асрда кичик насрий жанр — “рекхачитр” (эскиз) жанрининг ривожи, хусусиятлари ва тутган ўрни илк бор кузатилмоқда ҳамда ҳиндий ва панжоб адабиёти вакиллари мисолида ўрганилган. “Рекхачитр” (эскиз) жанри деярли ўрганилмаган мавзу, бу ҳақда айрим адабиётшунос олимларнинг фикрлари мавжуд, бироқ у илмий тадқиқот объекти сифатида ҳали кенг миқёсда ўрганилмаган. Ушбу мақолада ҳинд адабиётшунос олимлари, “рекхачитр” (эскиз) жанрида ижод қилган адибларнинг асарлари мисолида масалага бироз ойдинлик киритишга ҳаракат қилинган. “Рекхачитр” (эскиз) жанри ХХ аср кичик насрий жанри сифатида бир қанча адиблар ижодидан ўрин олган. Ушбу масалани ўрганишда рус ҳиндшуносларидан, хусусан, Челышев Е.П. , Сенкевич А.П., Утехин Н.П., шунингдек, ҳинд адабиётшуносларидан Махендра Кумар Дхингра., Лакшмисагар Варшайя, Нагендра ва В. Трипатхилар тадқиқотларида баён этилган фикрларга таянилди. Бадиий ҳужжатли турнинг туғилиши ҳақида гапирганда, унинг ҳиндий тилидаги оммавий ахборот воситаларининг тараққиёти билан бевосита боғлиқ эканлигини таъкидлаш жоиз. Айнан уларда турли жанрларда ёзилган бу типдаги илк асарлар пайдо бўлди ва улардан энг саралари кейинчалик унинг «олтин заҳираси»ни ташкил этди. Эскиз жанри мустақил жанр сифатида шакллангунга қадар жуда узоқ йўлнн босиб ўтди. Бугунги кунда у ҳикоя ҳам, очерк ҳам эмас, балки ўз қонуниятлари асосида ва, албатта, ўзгариб бораётган замон, жамоатчилик ҳаётига монанд ривожланаётган қисқа ҳикоя, эссе ва бошқа жанрларга яқин алоҳида жанрдир. Ушбу мақолада айни шу масала юзасидан мулоҳазалар билдирилган.
Мазкур мақолада хитой адабиётида драма жанрининг пайдо бўлишига таъсир кўрсатган ҳинд маданияти, жумладан санскрит драма ва театрининг таъсири масаласи акс эттирилган. XIII-XIV асрларда Хитой адабиётида драматургиянинг ривожланиши кузатилса-да, унинг пайдо бўлиши қадим даврларга бориб тақалади. Мазкур даврга келиб драматургияда шаклланган “сивень”, “цзацзюй”, “чуанцзи” жанрларининг ўзига хос жиҳатлари хусусида сўз боради. Сўнг, драманинг пайдо бўлишида санскрит драмасининг таъсир масалалари Суй Дишан ва Жень Женьдо каби ёзувчиларнинг олиб борган тадқиқотлари асосида таъкидлаб ўтилди. Мақолада жанр нуқтаи назаридан санскрит драмаси ҳамда хитой драмасининг ўхшашликлари келтирилган
Мақолада мифологик жанрнинг ривожланиш ва тасвирлардаги жараёни ҳақида фикр юритилган. Рангтасвирда мифологик жанр, ижодкорлар асарларида ҳақиқатда содир бўлган ҳодисалар эмас, балки маълум бир халқнинг мифологик тизими асос бўлган афсоналар, характерли хусусиятлар, шунингдек, ҳақиқий ҳикояларни ажойиб, мифологик тафсилотлар билан тасвирланиши тенденциясидир.
Ушбу мақолада турк халқ оғзаки драмасининг ўзига хос хусиятлари, жанрлари, ижодкорлари ҳақида фикр юритилган. “Кукла”, “Қоракўз”, “Маддоҳлик” сингари турк оғзаки драмасининг намуналари тадқиқ этилган.
Мазкур мақолада замонавий араб ҳикоянавислигида “саёҳатнома” жанри хусусиятларининг ифодаланиши тадқиқ қилинган. “Саёҳатнома” – энг қадимги ва ўзгарувчан жанрлардан бири. Инсониятнинг кўп минг асрлик тарихи давомида ва айниқса, ёзма адабиёт пайдо бўлганидан сўнг дунё халқларининг тилларида сафар, саёҳат мавзусида минглаб асарлар яратилган. Жанрнинг генезиси фольклор ва ёзма адабиёт анъаналарининг синтезлашуви натижаси бўлиб, марказида сайёҳ-ҳикоячи турган асарлар фольклор (мас., эртаклар) ва ёзма адабиётда (мас., антик саёҳатномалар) жуда қадимдаёқ яратилган. Саёҳатномаларнинг жанр-композицион хусусиятлари сифатида марказида сайёҳ-ҳикоячи образининг туриши ва сафар (муайян йўналишдаги макон ва замон ўзгарувчи ҳаракат) фактининг мавжудлиги, сайёҳ-ҳикоячининг кузатувчи мақомида туриши ва ўзга юртда кўрганларини ўз юртидаги ҳолат билан қиёслаб бориши кабиларни кўрсатиш мумкин. Жанрнинг ушбу асосий хусусиятлари сақлаб қолингани ҳолда, адабиёт ривожи давомида Саёҳатноманинг бир қатор бошқа кўринишлари ҳам пайдо бўлди. Ўзбек классик адабиётида саёҳат таассуротларини тасвирловчи асарлар саёҳатнома деб аталган бўлса, бу жанр араб адабиётида “риҳла” деб номланади. Замонавий араб бадиий насрига назар ташласак, ёзувчиларнинг саёҳатнома жанрида ёки саёҳатнома жанри хуссиятларини ҳикоя жанри билан бирлаштирган холда истифода этишларини кузатиш мумкин. Янги давр ва замонавий араб ёзувчиларидан Муҳаммад ал-Мувайлиҳий, Суналлоҳ Иброҳим, Жамол ал Ғитоний, Абдураҳмон Мажид ар-Рубейъий каби бир қатор ёзувчилар ҳикоя, романларида саёҳатнома жанри хусусиятларидан фойдаланишган. Шу жумладан, суриялик ёзувчи Абдус-Cалом ал-Ужейли ҳам (1918-2006) саёҳатнома жанри хусусиятлари акс этган ҳикоялар ижод қилган бўлиб, унинг “Европага саёҳат”, “Сафарга чорлов” каби саёҳатга бағишланган тўпламлари мавжуд. “Европага саёҳат”, “Сафарга чорлов” тўпламлари ўз ичига 22 та саёхатга оид кичик ҳикояларни қамраб олган. Абдус-Салом ал-Ужейли туғилиб ўсган она Юртининг жамоли яъни Суриянинг сўлим табиати, аҳолининг турмуш тарзи, машғулотлари, дини, баъзи шаҳарларнинг номи, тарихи, географик жойлашувлари, Европага саёҳати асосида Парижнинг васфини юксак бадиий жиҳат билан тасвирлаган.
Мақолада ХХ асрда кичик насрий жанр — “рекхачитр” (тасвир) жанрининг ривожи, хусусиятлари ва тутган ўрни илк бор кузатилмоқда ҳамда ҳиндий ва панжоб адабиёти вакиллари мисолида ўрганилган. “Рекхачитр” (тасвир) жанри деярли ўрганилмаган мавзу, бу ҳақда айрим адабиётшунос олимларнинг фикрлари мавжуд, бироқ у илмий тадқиқот объекти сифатида ҳали кенг миқёсда ўрганилмаган. Ушбу мақолада ҳинд адабиётшунос олимлари, “рекхачитр” (тасвир) жанрида ижод қилган адибларнинг асарлари мисолида масалага бироз ойдинлик киритишга ҳаракат қилинган. “Рекхачитр” (тасвир) жанри ХХ аср кичик насрий жанри сифатида бир қанча адиблар ижодидан ўрин олган. Ушбу масалани ўрганишда рус ҳиндшуносларидан, хусусан, Челышев Е.П. , Сенкевич А.П., Утехин Н.П., шунингдек, ҳинд адабиётшуносларидан Махендра Кумар Дхингра., Лакшмисагар Варшайя, Нагендра ва В. Трипатхилар тадқиқотларида баён этилган фикрларга таянилди.
Маданият қадриятларнинг инсон фаолиятида рўёбга чиқиш даражаси билан белгиланади. Барча миллий адабиётлар каби, корейс адабиёти ҳам корейс халқи маданиятининг ажралмас қисми, унинг тарихи, тараққиёт босқичлари ва ривожланиш жараёнларининг инъикосидир. Корейс сюжетли насри Европа насридан фарқли равишда ривожланган эпик анъанага эга бўлмаган маданият негизида вужудга келган. Шу туфайли, маълум даражада эпос вазифасини бажарган ҳодисани унинг бош манбаи деб ҳисоблаш мумкин. XVII–XVIII асрлар корейс адабиёти ривожланиш тарихида ғоялар ва уларнинг концептларигина эмас, балки воқеликни, унинг асосий субъектлари – инсон ва табиатни акс эттиришда, бадиий тасвир усулларини тако-миллаштиришда, янги жанрларнинг шаклланишида ва сюжет чизиқларининг мурак-каблашувида ҳам сифат ўзгаришлари юз бергани кузатилади. XVII-XVIII асрлар корейс адабиёти поғоналарга ажратилган. Энг юқори даражани ханмундаги «юксак» наср ва назм эгаллаган, жанр жиҳатидан улар хитой насри ва назмига тўлиқ мос келган. Кейинги поғонада ханмундаги насрнинг кичик шакли – пхэсол турган, энг қуйи поғонадан эса корейс тилидаги адабиёт ўрин олган. Ўз навбатида, у ҳам уч: юқори (назм), ўрта («юксак наср» (кундаликлар ва ро-манлар) ва қуйи (корейс қиссалари ва новеллалари) даражаларга бўлинган. Хусусан, XVII аср корейс насрининг кичик шакллари – пхэсол равнақи билан тав-сифланади. Буни адабиёт инсон ички дунёсининг инъикоси эканлиги, халқнинг оғир ижтимоий аҳволини акс эттириши ва ҳаётнинг беқарорлиги билан изоҳлаш мумкин. XVII асрда корейс адабиётига янги ғоялар кириб келиши давом этди, унинг ижтимоий роли ўзгарди, янги шаклларни излаш ва яратиш, шунингдек, янги жанрларнинг пайдо бўлиши ва эски жанрлар шакл-шамойилининг ўзгариши каби жараёнлар юзага чиқди. Пхэсол услуби ўз етуклик даврига қадам қўйди ва бу, ҳеч шубҳасиз, унинг ғоявий-тематик кўламининг кенгайиши ва насрий асарларнинг янги тури – сосол пайдо бўлишига имконият яратди. Адабий жанрларнинг назарий адабиётшуносликда таснифи мавжуд бўлмаган корейс адабий тафаккурида сосол атамаси қисса, роман, ҳикоя сингари насрий асарларни қамраб олади. XVII аср корейс адабиётида катта ҳажмли асар – роман жанрининг тараққиётини бошлаб берди. Сюжетли асарлар яратган биринчи муаллиф Ким Манжун бўлган. («Са хонимнинг жануб бўйлаб саргардонликлари» ва «Тўққиз кишининг булутли туши» номли машҳур романларида корейс халқига хос дунёқарашнинг икки тенденцияси – одил инсон ва шахснинг ички уйғунлиги айниқса бўртиб намоён бўлади). XVII–XVIII асрларда корейс адабиётида янги шаклларни топиш йўлидаги изланишлар тарихий ва географик хусусиятга эга ханмундаги янги жанр – кундаликлар ривожланиши учун имконият яратади. Бунга Ли Сунсиннинг «Ҳарбий воқеалар кундалиги», Хван Чиннинг «Японияга саёҳат кундалиги» ва бошқалар мисол бўла олади.
Мақолада корейс фольклор жанри – пхансори, нафақат корейс халқининг, балки умуминсоний маданиятнинг ажралмас маънавий хазинаси сифатида тарихий аспектда тадқиқи этилди. Пхансорининг келиб чиқиши ва манбалари: халқ оғзаки ижодида алоҳида ўрин эгалловчи халқ қўшиғи, миллий хусусиятларни ўзида мужассамлаштирувчи генезиси каби масалалар кўриб чиқилди. Пхансорининг келиб чиқиши масалалари ва халқ қўшиғи лиро-эпик жанрининг тарихан шаклланиши ҳақидаги турли қарашлар тавсифланди. Пхансорининг оммалашувида халқ мусиқадрама анъаналарининг роли асосланди. Пхансорининг машҳур қиссалар асосида ижро этувчилар томонидан композициясининг яратилиши тарихи кўриб чиқилди. Чхунхян ҳақидаги афсона сюжети мисолида адабиётнинг икки томонлама: пхансори балладаси ҳамда юксак адабиёт таъсири масалалари кўрсатиб ўтилди. Пхансорининг миллий қадрият сифатидаги ўрни ва бадиий ўзига хослиги ёритиб берилди. Пхансори жанрининг ижро этилиш усуллари, яъни, овоз техникасини яхши эгаллаган қўшиқчи-ижрочининг барабан жўрлигида имо-ишоралар орқали қаҳрамоннинг ҳиссиёт ва кечинмаларини моҳирона етказиб бера олиши асосланди. «Хан» категорияси ички кечинмалари ҳолатининг ўзига хос хусусиятлари кўриб чиқилди. Пхансори балладаларида «хан» категорияси маъноси ва уни акс эттириш даражаси далилланди. Ижрочининг ташқи воситалар, яъни сюжет мазмунини қабул қилиш ва асар тарихини тушуниш қобилияти тавсифланди. Қўшиқ оҳангига мос товуш ҳосил қилиш хусусиятлари таҳлили қилинди. Жанрни ижро этиш санъати ва нутқда асосий восита овоз эканлиги ва унинг тўғри қўйилиши – буларнинг барчасига фақат давомий машқлар натижасида эришиш мумкинлиги кўрсатилди. Қорин мушакларининг кучли ишлаши билан шартланган «данжен» нафас олишнинг роли очиб берилди. Товуш ҳосил қилишнинг алоҳида хусусиятлари – титраш, речитатив (баъзи вокаль-мусиқа асарларининг куй, оҳанг билан айтиладиган сўзлари), матнни импровизация қилиш, декламация (ифодали ўқиш),фожиавий ва кулгули элементларни уйҳунлаштириш тавсифланди. Пхансори корейс халқ ижодининг алоҳида жанри, бахши қисмати эканлиги асосланди.
Жумҳурият даври турк ҳикоячилигида жанр тараққиёти халқ адабиёти ва тили, шу билан бирга, жаҳон адабиёти анъаналари негизида амалга ошгани кузатилади. Ҳикоя жанри шаклан ихчамлашди, мазмунан ижтимоийлашди, образлар тизимига кўра ранг-баранглик касб этди. Ҳикоянависларнинг воқеликни бадиий талқин этиш усулларида мушоҳадавийлик, миллийлик, ижтимоийлик ва фалсафийлик муштарак ҳолатда намоён бўлди. Бу турк ҳикоячилигидаги чинакам новаторликдан далолат эди. Мазкур мақолада 1940-йиллар замонавий турк ҳикоячилигининг ўзига хос хусусиятлари, шунингдек, даврнинг йирик адиби Ўрхон Камол ижоди тадқиқ этилган. ХХ асрнинг 30-40 йилларида яратилган турк ҳикоялари ўтмишнинг қора кунларида яшаган ночор халқ қалбидаги беғубор туйғуларни очиқ-ойдин тасвирлагани, тарихий адабиёт анъаналарини қатъий тарзда янгилагани кўзга ташланади. Давр адабиётидаги бундай янгиланишлар Ўрхон Камол ижодида ҳам алоҳида аҳамият касб этади. Ў.Камол турк адабиётининг йирик вакилларидан бўлиб, бир қатор ҳикоя ва романлари билан дунёга танилган. Унинг ҳикояларида оддий ишчи-хизматчилар образи алоҳида аҳамият касб этади. Ўрхон Камол ҳикоялари ичида бола қаҳрамонлар ва уларнинг ҳаётига оид парчалар кўпроқ ўрин эгаллайди. Бундай бола образлари типининг асосий қисмини ишчи болалар ташкил этади. Мақолада адибнинг бола қаҳрамонлари иштирок этган “Уйқу”, “Ғаройиб бола”, “Аввал нон” сингари ҳикоялари ҳам таҳлил қилинган. Шунингдек, Ў.Камолнинг аёллар турмушидан олинган ҳикоялари ҳам ўзига хослиги билан ажралиб туради. Кун кечириш илинжида, истар-истамас ёмон йўлларга кирган аёллар, қўшиқ ва рақс орқасида фақирликдан қутулиш йўлларини излаган ўсмир қизлар, бой оилаларда куймаланиб юрган хизматкор аёллар, муҳаббат савдоси билан алданган ёш қизлар қисмати ёзувчининг бу мавзудаги ҳикоялари мазмун-моҳиятини белгилайди. Мақолада ёзувчининг бу мавзудаги ҳикояларига ҳам урғу берилди.
Maqolada Ozarbayjon shoiri va dramaturgi Husayn Jovid ijodining O‘zbekistonda o‘rganilishi tahlil qilinadi. Yigirmanchi asr boshlarida yozuvchining buyuk o‘zbek shoiri va dramaturgi Abdulhamid Cho‘lpon asarlariga e’tibor qaratilishi, XXI asr boshlarida Usmon Quchqor va Tohir Qahhorlar tomonidan uning asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgani haqida tahliliy fikrlar bildirildi. Husayn Jovidning o‘zbek adabiyotshunosligidagi ijodiga bag‘ishlangan dissertatsiya hamda bugungi kunda qator tadqiqotlar yaratilishi. Husayn Jovid adabiy merosining o‘zbek-ozarbayjon adabiy aloqalari rivojida tutgan o‘rni ilmiy asosda yoritilgan.
Мазкур мақолада XIII аср иккинчи ярмида Хоразм, қипчоқ, туркман қабилаларидан чиққан мамлук амирлари Миср ҳокимияти тепасига келганда мамлакат ҳаётида туркий омилнинг кучайиши кузатилган. Бу туркий омил сиёсий-ижтимоий ва маданий ҳаётда ўзини намоён қилди. Туркий амирлар бошчилигида мисрликлар диёрига босиб кирган салбчиларни 1250 йили Мансура шаҳри ёнида тўхтатиб тор-мор қилишди. Бу 7-салбчиларнинг юриши эди ва унинг мағлубиятга учраши бутунлай насронийларнинг салб тажовузкор юришларига хотима ясади. Мамлук султони Қутуз эса, 1260 йилда Айн Жалут деган жойда босиб келаётган мўғулларга қарши жанг қилиб, уларнинг устидан катта ғалаба қозонгани бутун ислом дунёсини қувонтирди, чунки мисрликлар мўғулларнинг араб оламидаги зафарона юришини тўхтатиб, уларга қаттиқ зарба бериб, орқага улоқтириб ташлаган эди. Бу икки ёрқин ғалаба натижасида Миср биринчи мамлук султонлар даврида душманларга қарши тура оладиган, ташқи савдоси, суғориш тизими ва деҳқончилиги яхши ривожланган кучли давлатга айланди. Шунингдек, мақолада XIII–XIV асрда Мисрда аббосий халифат емирилгандан сўнг мусулмон маданияти марказига айлангани кўриб чиқилган. Мисрда бутун мусулмон оламидан олимлар йиғилди, янги мадраслар қурилди, биринчи мусулмон энциклопедиялари яратилди. Улар илми-фаннинг турли соҳалари – жуғрофия, тарих, филология, фалакшунослик, аниқ фанлар бўйича ўзида етиб келган ва ислом тамаддунида пайдо бўлган билим-маълумотларни қамраб олган. Мадрасаларда араб устозлари билан бир қаторда Хоразм, Олтин Ўрда, Озарбайжон каби туркийзабон минтақалардан келган олимлар ҳадис, мантиқ, нотиқлик санъати, фиқҳ ва бошқа диний илмлардан дарс берарди. Мамлуклар даврида Мисрда турк тилига, айниқса, қипчоқ ва Хоразм шеваларига қизиқиш катта бўлди. Олимлар шу тилларнинг лексикаси ва грамматикаси бўйича махсус илмий ишлар яратиб, араб-туркий луғатлар туздилар. Мисрда шу даврда бизгача етиб келган туркийзабон бадиий адабиёт шаклланди. Унинг бошида Сирдарё қуйиларида туғилган ва тақдир тақозоси билан Мисрга келиб қолган таниқли Сайфи Саройи турар эди. У чиғатой (эски ўзбек) тилида асарлар ёзган, ўзбек адабиётига асос солган адиблардан ҳисобланади. Сайфи Саройидан бошқа Мисрда ижод қилган яна 8 нафар шоирларнинг номи маълум бўлиб, кўпчилигининг нисбаси “Хоразмий”дир. Мамлуклар даврида соф араб адабиётида ҳам катта ўзгаришлар рўй берди. Мўғуллар зарбасидан кейин араб оламида анъанавий сарой шеърияти инқирозга учрайди, Миср адабиёти эса халқ оғзаки ижодига яқинлашиб, шеъриятида “мавал”, “зажал”, “мувашшах” каби янги жанрлар пайдо бўлди, шунингдек, “адаб” жанри равнақ топди. Бу жанр солиҳ мусулмоннинг тарбиясига йўналти-рилган бўлиб, илмий маълумотларни оммабоп тарзда, турли ибратли ҳикоят ва шеърий парчаларни тақдим этарди. “Адаб” жанри асарлари ўзида бой бадиий ва дидактик материалларни мужассамлаштириб, ўша давр адабиёти тўғрисида тасаввурни кенгайтиради. Афсуски, мамлуклар даври Миср маданияти, жумладан, адабиёти яхши ўрганилмаган. Айниқса, туркий омилни Мисрнинг сиёсий-ижтимоий ва маданий ҳаётга кўрсатган таъсири ҳанузгача чуқур тадқиқ этилмаган. Ваҳоланки, туркий элатларининг таъсири ҳарбий ва кундалик маиший ҳаёт лексикасида, янги қадриятлар, одат ва удумлар кириб келишида, ҳатто кийим кийишида, таомда яққол сезилди. Туркий қабилалардан чиққан, ҳаёт тақозоси билан оқ қуллар – мамлукларга айланиб, сўнг машҳур тарихий шахс мавқеига кўтарилган малика Шажарат ад-Дурр, мамлук султонлари Қутуз ва Бейбарслар Миср халқининг миллий қаҳрамонлари сифатида танилган, улар тўғрисида ривоятлар, халқ романлари – сиралар тўқилган. Ҳозирги кунда ҳам улар Миср халқининг тарихий хотирасидан ўчгани йўқ. Машҳур араб ёзувчилари улар тўғрисида тарихий романлар ёздилар, уларнинг номлари кўчаларга қўйилиб, ҳайкаллар ясалган. Ҳанузгача телесериаллар олиниб, телеспекталлар намойиш қилинмоқда. Ушбу мақолада мамлуклар даври Миср маданий ҳаётида биринчи бор туркий унсурлар кўриб чиқилиб, Миср ва Марказий Осиё ўртасидаги алоқаларнинг маълум бўлмаган баъзи саҳифалари ёритиб берилган.
Афғон (паштун) халқи оғзаки лирик шеъриятининг ўзига хос ва энг оммабоп тури, маиший қўшиқларнинг энг типик намунаси ландэй ҳисобланади. Бу шеър тури халқ орасида шунчалик кенг тарқалганки, паштунларнинг оғзаки ижодини ландэйсиз тасаввур қилиш мумкин эмас. Бу икки мисралик қофиясиз шеър ҳажман ниҳоятда қисқа бўлишига қарамай, муайян фикр ва кечинмани ёрқин, ажойиб бадиий чизгиларда ифодалаб бера олиши билан машҳур. Ландэй атамаси пашту (паштў, пахтў) тилидаги " ﺪﻨﻟ " (“ланд”) – “қисқа, лўнда” маъноларини англатувчи сўздан ясалган бўлиб, таржимада “қисқагина, кичик шеър” маъносини беради. Халқ ландэйлари аноним асар бўлиб, ўз шеърий тузилиши, композицияси ихчам, бор йўғи қофияланмаган икки мисрадан иборат бўлиши билан бирга, кенг мавзу қамрови, рўй бераётган воқеаларга, ҳаёт тарзига муносабатини бетакрорлик билан ифодалашини сақлаб қолган. Омманинг жамоавий ижод намунаси бўлган ландэй, аксарият ҳолларда, ҳеч бир тайёргарчиликсиз инсон қалбининг тубидан чиқиши, омма орасида пайдо бўлиб, омма орасига сингиб кетиши, омма орасида ниҳоятда тез тарқалиши, тезкорлик билан узоқ туманларга етиб бориши ва қисқа вақтда умумпаштун миллий қадриятига айланиши билан характерли ва у паштун фольклорининг авж нуқтаси бўлиб, бу фольклорнинг ҳеч бир бошқа жанри оддий халқ учун ландэйчалик тушунарли ва ниҳоятда кенг истеъмолда эмас. Паштунлар орасида тарқалган ландэйларнинг умумий сонини аниқлаш мушкул. Фольклоршунослар томонидан ҳозирги кунгача буларнинг салмоқли қисми ёзиб олинган ва эълон қилинган. Аммо тадқиқотчиларнинг фикрича, халқ хотирасида яна ўн минглаб бундай шеърий миниатюралар яшаб келмоқда. Ландэйларнинг нисбатан тўлароқ тўплами бўлган “Паштун қўшиқлари” 1 да 7 мингдан зиёдроқ ландэй жамланган. Улар, кўпинча, қўшиқлар ижроси чоғида оғзаки ижоднинг бадиҳа (экспромт) усули натижасида юзага келади. Баъзан бундай ландэйлар икки суҳбатдош ва гуруҳлар орасида ўзига хос ақлий ва топқирлик беллашуви чоғида, қиз ва йигит ўз туйғулари хусусида гаплашганида ёки севишганларнинг ҳислари қўшиқда ўз ифодасини топганда, дил изҳорида тўқилади.
Мазкур мақолада ўрта аср араб адабиётида расоил (тарассул), адаб, тавқиат, рисола, мақома каби насрий жанрларнинг шаклланиши ва ривожи кузатилади ҳамда мисол тариқасида улардан намуналар келтирилади. Мақолада ўрта аср насрнавислиги шеърият каби мумтоз араб адабиётининг салмоқли қисмини ташкил этгани, араб нутқи хазинасидан кенг фойдаланиб, бадиий дидни ривожлантиргани таъкидланади.
Ushbu kitobda XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshlari Qoʻqon adabiy muhitining ulugʻ namoyandasi Muhammad Aminxoʻja Mirzaxoʻja oʻgʻli Muqimiy (1850–1903)ning turli lirik janrlardagi asarlaridan namunalar o‘rin olgan. Shoirning ushbu to‘plamga kirgan lirik she’r larida teran falsafiy mazmun goʻzal badiiyat va xalqona ohang uygʻunligida talqin etilgani bilan alohida ajralib turadi. To‘plamdan, shuningdek, shoirning hajviy asarlari hamda mashhur “Sayohatnoma”si ham oʻrin olgan. Ushbu nazmiy guldasta she’riyat muhiblariga manzur bo‘lishiga ishonamiz.