“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
208
4. Gulamov J., Shukurov F., Shokhidayeva Sh. Automated information system
for inventory accounting of a car depot warehouse // JournalNX-2021.
5. Nurmukhamedov T., Shukurov F., Khakimov Sh. Information technologies for
forecasting car depot inventory using correlation analysis // JournalNX-2021.
6. R. Aliev Analysis of controlling the state of track sections on lines with speed
and high-
speed train traffic German International Journal of Modern Science № 14,
2021.
– PP. 57–58.
TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI MARKAZI UCHUN ELEKTRON
BUYURTMALAR QABUL QILISH TIZIMINI ISHLAB
CHIQISHNING AHAMIYATI
Muxamadaziz RASULMUXAMEDOV,
f.-m.f.n., dotsent, Toshkent Davlat transport universiteti Transportda axborot
tizimlari va texnologiyalari kafedra mudiri
E-mail: mrasulmuxamedov@list.ru
Eldor ABDULLAYEV,
Toshkent davlat transport universiteti
Baxtiyor QO‘CHQOROV,
Toshkent davlat transport universiteti
https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-pp208-216
Annotatsiya:
Ushbu maqolada xizmat k
o‘rsatish sohasi bilan bog‘liq bo‘lgan
universitet b
o‘limining ish jarayonlarini optimallashtirish uchun ko‘rilayotgan chora-
tadbirlar yoritilgan. Shuningdek, ushbu maqola ikki qismdan iborat b
o‘lib, uning
birinchi qismida tizim ish jarayonini qayd etib borish uchun muhim b
o‘lgan
ma’lumotlar bazasi tushunchalari, ularni boshqarish tizimi tushunchasi hamda
ma’lumotlar bazasini shakllantirish jarayonlari keltirilgan. Shu bilan birgalikda ikki
qism dasturiy ta’minot yaratish ishlari va ularga qo‘yiladigan talablarni turli metodlar
yordamida tashkil etishni nazarda tutadi.
Kalit s
o‘zlar:
Ma’lumotlar bazasi, ma’lumotlar bazasini tashkil etish turlari,
dasturiy ta’minot, dasturiy ta’minot qurish strukturalari, FIFO, LIFO metodlari, Axborot
texnologiyalari markazi.
I. KIRISH
2017
–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
y
o‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturida belgilangan vazifalarga
muvofiq hamda iqtisodiyot tarmoqlari va davlat boshqaruvi tizimiga zamonaviy
axborot texnologiyalarini keng joriy etish va telekommunikatsiya tarmoqlarini
kengaytirish orqali respublika iqtisodiyotining raqobatbardoshligini yanada oshirish
maqsadida [1] keyingi vaqtda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish b
o‘yicha izchil chora-
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
209
tadbirlar amalga oshirilmoqda, davlat organlari va boshqa tashkilotlarda elektron
hujjat almashinuvi hamda jismoniy va yuridik shaxslarga xizmat k
o‘rsatish uchun
elektron tizimlar bosqichma-bosqich joriy etilmoqda [2]. Bu esa barcha sohalarda
zamonaviy axborot kommunikatsiya qurilmalaridan keng va salmoqli k
o‘rinishda
foydalanilayotganidan dalolatdir. Yuqorida qayd etilganidek, xizmat k
o‘rsatish
sohasida elektron tizimlarni q
o‘llash hozirgi kunda barcha sohalarda ustuvor
vazifalardan biriga aylanmoqda. Chunki insoniyat hayot darajasining
o‘sishi va xizmat
k
o‘rsatish sohalariga bo‘lgan talabning keskin ortishi natijasida ushbu sohalarda bir
qancha noqulayliklar vujudga kelmoqda. Jumladan:
– xizmat ko‘rsatish shahobchalarida buyurtmachilar navbatlarining kattaligi;
– qabul qilinayotgan buyurtmalarga xizmat ko‘rsatish tezligining pasayishi va
buning natijasida ba’zi buyurtmalar dolzarbligining yo‘qolishi;
– buyurtmalarga o‘z vaqtida xizmat ko‘rsatilmasligi natijasida ish unumining
pasayishi va hokazolar sodir b
o‘lmoqda.
Shu sababli hozirgi kunda barcha xizmat k
o‘rsatish va sanoat tarmoqlarida
elektronlashtirilgan buyurtma qabul qilish portallari asta-sekin joriy qilinmoqda.
Buning natijasida esa ish hajmini yangi-yangi bosqichlarga k
o‘tarishga erishilmoqda.
Ushbu ishlarni amalga oshirish va ish jarayonini yangi bosqichga k
o‘tarish maqsadida
Toshkent davlat transport universitetining Axborot texnologiyalari markazi(ATM) ish
jarayonlari uchun elektron xizmat buyurtmalarini berish tizimini ishlab chiqish ishlari
amalga oshirilmoqda.
II. MUAMMONING Q
O‘YILISHI.
Avvalambor, ushbu ishlarni amalga oshirish Axborot texnologiyalari markazi ish
jarayonlarini
o‘rganish, ma’lumotlar yig‘ish va ularni tahlil etish ishlari bilan boshlandi.
Buning natijasida ma’lum bo‘ldiki , hozirgi vaqtda ish jarayonlari telefon qo‘ng‘iroqlari
yoki yuzma-yuz k
o‘rishish orqali tashkillashtirilayotgan bo‘lib, buning natijasida
hamma vaqt ATM xodimi
o‘z buyurtmachilari bilan bog‘lanish imkoniyati mavjud
b
o‘lmaydi. Chunki har bir ATM xodimiga katta ko‘lamdagi ish hajmi yuklatilgan bo‘lib,
bunda har bir xodim bir vaqtning
o‘zida bir qancha sohalar bo‘yicha o‘z ish faoliyatini
tashkillashtiradi.
Bu esa
o‘z navbatida, ushbu bo‘lim xodimlari hamma vaqt o‘z ish o‘rnida bo‘lishi
uchun t
o‘sqinlik qiladi.
III. METOD.
Shu sababli ushbu b
o‘lim ish jarayonini jadallashtirish hamda zamonaviy
axborot kommunikatsiya vositalarini q
o‘llagan holda, xodimlar va buyurtmachilar
o‘rtasida doimiy aloqani ta’minlash maqsadida Axborot texnologiyalari markazining
elektron buyurtma qabul qilish tizimini amalga oshirishga kirishildi. Hozirgi kunga
kelib, ish jarayonlari uch bosqichda amalga oshirilayotgan b
o‘lib, ular quyidagilardan
iborat:
– ish jarayoni yuzasidan tahlillarni amalga oshirish;
– tizimda amalga oshiriladigan barcha jarayonlarni qayd etib borish uchun
ma’lumotlar bazasini shakllantirish;
– xodim va buyurtmachilar o‘zaro aloqasini ta’minlash uchun dasturiy ta’minot
ishlab chiqish.
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
210
Birinchi bosqich.
Yuqorida ta’kidlanganidek, ish jarayonlari ATM ish jarayonini
izchil
o‘zganish bilan boshlandi. Buning natijasida hozirgi kunda ATM da quyidagi
xizmat k
o‘rsatish jarayonlari amalga oshirilayotganligi aniqlandi:
– kompyuter va printer qurilmalariga texnik xizmat ko‘rsatish;
– kompyuter tarmog‘i liniyalarini hosil qilish;
– kafedralar va bo‘limlar xodimlariga texnik va amaliy maslahatlar berish.
Ikkinchi bosqich.
Ish jarayoni uchun ma’lumotlar bazasini tashkil etish ishlari
ma’lumotlar bazasi haqidagi zaruriy ko‘rsatkichlarni o‘rqanish jarayonini ham qamrab
oldi. Unga k
o‘ra ma’lumotlar bazasi – bu bir yoki bir nechta dasturiy ta’minotlar uchun
m
o‘ljallangan ombor(baza) bo‘lib, ma’lumotlarni saqlash va ulardan zarur hollarda
foydalanish imkonini beruvchi majmuadir. Shuningdek, ma’lumotlar bazasini yaratish
va uni boshqarish ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi yordamida markazlashgan
holda amalga oshiriladi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (ma’lumotlar bazasini
boshqarish, ma’lumotlar bazasini yaratish), ularning zamonaviyligini ta’minlash va
ulardan kerakli ma’lumotlarni qidirishni tashkil qilish uchun zarur bo‘lgan dasturiy
ta'minot majmui hisoblanadi.
Bu esa barcha tizimlarni tashkil etish jarayonlarida birinchi darajadagi ishlar tahlil
etilgan ish jarayon asosida ma’lumotlar bazasini imkon qadar to‘liq yaratishni nazarda
tutadi. Yuqoridagi vazifa asosida ATM uchun ma’lumotlar bazasini shakllantirish
ma’lumotlar bazasining tuzilish strukturasini aniqlash jarayonlari bilan boshlandi
hamda yuqorida t
o‘plangan ma’lumotlar asosida quyidagi ma’lumotlar bazasining
tuzish strukturasi ishlab chiqildi(1-rasm).
Buyurtmalar qismidan
buyurtma turini tanlash
Bo’limlar,
Kafedralar
ATM xodimini
tanlash
Shikoyatlar
qismi
Ma’lumotlar
bazasida
ma’lumotlarni
saqlash
1-rasm. ATM xizmat buyurtmalarini qayd etib borish tizimi uchun ma
’lumotlar
bazasi tuzishning strukturaviy sxema (ER-diagramma)si.
1-rasmga asosan ,ATM b
o‘limida amalga oshiriladigan ish jarayonlari bir
vaqtning
o‘zida universitetning barcha bo‘lim va kafedralari bilan uzviy bog‘liq holda
b
o‘lib, uzluksiz aloqani ta’minlash vazifasini qo‘yadi. Bunga ko‘ra bo‘lim yoki
kafedradan buyurtma amalga oshirayotgan
buyurtmachi
xizmat buyurtmasi
turini tanlaydi hamda
ATM b
o‘limi xodimini tanlash orqali ma’lumotlarni yakuniy
ma’lumotlar bazasida saqlanishini ta’minlaydi. Shu bilan bir qatorda,
ATM
xodimining ish jarayonidan qoniqish hosil qilinmagan holatlar uchun norozilik bildirish
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
211
uchun elektron r
o‘yxatga olish tizimi ham yaratiladi. Shu bilan birgalikda, bir vaqtning
o‘zida biz yaratayotgan ma’lumotlar bazasiga bir necha xizmat buyurtmalari qayd
etishilining imkoniyati yaratilishini ham talab qiladi. Bu esa ushbu jarayonda hozirgi
kunda foydalanishda b
o‘lgan va ish jarayonlari uchun ijobiy natijalar qayd etayotgan
ma’lumotlar bazalarini tahlil qilish vazifasini ham qo‘yadi. Hozirgi kunda ma’lumotlar
bazasi yaratish uchun m
o‘ljallangan juda ko‘plab tizimlar mavjud, ammo ularning
barchasi ham bir vaqtning
o‘zida bir necha foydalanuvchilarga ma’lumotlardan
foydalanish uchun imkon bermaydi. 1-rasmga asosan esa biz ATM xizmat
buyurtmalarini qayd etib borish uchun k
o‘p foydalanuvchilar bilan ishlay olish
imkoniyatiga ega b
o‘lgan ma’lumotlar bazasi yaratish tizimini tanlashimiz zarur
b
o‘ladi. Hozirgi vaqtga kelib, bir qancha ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari
mutaxassislar tomonidan keng foydalanilayotgan b
o‘lib, bu tizimlar o‘z navbatida bir
necha turlarga b
o‘linadi. Xususan, NoSql va Sql turidagi ma’lumotlar bazalari shular
jumlasidandir. Bunda, NoSQL ma'lumotlar bazalari maxsus ma'lumotlar modellari
uchun m
o‘ljallangan va zamonaviy dasturlarni yaratish uchun moslashuvchan
jadvallarga egadir. Shu bilan birga, Big Data (katta hajmdagi ma’lumotlar) uchun
ishlab chiqish qulayligi, funksionalligi va ishlashi uchun kengligi bilan alohida e’tirof
etiladi. Unda hujjat, diagramma, kalit qiymati, xotira va qidirish kabi turli xil
ma'lumotlar modellaridan foydalaniladi [3]. SQL esa ma'lumotlar bazalari bilan
ishlash uchun standart til b
o‘lib, ma'lumotlar bazasi yozuvlarini kiritish, qidirish,
yangilash va
o‘chirish uchun ishlatilishi mumkin. SQL ma'lumotlar bazalarini
optimallashtirish va ularga xizmat k
o‘rsatishni o‘z ichiga olgan boshqa ko‘plab
operatsiyalarni bajarishi mumkin [4].
IV. NATIJA VA MUHOKAMALAR.
Yuqoridagi ma’lumotlar bazalarining qisqa tahlillari shuni ko‘rsatadiki, tashkil
etilishi nazarda tutilgan ATMning elektron buyurtmalar qabul qilish tizimi uchun SQL
turidagi ma’lumotlar bazasini shakllantirish yetarli ahamiyat kasb etib, quyida uning
tuzilish jarayoni yoritiladi. ATM b
o‘limining ish jarayonini o‘rganish bilan olib borilgan
tahlillar shuni k
o‘rsatdiki, ish jarayoni uchun tartiblashgan hamda ko‘p
foydalanuvchilar bilan ishlash imkoniga ega ma’lumotlar bazasini shakllantirish zarur
b
o‘ladi. Ushbu jarayonda ma’lumotlar bazalarini qurish ishlarini PhPMyAdmin
dasturidan foydalanilgan holda amalga oshirildi. Ushbu dastur foydalanuvchilar
uchun qulay ish muhitiga ega b
o‘lish bilan bir qatorda bizning ko‘p foydalanuvchilar
tomonidan kelib tushadigan xizmat buyurtmalarimizni ham qayd etib borish uchun
yetarli darajada ish unumdorligiga egaligi ushbu tizimning tanlanishiga zamin yaratdi.
ATM ma’lumotlar bazasining tuzilish ER-diagrammasi 2-rasmda keltirilgan:
Buyurtmalarni qabul
qilish qismi
ATM bo‘limi
xodimlari
Kafedralar
E’tiroz va
shikoyatlar
Bo‘limlar
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
212
2-
rasm. Ma’lumotlar bazasini tuzishning ER-diagrammasi.
Quyida 2-rasm asosida PhPMyAdmin dasturidan foydalanilgan holda Toshkent
davlat transport universiteti ATM ish jarayonlaridagi xizmat buyurtmalarini qayd etib
borish uchun yaratilgan va ma’lum ma’lumotlar bilan to‘ldirilgan ma’lumotlar
bazasining ishchi holati keltirilgan(3 rasm).
3-
rasm. Ma’lumotlar bilan to‘ldirilgan ma’lumotlar bazasida kafedralar
jadvalining k
o‘rinishi
Uchinchi bosqich.
S
o‘ngra keyingi jarayonlar yuqoridagi ma’lumotlar bazasi
bilan bo
g‘langan hamda foydalanuvchilar uchun qulay ish muhitiga ega bo‘lgan
dasturiy ta’minot yaratish bilan bog‘liq bo‘lib, ushbu jarayonda dasturiy ta’minot uchun
q
o‘yiladigan talablarni oldindan aniqlab olish maqsadga muvofiq.
Unga k
o‘ra dasturiy ta’minot yaratish ishlari Axborot texnologiyalari markazining
ish jarayonlaridan kelib chiqqan holda quyidagi shartlar asosida amalga oshiriladi:
1.
Dasturiy ta’minot xodimlar va buyurtmachilar uchun qulay va alohida
b
o‘limlardan tashkil topishi zarur;
2. Qabul qilinayotgan buyurtmalar doimiy ravishda qayd etib borilishi lozim
hamda ushbu ma’lumotlardan zarur hollarda foydalanish imkoniyati yaratilishi zarur;
3.
Dasturiy ta’minot barcha uchun ixtiyoriy texnik ta’minot yordamida qo‘llab-
quvvatlanish imkoniga ega b
o‘lishi zarur.
Yuqorida keltirilgan talablar asosida dasturiy ta’minot yaratish bosqichlari va
ularning ish jarayonlarini amalga oshirishni quyidagi tashkiliy struktura asosida barpo
etish maqsadga muvofiqdir(4-rasm).
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
213
Foydalanuvchilardan
tushgan buyurtmalar
Xizmat ko’rsatish
Buyurtma
turlari
Printer
Kompyuter
Sabab
Texnik
bo’lim xodim
Buyurtmachi
Kafedra yoki
bo’lim nomi
Murojaat
vaqti
Murojaat
matni
Buyurtma
qabul qilish
sharti
WiFi
Driver
Tarmoq
Boshqa
xizmatlar
Ma’lumotlarni
tahlil qilish
Tahlil qilish
qismlari
Xisobotlar
Javob yuborish
Ma’lumotlar
bazasi
4-
rasm. ATMning dasturiy ta’minot tuzish strukturasi.
4-rasmdan shuni k
o‘rish mumkinki, barcha turdagi xizmat buyurtmalari doimiy
ravishda ma’lumotlar bazasida qayd etib boriladi hamda ushbu ma’lumotlardan zarur
holatlarda foydalanish imkoniyati yaratiladi. Shu bilan birgalikda, tizimdan
foydalanish natijasida barcha turdagi buyurtmalarni masofaviy tarzda tahlil qilish
orqali vaqtdan unumli foydalangan holda tezda amalga oshirish ham mumkin b
o‘ladi.
Jumladan, hozirgi kunda universitet bosh binosi hududi 7 ta sektorga ajratilgan b
o‘lib,
ATM xodimi
o‘z xizmat vazifasini turli hududlarda amalga oshirishi mumkin.
Misol tariqasida ATM xodimi
o‘z xizmat vazifasini universitet hududining 1-sektorida
amalga oshirmoqda, deb tassavur qilsak hamda 2-sektorda joylashgan
universitetning biron b
o‘limi yoki kafedrasi tomonidan xizmat buyurtmasi kelib
tushishi tizim tomonidan qayd qilinadi va xizmatchining ushbu murojaatni k
o‘rishi
buyurtmaching muammosini ortiqcha kutishlardan bartaraf etadi va xizmatchi ushbu
buyurtmani tezda hal etishi mumkin b
o‘ladi. Agarda ushbu jarayonni hozirgi kundagi
ish jarayoni bilan taqqoslaydigan b
o‘lsak , quyidagi farqlarni ko‘rishimiz mumkin.
Hozirgi vaqtda ishning amalga oshirilishi yuqoridagi misol kesimida:
1. ATM xodimi 1-sektorda amalga oshirayotgan vazifasini yakunlaydi hamda
o‘z
ish joyiga qaytadi(ATM universitetning 7-sektorida joylashgan).
2. Buyurtmachi xodim bilan aloqaga chiqadi yoki ATMga tashrif buyurgan holda
murojaatni amalga oshiradi.
3. ATM xodimi buyurtmani qabul qilganidan s
o‘ng qayta universitet 2-sektoriga
tashrif buyuradi va xizmat vazifasini bajaradi(universitet 2-sektori 1-sektor yonida
joylashganligi bois xodim 2-sektorga qaytib borishi zarur b
o‘ladi).
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
214
Elektron xizmat buyurtmalarini qabul qilish tizimi ish jarayoniga tatbiq
qilinganidan s
o‘ng jarayon quyidagicha amalga oshirilishi rejalashtirilmoqda:
1. ATM xodimi 1-sektorda amalga oshirayotgan vazifasini yakunlaydi hamda
tizim orqali q
o‘shni sektorlardan buyurtmalar mavjudligini tekshiradi.
2. Buyurtma mavjudligi aniqlansa, ushbu vazifa uchun y
o‘nalish tanlaydi hamda
1- va 7-sektorlar orali
g‘ida ushbu vazifalarni bajarishni amalga oshiradi.
Yuqoridagi ish jarayonlarini amalga oshirish bosqichlarini ish jarayonini
baholashning FIFO(First-In, First-Out) va LIFO(Last-In, First-Out) tizimlari bilan
bo
g‘lasak, hozirgi kundagi ish jarayoni FIFO tizimi asosida amalga oshirilayotganligini
va bunda quyidagi struktura asosida amalda ekanligini k
o‘rishimiz mumkin(5-rasm).
5-rasm Ish jarayonlarining FIFO metodi asosida amalga oshirilishi.
5-rasmdan shuni k
o‘rish mumkinki, ish jarayoni faqat bir xil struktura asosida bir
y
o‘nalishdagina amalga oshirilishi ko‘zda tutilgan bo‘lib, bu tizimdagi ish jarayonlarida
buyurtmalarning t
o‘planib qolish holatlarini keltirib chiqarish ehtimolligini oshiradi.
Shu bilan birgalikda, bu orqali korxona miqyosida bajariladigan ishlarning tugallanish
vaqtlarini kechiktirib b
o‘lmaslik koeffitsientlarini baholashga ham katta e’tibor
qaratmaydi. Bu esa
o‘z navbatida ish jarayonida katta uzilishlarga yo‘l qo‘yilmasligi
lozim b
o‘lgan bo‘lim yoki o‘quv jarayonlarida turli xildagi muammolarga duch
kelinishida muhim ahamiyat kasb etadi.
Ammo ish jarayonlarida LIFO metodini ham, FIFO metodi bilan birgalikda
q
o‘llash ushbu jarayonlardagi kamchiliklarni bartaraf etishda katta ahamiyat kasb
etadi(6-rasm).
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
215
6-rasm Ish jarayonlarida FIFO va LIFO metodlarini birgalikda amalga oshirish
6-rasmga asosan shuni k
o‘rish mumkinki, ish jarayonida FIFO va LIFO
tizimlaridan birgalikda foydalanish ish vaqtida katta uzilishlar kuzatilishi mumkin
b
o‘lgan jarayonlarda juda katta ahamiyat kasb etadi hamda ularning bartaraf etilishini
tezlik bilan amalga oshiradi. Bu esa ish va
o‘quv jarayonlarini yanada sifatli tashkil
etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birgalikda, ATM xodimning y
o‘l uchun
sarflanayotgan vaqtini qisqartirish va ushbu vaqt me’yorini ish unumdorligini oshirish
uchun sarflashga imkon yaratadi.
Quyida yuqoridagi talablar va ish jarayonini
o‘rganishlar natijasida yaratilgan
dasturiy ta’minotning bir qancha ishlash jarayonidagi ko‘rinishlari keltirilgan(7-rasm).
7-rasm. ATM uchun
yaratilgan dasturiy ta’minotning umumiy ko‘rishnishlari.
“Актуальные вопросы развития инновационно-
информационных технологий на транспорте” АВРИИТТ-2021
I-
Республиканская научно-техническая конференция
(Ташкент, 24-25 ноября 2021 года)
216
V. XULOSA.
Xulosa
o‘rnida shuni aytish mumkinki, har qanday dasturiy ta’minot qurish
jarayoni ma’lumotlar bazasi qurish tizimi bilan uzviy bog‘liq holda amalga oshirilib,
bunday tizimlarni iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida q
o‘llash ish jarayonlarida katta
hajmdagi ma’lumotlarni doimiy ravishda nazorat qilish uchun asosiy omil bo‘lib xizmat
qiladi hamda ularning zamonaviy dasturlar yordamida boshqarilishini ta’minlash
orqali esa xodimlarning ishlash jarayonlarida qulayliklar yaratish bilan birgalikda
ma’lumotlar bazalarida saqlanayotgan ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlash
vazifasini ham bajaradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YXATI:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017–2021-yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor y
o‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga
oshirishga oid davlat dasturi t
o‘g‘risida 02.03.2020dagi PF–5953-sonli farmoni.
2. O
‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
maqsadida raqamli infratuzilmani yanada modernizatsiya qilish chora-tadbirlari
t
o‘g‘risida”gi 21.11.2018 dagi PQ–4022-qarori.
3. https://uz.itpedia.nl/tag/database/.
4. https://community.uzbekcoders.uz/post/ma-lumotlar-bazasi-va-sql-nima
5f893a48df4c3f70c2a7e7b9.
5.
Барковский Е.А., & Соколов А.В. (2015). Оптимальное управление двумя
параллельными FIFO-очередями на бесконечном времени. Информационно-
управляющие
системы,
(5),
65-71.
https://doi.org/10.15217/issn1684-
TRANSPORT SOHASIDA BIOMETRIK YECHIMLAR
Nuriddin G‘AFFOROV,
Toshkent davlat transport universiteti
Muxamadaziz RASULMUXAMEDOV,
f.-m.f.n., dotsent, Toshkent Davlat transport universiteti Transportda axborot
tizimlari va texnologiyalari kafedra mudiri
E-mail: mrasulmuxamedov@list.ru
https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-0-1-pp216-218
Annotatsiya:
Ushbu maqolada biometriya tushunchasi, biometrik tanib olish va
biometrik identifikatsiyalash masalalari yoritilgan. Shuningdek, transport sohasida
biometrik texnologiyalarini q
o‘llash vazifalari belgilangan.
Kalit s
o‘zlar:
biometriya, biometrik texnologiya, biometrik tanib olish, biometrik
tizim, biometrik identifikatsiyalash.
Aholi zichligi yildan yilga oshib borayotganligi sababli kelajakda transport
obyektlarida xavfsizlikni ta’minlashda yangi muammolar paydo bo‘lishini taxmin qilish
mumkin. Shu sababli shahar infratuzilmasini nazorat qilish masalasi oldindan
