SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
148
У
ОИС
есть
свое
представительство
в
Кабуле
,
что
подчеркивает
при
-
верженность
организации
оказанию
содействия
афганскому
народу
в
вос
-
становлении
стабильности
и
мирной
жизни
в
этой
стране
,
координируя
эту
деятельность
с
другими
заинтересованными
сторонами
по
афганской
проблеме
.
Отметив
,
что
нестабильность
в
Афганистане
непосредственно
влияет
на
безопасность
в
регионе
,
и
«
ни
одно
государство
не
может
обезопасить
себя
от
таких
проблем
,
как
экстремизм
,
терроризм
,
незаконный
оборот
нарко
-
тиков
,
нестабильность
и
проблемы
безопасности
»,
Э
.
Ихсаноглу
призвал
к
укреплению
регионального
сотрудничества
для
безопасности
в
Афганистане
и
в
регионе
в
целом
.
Как
считают
исследователи
,
в
более
широком
плане
,
региональные
игроки
разного
уровня
и
степени
вовлеченности
в
афганскую
проблематику
могут
не
только
оказать
содействие
в
заключении
соглашения
о
политическом
урегулировании
конфликта
в
Афганистане
под
эгидой
ООН
и
ОИС
,
но
и
стать
своего
рода
дополнительными
«
неформальными
гаран
-
тами
выполнения
условий
этого
соглашения
»
1
.
Таким
образом
,
в
последние
годы
можно
констатировать
активизацию
политики
ОИС
,
направленную
на
урегулирование
наиболее
острых
проблем
и
конфликтов
в
исламском
мире
,
таких
как
борьба
с
терроризмом
и
экс
-
тремизмом
,
нестабильность
в
Сирии
,
Афганистане
,
Мали
,
Сомали
и
других
странах
,
и
по
одному
только
масштабу
каждой
из
этих
проблем
можно
осознать
охват
и
значимость
деятельности
этой
организации
в
сфере
поддержания
международной
безопасности
и
стабильности
2
.
НАЗАРОВ
АЛИШЕР
Тадқиқотчи
,
Тошкент
ҳарбий
телекоммуникациялар
академик
лицейи
Сиёсий
тараққиёт
:
моҳияти
,
асослари
,
шакллари
Аннотация
.
Мазкур
илмий
мақолада
,
сиёсий
тараққиёт
ҳодисасининг
моҳияти
,
асослари
ва
шакллари
билан
боғлиқ
бўлган
илмий
-
назарий
қарашлар
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
сиёсат
,
сиёсий
тараққиёт
,
сиёсий
тизим
,
модернизация
,
демо
-
кратия
,
демократик
янгиланиш
.
Аннотация
.
В
данной
научной
статье
проанализированы
научно
-
теоретические
взгля
-
ды
связанные
сущностью
,
основами
а
также
формами
феномена
политического
развития
.
Опорные
слова
и
выражения
:
политика
,
политическая
развития
,
политическая
систе
-
ма
,
модернизация
,
демократическое
обновления
.
Summary.
The scientific-theoretical views connected with the essence, basis and forms of
phenomenon of the political development are analyzed in this article.
1
См
.:
Е
.
Степанова
Афганистан
:
перспективы
политического
урегулирования
. //
Пути
к
миру
и
безопасности
.
Выпуск
1 (42). -
М
.:
ИМЭМО
РАН
, 2012. –
С
. 18–33. –
С
. 31.
2
См
.: Abdul Ghafour. OIC chief upbeat about Cairo summit/ // Arab News. – Jeddah, 5 February
2013.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
149
Keywords and expressions:
politics,
political development, political system, modernization,
democratic renewal.
Маълумки
,
сиёсий
тараққиёт
ҳодисасининг
моҳияти
,
асослари
,
форма
-
ларини
ўрганиш
,
тадқиқ
қилиш
масаласи
инсоният
тарихида
доимо
муҳим
ўринни
эгаллаб
келган
.
Бугунги
кунда
ҳам
мазкур
феномен
жамият
ҳаётини
яхшилаш
,
барқарорлиги
ва
хавфсизлигини
таъминлаш
,
одамларнинг
эркин
ва
фаровон
кун
кечиришга
бўлган
интилишларини
рўёбга
чиқариш
омили
ва
инсониятнинг
умргузаронлик
қилиши
учун
янада
самаралироқ
тизимларни
яратишнинг
йўли
сифатидаги
аҳамиятини
сақлаб
турибди
.
Шу
боис
ҳам
сиёсий
тараққиётга
сабаб
бўлувчи
асослар
,
омиллар
,
ҳақи
-
даги
назарий
қарашлар
ҳам
шу
пайтга
қадар
эволюцион
тарзда
ривожланиб
келмоқда
.
Жумладан
,
Х
IX
аср
охири
ХХ
аср
бошларида
ўзларининг
кўп
-
қиррали
илмий
изланишлари
билан
сиёсатшунослик
фанининг
вужудга
келишига
улкан
ҳисса
қўшган
Ғарб
олимлари
В
.
Парето
,
Г
.
Моска
,
Р
.
Михельс
,
М
.
Вебер
ғояларида
сиёсий
тараққиёт
ҳодисасининг
социал
,
фалсафий
жиҳатлари
билан
боғлиқ
назарий
қарашлар
асосланди
.
Хусусан
,
М
.
Вебер
“
Сиёсатни
ҳокимият
борасидаги
ижтимоий
муноса
-
батлар
тизими
,
деб
қараш
ғояси
доирасида
,
сиёсий
тараққиётнинг
социо
-
маданий
факторларига
етакчи
аҳамият
бериш
лозим
”,
1
деб
ҳисоблайди
.
Бу
ўринда
таъкидлаш
жоизки
,
сиёсий
тараққиёт
ҳақида
концепциялар
орасида
ўтган
асрнинг
1960-1970
йилларига
келиб
шаклланган
либерал
кон
-
цепциялар
алоҳида
муҳим
ўринни
эгаллайди
.
Г
.
Алмонд
,
Д
.
Аптер
,
Р
.
Бендикс
,
С
.
Верба
,
Р
.
Даль
,
Л
.
Пай
,
С
.
Хантингтон
ва
бошқаларнинг
асарларидаги
,
илмий
хулосаларда
сиёсий
тараққиётнинг
йўналишлари
,
замонавий
босқичлари
билан
боғлиқ
хулосалар
“
тараққиёт
социологияси
”
билан
боғлиқ
назарий
парадигмалар
доирасида
баён
қилинди
.
Сиёсий
тараққиёт
ҳақидаги
концептуал
ғоялар
турли
-
туман
бўлишига
қарамасдан
,
уларнинг
барчасида
сиёсий
тараққиётнинг
етакчи
институ
-
ционал
субъекти
масаласида
фикр
яқинлиги
,
ўзаро
қарашлар
консенсуси
мавжуддир
.
Бу
ўринда
гап
жамият
сиёсий
тизимининг
сиёсий
тараққиёт
учун
универсал
восита
,
омил
вазифасини
ўташи
ҳақида
бормоқда
.
Чунки
айнан
жамият
сиёсий
тизими
ўзининг
структураси
ва
ҳаракат
механизми
ҳамда
амал
қилиш
принципларига
кўра
,
жамиятда
сиёсий
тараққиётни
рўй
бериши
учун
зарур
бўлган
асосларни
вужудга
келтира
олади
.
Шунингдек
,
сиёсий
тизим
сиёсий
тараққиёт
юз
бераётган
жараёнда
жамиятда
ижтимоий
барқарорликни
сақлаб
туриш
имкониятига
эгадир
.
Сиёсий
тизим
назариясининг
йирик
намояндаларидан
бири
бўлган
Д
.
Истон
“
сиёсий
тизимнинг
жамият
олдида
турган
мақсадларга
эришиш
учун
ресурсларни
сафарбар
қилиш
ва
тегишли
қарорларни
ишлаб
чиқиш
ҳамда
амалга
оширишдан
иборат
хусусиятларини
”
2
алоҳида
таъкидлаб
ўтган
эди
.
1
Қаранг
:
Радугин
А
.
А
.
Политология
. –
М
.:
Библионика
, 2008. –
С
. 47.
2
Истон
Д
.
Категория
системного
анализа
политики
//
Антология
мировой
политической
мысли
. –
М
.,1997. –
С
. 140.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
150
Шу
боис
ҳам
сиёсий
тараққиёт
ҳодисасини
ўрганишда
жамият
сиёсий
тизими
ва
унда
рўй
бераётган
ўзгаришларга
,
биринчи
навбатда
,
эътибор
қаратилади
.
Зеро
, “
сиёсий
тараққиёт
жамият
сиёсий
тизимида
рўй
берган
янгиланишлар
,
ички
тизимли
ўзгаришлар
,
такомиллашувлар
ҳодисасини
англатади
”
1
.
Шунингдек
,
сиёсий
тараққиёт
муаммоларини
тадқиқ
қилиш
жараёнида
сиёсий
ҳаётнинг
динамик
моҳиятга
эга
эканлигидан
ҳам
келиб
чиқилади
.
Бундай
таҳлил
усулининг
қўлланилиши
натижасида
сиёсий
тараққиётнинг
асосий
сабаблари
,
шакллари
,
усуллари
ҳақида
янада
аниқроқ
хулосалар
ишлаб
чиқиш
имкониятлари
очилади
.
Политология
фанида
сиёсий
тараққиётнинг
турлари
ҳақида
фикр
юритил
-
ганда
,
даставвал
,
уни
икки
катта
турга
ажратиб
кўрсатиш
устуворлик
қилади
.
Бу
ўринда
гап
тараққиётнинг
эволюцион
ва
инқилобий
усуллари
ҳақида
бормоқда
.
Сиёсий
тараққиётнинг
эволюцион
тури
ўз
ичига
сиёсий
тараққиётнинг
бир
қанча
шаклларини
қамраб
олади
ва
позитив
моҳиятга
эгадир
.
Тараққиётнинг
инқилобий
тури
кўп
ҳолларда
салбий
оқибатларга
олиб
келиши
ва
у
туфайли
жамиятда
кучли
сиёсий
инқирозлар
,
регресс
ҳолатлари
рўй
беришини
тажрибалар
исботлаган
.
Маълумки
, “
Тараққиёт
социологияси
”
назариясига
кўра
,
жамият
эволю
-
цияси
икки
асосий
босқичга
ажратиб
кўрсатилган
.
Булар
:
анъанавий
ва
замо
-
навий
босқичлардир
.
Ўз
навбатида
,
мазкур
босқичлар
индустриал
ва
постиндустриал
даражаларга
ажратилади
.
Сиёсий
тараққиёт
назариясига
кўра
,
анъанавий
жамият
,
асосан
,
урф
-
одатлар
,
анъаналарга
асосланади
.
Замонавий
жамият
эса
,
рационализмга
,
яъни
онгли
равишда
мақсадларни
ифодалаш
ва
кейинчалик
унга
эришиш
учун
мунтазам
интилиш
сиёсатига
асосланади
ва
бундай
ёндашувга
кўра
,
сиёсий
тараққиёт
,
анъанавий
жамиятдан
рационал
моҳиятга
эга
бўлган
замо
-
навий
жамиятга
ўтишликни
англатади
.
Сиёсий
тараққиётнинг
бош
мақсади
эса
,
сиёсий
тизимни
очиқ
тизимга
айлантиришдан
иборат
.
Бу
,
ўз
навбатида
,
сиёсий
тизимнинг
турли
мафку
-
равий
нормалардан
холи
қилиниши
,
ҳар
қандай
янгиликлар
ва
сиёсий
қарорлар
қабул
қилишда
,
альтернатив
вариантлар
орасидан
энг
мақбулини
танлаб
олиш
имкониятларини
яратишдан
иборатдир
.
Р
.
Дарендорф
айтганидек
: “
Эркинликнинг
йўли
ёпиқ
жамиятдан
,
очиқ
жамиятга
ўтишдан
иборат
.
Очиқ
жамият
эса
альтернатив
тараққиёт
йўл
-
ларини
ўрганиш
механизмидир
”
2
.
Олимнинг
ушбу
фикрларидан
келиб
чиқадиган
муҳим
хулоса
шундан
иборатки
,
айнан
очиқ
сиёсий
тизим
жамият
эҳтиёжларини
,
талабларини
ўз
вақтида
ҳис
қила
олади
ва
уларни
рўёбга
чиқариш
чора
-
тадбирларини
амалга
ошира
бошлайди
.
Мазкур
жараёнда
Л
.
Пайнинг
“
Сиёсий
тараққиёт
1
Қаранг
:
Лукин
В
.
Н
.,
Мусиенко
Т
.
И
.
Политология
. –
М
.:
Издательский
дом
Герда
, 2007. –
С
. 284.
2
Дарендорф
Р
.
Дорога
к
свободе
:
демократизация
и
ее
проблемы
в
Восточной
Европе
//
Вопросы
философии
, 1990,
№
9. –
С
. 71.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
151
тушунчаси
”
асарида
таъкидланганидек
,
сиёсий
тараққиётнинг
асосий
пара
-
метрлари
намоён
бўлади
.
Булар
қуйидагилардан
иборат
:
биринчидан
,
тизимли
дифференциялашув
ва
функционал
ихтисослашув
.
Бу
ҳолат
,
жумладан
,
ҳокимиятнинг
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
,
суд
тармоқларига
мутаносиб
равишда
бўлинишини
назарда
тутади
.
Шунингдек
,
аниқ
мақсадларни
бажаришга
йўналтирилган
функцияларни
бажарувчи
қўшимча
тармоқларни
,
институтларни
вужудга
келтиришни
ва
уларнинг
янги
типдаги
ижтимоий
мақсадлар
,
интилишларга
нисбатан
самарали
адаптация
бўлиш
лаёқатини
оширишни
назарда
тутади
.
Иккинчидан
,
сиёсий
тизимнинг
инновациялар
,
янгиликларни
ўзлаштиришга
нисбатан
лаёқатининг
ортиб
бориши
;
учинчидан
,
тенгликка
бўлган
тенден
-
цияларнинг
ривожи
,
ушбу
жараёнда
аҳоли
кенг
қатламларининг
жамият
сиёсий
ҳаётида
фаол
иштирокини
таъминлаш
сиёсатига
нисбатан
пассив
муносабатдан
фаол
муносабатда
бўлишга
ўтиш
ҳолати
рўй
беради
.
Г
.
Алмонд
ибораси
билан
айтилганда
,
бўйсуниш
маданиятидан
,
яъни
фақат
маъмурий
мажбуриятларни
бажаришдан
,
сиёсий
иштирок
маданиятига
,
яъни
жамият
сиёсий
тизимида
фаол
роль
ўйнаш
даражасига
ўтилади
.
Бундай
ўтиш
эса
фақат
демократик
йўл
билан
амалга
оширилади
.
Демак
,
жамият
демократлашуви
–
сиёсий
тараққиётнинг
муҳим
асоси
,
усули
ва
шарти
ҳисобланади
.
Сиёсий
тараққиётнинг
муҳим
белгиси
,
омилларидан
бири
–
сиёсий
тизимнинг
социал
қатламлар
манфаатларини
ёрқин
даражада
ифодалаши
–
артикуляция
қилиши
ва
уларни
кенг
қамровли
равишда
,
имкон
қадар
бекаму
кўст
кўриб
чиқиши
,
яъни
агрегация
қилиш
имкониятларининг
юқори
савияда
амалга
оширилишидан
иборатдир
.
Бу
ўринда
асосий
фикр
“
сиёсий
тизимнинг
жамият
эҳтиёжлари
,
манфаатларини
ифодалашни
янада
кенгай
-
тириш
учун
зарур
бўлган
янги
сиёсий
-
ижтимоий
алоқа
йўлларини
,
бунинг
учун
зарур
бўлган
институционал
,
норматив
-
ҳуқуқий
базани
шакллантириш
имкониятлари
”
1
устида
бормоқда
.
Масалага
бундай
ёндашиш
“
сиёсий
тизим
жамиятдаги
ўзгаришларга
зудлик
билан
мослашиш
шароитларини
яратувчи
фаол
омилларнинг
ҳамжамиятидир
”
2
,
деган
ғоядан
ҳам
келиб
чиқади
.
Шу
жиҳатдан
олиб
қаралганда
,
сиёсий
тараққиёт
сиёсий
тизимнинг
янги
вазият
талабларидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
ана
шу
вазиятга
нисбатан
сама
-
рали
,
адаптация
бўлишига
имкон
берувчи
,
позитив
ҳислатларга
эга
бўли
-
шини
англатади
.
Демак
,
позитив
ўзгаришлар
ҳодисаси
сиёсий
тараққиёт
омилининг
ўта
муҳим
бўлган
компонентлари
қаторига
киради
.
Бу
ўринда
алоҳида
таъкидлаш
жоизки
,
сиёсий
модернизация
ҳодисаси
ҳам
етакчи
позитив
ўзгаришлар
сирасига
киради
.
Сиёсий
модернизация
ўз
1
Пугачев
В
.,
Соловьев
А
.
Введение
в
политологию
. –
М
.: 2009. –
С
. 167.
2
Ахременко
А
.
С
.
Динамический
подход
к
математическому
моделированию
политической
стабильности
//
Полис
.
№
3, 2009. –
С
. 120.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
152
моҳиятига
кўра
,
анъанавий
сиёсий
маданиятдан
замонавий
демократик
сиёсий
маданиятга
ўтишдан
иборат
конкрет
тарихий
даврни
англатади
.
Демократия
принципларига
асосланган
сиёсий
ҳаётнинг
шаклланиши
аниқ
мақсадга
йўналтирилган
модернизация
жараёнларининг
амалга
оширилиши
билан
боғлиқдир
.
Айни
пайтда
таъкидлаш
жоизки
,
жамиятда
демократияга
ўтиш
жараёнларининг
бошланиши
билан
сиёсий
модернизация
учун
тегиш
-
ли
имкониятлар
ва
шарт
-
шароитлар
очилади
.
Мазкур
жараёнларнинг
рўй
бериши
учун
эса
,
жамиятда
сиёсий
тараққиёт
асослари
мавжуд
бўлиши
зарур
.
Зеро
,
сиёсий
тараққиёт
ҳеч
қачон
ўз
-
ўзидан
бўш
жойда
амалга
ошмайди
.
Шу
муносабат
билан
таъкидлаш
жоизки
,
сиё
-
сий
мустақиллик
,
давлат
суверенитети
сиёсий
тараққиётнинг
энг
дастлабки
ва
ҳал
қилувчи
асосидир
.
Айнан
суверен
давлат
омили
,
сиёсий
тарақ
-
қиётнинг
рўй
бериши
учун
зарур
бўлган
,
дастлабки
фундаментал
шароит
-
лар
,
сиёсий
,
ҳуқуқий
,
стратегик
заминларни
яратиб
бериш
имкониятига
эга
бўлади
.
И
.
Валлерстайн
таъкидлаганидек
, “
суверенитет
шароитида
давлат
ўз
чегараси
доирасида
,
ўзи
маъқул
,
деб
ҳисоблаган
ҳар
қандай
сиёсатни
амалга
ошира
олади
,
эҳтиёжлари
учун
зарур
бўлган
ҳар
қандай
қонунларни
қабул
қила
олади
.
Халқаро
соҳада
бирон
бир
бошқа
давлат
,
суверен
давлатнинг
ички
ваколатларига
дахл
қила
олмайди
”
1
.
Демак
,
сиёсий
тараққиётнинг
асосий
манбаи
бўлган
давлатнинг
етакчи
хусусияти
унинг
реал
суверенлиги
билан
изоҳланади
.
Шу
боис
ҳам
“
Сувере
-
нитет
–
давлатнинг
асосий
мезонидир
...
Суверенитет
давлат
юрисдик
-
циясининг
у
эгаллаб
турган
бутун
ҳудудда
амал
қилинишини
англатади
.
Суверенитет
боис
,
давлат
бошқа
мамлакатлар
билан
ўзаро
алоқалар
ўрната
олади
ҳамда
ўз
манфаатларини
амалга
ошириш
ва
ҳимоя
қилиш
имко
-
ниятларига
эга
бўлади
”
2
.
Сиёсий
тараққиётнинг
яна
бир
муҳим
асоси
бу
–
сиёсий
хавфсизликдир
.
Сиёсий
хавфсизлик
,
авваламбор
,
жамият
сиёсий
тизимининг
барқарор
ва
самарали
ривожланиши
,
унинг
ташқи
ва
ички
салбий
таъсирларга
нисбатан
ўз
вақтида
муносиб
жавоб
бера
олиш
имконияти
,
сиёсий
“
риск
”
ларни
из
-
чиллик
билан
бартараф
қила
олиш
лаёқатини
англатади
.
Бу
ўринда
,
сиёсий
хавфсизликнинг
ички
ва
ташқи
аспектлари
ўртасидаги
уйғунлик
ҳолати
ҳам
ўта
муҳим
аҳамиятга
эгадир
.
Маълумки
,
сиёсий
хавфсизликнинг
ички
аспекти
ҳокимият
институт
-
ларининг
барқарорлиги
,
самарали
эканлиги
,
ҳокимият
тизимлари
томонидан
сиёсий
жараёнларни
назорат
қилиш
салоҳиятининг
юқори
даражада
экан
-
лиги
,
сиёсий
барқарорликнинг
мустаҳкамлиги
каби
омилларни
қамраб
олса
,
сиёсий
хавфсизликнинг
ташқи
аспекти
эса
,
мамлакат
суверенитетини
таъ
-
минлаш
,
миллий
манфаатлардан
келиб
чиқиб
,
мустақил
ташқи
сиёсатни
1
Валлерстайн
И
.
Конец
знакомого
мира
.
Социология
ХХ
I
века
. –
М
.:
Логос
, 2003. –
С
. 83.
2
Гаджиев
К
.
С
.
Политология
. –
М
.:
Логос
, 2003. –
С
. 114–115.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
153
амалга
ошириш
бўйича
,
сиёсий
тизимнинг
реал
имкониятларининг
мав
-
жудлиги
ҳолати
билан
боғлиқдир
.
Демак
,
сиёсий
тараққиётнинг
етакчи
асослари
бўлган
суверенитет
ва
сиёсий
хавфсизлик
заминидагина
мамлакатлар
ўз
мустақил
тараққиёт
йўли
-
ни
белгилаб
олиши
мумкин
бўлади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ўз
истиқлолига
эришгач
,
том
маънодаги
янги
шарт
-
шароитлар
асосида
,
ўзининг
суверен
сиёсий
тараққиётини
бошлади
.
Бундай
тараққиётнинг
концептуал
асослари
Президентимиз
И
.
Каримовнинг
асарларида
асослаб
берилди
.
Давлатимиз
раҳбарининг
замонавий
демок
-
ратик
жамиятни
барпо
этиш
,
пировардида
кучли
фуқаролик
жамиятини
шакллантириш
,
халқимиз
учун
озод
ва
обод
,
эркин
ва
фаровон
ҳаётни
барпо
этиш
тўғрисидаги
ғоялари
,
мамлакатимиз
сиёсий
тараққиётининг
устувор
йўналишларини
белгилаб
берди
.
Жумладан
,
Президентимиз
И
.
Каримовнинг
“
Ўзбекистоннинг
ўз
истиқ
-
лол
ва
тараққиёт
йўли
”
асарида
мамлакатимизда
янги
демократик
жамиятни
барпо
этишнинг
стратегик
асослари
кўрсатиб
берилди
.
Асарда
таъкид
-
ланганидек
: “
Ички
ва
ташқи
сиёсатнинг
йўналишлари
,
уларнинг
мантиқи
тўлалигича
пировард
мақсад
–
чинакам
мустақил
Ўзбекистонни
барпо
этиш
мақсади
билан
белгиланади
.
Республикада
собитқадамлик
билан
халқчил
адолатли
жамиятни
бунёд
этиш
–
бош
вазифадир
.
Меҳнатсевар
ва
бадавлат
,
маънавий
етук
ва
маданиятли
оила
–
шу
жамиятнинг
асосини
ташкил
этади
.
Ўзбекистон
–
келажаги
буюк
давлат
.
Бу
–
мустақил
,
демократик
,
ҳуқуқий
давлатдир
.
Бу
–
инсонпарварлик
қоидаларига
асосланган
,
миллати
,
дини
,
ижтимоий
аҳволи
,
сиёсий
эътиқодларидан
қатъий
назар
,
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
эркинликларини
таъминлаб
берадиган
давлатдир
.
Халқ
давлат
ҳокимиятининг
манбаидир
.
Унинг
хоҳиш
-
иродаси
давлат
сиёсатини
белгилаб
беради
.
Бу
сиёсат
инсон
ва
жамиятнинг
фаровонлигини
,
Ўзбекистон
барча
фуқароларининг
муносиб
турмушини
таъминлашга
қаратилган
бўлиши
керак
”
1
.
Мустақил
Республикамизнинг
мазкур
сиёсий
тараққиёт
йўлининг
ҳуқу
-
қий
асослари
Конституциямизда
мустаҳкамланди
ва
унинг
барча
юридик
хусусиятлари
ана
шу
буюк
мақсадларга
мос
равишда
белгиланди
.
Бош
Қомусимизнинг
муқаддимасидаёқ
унинг
демократия
ва
инсонпарварлик
тамойилларига
асосланган
хусусиятлари
баён
қилиб
берилган
.
Конституциямизнинг
I
ва
II
бобларида
суверен
давлатимиз
сиёсий
тарақ
-
қиётининг
демократик
принциплари
ва
қоидалари
изчил
мантиқийлик
асо
-
сида
белгилаб
қўйилди
.
Конституциянинг
1-
моддасида
шундай
дейилади
:
“
Ўзбекистон
–
суверен
-
демократик
республика
.
Давлатнинг
“
Ўзбекистон
Республикаси
”
ва
“
Ўзбекистон
”
деган
номлари
бир
маънони
англатади
”
2
. 7-
1
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистоннинг
ўз
истиқлол
ва
тараққиёт
йўли
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1992. 15–16-
б
.
2
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2014. 4-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
154
моддасида
демократия
ғоясининг
ўзагини
ташкил
этувчи
халқ
ҳокимият
-
чилиги
принциплари
мустаҳкамланди
.
Конституциямизнинг
13-
моддасида
жамиятимиз
аъзоларининг
демократик
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
давлатимиз
томонидан
кафолатланишидек
муҳим
нормалар
ўз
аксини
топгандир
.
Шу
ўринда
таъкидлаш
жоизки
,
мустақил
замонавий
демократик
тараққиёт
йўли
мамлакатимиз
сиёсий
тараққиётининг
асосий
устуни
сифатида
белглаб
олинди
.
И
.
Каримов
хулоса
қилганидек
: “
Демократия
–
фақат
назария
ёки
сиёсий
жараёнгина
бўлиб
қолмай
,
шу
билан
бирга
халқнинг
турмуш
тарзи
ва
унинг
бутун
руҳияти
,
анъаналари
,
маданияти
,
психологиясининг
хусусиятлари
ҳамдир
.
Демократия
ғояларини
баён
қилиш
мумкин
.
Сиёсатда
демократияни
юқоридан
“
тушириш
”
мумкин
.
Лекин
бу
билан
демократия
сиз
-
у
бизнинг
амалий
ҳаётимизга
сингмайди
.
Демократия
жамиятнинг
қадриятига
,
ҳар
бир
инсоннинг
бойлигига
айланмоғи
керак
.
Бу
эса
бир
зумда
бўладиган
иш
эмас
.
Халқнинг
маданиятидан
жой
ололмаган
демократия
турмуш
тарзининг
тар
-
кибий
қисми
ҳам
бўла
олмайди
.
Бу
тайёргарлик
кўриш
ва
демократия
тамо
-
йилларини
ўзлаштиришдан
иборат
анча
узоқ
муддатли
жараёндир
”
1
.
Президентимиз
ғояларидан
келиб
чиққан
ҳолда
мамлакатимизда
демо
-
кратик
ислоҳотларни
амалга
оширишнинг
дастлабки
босқичида
демократия
-
нинг
ҳуқуқий
ва
институционал
асосларини
барпо
этишга
етакчи
равишда
аҳамият
берилди
.
Шу
муносабат
билан
таъкидлаш
жоизки
,
мамлакатимизда
сиёсий
тараққиёт
жараёнларини
амалга
оширишда
жамият
сиёсий
тизимини
янада
тако
-
миллаштиришга
етакчи
эътибор
қаратилди
.
Шу
ўринда
,
жумладан
,
парламент
ислоҳотлари
муҳим
ўринни
эгаллайди
.
Хусусан
,
юртимизда
икки
палатали
парламентнинг
шакллантирилиши
натижасида
жамиятимиз
сиёсий
тизимининг
демократлашуви
учун
янги
муҳим
институционал
асослар
барпо
қилинди
.
2002
йилнинг
27
январида
республикамизда
ўтказилган
референдум
натижасида
икки
палатали
парламентга
ўтиш
жараёни
ўзининг
сиёсий
легитимлигига
эришди
.
Референдумда
овоз
берганларнинг
асосий
кўпчи
-
лиги
икки
палатали
парламентни
ёқлаб
овоз
бердилар
.
2002
йилнинг
4
апрелида
“
Референдум
якунлари
ҳамда
давлат
ҳокимия
-
тининг
ташкил
этилишининг
асосий
принциплари
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
конституциявий
қонуни
қабул
қилинди
.
Ушбу
конс
-
титуциявий
қонун
мамлакатимиз
сиёсий
тизимини
,
жумладан
парла
-
ментининг
янада
демократлашуви
ва
унинг
баробарида
либераллашувида
ҳал
қилувчи
аҳамиятга
эга
бўлди
.
Мамлакатимизда
икки
палатали
парламентнинг
шакллантирилиши
жа
-
миятимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
,
либераллашув
жараёнларини
кучайтириш
ва
фуқаролик
жамиятини
барпо
қилишдан
ибо
-
1
Каримов
И
.
А
.
Ўзбекистон
Х
XI
аср
бўсағасида
:
хавфсизликка
таҳдид
,
барқарорлик
шартлари
ва
тараққиёт
кафолатлари
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1997. 185-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
155
рат
бўлган
янги
даражадаги
,
сиёсий
тараққиётни
амалга
ошириш
учун
янада
кенгроқ
имкониятларни
очиб
берди
.
Давлатимиз
Раҳбарининг
Олий
Маж
-
лиснинг
ҳар
иккала
палатаси
мажлисида
2005
йилнинг
январ
ойида
сўзлаган
нутқида
: “
Бизнинг
бош
мақсадимиз
–
жамиятни
демократлаштириш
ва
янги
-
лаш
,
мамлакатни
модернизация
ва
ислоҳ
этишдир
”,
деган
муҳим
ғоялар
илгари
сурилди
.
Президент
маърузасида
давлат
қурилиши
ва
бошқарувини
либераллаштириш
билан
боғлиқ
янги
муҳим
вазифалар
асослаб
берилди
.
Бу
–
қонунчилик
ҳокимияти
бўлмиш
мамлакат
Парламентининг
роли
ва
таъсирини
кучайтириш
,
ҳокимиятнинг
қонунчилик
,
ижро
ва
суд
тармоқлари
ўртасида
янада
мутаносиб
ва
барқарор
мувозанатга
эришишдан
иборат
янги
ривожланиш
жараёнлари
эди
.
2008
йилнинг
1
январидан
бошлаб
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Дав
-
лат
бошқарувини
янгилаш
ва
янада
демократлаштириш
ҳамда
мамлакатни
модернизация
қилишда
сиёсий
партияларнинг
ролини
кучайтириш
тўғриси
-
да
”
ги
конституциявий
қонунининг
кучга
кириши
натижасида
,
мамлака
-
тимизда
демократик
ислоҳотларнинг
янада
чуқурлашиши
учун
янги
ҳуқуқий
институционал
асослар
барпо
қилинди
.
Жумладан
,
Парламентнинг
вакола
-
тининг
кенгайтирилиши
ва
демократиянинг
муҳим
институти
бўлган
сиёсий
партияларнинг
парламент
ҳаётидаги
ролининг
оширилиши
натижасида
,
қонун
чиқарувчи
,
ижро
этувчи
ва
суд
ҳокимияти
ўртасидаги
мувозанатни
таъминлаш
учун
зарур
бўлган
шарт
-
шароитлар
янада
такомиллаштирилди
.
Юртбошимиз
И
.
Каримов
томонидан
2010
йилнинг
12
ноябрида
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
ва
Сенатининг
қўшма
мажлисидаги
маъруза
-
сида
илгари
сурилган
Концепцияда
мамлакатимизда
амалга
оширилаётган
демократик
ислоҳотларнинг
бугунги
кундаги
сифат
босқичида
бажарилиши
лозим
бўлган
янги
сиёсий
тараққиёт
стратегияси
асослаб
берилди
.
Унинг
моҳиятини
,
демократик
ислоҳотларни
давр
талабларидан
келиб
чиқиб
янада
чуқурлаштириш
,
жамиятимиз
ҳаётининг
барча
соҳаларини
,
жумладан
,
дав
-
лат
ва
жамият
қурилишини
,
суд
-
ҳуқуқ
тизимини
,
ахборот
соҳасини
,
мам
-
лакат
сайлов
тизимини
,
иқтисодий
соҳани
янада
либераллаштириш
ҳамда
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
учун
янги
сиёсий
,
ҳуқуқий
ва
ижтимоий
-
иқтисодий
асосларини
шакллантиришдан
иборат
бўлган
етакчи
вазифаларни
амалга
ошириш
ташкил
этади
.
Президентимиз
И
.
Каримов
таъкидлаганидек
: “
Мустақил
тараққиётимиз
-
нинг
ўтган
даврида
амалга
оширилган
ишларимизни
сарҳисоб
қилар
экан
-
миз
,
уларни
ҳаққоний
баҳолаш
ва
ислоҳотлар
дастурига
маълум
ўзгар
-
тиришлар
киритиш
билан
бирга
,
биринчи
навбатда
эртанги
кун
талаб
-
ларидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
мамлакатимизни
ислоҳ
этиш
ва
модернизация
қилиш
йўлидаги
изчил
ҳаракатларимизни
кучайтиришимиз
,
уларни
янги
,
янада
юқори
босқичга
кўтаришимиз
даркор
”
1
.
1
Каримов
И
.
А
.
Мамлакатимизда
демократик
ислоҳотларни
янада
чуқурлаштириш
ва
фуқа
-
ролик
жамиятини
ривожлантириш
концепцияси
. –
Т
.:”
Ўзбекистон
”, 2010. 6–7-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
156
Давлатимиз
раҳбари
томонидан
асослаб
берилган
,
жамиятимиз
сиёсий
тараққиётининг
янги
босқичи
тамойиллари
,
йўналишларини
белгилаб
бер
-
ган
Концепция
ўз
моҳиятига
кўра
,
мамлакатимиз
Конституциясининг
демо
-
кратик
янгиланиши
,
унинг
ҳуқуқий
нормаларининг
янада
либераллаш
-
тирилиши
учун
етакчи
асос
бўлиб
хизмат
қилди
.
Президентимиз
И
.
Каримов
томонидан
илгари
сурилган
Концепциянинг
ғояларига
биноан
Конситуциямизнинг
мамлакатимизда
давлат
ҳокимиятини
ташкил
этиш
ва
уни
бошқариш
билан
боғлиқ
юридик
хусусиятлари
ҳамда
тамойиллари
энг
замонавий
демократик
тараққиёт
манфаатларидан
келиб
чиққан
ҳолда
янада
такомиллаштирилди
.
Вакиллик
демократиясининг
етакчи
устуни
бўлган
қонун
чиқарувчи
ҳокимиятнинг
фаолияти
тимсолида
,
халқнинг
давлат
ҳокимиятининг
бирдан
-
бир
манбаи
эканлиги
ҳақидаги
конституциявий
демократик
қоиданинг
янада
юқори
даражада
амал
қилиши
учун
,
Конститу
-
циямизда
янги
ҳуқуқий
-
сиёсий
асослар
белгилаб
қўйилди
.
Хусусан
,
Конс
-
титуциямизнинг
XVIII, XIX, XX
бобларига
киритилган
ўзгартишлар
ва
қў
-
шимчалар
мамлакатимиз
асосий
Қонуни
нормаларининг
ворисийлик
асосида
янги
либерал
демократик
қоидалар
билан
тўлдирилишини
таъминлади
.
Конституциямизнинг
98-
моддаси
юридик
нормаларига
жамиятимизда
давлат
бошқарувининг
ташкил
қилиниши
ва
амалга
оширилишининг
ҳозирги
замон
учун
энг
самарали
бўлган
янги
қоидалари
киритилди
.
Булар
, “
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
вазири
номзоди
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
сайловида
энг
кўп
депутатлик
ўринларини
олган
сиёсий
партия
ёки
тенг
миқдордаги
энг
кўп
депутатлик
ўринларини
қўлга
киритган
бир
неча
сиёсий
партия
томонидан
таклиф
этилиши
,
шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
вазири
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Қонунчилик
палатаси
ўртасида
зиддиятлар
доимий
тус
олган
ҳолда
Қонунчилик
палатаси
депутатлари
умумий
сонининг
камида
учдан
бир
қисми
томонидан
қўллаб
-
қувватланган
тақдирда
Бош
вазирга
нисбатан
ишончсизлик
вотуми
билдириш
ҳуқуқини
жорий
қилиниши
билан
боғлиқ
муҳим
қоидалардир
”
1
.
Конституциямиз
мазмунига
бундай
қоиданинг
киритилиши
натижасида
жамиятимиз
сиёсий
тизими
амал
қилишининг
демократик
тамойиллари
ва
асослари
янада
мустаҳкамланди
,
яъни
Қонун
чиқарувчи
ҳокимиятнинг
демократик
ваколатлари
ва
имкониятлари
янада
оширилди
.
Янги
институционал
асослар
,
ҳуқуқий
-
норматив
компонентларнинг
жамиятимиз
сиёсий
тизими
таркибига
киритилиши
натижасида
мамлакати
-
миз
аҳолисининг
бугунги
кундаги
ва
истиқболдаги
сиёсий
,
ижтимоий
эҳ
-
тиёжларини
қондириш
,
манфаатларини
рўёбга
чиқариш
учун
зарур
бўлган
асослар
янада
ривожлантирилди
.
Давлатимиз
раҳбари
И
.
Каримов
томонидан
илгари
сурилган
Концепция
заминида
ва
тимсолида
мамлакатимиз
сиёсий
тараққиётининг
ҳозирги
давр
1
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 2014. 52–53-
б
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2015,
№
1
157
учун
беқиёс
муҳим
аҳамиятга
эга
бўлган
манбалари
яратилди
ва
бугунги
кунда
,
республикамиз
сиёсий
тараққиёти
халқаро
глобаллашувнинг
турли
таъсирлари
тобора
кучайиб
бораётган
бир
шароитда
,
мамлакатимиз
миллий
манфаатларини
амалга
ошириш
,
унинг
хавфсизлиги
ва
барқарорлигини
таъминлаш
эҳтиёжларидан
келиб
чиққан
ҳолда
,
собитқадамлик
билан
амалга
оширилмоқда
.
Мамлакатимизда
2014
йил
21
декабрь
куни
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
ҳамда
халқ
депутатлари
вилоят
,
туман
ва
шаҳар
Кенгашларига
очиқ
-
ошкора
ва
умумэътироф
этилган
демократик
тамойиллар
асосида
ўтка
-
зилган
сайловлар
натижасида
,
мамлакатимиз
сиёсий
тараққиётининг
инс
-
титуционал
заминлари
янада
мустаҳкамланди
.
Жамиятимиз
сиёсий
тизими
-
нинг
етакчи
асосларининг
фаолияти
учун
янги
ҳуқуқий
нормалар
ва
сиёсий
принциплар
асосидаги
демократик
имкониятлар
янада
юқорироқ
бўлган
сифат
даражасига
кўтарилди
.
Сайлов
жараёнида
мамлакатимизда
фаолият
юритаётган
тўртта
сиёсий
партия
ва
Ўзбекистон
экологик
ҳаракати
бевосита
иштирок
этди
. “
Мамлакатимиз
бўйича
сайловчилар
рўйхатига
киритилган
20
миллион
789
минг
572
нафар
сайловчининг
18
миллион
490
минг
245
нафари
ёки
88,94
фоизи
сайловда
қатнашди
.
Овоз
бериш
натижаларига
кўра
,
113
та
сайлов
округида
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Қонун
-
чилик
палатаси
депутатлари
сайланди
.
Уларнинг
47
нафари
Тадбиркорлар
ва
ишбилармонлар
ҳаракати
–
Ўзбекистон
либерал
демократик
партияси
, 28
нафари
Ўзбекистон
“
Миллий
тикланиш
”
демократик
партияси
, 21
нафари
Ўзбекистон
Халқ
демократик
партияси
ва
17
нафари
Ўзбекистон
“
Адолат
”
социал
-
демократик
партияси
вакилларидир
. “
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисига
сайлов
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Қонунига
мувофиқ
,
21
декабь
куни
бўлиб
ўтган
Ўзбекистон
экологик
ҳаракатининг
конферен
-
циясида
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатасига
15
нафар
депутат
сайланди
”
1
.
Маълумки
, 22
та
сайлов
округида
сайлов
қонунчилигига
кўра
қайта
сайловлар
бўлиб
ўтди
ва
уларнинг
натижаларига
кўра
150
кишидан
иборат
депутатлар
корпуси
тўлиқ
шакллантирилди
.
Юртимизда
,
демократия
ғоясининг
энг
муҳим
устуни
бўлган
,
сайлов
жараёнининг
амалга
оширилиши
туфайли
эришилган
натижалар
мамлака
-
тимизда
замонавий
сиёсий
тараққиёт
имкониятларининг
ниҳоятда
кенг
қамровли
эканлигидан
далолат
беради
.
1
Қаранг
:
“
Халқ
сўзи
”, 2014
йил
26
декабрь
.
