SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
33
АБДУРАҲМОНОВА
МУҲАЙЁ
Филология
фанлари
номзоди
,
доцент
,
ТошДШИ
Дакҳиний
адабиётида
Мулла
Ғаввосий
ва
Мулла
Важаҳий
шеъриятининг
ўрни
Аннотация
.
Мақолада
XVII
асрда
Голконда
салтанати
даврида
яшаб
ижод
қилган
шоирлар
–
Мулла
Ғаввосий
ва
унинг
“
Саиф
ул
-
Мулук
ва
Бади
ул
-
Жамол
”
номли
14000
мисрадан
иборат
маснавийси
,
Мулла
Важаҳий
ва
унинг
қаламига
ман
-
суб
ишқий
саргузашт
“
Қутб
Муштарий
”
маснавийси
хусусида
сўз
боради
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
декан
,
Дакҳиний
,
дўҳра
,
Голконда
султонлиги
,
тариқат
,
марсия
,
ғазал
,
қасида
,
рехти
.
Аннотация
.
В
статье
идёт
речь
о
творчестве
поэтов
,
живших
в
Голконде
в
XVII
веке
во
время
правления
династий
Кутубшахов
–
Мулле
Гавваси
и
его
книге
«
Шархи
маргуб
аль
-
кулуб
и
Шахадат
аль
-
хакикат
»,
о
Мулле
Ваджахи
и
его
маснави
«
Иршаднамэ
», «
Сукх
Сахела
»
.
Опорные
слова
и
выражения
:
декан
,
дакхини
,
дохра
,
султанат
,
суфийское
направление
,
ода
,
дастан
,
элегия
,
газель
,
рехти
.
Abstract.
The article is about the creativity of poets who lived in Golkonda in the 17th century
during the reign of the Kutubshah dynasty, such as
Mulla Gavasi
and about his book Sharkhi
Margub al-Kulub and Shahadat al-hakika, Mulla Vajahi, about his masnavi "Irshadnama”.
Keywords and expressions:
dekan, dakhini, do’hra, sultanate, sufizm, elegy, ghazal,
poem genre, ode, rexti.
Мулла
Ғаввосий
султон
Муҳаммад
Қули
Қутбшоҳ
даврида
шеърият
осмонига
чиққан
бўлса
,
унинг
ўғли
султон
Абдулла
замонасида
юлдузи
янада
порлади
1
.
Бу
шоир
ҳақида
адабиётшуносларнинг
бир
-
бирига
зид
турфа
фикр
-
лари
мавжудлигини
айтиш
керак
.
Саховат
Мирзонинг
ёзишича
,
унинг
тўлиқ
исми
шайх
Ҳусайн
Баҳоуддин
бўлган
2
.
Аммо
олим
Жамол
Шариф
бунга
раддия
билдириб
, “
Ғаввосийнинг
исми
”
номли
мақоласида
“
унинг
куняси
абу
Муҳаммад
эди
”,
деб
ёзади
3
.
Буни
у
қуйидагича
асослайди
: “
У
ўрганган
қадим
бир
баёзда
бир
рубоий
тагида
Абу
Муҳаммад
муаллиф
сифатида
ёзиб
қўйилганини
кўрган
.
Бу
рубоий
Ғаввосийнинг
чоп
этилган
куллиётида
бор
”.
Декан
шоирлари
ижодини
чуқур
ўрганган
олим
Насируддин
Ҳошимийнинг
ёзишича
, “
Баъзи
шахслар
Ғаввосийнинг
исмини
Баҳоуддин
деб
биладилар
,
аммо
бу
ҳали
ўз
тасдиғини
ҳеч
қаерда
топмаган
”,
деб
ёзади
4
.
Умар
ибн
-
ушшамийнинг
ҳанафийа
фиқҳига
бағишлаб
ёзган
“
Насаб
-
ул
эҳтисаб
”
номли
арабча
асарининг
котиби
Ғаввосийнинг
ўзи
бўлиб
,
бу
китобни
насх
ўрнига
настаълиқда
ёзган
5
.
Бунда
Ғаввосийнинг
исми
Шайх
Ҳусайн
Баҳоуддин
,
1
ﺮﯿﺼﻧ
،
ﯽﻠﮨد
ﯽﯿﻧ
،
ودرا
ﮟﯿﻣ
ﻦﮐد
ﯽﻤﺷﺎﮨ
ﻦﯾﺪﻟا
٢٠١٦
،
٥
2
،
ﯽﭼاﺮﮐ
ودرا
ہﻟﺎﺳر
مﻼﮐ
ﺎﮐ
سا
روا
ﯽﺻاﻮﻏ
اﺮﻌﺸﻟا
ﮏﻠﻣ
ازﺮﻣ
ت
وﺎﺨﺳ
١٩٥٤
ص
،
١١١
3
ﺐﺳ
،
مﺎﻧ
ﺎﮐ
ﯽﺻاﻮﻏ
ﻒﯾﺮﺷ
لﺎﻤﺟ
دﺎﺑآرﺪﯿﺣ
،
سر
١٩٦٨
ص
٢٩
4
،
ﯽﻠﮨد
ﯽﯿﻧ
،
ودرا
ﮟﯿﻣ
ﻦﮐد
ﯽﻤﺷﺎﮨ
ﻦﯾﺪﻟا
ﺮﯿﺼﻧ
٢٠١٦
،
٥
5
بﺎﺴﺘﺣا
لا
بﺎﺼﻧ
ﯽﻣﺎﺷ
لا
ﻦﺑا
ﺮﻤﻋ
ص
لوا
ﺪﻠﺟ
،
٩٨
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
34
лақаби
Ғаввосий
,
куняси
Абу
Умар
ва
тахаллуси
Ғаввосий
деб
ёзилган
.
Бу
асарнинг
таржимасида
шоир
ўз
лақабини
тахаллус
ўрнида
қўллаган
.
Доктор
Зўрнинг
“
Урду
шеҳпаре
”
асарида
ёзишича
,
Ғаввосий
Иброҳим
Қутбшоҳ
даврида
туғилган
1
.
Мулла
Ғаввосий
ўта
кучли
иқтидор
эгаси
бўл
-
ган
.
Унинг
ижоди
аста
-
секин
авж
пардасига
кўтарилиб
,
юлдузи
балқий
бошлаган
бир
паллада
у
девонини
тузишга
киришади
.
Кўплаб
ғазалларини
султон
Муҳаммад
Қули
Қутбшоҳ
ғазалларига
тазмин
қилиб
ёзган
.
Султон
Абдулла
даврида
сарой
шоиридек
катта
мансабга
тайинланган
.
Султон
ҳам
шоирона
табиат
эгаси
бўлиб
,
ўз
даврининг
шоиру
фузалоларига
иззат
-
икром
кўрсатади
.
Бундан
улар
янада
завқ
-
шавқ
ила
ижод
қила
бошлаган
.
Ғаввосий
ўзининг
“
Тўтинома
”
сида
султон
Абдулла
шахсини
кўкларга
кўтаради
.
Му
-
ҳаммад
Қутбшоҳ
замонасида
шоирлар
гўшанишин
бўлиб
қолган
бўлса
,
султон
шарофати
ила
гўё
улар
иккинчи
ҳаёт
топдилар
2
.
Ғаввосий
ёш
жиҳатдан
мулла
Важаҳийдан
кичик
эди
.
Муҳаммад
Қули
даврида
Важаҳий
катта
обрў
-
эътиборга
эга
бўлган
бўлса
,
султон
Абдулла
даврида
Ғаввосийнинг
бахти
кулди
. “
Қутб
Муштарий
”
да
икки
шоир
ўртаси
-
да
кечган
зиддиятни
кўриш
мумкин
.
Ғаввосий
чиштия
силсиласига
мансуб
бўлиб
,
унинг
тахаллуси
олдидан
ке
-
ладиган
“
Мулла
”
сўзи
унинг
диндор
ва
тақводор
бўлганига
ишорадир
.
Доктор
Зўр
ва
Саховат
Мирзо
Ғаввосийнинг
муршиди
Сайядшоҳ
абул
Ҳасан
Ҳайдар
бўлган
,
улар
ҳазрат
Гесударознинг
набиралари
бўлган
,
деб
ёзадилар
3
.
Мулла
Ғаввосий
ўзини
шеър
майдонида
шер
деб
ҳисоблар
,
ўз
замондош
-
ларини
ҳеч
деб
биларди
4
.
Бундай
ғурур
ҳисси
унинг
шеърларидан
аниқ
сези
-
либ
туради
.
Гап
шундаки
,
Ғаввосийнинг
обрў
-
эътибори
борган
сари
ортиб
борар
,
унинг
ихлосмандлари
доираси
яна
ҳам
кенгайиб
борарди
.
Бижопур
султони
Муҳаммад
Одилшоҳ
ўз
вазири
Хавосхоннинг
такаб
-
бурлигидан
безор
бўлиб
,
Голконда
ҳукмдоридан
ёрдам
сўрайди
.
Шунда
сул
-
тон
Абдулла
нафақат
Малик
Хушнудни
,
балки
Ғаввосийни
ҳам
унга
қўшиб
,
Бижопурга
элчи
қилиб
жўнатади
.
Шоир
ўз
юртига
қайтаётганида
ҳукмдор
унга
ҳадя
тариқасида
бир
катта
фил
,
олтита
ироқи
от
,
дуру
жавоҳирларга
тўла
икки
сандиқ
беради
.
Ғаввосий
Султон
Абдуллага
бағишлаб
“
Саиф
ул
-
Мулук
ва
Бади
ул
-
Жамол
”
номли
14000
мисрадан
иборат
маснавий
ёзган
.
У
асарни
бир
ойда
ёзиб
тугат
-
ганлиги
айтилади
,
лекин
бу
ўз
исботини
топмаган
. “1001
кеча
”
дан
олинган
мавзу
асосида
у
шаҳзода
Саиф
ул
-
Мулук
ва
малика
Баду
ул
-
Жамолнинг
севги
қиссасини
тасвирлайди
.
Асар
мавзуси
ва
тилининг
соддалиги
халқ
оғзаки
ижо
-
дидан
–
эртак
эканлигидан
далолат
беради
.
Бутун
китоб
давомида
Қутбан
,
Ман
-
1
ص
،
ےرﺎﭙﮩﺷ
ودرا
روز
ﺮﭩﮐاڈ
١٠٤
2
ص
،
١
ہﻣﺎﻧ
ﯽ
ﻃ
ﻮ
ﻃ
ہﻣﺪﻘﻣ
ی
ﻮ
ﺿ
ر
ﯽﻠﻋ
ت
دﺎﻌﺳ
ﺮﯿﻣ
3
ﮐ
ودرا
ہﻟﺎﺳر
مﻼﮐ
ﺎﮐ
سا
روا
ﯽﺻاﻮﻏ
اﺮﻌﺸﻟا
ﮏﻠﻣ
ازﺮﻣ
ت
وﺎﺨﺳ
،
ﯽﭼاﺮ
١٩٥٤
ص
،
١١١
‘
روز
ﺮﭩﮐاڈ
ص
،
ےرﺎﭙﮩﺷ
ودرا
١٠٤
“……..”……..”………..
4
ہ
ﺤﻔ
ﺻ
١٠٥
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
35
ган
ва
Муҳаммад
Малик
Жоизий
каби
ҳинд
шоирларининг
таъсири
сезилиб
туради
.
Ҳиндча
ва
санскритча
сўзлардан
ташқари
Ғаввосий
маратҳий
,
телугу
ва
каннарадан
олинган
ибораларнинг
баъзиларини
ўз
ҳолича
,
баъзиларини
эса
ўзгартирган
ҳолда
қўллайди
.
Гарчи
у
Ҳиндистон
табиати
,
шаҳарлари
ва
уммо
-
нини
моҳирлик
билан
тасвирлаган
бўлса
-
да
,
унинг
ҳикоялари
мазмуни
мавзунинг
Ғарбий
Осиёга
тегишли
эканлигини
кўрсатиб
туради
.
Қадим
замонда
Мисрда
бир
Асим
Навал
исмли
шоҳ
яшаган
бўлиб
,
у
бефар
-
занд
эди
.
Мунажжимлар
унга
Жава
қиролининг
қизига
уйланишни
маслаҳат
беришибди
.
Уларнинг
сўзларига
кириб
,
шоҳ
маликанинг
қўлини
сўраш
учун
кўп
совға
-
саломлар
билан
элчиларни
жўнатибди
.
Жава
қироли
розилик
берибди
ва
тўй
маросими
ўтибди
.
Тез
орада
шоҳнинг
хотини
ўғил
туғибди
ва
унга
Саиф
ул
-
Мулук
деб
исм
қўйишибди
.
Ҳудди
шу
куни
вазир
ҳам
ўғил
кўриб
,
уни
Саъд
деб
атабди
.
Болалар
бирга
улғайишибди
ва
ажралмас
дўст
бўлишибди
.
Бир
куни
шоҳ
ўғлини
ёнига
чақириб
,
Сулаймон
шоҳ
томонидан
туҳфа
этилган
заррин
кийимлар
,
узук
ва
тулпорни
унга
совға
қилибди
.
Кечаси
шаҳзода
ҳарир
либосдаги
бир
қизнинг
суратини
кўриб
,
уни
севиб
қолади
.
Шоҳ
бу
жаннатий
Эрам
боғи
ҳукмдорининг
қизи
Бади
ул
-
Жамолнинг
сурати
эканлиги
-
ни
айтибди
.
Шаҳзода
ўз
ёрисиз
яшолмаслигини
англаб
етибди
ва
хизматкор
-
ларини
Эрам
боғини
излашга
жўнатибди
.
Бир
йилдан
кейин
улар
чорасиз
бўлиб
ортга
қайтишибди
.
Ишқ
дардида
шаҳзода
кундан
-
кунга
сўлиб
борибди
.
Охири
у
вазирнинг
ўғли
билан
дунё
кезиб
,
Эрамни
ўзлари
топишга
аҳд
қилишибди
1
.
Ғаввосий
асарни
жуда
жўн
ва
содда
тилда
ёзганлиги
учун
“
Саиф
ул
-
Мулук
”
Жанубий
Ҳиндистонда
кенг
тарқалади
ва
бир
қанча
ҳинд
тиллари
–
панжоб
,
синдҳий
,
бенгалий
ва
шунингдек
,
пушту
тилларига
таржима
қили
-
нади
.
Ғаввосий
1640
йилда
Зиёвуддин
Наҳсабийнинг
асари
(
санскритдаги
“
Сукасаптати
”
эртагининг
форсий
намунаси
)
асосида
“
Тўтинома
”
асарини
ёзади
.
Унга
яна
“
Майна
ҳақидаги
ҳикоянинг
шеърий
нусхаси
”
деб
ҳам
таъ
-
риф
берилган
. “
Тўтинома
”
ни
тугатганидан
кейин
Ғаввосий
сарой
ишларидан
йироқлашади
.
Асар
охирида
айтганидек
, “
ўзи
истаган
ҳамма
нарсага
эришди
ва
бундан
кейин
умрини
ибодатга
сарфламоқчи
”
бўлди
.
Унинг
етарли
дара
-
жада
муваффиқиятга
эришмаганлиги
айтилади
.
Бунга
сабаб
эса
унинг
диний
қарашлари
бўлган
.
Асосий
сарой
лавозимларини
ҳиндулар
эгаллагани
учун
унинг
бундай
фикрлари
унча
илиқ
қарши
олинмаган
.
Ўз
девонида
у
сарой
-
даги
порахўрлик
билан
бирга
бошқа
қавм
вакиллари
устунлигига
қарши
эканлигини
очиқ
-
ойдин
ёритган
.
Ғаввосийнинг
замондоши
Мулла
Важаҳий
тўртта
Қутбшоҳ
ҳукмдор
дав
-
рида
яшаган
.
У
Иброҳим
Қули
ҳукмронлигида
саройга
келган
.
Унинг
вориси
Муҳаммад
Қули
бошқаруви
пайтида
шоҳнинг
шахсий
шоири
бўлган
.
Абдул
-
лоҳ
даврида
у
ўзининг
энг
машҳур
насрий
асарини
ёзган
. 1609
йилда
у
ҳукмдорнинг
буйруғи
билан
шоҳнинг
севимли
ишқий
саргузашти
бўлган
1
،
ﯽﻠﮨد
ﯽ
ﺌ
ﻧ
،
ورﻮﯿﺑ
ودرا
ﯽﻗﺮﺗ
ی
ﻮﺳﻮﻣ
ﺪﯿﺷر
ﺮﭩﮐاڈ
ی
راداﺰﻋ
روا
ہﯿ
ﺛ
ﺮﻣ
ﮟﯿﻣ
ﻦﮐد
١٩٨٩
ص
١٢٩
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
36
“
Қутб
Муштарий
”
ни
маснавий
шаклида
қайта
ёзади
.
У
2000
мисрали
мута
-
қориб
вазнида
ёзилган
бўлиб
,
унду
баъзан
ғазал
ва
тўртликлар
учраб
туради
.
Барча
қаҳрамонларга
юлдузларнинг
номи
берилган
.
Маснавий
одатдагидек
форсча
ва
арабча
сўзларга
бой
бўлиб
,
Аллоҳ
Таолога
ва
Пайғамбар
(
с
.
а
.
в
.)
га
ҳамд
ва
наът
ҳамда
подшоҳга
мақтовлар
билан
бошланади
.
Ундан
кейин
муаллиф
қаҳрамонлар
саргузаштлари
ва
ўзининг
жонажон
юрти
Деканни
ва
унинг
гўзаллигини
сержило
қилиб
таърифлайди
.
У
оддий
сўзлашув
тилида
ёзган
–
санскрит
ва
маҳаллий
шевалардан
олинган
сўзлар
урдунинг
грам
-
матик
қолипига
осонгина
туширилган
:
Ёшлик
пайтида
шаҳзода
Қутб
зиёфатда
қатнашади
ва
дабдабали
кечки
овқатдан
сўнг
ухлаб
қолади
ва
туш
кўради
:
Бир
куни
қирол
мажлис
қилибди
.
Унда
барча
вазирларнинг
ўғиллари
қатна
-
шибди
.
Уларнинг
барчаси
келишган
,
кўркам
эди
.
Жангда
Жамшиддек
қўрқмас
,
жасурликда
Рустамдан
қолишмас
эди
.
Аъёнлар
ва
хонандалар
,
донолар
ва
илм
аҳли
ҳаммаси
қирол
билан
бирга
эди
.
Қадаҳларни
қўлга
олиб
амалдорлар
суҳбат
қуришарди
.
Хонандалар
куй
бошлаганда
,
олам
қувноқ
қўшиққа
бурканди
.
Шу
тушида
Қутб
гўзал
қизни
кўради
ва
у
билан
учрашишни
истайди
.
Донишмандларнинг
маслаҳатига
кўра
,
шаҳзоданинг
отаси
Уторид
исмли
рассомни
чақиради
ва
у
Қутбга
Бенгал
маликаси
Муштарийнинг
суратини
кўрсатади
.
Мусаввир
билан
биргаликда
у
Муштарийни
излаб
йўлга
чиқади
.
Уни
ҳеч
ким
тўхтатиб
қололмайди
.
Йўлда
у
Муштарийнинг
синглиси
Зуҳрага
унаштирилган
Миррих
Хон
билан
учрашиб
қолади
.
Лекин
у
иблиснинг
чангалига
тушиб
қолганди
.
Қутб
иблисларни
ўлдиради
ва
Миррих
билан
бирга
йўлида
давом
этади
.
Малика
Моҳтоб
Қутбни
ўз
уйига
чорлайди
.
Бу
пайтда
мусаввир
Бенгалга
етиб
боради
ва
саройда
шаҳзоданинг
суратини
чизади
.
Муштарий
уни
бир
кўришда
ёқтириб
қолади
.
Қутб
ҳам
Бенгалга
етиб
боради
ва
Муштарийга
уйланади
.
Миррих
эса
Зуҳра
билан
турмуш
қуриб
,
Бенгалга
ҳукмдор
бўлади
.
Муштарий
ва
Қутб
эса
Голкондага
қайтишади
1
.
Бу
достонда
бирон
тарихий
ҳақиқат
йўқ
,
чунки
Муҳаммад
Қули
ҳеч
қачон
Бенгалияга
бормаган
.
Бенгал
маликасига
бўлган
севги
мавзуси
унинг
раққоса
қиз
Багҳматига
бўлган
севгисига
ишора
,
деган
фикрлар
ҳам
бор
.
Ҳатто
айримлар
Муҳаммад
Қули
янги
пойтахт
–
Ҳайдаробод
номини
унинг
шарафига
қўйган
,
деган
фик
-
рни
илгари
суришади
.
Лекин
иккала
фикр
ҳам
хато
:
шаҳар
тўртинчи
халифа
Али
Ҳайдар
шарафига
номланган
.
Багҳмати
исми
эса
ҳатто
унинг
девонида
айтиб
ўтилган
17
та
севимли
рафиқаси
орасида
ҳам
йўқ
. “
Қутб
Муштарий
”
қайси
сабаб
билан
ёзилган
бўлмасин
,
ирода
ва
жасорат
намунаси
бўлган
шоҳ
шу
орқали
ўзининг
севги
кечинмаларини
қалбидан
ўтказиб
,
тасалли
топган
.
Мулла
Важаҳийнинг
ҳозиргача
нашр
қилинмаган
“
Таж
ул
-
ҳақайиқ
”
мас
-
навийси
ҳозиргача
етиб
келган
асарлари
орасида
жуда
кам
қизиқишга
сабаб
1
،
ﯽﻠﮨد
ﯽ
ﺌ
ﻧ
،
ورﻮﯿﺑ
ودرا
ﯽﻗﺮﺗ
ی
ﻮﺳﻮﻣ
ﺪﯿﺷر
ﺮﭩﮐاڈ
ی
راداﺰﻋ
روا
ہﯿ
ﺛ
ﺮﻣ
ﮟﯿﻣ
ﻦﮐد
١٩٨٩
ص
١٢٩
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
37
бўлган
.
Важаҳийнинг
энг
қадрланадиган
ижод
намунаси
“
Саб
Расъ
”
қофия
-
ли
наср
шаклида
ёзилган
бўлиб
,
унда
шеърлар
ҳам
учраб
туради
.
Бу
асари
учун
мавзуни
форс
шоири
Фаттоҳий
Нишопурийнинг
шеъридан
намуна
қилиб
олади
.
Нишопурий
“
Ҳусн
ў
дил
”
достонида
инсон
тана
аъзоларини
жонлантиради
,
яъни
ташхис
санъатидан
фойдаланган
.
“
Саб
Расъ
”
урду
адабиётидаги
илк
ҳақиқий
насрий
асардир
.
Юқорида
таъкидланганидек
,
авваллари
насрда
фақат
диний
-
тасаввуфий
асарлар
яратилган
.
Уларнинг
муаллифлари
фақат
илмий
асар
ёзилиш
услубидан
ха
-
бардор
бўлиб
,
улардан
тасаввуф
ғояларини
тарғиб
қилишда
кенг
фойдала
-
нишган
.
Улар
бир
пайтнинг
ўзида
шоир
,
файласуф
,
тарихчи
,
табиб
ва
тари
-
қатчи
бўлишган
;
илм
ва
санъатга
оид
асарлар
орасида
аниқ
чегара
мавжуд
эмас
эди
.
Шунинг
учун
диний
ва
ишқий
муносабатлар
аралашган
асарларда
ҳам
аниқ
,
ҳам
ижтимоий
фанларга
оид
маълумотларни
кўришимиз
мумкин
.
Мулла
Важаҳий
берилган
мавзуни
ўз
диди
,
эстетик
қарашлари
ва
ўша
давр
талабларига
мослаштира
олган
.
Ҳикоя
марказида
“
Ақл
”
ва
“
Ишқ
”
ўртасидаги
жанг
ётади
;
бунга
ҳамоҳанг
тарзда
уларнинг
фарзандлари
– “
Дил
”
ва
“
Ҳусн
”
орасидаги
муносабатлар
ҳам
ривожланиб
боради
.
Ҳикоя
мазмуни
қуйидагича
:
Систан
шоҳи
Ақлнинг
Дил
исмли
ўғли
бўлиб
,
у
Тана
мамлакатини
бош
-
қарарди
.
Шаҳзода
бир
куни
Ҳаёт
суви
ҳақида
ўқиб
қолади
ва
вазири
Назарни
уни
олиб
келишга
жўнатади
.
Вазир
Офият
шаҳрининг
ҳокимидан
бу
ҳақда
сўрайди
.
Ҳоким
унга
бундай
сув
мавжуд
эмаслиги
ва
у
инсон
улуғворлигининг
бир
рамзи
эканлигини
айтади
.
Кейинроқ
Зуҳд
тоғидаги
таркидунё
қилган
донишманд
унга
бу
сув
фақат
Жаннатдан
топилиши
мумкинлиги
ва
у
фа
-
қат
Худога
муҳаббати
бўлган
инсоннинг
кўз
ёшидан
пайдо
бўлишини
тушунтиради
.
Вазир
узоқ
юриб
шоҳ
Ҳимматнинг
бошқарувидаги
Ҳидоят
қасрига
етиб
келади
.
Ҳиммат
унга
Ҳаёт
суви
Қоф
тоғи
остидаги
Рухсор
боғида
булоқдан
отилиб
чиқишини
айтиб
,
укаси
Қоматга
хат
ёзиб
беради
.
Лекин
вазирни
йўл
жуда
хавфли
эканлиги
ва
пистирмада
иблис
Рақиб
кутиб
туришидан
огоҳлантиради
.
Рақиб
уни
қопқонга
туширади
ва
Сагсар
мамла
-
катига
жўнатади
.
Режа
ёрдамида
Назар
қочиб
кетади
ва
Рухсор
боғини
топади
.
У
ерда
тасодифан
малика
Ҳусннинг
хизматкори
Лотни
учратиб
қолади
.
Боғни
қўриқловчи
Ғамза
уни
тутиб
олиб
зиндонга
ташлайди
.
Бироқ
Назарни
ўзининг
акасига
ўхшатади
ва
уни
маликанинг
олдига
олиб
боради
.
Малика
унга
шаҳзода
Дилнинг
сурати
туширилган
олмосни
кўрсатади
.
Назар
унга
шаҳзодани
албатта
олиб
келишга
ваъда
бериб
,
Ҳаёт
сувига
етиб
борувчи
йўлни
сўрайди
.
Ҳусн
унга
сеҳрли
узугини
ва
хизматкори
Хаёлни
қўшиб
беради
.
Иккаласи
ҳам
Тана
мамлакатига
қайтишади
.
Лекин
Ақлнинг
вазири
Ваҳм
Дилни
ва
Назарни
зиндонбанд
қилдиради
.
Назар
сеҳрли
узук
ёрдамида
кўринмас
бўлиб
,
қочиб
кетади
ва
Ҳаёт
сувини
топади
.
Яна
бир
марта
Рақибнинг
чангалига
тушади
,
лекин
мўжиза
туфайли
қутулиб
кета
-
ди
.
Ишқ
билан
дастлабки
жангдаги
мағлубиятдан
кейин
,
Ақл
ўзининг
саркардаси
Сабрнинг
ёрдамида
бу
сафар
ғалаба
қозонади
.
Якунида
қаҳра
-
SHARQSHUNOSLIK / ВОСТОКОВЕДЕНИЕ / ORIENTAL STUDIES 2018, № 1
38
монлар
Хизрни
учратишади
ва
у
уларга
ҳақиқат
сирини
очади
ва
хунрезлик
ниятидан
қайтишга
ундайди
.
Ақл
ва
Ишқ
дўстлик
ўрнатгач
,
Дил
ва
Ҳусн
турмуш
қуради
ва
фарзанд
кўрадилар
…
1
Асарнинг
қолган
қисмида
панд
-
насиҳат
руҳидаги
фикрлар
келтирилган
.
Бу
асар
катта
шуҳрат
қозонишининг
сабаби
шундаки
,
муаллиф
муҳим
фалсафий
ва
ахлоқий
муаммоларни
антиқа
усулда
ҳал
қилади
.
Ташхис
воситасида
му
-
аллиф
ҳукмдорларга
ўз
ҳисларини
жиловлаши
кераклиги
ва
ақллари
буюрган
йўлда
одамларга
фойда
келтирадиган
ишларни
қилиши
кераклигини
кўрса
-
тади
.
Ақлни
ҳаммадан
устун
қўйиш
ўша
даврда
жуда
урф
бўлган
,
чунки
Ҳиндистон
юзлаб
кичик
мамлакатларга
бўлиниб
кетган
ва
уларда
доимо
ўзаро
низолар
келиб
чиқарди
.
Важаҳийнинг
баён
услуби
,
бой
тасвирий
ифодалари
узоқ
вақт
гўзаллик
намунаси
ҳисобланган
.
Урдуда
“
Саб
Расъ
”
га
ўхшатма
ёзмоқчи
бўлган
ёзувчилар
унинг
услубидан
фойдаланишган
.
ГАФУРОВА
ХАКИМА
Кандидат
филологических
наук
,
УМЭД
Бег
времени
в
средневековой
дневниковой
повести
«
Сарасина
-
никки
»
Аннотация
.
В
статье
рассматривается
один
из
самых
актуальных
вопросов
дневниковой
литературы
–
передача
времени
в
женских
дневниках
.
Автор
статьи
говорит
о
такой
характерной
особенности
женских
дневников
,
как
фиксация
событий
из
жизни
автора
дневника
и
их
их
передача
сквозь
призму
личного
восприятия
автора
,
что
и
определяет
художественную
основу
всего
произведения
.
Опорные
слова
и
выражения
:
повествование
,
реальные
события
,
пространство
и
время
,
эмоции
,
стихи
,
воспоминания
,
хронология
.
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
кундалик
адабиётининг
энг
долзарб
жиҳатлари
-
дан
бири
–
аёллар
кундалиги
орқали
вақт
кечинмаларини
етказишга
оид
масалалар
келтирилган
.
Мақола
муаллифи
аёллар
кундалигининг
ўзига
хос
жиҳати
бўлмиш
кундалик
муаллифининг
ҳаётий
воқеаларни
муҳрлаш
ҳамда
бутун
бадиий
ижод
маҳсулининг
асосини
белгилаб
берган
вақт
кечинмаларини
қай
тарзда
қабул
қил
-
ганлиги
тўғрисида
фикр
юритади
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
баён
қилиш
,
ҳаётий
воқеалар
,
вақт
ва
макон
,
хиссиёт
-
лар
,
шеърлар
,
хотиралар
,
хронология
.
Abstract.
The following article considers one of the most topical issues of diary literature
– time transfer through women’s diaries. The author of the article dwells on characteristic
peculiarities of women’s diaries such as the author’s personal life stories through the prism
of personal perception, which,after all, determined the artistic basis of the whole work.
Keywords and expressions:
narration, real events, space and time, emotions, poems,
memories, chronology.
1
ﺮﻣ
ﮟﯿﻣ
ﻦﮐد
،
ﯽﻠﮨد
ﯽ
ﺌ
ﻧ
،
ورﻮﯿﺑ
ودرا
ﯽﻗﺮﺗ
ی
ﻮﺳﻮﻣ
ﺪﯿﺷر
ﺮﭩﮐاڈ
ی
راداﺰﻋ
روا
ہﯿ
ﺛ
١٩٨٩
ص
١٢٩
